Tanobada Lalonai to Iena Lasi
“Umui be tanobada ena lasi, . . . unai dainai tanobada ese umui do ia badu henia.”—IOANE 15:19.
1. Keristani taudia ese tanobada be edena bamona idia kara henia, to tanobada ese edena bamona idia ia laloa?
IESU be ena hahediba taudia ida idia noho hanuaboi ginigabena ai, ia hamaorodia, ia gwau: “Umui be tanobada ena lasi.” Ia herevalaia tanobadana be dahaka? Ia be guna inai bamona ia hereva, ani: “Dirava ese inai tanobada ia lalokau henia bada dainai, iena Natuna tamona sibona ia vara, ia henia vadaeni ita dekenai, do idia abidadama henia taudia ibounai be do idia mase lasi, to mauri hanaihanai do idia abia”? (Ioane 3:16) Iena hahediba taudia be momokani unai tanobada ena, badina be mauri hanaihanai abia totona Iesu idia abidadama henia taudia ginigunadia be idia. Vadaeni, dahaka dainai Iesu ia gwau ena hahediba taudia be tanobada ena lasi? Bona dahaka dainai ma ia gwau: “Umui be tanobada ena lasi, . . . unai dainai tanobada ese umui do ia badu henia”?—Ioane 15:19.
2, 3. (a) Keristani taudia be edena “tanobada” ena lasi? (b) Baibel ese “tanobada,” Keristani taudia be iena lasi gauna, be edena bamona ia gwauraia?
2 Badina be Baibel lalonai inai hereva “tanobada” (Greek gado herevana, koʹsmos) ena anina be idauidau. Hereva gunana lalonai ai gwauraia bamona, nega haida Baibel lalonai “tanobada” ena anina be tanobada besena ibounai. Dirava ese ia lalokau henia bona ia dainai Iesu ia mase tanobadana be unai. To, The Oxford History of Christianity ia gwau: “Keristani taudia edia hereva ai, inai hereva ‘tanobada’ ena anina ma ta be, Dirava ia dadaraia bona ia inai henia gauna.” Unai be edena bamona ia momokani? Katolik toretore tauna Roland Minnerath be ena buka ladana Les chrétiens et le monde (Keristani Taudia Bona Tanobada) lalonai ia gwau: “Dala dikana ai idia herevalaia neganai, tanobada be . . . Dirava idia dadaraia gavamani be ia lalonai idia gaukara gauna bona ia be Keriso ena kwalimu lohia siahuna ia dadaraia dainai, ia be [idia ia] inai henia basileiana Satani ena imana henunai.” Unai “tanobada” be taunimanima hutuma, Dirava idia dadaraia taudia. Keristani taudia momokanidia be inai tanobada ena lasi, bona unai tanobada ese idia ia inai henia.
3 Lagani 100 C.E. bamona ai, Ioane ese inai tanobada ia laloa neganai, inai ia torea: “Tanobada do umui ura henia lasi, bona tanobada ena gaudia danu do umui ura henia lasi. Bema tanobada umui ura henia noho neganai, Tamana Dirava umui ura henia lasi inai. Badina be tanobada gaudia ibounai, tauanina ena ura dikadia, matabodaga ena ura dikadia, bona hekokoroku, inai gaudia be Tamana Dirava dekena amo idia mai lasi. Idia be tanobada dekena amo idia mai.” (1 Ioane 2:15, 16) Ma inai ia torea: “Ita diba danu, ita be Dirava ena natuna taudia, bona Satani ese tanobada taudia ibounai ia gunalaia noho.” (1 Ioane 5:19) Iesu ese Satani ia gwauraia “inai tanobada ena lohia.”—Ioane 12:32; 16:11.
Siahu Bada Gavamanidia Idia Tubu
4. Siahu bada gavamanidia be edena bamona idia vara?
4 Noa ena negai Abata Badana ia ore murinai, Noa ena bese taudia momo ese Iehova Dirava tomadiho henia karana idia hadokoa neganai, hari ia noho tanobadana, Dirava idia dadaraia taudia unai, be ia tubu matamaia. Matamanai Nimiroda be mai ladana bada; ia be hanua haginia tauna bona “labana tauna mai goada danu Lohiabada ena vairanai.” (Genese 10:8-12) Unai neganai, tanobada ena kahana momo be hanua basileiadia maragidia ta ta ese idia lohiaia. Nega haida unai basileia haida ese ma haida idia tuari henidia hebou. (Genese 14:1-9) Haida ese ma haida idia halusia bena idia biagudia, unai amo gavamani badadia ai idia lao. Gabeai, unai gavamani haida idia tubu ela bona siahu bada gavamanidia ai idia lao.
5, 6. (a) Baibel ese edena siahu bada gavamanidia 7 ia sivarailaia? (b) Unai gavamani badadia be edena bamona idia laulaulaia, bona edia siahu be daika ena amo idia abia?
5 Nimiroda hegeregerena, unai siahu bada gavamanidia edia lohia ese Iehova idia tomadiho henia lasi, bona edia dagedage karadia ese unai idia hahedinaraia. Baibel lalonai, unai siahu bada gavamanidia be dagedage gaudia amo idia laulaulaia, bona idia 6, mai edia siahu ida Iehova ena bese taudia idia kara henidia gaudia, be Baibel ese nega daudau herea lalonai ia gwauraia hedinarai. Idia be Aigupito, Asuria, Babulonia, Media bona Parasa, Helene, bona Roma. Siahu bada gavamanina namba 7 danu ia perovetalaia, Roma murinai do ia toreisi. (Daniela 7:3-7; 8:3-7 20, 21; Apokalupo 17:9, 10) Ia be Britain Basileiana mai ena bamona United States ida, gabeai United States ese Britain ia hereaia ena siahu amo. Roma Basileiana ia ore vaitani murinai, Britain Basileiana ia tubu matamaia.a
6 Unai siahu bada gavamanidia 7, murina murina amo idia hedinarai gaudia, be Apokalupo bukana lalonai dagedage gauna ta ena kwarana 7 ese ia laulaulaidia; ia be davara hegeregerena idia laga-ani diba lasi besedia bogaragidia amo ia daekau. (Isaia 17:12, 13; 57:20, 21; Apokalupo 13:1) Unai ia lohia noho dagedage gauna ena siahu be daika ese ia henia? Baibel ia gwau: “Huala ese sibona ena siahu inai dagedage gauna dekenai ia henia. Ma sibona ena helai gabuna badana, bona ena goada bada herea danu ia henia.” (Apokalupo 13:2) Unai huala be Satani Diabolo sibona.—Luka 4:5, 6; Apokalupo 12:9.
Dirava Ena Basileia Do Ia Lohia
7. Keristani taudia ese dahaka idia naria noho, bona unai dainai idia ese tanobada ena gavamani be edena bamona idia kara henidia?
7 Lagani 2,000 bamona lalodiai, Keristani taudia idia guriguri, idia gwau: “Oiemu Basileia do ia mai, oiemu ura gauna tanobada dekenai do ai karaia, guba dekenai idia karaia bamona.” (Mataio 6:10) Iehova ena Witness taudia idia diba Dirava ena Basileia sibona ese maino korikori do ia mailaia tanobada dekenai. Baibel ena peroveta herevadia idia tahua namonamo dainai, idia diba momokani idia gurigurilaia gauna be nega daudau lasi do ia vara bona Basileia ese tanobada do ia lohiaia matamaia. (Daniela 2:44) Inai Basileia idia badinaia dainai, tanobada ena gavamani edia kara lalodiai idia vareai lasi.
8. Salamo 2 ese ia gwauraia guna hegeregerena, gavamani ese Dirava ena Basileia ena lohia siahuna be edena bamona idia laloa?
8 Bese haida idia gwau tomadiho taravatudia idia badinaia. To edia kara lalonai inai idia laloa lasi: Iehova be guba bona tanobada edia Pavapava Badana bona ia ese Iesu be guba Pavapavana ai ia halaoa, tanobada do ia lohiaia totona. (Daniela 4:17; Apokalupo 11:15) Salamo ta ai peroveta herevana ta ia gwau: “King taudia be tuari totona idia toreisi, bona edia lohia taudia idia haboua noho. Idia ura be, [Iehova] bona ia ese ia Abia Hidi Tauna [Iesu], do idia dagedage henia. Idia gwau, ‘Ita ura lasi [Iehova], bona iena King henunai do ita noho. Idia ese ita idia guia vadaeni, be ita ese unai guia varodia do ita negea.’ ” (Salamo 2:2, 3) Gavamani idia ura lasi Dirava ena “guia varodia,” edia lohia siahuna ena maka atoa gaudia, do idia abia dae. Unai dainai, Iehova ese ia abia hidi Pavapavana, Iesu, ia hereva henia, ia gwau: “Lau dekenai oi noinoi, vadaeni lau ese bese idauidau ibounai, be oi dekenai do lau henia. Tanobada ibounai oi dekenai do lau henia, oiemu. Oi ese idia do oi hamakohia, auri itotohi dekena amo. Uro bamona, idia do oi makohia maragimaragi.” (Salamo 2:8, 9) To, tanobada, Iesu be idia dainai ia mase taudia unai, be do ia “hamakohia” vaitani lasi.—Ioane 3:17.
“Dagedage Gauna” Ena “Maka” Abia Lasi
9, 10. (a) Apokalupo bukana ese dahaka sisiba be ita ia hadibaia? (b) Ta be ‘dagedage gauna ena maka’ ia abia loaloa, anina be dahaka? (c) Edena maka be Dirava ena hesiai taudia ese idia abia dae?
9 Ioane ese ia abia Apokalupo herevana, ese ia hahedinaraia Dirava idia dadaraia taudia edia tanobada ena dokona be kahirakahira neganai, oda aukadia do ia halasia, “taunimanima ibounai, maragidia bona badadia, kohu momo taudia bona ogogami taudia, hesiai mai guia taudia, bona ura kwalimu taudia, maka ta idia dekenai ia atoa; ia oda henidia, inai maka be edia imana idiba kahana dekenai, o edia baguna dekenai, do idia atoa. Vadaeni bema tau ta ese inai dagedage gauna ena maka . . . ia abia lasi neganai, unai tau be gau ta ia hoia mai o hoia lao diba lasi.” (Apokalupo 13:16, 17) Unai ena anina be dahaka? Maka ta edia imana idibana ai idia atoa, ia hahedinaraia edia heduru idia henia. Edia baguna ai idia abia makana ena anina be dahaka? The Expositor’s Greek Testament ia gwau: “Unai laulau herevana ese ia gwauraia gauna be guna vaia edia kara, tuari taudia bona igui hesiai taudia be revareva o kipara, ia hedinarai goevagoeva gauna, amo idia makadia . . . ; eiava, unai ia hereaia gauna be edia tomadiho karana ta, dirava ta ena ladana idia kwatua, toni bamona.” Taunimanima momo be edia kara bona edia hereva amo unai maka idia abia loaloa bamona, ia amo idia hahedinaraia idia be “dagedage gauna” ena “hesiai mai guia taudia” o ena “tuari taudia.” (Apokalupo 13:3, 4) Nega vairai, idia dekenai do ia vara gauna be Theological Dictionary of the New Testament ese inai bamona ia gwauraia: “Dirava ena inai taudia ese dagedage gauna ena [maka] be edia baguna ai bona edia imana ta ai idia abia dae; ia be namba ta mai ena anina hehunina, ia lalonai be iena ladana. Unai ese dala badadia ia kehoa edia, moni davaria karadia bona bisinesi lalodiai do idia kwalimu, to ia dainai Dirava ese ia badu henidia, bona idia be lagani 1,000 basileiana lalonai do idia vareai diba lasi, Apok. 13:16; 14:9; 20:4.”
10 Ta be unai “maka” do ia abia totona do idia doria neganai, namona be ena lalona do ia goada momokani bona do ia haheauka, ia dadaraia diba totona. (Apokalupo 14:9-12) Dirava ena hesiai taudia be unai bamona idia goada, bona unai dainai nega momo haida ese idia inai henidia bona idia gwauraidia dika. (Ioane 15:18-20; 17:14, 15) Dagedage gauna ena maka idia abia lasi, to Isaia ia gwau edia imana ai inai do idia torea, “Iehova ena.” (Isaia 44:5, NW) Inai danu, tomadiho koikoi ese ia karaia karadia dika rohorohodia dainai idia ‘taitai bona idia lalohisihisi’ dainai, maka be edia baguna ai idia abia, ia hahedinaraia idia be hegeregere, Iehova ese ena hahemaoro herevadia do ia hamomokania neganai, do idia roho mauri.—Esekiela 9:1-7.
11 Dirava ese taunimanima edia gavamani be nega ia henidia, do idia lohia ela bona Keriso ena guba Basileiana ese inai tanobada ibounai do ia lohiaia matamaia. Dirava ese politikol gavamanidia unai bamona ia haheaukalaia dalana be Profesa Oscar Cullman ese ia gwauraia, iena buka ladana The State in the New Testament lalonai. Ia gwau: “Keristani taudia ginigunadia idia laloa gavamani edia nega be ‘mai dokona.’ Unai dainai idia ese gavamani be dala tamona ai idia laloa lasi, to toana be idia lalo-rua idia dekenai. Lau gwau lou, toana be unai bamona. Ita ese Roma 13:1, ‘Taunimanima iboudiai ese idia noho gavamanidia do idia kamonai henidia . . . ,’ be Apokalupo 13: Gavamani be guri dobu masemasena amo ia daekau dagedage gauna, ida do ita hahegeregeredia sibona be hegeregere.”
“Dagedage Gauna” Bona “Kaisara”
12. Iehova ena Witness taudia edia lalohadai maorona taunimanima edia gavamani dekenai be dahaka?
12 Bema ita laloa gavamani edia siahu taudia iboudiai be Satani ena hesiai taudia, unai lalohadai be kerere. Idia momo ese idia hahedinaraia vadaeni idia be lalo-maoromaoro taudia, gavana tauna Seregio Paulo hegeregerena; Baibel lalonai ia idia gwauraia “lalona namo tauna.” (Kara 13:7) Lohia haida ese orea maragidia edia ura-kwalimu idia gimaia, badina be, ena be Iehova bona ena palani idia diba lasi, to edia lalona, Dirava ese ia henia gauna, ese idia ia hakaua dainai. (Roma 2:14, 15) Mani oi laloa, Baibel lalonai inai hereva “tanobada” be mai ena anina idauidau rua: ta be tanobada taudia, Dirava ese ia lalokau henidia bona ita ese danu do ita lalokau henidia be namo; anina ma ta be Dirava idia dadaraia taudia tanobada ai, Satani be iena dirava bona iena amo ita gini siri be namo. (Ioane 1:9, 10; 17:14; 2 Korinto 4:4; Iamesi 4:4) Inai dala amo ita Iehova ena hesiai taudia ese taunimanima edia lohia siahuna ita laloa maoromaoro. Politikol karadia lalonai ita vareai lasi, badina be ita be Dirava ena Basileia ena gwaukau taudia bona iseda mauri be Dirava dekenai ita gwauhamatalaia vadaeni. (2 Korinto 5:20) To gavamani edia siahu taudia ita kamonai henidia mai eda lalo-goeva ida.
13. (a) Iehova ese taunimanima edia gavamani be edena bamona ia laloa? (b) Keristani taudia edia kamonai karana taunimanima edia gavamani dekenai ena hetoana be dahaka?
13 Inai lalohadai maorona be Iehova Dirava ena hegeregerena. Bema siahu bada gavamanidia o gavamani maragidia ese edia siahu idia gaukaralaia kerere o edia bese taudia idia hahekwarahia bada, o Dirava idia tomadiho henia taudia idia dagedage henidia, neganai, peroveta herevana, idia be dagedage gaudia ia gwauraia herevana, be momokani idia dekenai. (Daniela 7:19-21; Apokalupo 11:7) To bese edia gavamani ese Dirava ena ura hegeregerena idia naridia maoromaoro bona dika idia koua neganai, ia laloa ‘iena gaukara idia karaia’ unai. (Roma 13:6) Iehova ia ura ena orea taudia ese taunimanima edia gavamani do idia matauraia bona do idia kamonai henidia, to edia kamonai be mai ena hetoana. Bema taunimanima ese Dirava ena hesiai taudia idia hagania Dirava ese ia taravatua karadia do idia karaia eiava bema idia hagania Dirava ena ura karadia do idia karaia lasi, aposetolo edia kara idia tohotohoa, idia gwau: “Dirava ai kamonai henia be namo, taunimanima ai kamonai henia be dika.”—Kara 5:29.
14. Keristani taudia edia kamonai taunimanima edia gavamani dekenai be Iesu bona Paulo ese edena bamona idia gwauraia?
14 Iesu ia gwau, iena orea taudia be mai edia maduna gavamani dekenai bona Dirava dekenai danu; ia gwau: “Kaisara ena gau, Kaisara dekenai umui henia, to Dirava ena gau be Dirava dekenai umui henia.” (Mataio 22:21) Aposetolo Paulo ese lauma helaga ena siahu amo inai ia torea: “Taunimanima ibounai ese gavamani do idia kamonai henia. . . . To bema kara dika oi karaia neganai, gavamani dekenai do oi gari, badina ia be mai ena siahu momokani, bona oi do ia panisia. Ia be Dirava ena hesiai tauna, ia ese kara dika tauna ena davana do ia henia. Unai dainai, gavamani mai ena siahu taudia do umui kamonai henidia, Dirava ena badu umui laloa dainai lasi, to badina be emui lalona dekenai umui diba dala maorona be unai. Takisi moni danu umui henia ena badina be unai.” (Roma 13:1, 4-6) Aposetolo edia nega ema bona hari, Keristani taudia ese gavamani edia oda idia lalodia namonamo. Do idia laloa namonamo, bema unai oda idia badinaia neganai, edia tomadiho do idia hadikaia, eiava unai oda be maoro bona do idia badinaia mai edia lalo-goeva ida be namo.
Lalo-Goeva Taudia
15. Iehova ena Witness taudia ese Kaisara idia henia be namo gaudia be edena bamona idia henia mai edia lalo-goeva ida?
15 “Gavamani” ese Dirava ia gwauraia maoro karadia idia karaia neganai, idia be Dirava ena “hesiai tauna.” Unai ena anina ta be, idia be mai edia siahu, “kara dika taudia do idia panisia, to kara namo taudia do idia hanamoa.” (1 Petero 2:13, 14) Kaisara ena oda maorona hegeregerena, Iehova ena hesiai taudia ese takisi monina idia henia mai edia lalo-goeva ida, bona Baibel amo edia lalona idia hadibaia hegeregerena ai, “idia ese gavana bona gavamani ena siahu taudia do idia kamonai henia. Edia oda hereva do idia badinaia, bona do idia naria hegaegae kara namodia ibounai do idia karaia totona.” (Tito 3:1) “Kara namodia” ta be inai: Hisihisi badana ta ia vara neganai haida idia durua. Iehova ena Witness taudia edia kara, hisihisi lalodiai taunimanima idia durua mai edia hebogahisi ida, be taunimanima momo ese idia gwauraia hedinarai vadaeni.—Galatia 6:10.
16 Iehova ena Witness taudia ese taunimanima idia lalokau henidia, bona idia laloa idia durudia diba karana namo hereana be inai: Idia durudia, Dirava ena palani do idia diba maoromaoro totona; inai palani ena anina be, “guba matamata bona tanobada matamata,” kara maoromaoro gabudia, be do ia havaraia. (2 Petero 3:13) Kara maoromaoro sisibalaia herevadia Baibel lalonai idia hadibaia bona idia badinaia; unai amo taunimanima idia hanamoa, bona momo be kara dika amo idia hamauria. Iehova ena hesiai taudia ese taravatu idia badinadia, bona gavamani ena minista taudia, siahu taudia, kota biagudia, bona kaunsolo taudia idia matauraia, unai taudia edia ura hegeregerena. (Roma 13:7) Witness taudia be edia natudia edia tisa taudia ida idia gaukara hebou mai edia ura ida; edia natudia idia durua, do idia stadi namonamo bena gabeai sibodia edia mauri durua monina do idia davaria diba bona edia bese taudia do idia hahekwarahia lasi. (1 Tesalonika 4:11, 12) Witness taudia ese edia kongregesen lalodiai idau bese taudia lalo-dika henidia karana bona ogogami taudia dadaraia karana idia karaia lasi, bona idia dekenai famili taudia edia noho hebou karana hagoadaia be gau badana. (Kara 10:34, 35; Kolose 3:18-21) Taunimanima haida idia gwau famili idia hadikadia o edia hanua taudia idia durua lasi, to edia kara amo unai hereva idia hakoikoia. Unai amo aposetolo Petero ena hereva ia momokani; ia gwau: “Dirava ia ura be, emui kara namo dekena amo, kavakava taudia edia hereva kava do umui koua.”—1 Petero 2:15.
17. Keristani taudia ese “Keriso idia do abidadama henia lasi taudia edia vairana dekenai, kara namodia mai aonega danu” be edena bamona idia karaia noho diba?
17 Unai dainai, ena be Keriso ena orea taudia korikoridia be “tanobada ena lasi,” to idia be tanobada besena taudia, bona ‘Keriso idia do abidadama henia lasi taudia edia vairana dekenai kara namodia mai aonega danu do idia karaia’ noho be namo. (Ioane 17:16; Kolose 4:5) Iehova ese gavamani be nega ia henidia iena hesiai do idia lao henia, unai dainai do ita matauraidia noho ela bona unai nega do ia doko. (Roma 13:1-4) Politikol karadia amo ita gini siri noho, to ‘king taudia bona lohia taudia ibounai’ dainai ita guriguri, bona iseda tomadiho karana ia koua diba karana idia lalohadailaia gwauraia negadiai, ita guriguri momo. Unai bamona do ita karaia noho, “Dirava ita badinaia bona matauraia dainai, mai maino danu do ita noho namonamo” totona, unai amo “taunimanima ibounai ese mauri do idia davaria.”—1 Timoteo 2:1-4.
[Footnotes]
a Buka ladana Apokalupo—Ena Hagugurua Negana Ia Kahirakahira!, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese idia halasia gauna, ena karoa 35 itaia.
Riviu Henanadai
◻ Keristani taudia be edena “tanobada” ena, to namona idia be edena “tanobada” ena lasi?
◻ Ta be ena imana ai o ena baguna ai “dagedage gauna” ena “maka” ia abia, anina be dahaka, bona Iehova ena hesiai taudia mai edia kamonai ese edena maka idia abia?
◻ Keristani taudia momokanidia edia lalohadai maorona taunimanima edia gavamani dekenai be dahaka?
◻ Iehova ena Witness taudia ese taunimanima idia durua daladia haida be dahaka dahaka?
11. Daika ese taunimanima edia gavamani be gwaumaoro ia henidia, do idia lohia ela bona Dirava ena Basileia be tanobada lohiaia totona do ia mai?
16. Dahaka kara namodia be Iehova ena Witness taudia ese gavamani bona taunimanima dainai idia karaia mai edia lalo-goeva ida?
[Picture on page 16]
Baibel ia gwau taunimanima edia gavamani be Dirava ena hesiai tauna bona dagedage gauna danu
[Picture on page 17]
Haida edia namo idia tahua mai edia lalokau ida dainai, Iehova ena Witness taudia ese edia hanua taudia idia durua