Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w96 7/15 rau 26-29
  • Gamaliela—Taso Tauna Saulo Ia Hadibaia Tauna

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Gamaliela—Taso Tauna Saulo Ia Hadibaia Tauna
  • 1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Gamaliela be Daika?
  • Gamaliela ese Ia Hadibaia​—⁠Edena Bamona?
  • Gamaliela Ena Hahediba Ena Mamina
  • Paulo Dekenai Ena Anina be Dahaka?
  • “Dirava be Lohia Dainai Ia Ai Kamonai Henia be Maoro”
    Dirava Ena Basileia “Gwauraia Guguru”
  • Mishnah Bona Dirava Ena Taravatu Mose Dekenai
    1997 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Ia Heau Lao Noho Do Ia Kwalimu Totona!
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2001
  • Daika Oi Kamonai Henia—Dirava Eiava Taunimanima?
    2006 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2006
Ma Haida Itaia
1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w96 7/15 rau 26-29

Gamaliela​—⁠Taso Tauna Saulo Ia Hadibaia Tauna

HUTUMA be mai regerege lasi idia gini. Miniti haida gunanai, kahirakahira aposetolo Paulo idia hamasea. Roma ami taudia ese ia, taunimanima ese idia gwauraia Taso tauna Saulo, idia hamauria, bona hari Ierusalema ena dubu kahirakahira ia noho ruma ena vadavada amo taunimanima ia vaira henia.

Paulo be ena imana ia abia isi regerege idia hadokoa totona, bena Heberu gado ai ia hereva matamaia, ia gwau: “Lauegu varavara bona lauegu tamana e, lau ura egu sivarai umui dekenai lau hamaoroa. Mani umui kamonai. . . . Lau be Iuda tauna, Taso hanua lalonai lau vara, Kilikia tano dekenai. To lau be inai hanua Ierusalema lalonai lau bada, bona Gamaliela be lauegu hadibaia tauna. Ia ese iseda sene edia taravatu korikori lau dekenai ia hadibaia. Bona Dirava ena gaukara dekenai lau goada karaia, umui ese harihari umui goada karaia noho hegeregere.”​—⁠Kara 22:​1-3.

Unai taudia idia ura Paulo idia hamasea, dahaka dainai ena hamatamaia hereva lalonai ia gwau Gamaliela ese ia hadibaia? Gamaliela be daika, bona ia hadibaia ena anina be dahaka? Ena hahediba ese Saulo ia hakaua, Keristani aposetolo Paulo ai ia lao murinai, eiava?

Gamaliela be Daika?

Gamaliela be ladana bada Farisea tauna ta. Ia be Hillel the Elder, Iuda taudia edia karaia dalana badana Farisea taudia totona ia haginia tauna, ena tubuna.a Hillel ena hadibaia dalana be ma tau badana ta, Shammai, ena bamona lasi, ia manau sisina. Lagani 70 C.E. ai, Ierusalema ena dubu idia hadikaia ore murinai, Iuda taudia ese Bet Hillel (Hillel ena Ruma Bese) idia ura bada, to Bet Shammai (Shammai ena Ruma Bese) idia ura bada lasi. Hillel ena Ruma Bese be Iuda Besena ena gwaukau oreana ai ia lao, badina Iuda tomadiho idia ura biagua oredia ma haida be dubu hadikaia negana ai idia ore. Nega momo Mishnah bukana lalonai Bet Hillel ia abia hidi gaudia be Iuda taravatu edia badina, bona reana Gamaliela ena siahu dainai, Mishnah bukana be Talmud bukana ena badina ai ia lao.

Gamaliela idia laloa bada herea dainai dagi ladana matamatana idia henia ia dekenai, ia be raban tauna ginigunana ai ia lao. Unai dagi ese rabi tauna ena dagi ia hanaia. Gamaliela idia laloa bada dainai, Mishnah bukana ia herevalaia, ia gwau: “Elda tauna Raban Gamaliela ia mase neganai, Torah ena siahu ia ore, bona goeva bona helaga [anina be ma haida amo ia “parara”] ia ore.”​—⁠Sotah 9:​15.

Gamaliela ese Ia Hadibaia​—⁠Edena Bamona?

Aposetolo Paulo be unai hutuma Ierusalema dekenai ia hamaoroa, “Gamaliela be lauegu hadibaia tauna,” ena anina be dahaka? Unai bamona tisa tauna Gamaliela ena hahediba tauna ai ia lao, ena anina be dahaka?

Unai hahediba ia herevalaia tauna, Profesa Dov Zlotnick, Jewish Theological Seminary of America amo, be inai ia torea: “Uduna amo idia henia taravatu ena maoro be tisa tauna bona hahediba tauna huanai ia noho karana amo do ia hedinarai: tisa tauna ia hadibaia namonamo bona hahediba tauna ia hakala namonamo be gau badana. . . . Unai dainai hahediba taudia idia hagoadaia, diba bada taudia kahirakahira idia helai . . . ‘bona ranu mase taudia idia inua bamona edia hereva idia abia namonamo.’ ”​—⁠Avot 1:​4, Mishnah.

Emil Schürer be ena buka A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ lalonai, aposetolo taudia edia nega ai idia noho rabi taudia edia hadibaia dalana ia hahedinaraia. Ia gwau: “Rabi taudia ese matamata taudia momo idia haboua idia kahirakahira, ‘uduna amo taravatudia’ idauidau bona lata hereadia idia kamonai henia namonamo totona. . . . Edia hadibaia dalana be gau ta idia hereva, stiuden idia laloatao, bona unai idia karaia loulou. . . . Tisa ese stiuden taudia dekenai taravatu ena henanadai haida ia henia bena idia haerelaia, eiava ia ese ia haerelaia. Stiuden taudia be tisa tauna dekenai henanadai idia henia diba danu.”

Rabi taudia idia laloa stiuden ese sikuli ena maka namona do ia abia sibona be hegeregere lasi. Idia henunai idia stadi taudia idia sisiba henia: “Tau ta, bema gau tamona sibona ia laloaboio​—⁠Buka Helaga ia gwau ena mauri davana do ia henia.” (Avot 3:⁠8) “Plasta amo idia koua ranu guri gabuna, ranu maragina ta ia boio lasi gabuna” bamona idia hahegeregerea stiuden tauna idia hanamoa bada. (Avot 2:⁠8) Paulo, o unai neganai ena Heberu ladana idia gwauraia Taso tauna Saulo, ese Gamaliela amo unai bamona treinini ia abia.

Gamaliela Ena Hahediba Ena Mamina

Farisea taudia edia hadibaia herevadia hegeregerena, Gamaliela be uduna amo idia gwauraia taravatu ia abia dae bona ia hagoadaia. Unai dainai rabi edia hahediba herevadia badinaia karana ia laloa bada bona lauma helaga ese ia havaraia Baibel ena hereva badinaia karana ia laloa maragi. (Mataio 15:​3-9) Mishnah bukana lalonai Gamaliela ena hereva ia noho, ia gwau: “Namona be tisa ta [rabi ta] oi tahua bona daradara amo oi do ia ruhaia, badina be namo lasi oi sibona oi gwauraia kava.” (Avot 1:​16) Ena anina be bema Heberu Revarevadia ese idia gwauraia maoromaoro lasi dahaka ia karaia be namo, ta be sibona ena lalohadai eiava ena hemami amo dala ta do ia abia hidi lasi. To, rabi korikorina ta do ia tahua bona rabi ese ia totona dala ta do ia abia hidi. Gamaliela ia laloa unai dala sibona amo tau ta ese kara dika do ia reaia.​—⁠Roma 14:​1-​12 itaia.

To, Gamaliela ena kara bona lalohadai tomadiho taravatudia dekenai be ia auka momokani lasi. Hegeregere, ia hahedinaraia hahine ia laloa, badina be ia gwau “witness tamona [iena adavana ena mase ia itaia tauna] ena hereva dainai, hahine do ia headava lou diba.” (Yevamot 16:​7, Mishnah) Danu, edia headava ia ore hahinena naria totona, Gamaliela be headava makohia pepana henia karana dekenai taravatu haida ia atoa.

Gamaliela be Iesu Keriso ena hahediba taudia ginigunadia ia kara henia karana amo ena hahediba ena mamina oi itaia diba. Kara bukana ia gwau Iuda gunalaia taudia ma haida ese Iesu ena aposetolo taudia be edia haroro gaukara dainai idia hadiburaia, bona hamasedia dalana idia tahua neganai, “Farisea tauna ta, ena ladana be Gamaliela, ia toreisi kaunsolo lalonai, ia be taravatu hadibaia tauna ta, taunimanima ibounai idia matauraia. Ia hereva goada, aposetolo taudia idia siaia lao murimuri dekenai nega sisina. Idia siaia lao, vadaeni kaunsolo dekenai Gamaliela ia gwau, ‘Israela taudia e, umui naria namonamo dahaka umui karaia inai taudia dekenai. . . . Inai dainai lau hamaoroa umui, inai taudia umui dogoatao lasi, umui rakatanidia . . . , Dirava danu umui tuari henia garina.’ ” Kaunsolo ese Gamaliela ena hereva idia kamonai henia, bona aposetolo taudia idia ruhaia.​—⁠Kara 5:​34-​40.

Paulo Dekenai Ena Anina be Dahaka?

Paulo be aposetolo edia nega ai ia noho rabi badana ta ese ia hadibaia. Momokani, Paulo be Gamaliela ena ladana be Ierusalema hutuma dekenai ia gwauraia neganai, iena hereva idia hakala henia namonamo. To Tisa Tauna ta, Gamaliela ia hanaia tauna​—⁠Iesu, Mesia tauna​—⁠ia herevalaia idia dekenai. Hari Paulo be unai hutuma dekenai Gamaliela ena hahediba tauna bamona ia hereva lasi, to ia be Iesu ena hahediba tauna ai ia lao tauna bamona ia hereva henia.​—⁠Kara 22:​4-​21.

Gamaliela ena hadibaia ese Paulo ena Keristani hadibaia dalana ia haidaua, a? Reana Baibel siridia bona Iuda taudia edia taravatu hadibalaia dalana aukana ese Paulo ia durua ia be Keristani tisa tauna ai ia lao neganai. To, lauma helaga amo Paulo ia torea revarevadia Baibel lalonai be idia hahedinaraia Gamaliela ena Farisea hahediba herevadia ia dadaraia. Paulo be Iuda taudia bona ma haida ia hakaua mai lasi Iuda edia rabi dekenai eiava sene karadia dekenai, to Iesu Keriso dekenai ia hakaudia mai.​—⁠Roma 10:​1-4.

Bema Paulo ese Gamaliela ia badinaia noho, bena dagi bada ia abia diba. Gamaliela idia bamoa taudia haida edia kara be mai anina Iuda taudia edia histori lalonai. Hegeregere, Gamaliela ena natuna Simeona, reana Paulo danu ia sikuli hebou tauna, be Iuda taudia ia hakaua Roma idia tuari henia neganai. Dubu idia hadikaia murinai, Gamaliela ena tubuna Gamaliela Namba 2 ese Sanhedrin ena siahu ia haginia lou, bona Yavneh dekenai ia atoa. Gamaliela Namba 2 ena tubuna Judah Ha-Nasi be Mishnah bukana ena kahana idauidau ia atoa hebou tauna, bona ema bona hari iseda negai, unai buka be Iuda taudia edia lalohadai ia biagua gauna badana.

Taso tauna Saulo be Gamaliela ena stiuden tauna dainai, reana Iuda tomadiho lalonai dagi badana do ia abia diba. To Paulo ese unai bamona gaukara ia herevalaia, ia gwau: “To inai guna lau idia hanamoa gaudia, be harihari Keriso dainai, lau gwau idia be dika. Oibe, inai gaudia sibona lasi, to gau ibounai lau laloa be anina lasi gaudia, inai mai anina bada gauna do lau abia totona, gauna be inai: Keriso Iesu, lauegu Lohiabada do lau diba momokani. Ia dainai gau ibounai lau negea vadaeni. Lau laloa idia be momoru, Keriso do lau abia momokani totona.”​—⁠Filipi 3:​7, 8.

Iena Farisea gaukara ia rakatania bona Iesu Keriso ena hahediba tauna ai ia lao neganai, Paulo be ena tisa gunana ena sisiba, naria namonamo “Dirava danu umui tuari henia” garina, ia badinaia. Paulo be guna Iesu ena hahediba taudia ia dagedage karana ia hadokoa neganai, Dirava tuari henia karana ia hadokoa unai. Keriso murinai ia raka matamaia neganai, ‘Dirava ena gaukara idia karaia hebou’ matamaia.​—⁠1 Korinto 3:⁠9.

Iehova ena Witness taudia be mai goada ida Keristani momokanina ena sivarai idia harorolaia. Paulo bamona, idia momo ese edia mauri idia haidaua momokani. Idia haida be dagi bada gaukara idia rakatania Basileia harorolaia gaukarana, “Dirava dekena amo” gaukarana, idia habadaia totona. (Kara 5:39) Idia moale bada herea Paulo ena haheitalai idia badinaia, bona ena tisa tauna gunana, Gamaliela, ena idia badinaia lasi.

[Footnotes]

a Haida idia gwau Gamaliela be Hillel ena natuna. Talmud bukana ese unai gauna ia gwauraia hedinarai namonamo lasi.

[Picture on Page 28]

Taso tauna Saulo, hari aposetolo Paulo ai ia lao, be bese idauidau taudia iboudiai dekenai sivarai namona ia harorolaia

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia