Duahia Taudia Edia Henanadai
Bema Keristani tauna ta idia boiria diuri gaukarana ia karaia totona, dahaka ia karaia be namo?
Tano haida dekenai, hahemaoro gaukarana ai diuri idia gaukaralaia bona ena memba taudia be unai tano taudia amo idia abidia hidi. Unai dala idia gaukaralaia tanodia dekenai, bema Keristani tauna idia boiria diuri gaukarana do ia karaia totona, namona be ia laloa namonamo edena bamona do ia haere. Keristani taudia momo be mai edia lalona goevana ida idia hereva Baibel ena hakaua herevadia ese unai kara idia koua lasi, hegeregere Sataraka, Misaka, bona Abetenigo ese Babulonia gavamani ena oda idia badinaia bamona bona Dura ena tano palaka dekenai idia lao. Bona Iosepa bona Maria be Roma siahu taudia edia oda hegeregerena Betelehema dekenai idia lao bamona. (Daniela 3:1-12; Luka 2:1-4) To, Keristani taudia korikoridia ese mai anina bada gaudia do idia laloa be namo.
Diuri be tanobada hegegemadai dekenai idia gaukaralaia lasi. Tano haida dekenai, hepapahuahu bona taravatu utua kota dekenai hahemaoro be diadi ta eiava diadi oreana ta ese ia karaia. Gabu haida dekenai taunimanima ese idia abia dae kara maorodia idia badinaia, bona diuri be hahemaoro dalana ena kahana ta. To, taunimanima momo be idia diba lasi diuri taudia be edena bamona idia abidia hidi bona edia gaukara be dahaka. Unai dainai, herevana diuri gaukara do oi abia eiava lasi, to edia gaukara oi diba sisina ese oi do ia durua.
Dirava ena taunimanima idia abia dae Iehova be Kota Biaguna badana. (Isaia 33:22) Idaunegai Israela dekenai, mai edia diba tataudia, idia be kara maoromaoro bona maka tamona dekenai idia hahemaoro taudia ese diadi gaukara idia karaia hepapahuahu hamaoromaoroa totona bona taravatu dekenai idia vara henanadai idia haerelaidia. (Esodo 18:13-22; Levitiko 19:15; Deuteronomi 21:18-21) Iesu be tanobada dekenai ia noho neganai, hahemaoro gaukarana be Kaunsolo, Iuda Kota Badana, ese ia naria. (Mareko 15:1; Kara 5:27-34) Dala be lasi Iuda taudia ma haida be diuri gaukarana do idia karaia.
Tano haida dekenai tano taudia be diuri gaukara idia karaia. Socrates be diuri taudia 501 ese idia hahemaoro henia. Roman Republic dekenai danu hahemaoro karana be diuri ese idia karaia, to pavapava taudia edia nega ai unai kara idia hadokoa. Gabeai, England ena King Henry Ihatoina ia gwau idia samania tauna be ena dekena taudia ese do idia hahemaoro henia. Ia laloa badina idia be samania tauna idia diba, edia hahemaoro herevana be do ia maoro, heai eiava hisihisi amo idia kota henia karana dekenai unai do ia abia lasi. Nega ia hanai lalonai, diuri gaukarana idia haidaua bona tano taudia amo orea ta idia abia hidi kota herevana idia kamonai bona edia lalohadai idia henia totona. Diadi ta ese hamomokania herevadia idia dekenai ia hadibaia.
Diuri be idauidau, unai orea lalonai hida idia gaukara, bona hahemaoro idia abia hidi totona edena bamona gaudia idia tahua. Haheitalai be, United States dekenai, diuri badana mai ena memba taudia 12 amo ia lao 23 ese hamomokania gaudia idia tahua bema idia hegeregere tau ta idia samania totona; idia ese tau ta be ia kerere eiava kerere lasi idia gwauraia lasi. Unai hegeregerena, ta ia mase ena badina idia tahua neganai, diuri taudia ese hamomokania gaudia idia tahua bena idia gwau diba bema taravatu utua karana ta ia vara.
Taunimanima momo ese diuri idia laloa neganai, idia ese kota dekenai tano taudia 12 idia laloa—hepapahuahu eiava taravatu utua karana ta ena kota lalonai—kota herevadia idia kamonai bona edia lalona idia hadaia bema ia be mai ena kerere eiava lasi. Unai be diuri maragina, diuri badana amo ia idau. Nega momo, kota ese vouti taudia, motuka taria taudia, bona taunimanima ma haida idia abidia hidi bona revareva idia siaia idia dekenai. Haida be maoromaoro idia dadaraidia, hegeregere taravatu ia utua tauna bona harana dekenai ia gorere tauna. Unai tano ena taravatu hegeregerena, ma haida—hegeregere doketa, haroro taudia, loea, eiava bisinesi maragidia edia biagudia—be unai gaukara idia dadaraia diba. (Haida be unai kara idia abia dae lasi badina sibodia edia lalona dekenai diuri gaukara idia ura lasi.) To, gavamani taudia ese diuri gaukara dadaraia karana idia koua noho dainai diuri gaukara totona idia boiridia taudia iboudiai be unai maduna idia abia, bona nega haida lagani haida lalonai idia karaia.
Diuri gaukara totona idia lao taudia ibounai ese kota dekenai diuri gaukara idia karaia lasi. Diuri oreana amo haida sibona idia abia hidi diuri gaukara totona, haida be idia abidia hidi gabeai kota herevana ta dekenai do idia gaukara. Bena diadi ese kota dekenai idia lao taudia, edia loea, bona kota hepapahuahuna ena badina ia hadibadia. Ia bona loea taudia ese diuri taudia ta ta edia kara idia tahua. Inai nega lalonai bema kota herevana dainai ta ena lalona ia hegeregere lasi diuri gaukara ia karaia totona, unai ia gwauraia diba.
Diuri taudia edia namba do idia hamaragia, ela bona unai kota herevana do idia kamonai taudia sibona do idia noho. Bema ta be unai kota hepapahuahu dekenai sibona ena namo ia tahua dainai reana hahemaoro maoromaorona do ia henia lasi, ia be diadi ese do ia kokia diba. Kahana ta ta edia loea taudia ese edia siahu idia gaukaralaia diba danu diuri taudia haida idia kokia totona. Unai diuri ta amo idia kokia taudia be diuri oreana dekenai idia naria bona kota hepapahuahu ma ta totona do idia abidia hidi diba. Keristani taudia haida be unai nega idia gaukaralaia haida idia haroro henia totona. Dina haida murinai, ta ena diuri gaukarana ia ore, herevana ia gaukara eiava lasi.
Keristani taudia idia hekwarahi ‘sibodia edia gaukara idia karaia’ totona, bona ‘haida edia kara idia herevalaia’ lasi. (1 Tesalonika 4:11; 1 Petero 4:15) Iuda tauna ese Iesu ia noia ena kakana do ia hamaoroa idia ruaosi edia tamana ese ia haria kohu ena kahana do ia henia ia dekenai neganai, Iesu ia gwau: “Tau e, daika ia gwau lau be kota biaguna, o umui ruaosi emui kohu haria tauna?” (Luka 12:13, 14) Iesu ia mai Basileia ena sivarai namona ia harorolaia totona, hahemaoro gaukara karaia totona lasi. (Luka 4:18, 43) Reana Iesu ena haere ese unai tauna ia doria Dirava ena Taravatu lalonai ia noho dalana ia gaukaralaia unai hekwakwanai hamaoromaoroa totona. (Deuteronomi 1:16, 17) Ena be unai hereva be mai anina bada, diuri gaukara totona ta idia boiria bona ia lao be idau ma haida edia kara herevalaia karana amo. Ia be Daniela ena turadia toi dekenai ia vara karana bamona. Babulonia gavamani ese ia oda henidia Dura ena tano palaka dekenai idia lao totona, bona unai idia karaia be Dirava ena Taravatu ia utua lasi. Unai murinai idia karaia karana be idau vaitani, Baibel ese ia hahedinaraia bamona.—Daniela 3:16-18.
Dirava ena hesiai taudia be Mose ena Taravatu henuna amo idia siri murinai, tano idauidau edia tanobada ena kota idia gaukaralaidia. Aposetolo Paulo ese Korinto dekenai “ekalesia taudia” ia hagoadadia edia hepapahuahu be kongregesen lalonai do idia hamaoromaoroa. Ena be Paulo ese tanobada taudia edia kota dalana ia gwauraia, “Dirava diba lasi taudia edia kota,” ia abia dae unai kota be mai edia gaukara tanobada taudia edia kara lalodiai. (1 Korinto 6:1) Roma taudia edia kota vairanai ia sibona totona ia gini, bona ia noinoi ena hereva be Kaisara dekenai do ia abia lao. To namo lasi ita laloa tanobada edia kota daladia be kerere.—Kara 24:10; 25:10, 11.
Tanobada edia kota be “gavamani” edia gaukara. ‘Gavamani edia siahu be Dirava ese ia henia,’ bona idia ese taravatu idia karaia bona idia gaukaralaia. Paulo ia gwau: “Gavamani be Dirava ena hesiai gaukara ia karaia, unai dainai ia ese oi do ia hanamoa bona durua. To bema kara dika oi karaia neganai, gavamani dekenai do oi gari, badina ia be mai ena siahu momokani, bona oi do ia panisia. Ia be Dirava ena hesiai tauna, ia ese kara dika tauna ena davana do ia henia.” Gavamani taudia ese hahemaoro gaukara idia karaia neganai, Keristani taudia ese edia “hereva idia kamonai henia” badina idia ura lasi idia gwauedeede bena “edia kerere davana do idia abia.”—Roma 13:1-4; Tito 3:1.
Gau ibounai idia laloa namonamo neganai, Keristani taudia be Kaisara ese ia oda henidia gaudia haida do idia karaia diba eiava lasi idia laloa be namo. Paulo ese ita ia sisiba henia ia gwau: “Unai dainai ibounai ta ta dekenai edia davana do umui henidia. Takisi gogoa tauna dekenai takisi do umui henia. Kastom moni gogoa tauna dekenai kastom moni do umui henia. Idia gari henia tauna dekenai do umui gari.” (Roma 13:7) Unai be sisiba maorona takisi moni henia karana dekenai. (Mataio 22:17-21) Bema Kaisara ia gwau tano taudia ese edia nega bona goada do idia henia dala hagoevaia eiava Kaisara ena gaukara lalonai gaukara ma haida do idia karaia, Keristani ta ta ese edia lalona do idia hadaia unai do idia karaia eiava lasi.—Mataio 5:41.
Keristani taudia haida be idia laloa diuri gaukarana idia karaia be hegeregere Kaisara ena gau be Kaisara dekenai idia henia. (Luka 20:25) Diuri gaukara lalonai idia ese hamomokania gaudia idia kamonai bena unai gaudia bona taravatu hegeregerena ai edia lalohadai korikorina idia gwauraia. Hegeregere, diuri badana dekenai, memba taudia ese hamomokania gaudia idia tahua bema ia hegeregere tau ta be kota vairanai do ia gini totona; idia ese ia kerere eiava kerere lasi herevana idia gwauraia lasi. Kara maorona ena kota be edena bamona? Taunimanima edia hepapahuahu kota lalodiai, diuri be unai hepapahuahu ese ia havaraia dika do idia gwauraia bona ena davana do ia gwauraia. Taravatu ta idia makohia karana dekenai, diuri ese tau ta be ia kerere ena hamomokania gaudia idia tahua. Nega haida taravatu ese ia gwauraia hegeregerena kerere ena davana idia gwauraia. Bena gavamani ese ena siahu ia gaukaralaia “kara dika tauna ena davana do ia henia” o “kara dika taudia do idia panisia.”—1 Petero 2:14.
To bema Keristani tauna ena lalona ia hegeregere lasi kota hereva ta ena diuri lalonai do ia gaukara be edena bamona? Baibel ese diuri gaukarana ia herevalaia lasi, unai dainai do ia gwau diba lasi, ‘Egu tomadiho ena hahediba hegeregere diuri gaukara do lau karaia lasi.’ Dahaka totona kota idia karaia hegeregerena, do ia gwau diba iena lalona ia hegeregere lasi diuri gaukarana do ia karaia. Unai bamona ia vara diba bema kota dekenai matabodaga karana, bogana lalonai natuna hamasea karana, ala-ala, eiava ma kara ta idia hepapahuahulaia bona iena lalona be tanobada edia taravatu ese ia biagua lasi to Baibel ena hahediba ese ia biagua. To nega momo, unai bamona kota hepapahuahuna totona do idia abia hidi lasi.
Lo Keristani tauna be diadi taudia ese do idia henia hahemaorona dekenai iena maduna danu do ia laloa. (Genese 39:17-20; 1 Timoteo 5:22 itaia.) Bema tau ta idia hahemaoro henia kerere, bona davana be do ia mase, diuri dekenai ia noho Keristani tauna be rara dekenai ia kerere, a? (Esodo 22:2; Deuteronomi 21:8; 22:8; Ieremia 2:34; Mataio 23:35; Kara 18:6) Iesu ena kota dekenai Pilato ia gwau, “inai kara maoromaoro tauna ena rarana be egu latanai do ia noho lasi.” Iuda taudia idia haere haraga idia gwau: “Inai tau ena rarana be aiemai latanai bona aiemai natudia edia latanai do ia noho.”—Mataio 27:24, 25.
Bema, gavamani ena oda hegeregerena, Keristani ta be diuri gaukara totona ia lao bona ena be diadi ese ia doria, to ena lalona ia hegeregere lasi dainai kota herevana ta dekenai ia ura lasi ia gaukara, namona be Keristani tauna ese ena lalona do ia hadaia gabeai dahaka do ia vara do ia abia dae totona—faini do ia henia eiava dibura dekenai do ia lao.—1 Petero 2:19.
Diuri gaukara idia karaia Keristani taudia ta ta be Baibel amo idia abia dibana bona sibodia edia lalona hegeregerena edia lalona do idia hadaia edena dala do idia abia hidi. Keristani taudia haida be diuri gaukara totona idia lao bona kota hereva haida dekenai idia gaukara. Haida be diuri gaukara idia dadaraia ena be idia panisidia. Keristani ta ta ese sibona ena lalona do ia hadaia dahaka do ia karaia, bona namo lasi haida ese ia abia hidi dalana idia maumauraia.—Galatia 6:5.