Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w96 9/1 rau 8-13
  • Keriso Do Lasi Neganai Ia Noho Taravatuna

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Keriso Do Lasi Neganai Ia Noho Taravatuna
  • 1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Mose Ena Taravatu—Ena Anina
  • Hebogahisi Ia Hahedinaraia Namonamo Taravatuna
  • Taravatu Idia Gaukaralaia Kerere
  • Farisea Taudia Edia Hamiroa Karana
  • Farisea Edia Kerere amo Ita Dibaia Gaudia
  • “Iehova Ena Taravatu be Goevadae”
    Iehova Kahirakahira Oi Lao
  • Keriso Ena Taravatu
    1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Mose ena Taravatu ena Anina Oi Dekenai
    Dirava Momokani Tamona Tomadiho Henia mai Lalo-Tamona Danu
  • Taravatu Ten Henunai Ita Noho A?
    Mauri Hanaihanai Paradaiso Lalonai
Ma Haida Itaia
1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w96 9/1 rau 8-13

Keriso Do Lasi Neganai Ia Noho Taravatuna

“Lohiabada e, oiemu taravatu lau ura henia. Dina ena hora ibounai lalonai, oiemu taravatu lau laloa noho.”​—⁠SALAMO 119:⁠97.

IOBU be ia maragi negana amo, reana mai hoa bada ida hisiu ia raraia. Reana iena tama sina ese hisiu orea edia ladadia bona idia diba taravatudia, guba dekenai hisiu ese idia badinaia taravatudia, idia hadibaia ia dekenai. Idaunegai taudia ese unai hisiu orea badadia edia heau daladia amo, keru bona siahu negadia edia lata idia makaia diba. Ena be Iobu be nega bada ia halusia unai gaudia raraia totona, to ia diba lasi edena siahu ese unai hisiu oreadia ia veria hebou. Unai dainai, Iehova Dirava ese henanadaia ia henia neganai, ia haere diba lasi. Ia nanadaia: “Guba hisiu idia biagua taravatudia oi lalo-pararalaia, a?” (Iobu 38:​31-​33, The New Jerusalem Bible) Momokani, taravatu ese hisiu edia heau idia biagua​—⁠bona unai taravatu idia kerere diba lasi bona idia be idauidau dainai, hari saiens taudia ese idia do lalo-pararalaia namonamo lasi.

2 Iehova be tanobada bona guba edia Taravatu Henia Tauna Badana. Taravatu ese ia havaraia gaudia ibounai ia biagua. Guba bona tanobada idia do vara lasi negana ai, iena lalokau Natuna, “Dirava ese ia karaia gaudia ibounai edia biaguna,” ese ena Tamana ena taravatu ia badinaia noho! (Kolose 1:​15) Taravatu ese aneru ia biagudia danu. (Salamo 103:20) Taravatu ese animal danu ia biagudia badina be edia Havaraia Tauna ese idia lalonai aonega karadia karaia dibana ia atoa bona unai diba idia badinaia.​—⁠Aonega Herevadia 30:​24-​28; Ieremia 8:⁠7.

3 To taunimanima be edena bamona? Ena be harihari gaudia haida ita abia vadaeni, hegeregere gau momo ita dibaia diba, kara ta ia namo o ia dika ita lalo-pararalaia, bona lauma gaudia ita laloa diba, to unai gaudia ita gaukaralaia namonamo totona Dirava ena taravatu ese ita ia hakaua be gau badana. Iseda tama sina ginigunadia, Adamu bona Heva, idia goevadae dainai taravatu haida sibona ese idia ia hakaua be hegeregere. Edia guba Tamana idia lalokau henia ese badina namona ia henia, mai edia ura ida idia kamonai henia totona. To idia gwau-edeede. (Genese 1:​26-​28; 2:​15-​17; 3:​6-​19) Edia kara dainai, edia natudia mai edia kara dika taudia ese hakaua taravatudia ma haida idia abia be namo. Gabeai, Iehova ese mai ena lalokau ida ia henidia. Noa dekenai taravatu haida ia henia bena Noa be ena ruma bese dekenai do ia henia. (Genese 9:​1-7) Lagani handred haida murinai, Dirava be Mose amo, bese matamatana, Israela, dekenai ia torea Taravatuna ia henia. Unai be nega ginigunana Iehova ese bese ta ia biagua, ia henia taravatuna amo. Unai Taravatu ita stadilaia neganai, do ita itaia Dirava ia henia taravatuna be mai anina bada hari iseda negai idia noho Keristani taudia edia mauri lalonai.

Mose Ena Taravatu—Ena Anina

4 Aposetolo Paulo, Taravatu ia stadilaia namonamo stiuden ta, ia henanadai: “Taravatu ena badina be dahaka?” (Galatia 3:​19) Ena haere ita davaria totona, Iehova ena turana Aberahamo dekenai ia henia gwauhamata, iena bese amo bese iboudiai do ia hanamoa Garana do ia vara gwauhamatana, ita laloatao be namo. (Genese 22:18) To inai gauna dainai do idia hekwarahi: Aberahamo ena tubudia, Israela taudia, iboudiai lasi be Iehova lalokau henia taudia. Nega ia lao, bona idia momo idia hahedinaraia idia be kudou auka bona kamonai lasi taudia​—⁠idia haida be biaguna ta idia matauraia lasi momokani! (Esodo 32:9; Deuteronomi 9:⁠7) Unai bamona taudia dekenai, Iehova ena taunimanima ihuanai idia noho badina be unuseniai idia vara dainai, to idia noho lasi idia ura dainai.

5 Unai bamona taudia be edena bamona gwauhamata Garana idia havaraia diba bona ia amo hahenamo idia abia? Iehova ese idia ia biagua robot masini bamona lasi, to ia ese ena taravatu amo ia hadibadia. (Salamo 119:​33-​35; Isaia 48:17) Heberu gado dekenai “taravatu,” toh·rahʹ, ena anina be “hadibaia.” Taravatu ese dahaka ia hadibaia? Gau badana be Israela taudia ia hadibaia Mesia idia abia be namo, edia kara dika amo ia ese idia do ia ruhaia. (Galatia 3:​24) Taravatu ese Dirava gari henia bona kamonai henia karana ia hadibaia. Aberahamo ia abia gwauhamata hegeregerena, Israela taudia be bese iboudiai vairanai Iehova ena hereva hamomokania taudia ai do idia lao. Unai dainai Taravatu ese idia dekenai ataiai karana, kara namona ena dala, Iehova ia hanamoa karana ia hadibadia; Israela taudia do ia durua edia dekena besedia edia kara bodaga amo idia siri totona.​—⁠Levitiko 18:​24, 25; Isaia 43:​10-​12.

6 Ita hoa lasi Mose ena Taravatu be momo​—⁠600 idia hanaia.a Unai toretore taravatuna ese edia tomadiho, gavamani, kara, kota, bona edia aniani bona tauanina naria karadia ia biagua. Unai ena anina be Taravatu lalohadai be taunimanima biagua auka herevadia bona oda aukadia, a? Lasi momokani! Taravatu oi stadilaia neganai, Iehova ena lalokau karana oi itaia namonamo diba. Haheitalai haida mani oi laloa.

Hebogahisi Ia Hahedinaraia Namonamo Taravatuna

7 Taravatu ese hebogahisi hahedinaraia karana dagi bada lasi eiava idia goada lasi taudia dekenai, ia herevalaia bada. Ia gwau vabu bona tamana sinana lasi maragidia idia naria be namo. (Esodo 22:​22-​24) Gaukara karaia animal be dagedage amo ia naridia. Ma tau ta ena kohu matauraia karana ia hedinarai. (Deuteronomi 24:10; 25:⁠4) Ena be Taravatu ia gwau ala-ala ena davana be mase, to bema ta ia marere kerere dainai ma ta ia hamasea, hebogahisi henia dalana ia noho. (Numera 35:11) Toana be Israela ena hahemaoro taudia ese kerere haida edia davana idia gwauraia diba, kerere tauna ena lalohadai unai kara dekenai hegeregerena.​—⁠Esodo 22:7 bona Levitiko 6:​1-7 itaia.

8 Iehova be haheitalai namona ia hahedinaraia hahemaoro taudia totona, mai goada ida Taravatu ia haganilaia to bema dala ia noho, hebogahisi ia hahedinaraia. King Davida, ia heudahanai bona ia ala-ala tauna, dekenai hebogahisi ia hahedinaraia. Panisia ia abia, badina be ena kara dika dainai idia vara gau dikadia be Iehova ese ia koua lasi. To, Basileia gwauhamatana dainai bona Davida be hebogahisi hahedinaraia tauna bona helalo-kerehai toana ia hahedinaraia dainai, ia hamasea lasi.​—⁠1 Samuela 24:​4-7; 2 Samuela 7:​16; Salamo 51:​1-4; Iamesi 2:​13.

9 Danu, Mose ena Taravatu ese lalokau ia gwauraia momo. Mani hari iseda nega ai idia noho besedia ta edia taravatu ese lalokau ia haheganilaia ena namo oi laloa! Unai dainai Mose ena Taravatu ese ala-ala karana ia taravatua sibona lasi; ena oda be inai: “Emui badibadinai tauna do umui lalokau henia, umui sibona umui lalokau henia hegeregerena.” (Levitiko 19:18) Ia ese Iuda Lasi taudia kara dika henia karana ia taravatua sibona lasi; ena oda be inai: “Do umui lalokau henidia, umui sibona umui lalokau henia hegeregerena. Do umui laloaboio lasi, umui danu be Aigupito tano dekenai idau taudia bamona umui noho guna.” (Levitiko 19:34) Heudahanai karana ia taravatua sibona lasi; tau ia hagania ena adavana ia hamoalea totona! (Deuteronomi 24:⁠5) Buka tamona sibona, Deuteronomi bukana ai, lalokau ena anina idia hahedinaraia Heberu herevadia be nega 20 ia gaukaralaia. Iehova ese Israela taudia dekenai iena lalokau​—⁠guna, unai negai, bona nega vairai​—⁠be ia gwauraia hedinarai. (Deuteronomi 4:​37; 7:​12-​14) Momokani, Mose ena Taravatu ena hahegani badana be inai: “Lohiabada oiemu Dirava do oi lalokau henia, mai oiemu kudouna ibounai, mai oiemu lauma ibounai, bona mai oiemu goada ibounai.” (Deuteronomi 6:⁠5) Iesu ia gwau unai hahegani, bona emu dekenai tauna lalokau henia haheganina, be Taravatu ibounai ena anina. (Levitiko 19:18; Mataio 22:​37-​40) Unai dainai ita hoa lasi salamo torea tauna ia gwau: “Lohiabada e, oiemu taravatu lau ura henia. Dina ena hora ibounai lalonai, oiemu taravatu lau laloa noho.”​—⁠Salamo 119:⁠97.

Taravatu Idia Gaukaralaia Kerere

10 Madi o, Israela taudia momo ese Mose ena Taravatu idia laloa bada lasi! Taravatu idia badinaia lasi, idia laloa lasi, eiava idia laloaboio. Tomadiho goevana idia hamiroa bese ma haida edia tomadiho karadia dikadia amo. (2 King Taudia 17:​16, 17; Salamo 106:​13, 35-​38) Bona dala idauidau ma haida ai danu Taravatu idia hadikaia.

11 Taravatu idia hadikaia momokani taudia be sibodia idia gwauraia Taravatu hadibaia bona gimaia taudia. Unai ia vara lagani 500 B.C.E. murinai ia noho abidadama toretore tauna Esera ena nega murinai. Esera ia hekwarahi bada bese ma haida edia hahediba ese Taravatu idia hamiroa lasi totona, bona ia be Taravatu duahia bona hadibaia karadia be mai anina ia hahedinaraia goevagoeva. (Esera 7:​10; Nehemia 8:​5-8) Taravatu idia hadibaia taudia haida idia gwau Esera ena karaia dalana hegeregerena idia karaia bona orea ladana “Dubu Badana” idia haginia. Ena hereva ta be inai: “Magu ta amo Taravatu hagegea.” Unai tisa taudia idia laloa Taravatu be uma gabuna namo hereana ta bamona. Idia ura lasi taunimanima ese ena taravatu idauidau makohia karana amo idia vareai bona idia hadikaia dainai, taravatu ma haida idia haginia, “Uduna amo Idia Gwauraia Taravatudia,” taunimanima be unai kerere idia karaia diba lasi totona.

12 Sedira taunimanima haida idia gwau unai Iuda gunalaia taudia edia lalohadai be maoro. Esera ena nega murinai, idau besedia, hegeregere Greek besena, ese Iuda taudia idia biagua. Greek taudia edia lalohadai bona mauri dalana dadaraia totona, Iuda taudia amo tomadiho gunalaia oreadia haida idia vara. (Rau 10 ena maua itaia.) Gabeai unai orea haida be Levi hahelaga taudia idia heai henia bona edia Taravatu hadibaia karana idia hereaia. (Malaki 2:⁠7 itaia.) Lagani 200 B.C.E. ai, Iuda taudia ese edia uduna amo idia gwauraia taravatudia idia badinaia matamaia vadaeni. Matamanai unai taravatu idia torea lasi, idia torea Taravatuna hegeregerena idia abia dae garina idia gari dainai. To gabeai, taunimanima edia lalohadai idia atoa guna bona Dirava ena lalohadai be murinai idia atoa, unai dainai unai “magu” ese do ia gimaia “umana” ia hadikaia matamaia.

Farisea Taudia Edia Hamiroa Karana

13 Rabi taudia idia laloa Torah, eiava Mose ena Taravatu, ia goevadae dainai, idia vara henanadai iboudiai ia haerelaia diba. Unai lalohadai be maoro momokani lasi. To unai ese rabi taudia dekenai siahu ia henia taunimanima edia aonega idia gaukaralaia totona, bena toana be unai taravatu idauidau momo​—⁠haida be taunimanima edia abia hidi gaudia, ma haida be gau maragidia idia taravatua​—⁠edia badina be Dirava ena Hereva amo.

14 Unai tomadiho gunalaia taudia ese Baibel ena hahegani idia abia bena idia habadaia kerere loulou. Unai hegeregerena, Mose ena Taravatu ia gwau bese ma haida amo idia gini siri be namo, to rabi taudia idia haroro Iuda lasi gaudia iboudiai idia inai henia be namo. Idia gwau Iuda tauna ese ena boromakau ia rakatania diba lasi Iuda lasi tauna ena ruma ai, badina be idia laloa Iuda Lasi taudia ese “bodaga karana do idia karaia animal ida.” Iuda hahinena ese Iuda Lasi hahinena ia durua diba lasi ia mara neganai, badina be unai kara amo ia ese “kaivakuku do ia tomadiho henia natuna ena vara do ia durua.” Mai maoro ida Greek taudia edia spot gabudia idia ura lasi dainai, rabi taudia ese unai bamona spot gadara iboudiai idia taravatua. Iuda taudia edia sivarai ese ia hahedinaraia unai kara ese Iuda Lasi taudia edia lalohadai amo idia ia naria lasi. Farisea taudia danu ese Greek taudia edia hahediba koikoina ta, ia mase diba lasi soul, idia hadibaia matamaia!​—⁠Esekiela 18:⁠4, NW.

15 Farisea taudia ese hagoevaia taravatudia idia habadaia kava danu. Haida idia gwau bema dala ia noho Farisea taudia ese dina do idia hagoevaia danu. Edia taravatu lalonai bema tau ta ia ura “ia lao toileti dekenai,” to ia lao haraga lasi, unai ese ia do ia hamiroa! Imana huria be mai ena taravatu momo karana ai ia lao, bona edena imana do oi huria guna bona huria dalana be mai edia taravatu. Idia laloa hahine idia goeva lasi. Baibel ena hahegani emu varavara ta “dekenai” oi lao lasi (unai be famili tauna ta sihari henia lasi taravatuna) idia duahia neganai, rabi taudia idia gwau tau ta be ena adavana murinai ia raka diba lasi; eiava maketi dekenai ia hereva henia diba lasi danu.​—⁠Levitiko 18:⁠6, NW.

16 Uduna amo idia gwauraia taravatu ese Sabati taravatuna ena anina lauma dalanai ia hakererea momokani. Dirava ese Israela taudia dekenai inai oda kwadogina ia henia: Pura ena dina namba 7 lalonai, gaukara ta umui karaia lasi. (Esodo 20:​8-​11) To, uduna amo idia gwauraia taravatuna ese unai oda ia habadaia bona gaukara idauidau 39 idia taravatua, hegeregere varo ta kwatua eiava ruhaia, varo turia rua karaia, Heberu leta rua torea, bona kara ma haida idia karaia diba lasi. Bena unai gaukara idauidau edia taravatu dekenai taravatu ma momo idia atoa. Edena bamona varo kwatua daladia idia namo bona edena idia dika? Edia ura hegeregerena idia gwauraia taravatu amo do idia haerelaia. Tauanina hanamoa karadia idia laloa be gaukara ta danu bona idia taravatua. Hegeregere, bema ta ena turiana ia makohia, Sabati dinana ai idia kwatua diba lasi. Bema tau ta ena isena ia hisihisi, ia ese vinegar ia gaukaralaia diba ena aniani ena mamina hanamoa totona, to do ia topoa lasi ena isena dekenai. Reana unai ese ena isena do ia hanamoa!

17 Taunimanima idia havaraia taravatu handred handred momo dainai, Iuda taudia dekenai Sabati Taravatuna ena anina lauma dalanai be ia boio. Iesu Keriso, “Sabati ena biaguna,” ese taunimanima edia kudouna ia hamarerea hoa karadia ia karaia Sabati dinana ai neganai, toretore taudia bona Farisea taudia edia lalonai idia hamarerea lasi. Idia moale lasi badina edia taravatu ia laloa lasi.​—⁠Mataio 12:​8, 10-​14.

Farisea Edia Kerere amo Ita Dibaia Gaudia

18 Reana ita gwau Mose ena Taravatu dekenai idia atoa taravatudia bona sene karadia be bouti ena henunai kahana dekenai idia kamokau nadidia bamona. Bouti ena biaguna ia hekwarahi bada unai nadi dikadia kokia totona, badina be bouti ena heau dalana idia hametaua bona ena peni ia hadikaia bena do ia raraka. Unai hegeregerena, uduna amo idia gwauraia taravatudia bona sene karadia ese Taravatu badinaia karana idia hametaua bona ena anina idia hamanokaia bena idia gaukaralaia kerere. Unai anina lasi taravatudia be idia kokia lasi, to rabi taudia be ma haida idia atoa noho. Mesia be Taravatu hagugurua totona ia mai neganai, edia “bouti” dekenai unai “kamokau nadidia” be momo herea dainai, ia hure be auka! (Aonega Herevadia 16:25 itaia.) Unai tomadiho gunalaia taudia ese Taravatu idia gimaia lasi, to idia hadikaia. Dahaka dainai edia “magu” taravatudia idia kwalimu lasi?

19 Iuda tomadiho gunalaia taudia idia lalo-parara lasi dika tuari henia gabuna be taunimanima edia kudouna lalonai, bona taravatu bukadia momo karaia karana amo do idia kwalimu lasi. (Ieremia 4:​14) Kwalimu ena ki be lalokau​—⁠Iehova lalokau henia, iena taravatu, bona hakaua hereva maoromaorodia ura henia danu. Unai bamona lalokau dainai, Iehova ia inai henia gaudia do oi inai henia danu. (Salamo 97:10; 119:104) Inai tanobada dikana lalonai edia kudouna be lalokau amo ia honu taudia ese Iehova ena taravatu idia do badinaia noho. Iuda tomadiho gunalaia taudia edia hahenamo ta be taunimanima idia hadibaia diba unai bamona lalokau idia hahedinaraia totona. Dahaka dainai idia kwalimu lasi? Badina idia abidadama lasi. (Mataio 23:​23) Bema edia abidadama be Iehova ena lauma ena goada be kamonai taudia edia kudouna ai ia gaukara, vadaeni taunimanima do idia biagua auka lasi. (Isaia 59:1; Esekiela 34:⁠4) Idia dekenai abidadama be lasi dainai, abidadama idia henia diba lasi; sibodia idia havaraia taravatudia amo taunimanima idia hametaua.​—⁠Mataio 15:​3, 9; 23:⁠4.

20 Iuda gunalaia taudia ese lalokau idia gwauraia momo lasi. Edia sene karadia dainai, edia tomadiho ena anina bada gauna be murimuri ena toana, kamonai karana idia karaia toana namona idia hahedinaraia totona​—⁠to unai ese koikoi karana ia havaraia. (Mataio 23:​25-​28) Edia taravatu ese badina momo ia havaraia ma haida kota henia totona. Unai dainai unai hekokoroku, bona biagua auka karana idia goadalaia Farisea taudia ese Iesu Keriso idia samania neganai, idia laloa edia kara be maoro. Taravatu ena anina badana idia laloaboio bona Mesia korikorina tamona idia dadaraia. Unai dainai, Iuda besena dekenai ia gwau: “Inai, umui emui ruma be do ia noho kava anina lasi.”​—⁠Mataio 23:38; Galatia 3:​23, 24.

21 Unai ese dahaka ia hadibaia ita dekenai? Ia hahedinaraia goevagoeva, sene karadia aukadia badinaia hegeregerena ita laloa dalana ese Iehova ena tomadiho dalana goevana ia durua lasi! To ena anina be Iehova idia tomadiho henia taudia dekenai, bema taravatu ta be Buka Helaga lalonai ena hereva ibounai idia torea lasi, do idia badinaia lasi, a? Lasi. To haere ibounai ita abia totona, namona be Iesu Keriso ese Mose ena Taravatu ena gabu dekenai ia atoa bona ena namo ia hanaia taravatu matamatana ita laloa.

[Footnotes]

a To momokani, unai namba ia maragi bema hari iseda negai idia noho besedia edia taravatu edia namba ida oi hahegeregerea. Haheitalai ta be lagani 1990 murinai, United States ena gavamani ena taravatu be buka ena rau 125,000 idia hahonua, bona lagani ta ta ai taravatu matamata tausen haida ma idia atoa.

Oi Gwauraia Hedinarai Diba, A?

◻ Dirava ena taravatu be havaraia gaudia ibounai edena bamona ia biagua?

◻ Mose ena Taravatu ena anina badana be dahaka?

◻ Dahaka ese ia hahedinaraia Mose ena Taravatu be hebogahisi karana ia gwauraia bada?

◻ Iuda tomadiho gunalaia taudia be Mose ena Taravatu dekenai taravatu momo herea idia atoa ena badana be dahaka, bona unai dainai dahaka ia vara?

[Study Questions]

1. Dahaka ese guba ena hisiu oreadia edia heau ia biagua?

2. Dahaka dainai ita gwau diba taravatu ese havaraia gaudia iboudiai ia biagua?

3. (a) Dahaka dainai taunimanima be mai edia taravatu be namo? (b) Iehova ese Israela besena be edena dala ai ia biagua?

4. Dahaka dainai Aberahamo ena tubudia do idia hekwarahi gwauhamata Garana havaraia totona?

5. (a) Mose ena Taravatu amo, Iehova be Israela taudia dekenai dahaka ia hadibaia? (b) Taravatu haginia dalana be edena bamona dainai, idia badinaia taudia edia kara ia haidaua diba?

6. (a) Mose ena Taravatu lalonai, taravatu be hida, bona dahaka dainai ita gwau diba unai be momo herea lasi? (Futnout itaia.) (b) Mose ena Taravatu stadilaia karana amo dahaka ita dibaia?

7, 8. (a) Taravatu ese hebogahisi karana be edena bamona ia gwauraia bada? (b) Iehova be Davida dekenai, edena bamona ena Taravatu ia gaukaralaia mai ena hebogahisi ida?

9. Lalokau ena anina Mose ena Taravatu lalonai be dahaka?

10. Iuda taudia momo herea ese Mose ena Taravatu be edena bamona idia laloa?

11, 12. (a) Esera ena nega murinai, Iuda tomadiho gunalaia taudia be dahaka kara kerere idia karaia? (Maua itaia.) (b) Dahaka dainai idaunegai rabi taudia idia laloa namona be ‘magu amo Taravatu idia hagegea’?

13. Iuda tomadiho gunalaia taudia idia laloa taravatu momo idia haginia ena badina maorona be dahaka?

14. (a) Iuda tomadiho gunalaia taudia ese Iuda Lasi taudia bamoa lasi taravatuna Baibel lalonai be edena bamona idia habadaia ela bona idia hadikaia? (b) Dahaka ese ia hahedinaraia rabi edia taravatu be Iuda taudia idia gimaia lasi, Iehova tomadiho henia lasi taudia edia lalohadai amo?

15. Iuda tomadiho gunalaia taudia ese hagoevaia taravatudia bona varavara ida sihari kava lasi taravatuna be edena bamona idia hagagevaia?

16, 17. Uduna amo idia gwauraia taravatuna ese pura ena Sabati dinana taravatuna ia habadaia, bona unai dainai dahaka ia vara?

18. Uduna amo gwauraia taravatudia bona sene karadia be Mose ena Taravatu dekenai idia atoa dainai, dahaka ia vara? Mani oi gwauraia.

19. (a) Dahaka dainai edia “magu amo Taravatu idia hagegea” karana ia kwalimu lasi? (b) Dahaka ese ia hahedinaraia Iuda tomadiho gunalaia taudia be abidadama lasi?

20, 21. (a) Sene karadia badinaia karana ese Iuda tomadiho dekenai dahaka ia havaraia? (b) Iuda tomadiho dekenai ia vara gaudia amo dahaka ita dibaia?

[Box on page 10]

Iuda Tomadiho Gunalaia Taudia

Taravatu Hadibaia Taudia: Idia laloa idia be Esera ena dagi idia abia taudia bona Taravatu edia anina hahedinaraia taudia. A History of the Jews bukana ia gwau, “taravatu hadibaia taudia iboudiai lasi be aonega bada taudia, bona idia hekwarahi taravatu ena hehuni anidia idia davaria totona dainai, kavakava hahegani bona anina lasi taravatudia idia haginia. Gabeai unai taravatu idauidau idia badinaia auka, bena taunimanima edia kara ibounai idia biagua mai metau ida.”

Hasidim: Unai ladana ena anina be “helaga taudia.” Lagani 200 B.C.E. bamona ai unai orea ia hamatamaia; politikol oreadia amo siahu bada idia abia, Taravatu ia goeva noho totona, mai goada bona mai kavakava ida Greek taudia edia lalohadai bona kara idia dadaraia. Gabeai Hasidim taudia be orea toi dekenai idia parara: Farisea, Sadukea, bona Essene.

Farisea: Diba bada taudia haida idia laloa edia ladana ena anina be “Gini Siri Taudia.” Idia ura goadagoada Iuda Lasi taudia amo idia gini siri, to idia laloa edia orea be Iuda taudia amo ia idau danu​—⁠bona ia hereaia​—⁠uduna amo idia gwauraia taravatu idauidau idia dibaia lasi dainai. Histori ia torea tauna ta ese Farisea taudia ia gwauraia: “Edia orea ese tatau be natudia bamona idia kara henia, idia haginia kastom idauidau idia taravatulaia bona edia kahana maragidia ibounai idia haginia auka.” Diba bada tauna ma ta ia gwau: “Farisea oreana ese taravatu momo herea ia havaraia, idia vara karadia idauidau taravatua totona, unai dainai gau maragidia edia anina idia habadaia, bena unai ena anina be gau badadia idia laloa maragi (Mat. 23:23).”

Sadukea: Unai orea ese lohia taudia bona hahelaga taudia idia tura henia. Taravatu hadibaia taudia bona Farisea taudia idia dadaraia, idia gwau uduna amo gwauraia taravatu idia hamomokania diba lasi, to torea Taravatu sibona be momokani. Unai hepapahuahu lalonai idia kwalimu lasi, badina Mishnah bukana ia gwau: “Taunimanima ese taravatu hadibaia taudia edia hereva be mai goada ida idia [badinaia] to [idia torea] Taravatu ena hereva idia [badinaia] auka lasi.” Gabeai, Talmud bukana, uduna amo idia gwauraia taravatu ia herevalaia bukana, ma ia gwau: “Taravatu hadibaia taudia edia hereva be . . . Torah ena hereva edia anina ia hanaia.”

Essene: Idia be moale karadia idia dadaraia oreana, taunimanima amo idia gini siri bona sibodia idia noho hanuadia idia haginia taudia. The Interpreter’s Dictionary of the Bible ia gwau Essene taudia edia gini siri karana ena goada ese Farisea taudia edia gini siri karana ia hanaia, bona “nega haida Farisea bamona karadia idia goadalaia dainai, Farisea taudia edia kara idia hanaia.”

[Picture on page 9]

Sedira Iobu ena tamana sinana ese hisiu oreadia biagua taravatudia be ia dekenai idia hadibaia

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia