Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w98 3/15 rau 26-30
  • Constantine Badana—Keristani Tomadiho Ia Durua, A?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Constantine Badana—Keristani Tomadiho Ia Durua, A?
  • 1998 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Constantine Ena Sivarai
  • Tomadiho​—⁠Constantine Ena Palani Ai
  • Ia be Keristani Tauna ta ai Ia Lao, A?
  • “Helaga Tauna,” A?
  • Ia Karaia Gaudia Edia Anina
  • Keristani Tomadiho Momokanina be Edeseniai?
  • Kerisendom be Inai Tanobada ena Gau ai Ia Lao Dalana
    1993 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
1998 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w98 3/15 rau 26-30

Constantine Badana—Keristani Tomadiho Ia Durua, A?

Histori ese inai hereva “Badana” amo tatau haida sibona edia ladana idia hahairaia, idia ta be Roma Pavapavana Constantine. Kerisendom ese ladana haida ia henia danu, hegeregere, “helaga tauna,” “aposetolo tauna namba 13,” “aposetolo taudia ida ia hegeregere helaga tauna,” bona ‘Dirava ena Lauma Helaga ese ia abia hidi tanobada ibounai lalonai kara badadia ia havaraia totona.’ To haida edia lalohadai be idau momokani, idia gwau Constantine be “ala-ala tauna, kara dika rohorohodia momo herea ese ena ladana idia makaia bona koikoi amo ia honu, . . . dagedage bada bona dika badadia ia havaraia lohia tauna.”

SIBODIA idia gwauraia Keristani taudia momo idia hadibaia Constantine Badana be Keristani tomadiho ia durua tauna badana. Idia gwau ia ese Keristani taudia be Roma gavamani ena lohia aukana amo ia ruhadia bona tomadiho dalanai ura kwalimu ia henidia. Ma danu, momo idia gwau ia be Iesu Keriso ena aena gabuna dekenai ia raka tauna ta mai ena kamonai, bona ia ura bada Keristani tomadihona ia habadaia. Ist Otodoks Dubu bona Koptik Dubu ese Constantine bona ena sinana, Helena, idia gwauraidia “helaga taudia.” Edia aria be June 3 o edia dubu ena kalenda hegeregerena, May 21 ai idia moalelaia.

Constantine Badana be daika? Aposetolo taudia ibounai idia mase murinai dahaka ia karaia Keristani dubu ia tubu totona? Histori bona aonega taudia ese unai henanadai do idia haerelaia amo iseda diba do ita habadaia.

Constantine Ena Sivarai

Constantine be Constantius Chlorus ena natuna mero, bona ia be lagani 275 C.E. bamona ai, Naissus, Serbia dekenai ia vara. Lagani 293 C.E. ai, iena tamana be Roma ena west provinsi edia pavapava ai ia lao neganai, Constantine ese Pavapava Galerius ena oda henunai Danube sinavai dekenai ia tuari. Lagani 306 C.E. ai, ena tamana ena mase be kahirakahira neganai, Constantine be ena tamana dekenai ia giroa lou, Britain dekenai. Ena tamana ia mase murinai, ami taudia ese Constantine dekenai pavapava ena dagi idia henia.

Unai nega ai, taunimanima idaudia ima idia gwau idia be pavapava. Lagani 306 C.E. bona 324 C.E. huanai Roma taudia idia tuari heheni hanaihanai, bona unai murinai Constantine sibona be pavapava ai ia lao. Tuari rua dekenai ia kwalimu dainai Roma taudia edia sivarai lalonai Constantine ena ladana ia bada bona ia be Roma Basileiana ena lohia tamona ai ia lao.

Lagani 312 C.E. ai, Constantine ese Roma murimurinai, Milvian Bridge ena tuari dekenai, ena inai tauna Maxentius ia hadarerea. Keristani tomadiho ena maoro idia hamomokania taudia idia gwau unai tuari lalonai, ia hururu korosi ta be dina henunai ia hedinarai mai ena Latin gado herevadia ida, ia gwau In hoc signo vinces, anina be “Inai toana ida oi kwalimu.” Idia gwau danu nihi ta lalonai, Constantine idia hamaoroa Keriso ena ladana Greek gado dekenai ena revareva ginigunadia rua be iena ami taudia edia kesi dekenai do ia penia. To, unai sivarai ena kahana momo be idia hamomokania diba lasi. Buka ta, A History of Christianity, ia gwau: “Unai matahanai ena vara negana bona vara gabuna bona ena kahana maragimaragi idauidau be ta ta idia hamomokania heheni lasi.” Constantine be Roma dekenai idia abia dae neganai, Dirava ia diba lasi Kaunsolo oreana ta ese Constantine be Pavapava badana bona Pontifex Maximus ai ia halaoa, anina be, ia be unai basileia ena Dirava idia diba lasi taudia edia pris badana.

Lagani 313 C.E. ai, Constantine ese ist kahana provinsi edia lohia tauna, Pavapava Licinius, ida hetura hebou dalana ia karaia. Edict of Milan taravatuna ida, idia ruaosi be tomadiho oreadia ibounai dekenai tomadiho ena ura kwalimu bona gwaumaoro tamona idia henia. To, histori idia stadilaia taudia ese unai pepa idia laloa bada lasi, idia gwau ia be revareva ta sibona bona ia be gavamani ese ia torea mai anina bada pepana, dala idauna ai Keristani tomadiho kara henia taravatuna ta lasi.

Gabeai lagani 10 lalodiai, Constantine ese ia danu lohia dagina idia hepapahuahulaia tauna, Licinius, ia halusia bona ta ese ia heai henia lasi Roma besena ibounai ena pavapava ai ia lao. Lagani 325 C.E. ai, ena be ia do bapatiso lasi, ia ese “Keristani” dubu edia gaukara hebou kaunsolo hebouna badana ginigunana ia gunalaia. Unai hebou ai idia ese Arius ena hahediba herevadia idia gwauraia dika bona mai anina bada hahediba herevadia edia toretore ta idia hegaegaelaia, unai idia gwauraia Nicene Creed.

Lagani 337 C.E. ai, Constantine ia gorere dikadika. Kahirakahira ia mase gwauraia neganai, idia habapatisoa, bena ia mase. Ia mase murinai Kaunsolo oreana ese Roma diravadia bamona ia idia hahelagaia.

Tomadiho​—⁠Constantine Ena Palani Ai

Buka ta ladana Istoria tou Ellinikou Ethnous (Greek Besena Ena Histori) ese lagani 200 C.E. amo ela bona 399 C.E. lalonai idia lohia Roma pavapavadia edia lalohadai tomadiho dekenai ia herevalaia, ia gwau: “Ena be lohia taudia be tomadiho idia laloa bada lasi, unai nega ai taunimanima ese idia laloa momo gauna idia abia dae, bona edia politikol karadia lalonai tomadiho be mai anina bada dagina idia henia, unai amo idia hahedinaraia idia karaia karadia be tomadiho dainai idia karaia.”

Momokani, Constantine be ena nega ai idia karaia karadia ia badinaia tauna. Ia lohia matamaia neganai, Constantine be “Dirava” ena heduru ia ura ia abia, bona edia siahu be ia ore noho Roma diravadia ese unai idia henia diba lasi. Roma Basileiana, ena tomadiho oreadia bona orea ma haida edia siahu be ia maragi ia lao noho, bona gau matamatana ta bona goadana ta ese do ia hasiahudia lou be namo. Ensaiklopidia Hidria ia gwau:  “Constantine be Keristani tomadiho ia ura henia bada, badina ena heduru dainai tuari lalonai ia kwalimu sibona lasi to danu heduru ia henia iena gavamani ia hagoadaia lou totona. Gabu ibounai idia noho Keristani dubu be politikol dalanai ia idia durua. . . . Unai nega ai idia noho dubu gunalaia taudia badadia ida ia gaukara hebou . . . , bona ia noidia edia lalo-tamona do idia dogoatao auka.”

Constantine ia laloa “Keristani” tomadihona​—⁠ena be hereva momokani ia negea bona kara gageva bada ia karaia​—⁠ia gaukaralaia diba taunimanima ibounai ia hasiahua lou bona ia hatamonaia diba, ia be lohia badana ai do ia lao totona. Iena politikol palani durua totona, hereva momokani ia negea Keristani tomadiho ia abia dae, bona ena lalonai ia hadaia “katolik,” eiava dubu tamona, henunai taunimanima ibounai ia hatamonaia. Dirava idia diba lasi taudia edia kastom bona aria dekenai “Keristani” ladadia idia atoa. Bona “Keristani” haroro taudia dekenai Dirava idia diba lasi pris taudia edia dagi, gaukara ena davana, bona siahu idia henia.

Ena politikol gaukarana durua totona, Constantine ese tomadiho lalo-tamona ia tahua, bona lalohadai idaudia idia badinaia taudia edia hereva ia koua haraga, idia be hahediba hereva kereredia dainai lasi, to badina taunimanima momo ese idia abia dae lasi. “Keristani” dubu be ia parara bona ia lalonai hahediba hereva idauidau idia badinaia karana ese Constantine dekenai dala ia kehoa, ia be “Dirava ese ia siaia” tauna bamona unai hepapahuahu ia hamaoromaoroa totona. North Africa dekenai idia noho Donatist dubu taudia bona ena basileia ena ist kahana dekenai idia noho Arius idia badinaia taudia ida ia gaukara hebou murinai, ia davaria haraga tomadiho goadana mai ena lalo-tamona ia havaraia totona, taunimanima edia lalona ia ania sibona be hegeregere lasi.a Ia ese Arius ena hahediba herevadia dainai ia vara hepapahuahu hamaoromaoroa totona dubu ena histori lalonai tomadiho oreadia idauidau idia gaukara hebou kaunsolo hebouna ginigunana ia karaia.​—⁠“Constantine Bona Nicaea Ena Kaunsolo” ena maua itaia.

Histori torea tauna Paul Johnson be Constantine ia herevalaia neganai, ia gwau: “Reana Keristani tomadihona ia haheaukalaia ena badina badana ta be dala ia kehoa ia bona Gavamani ese Dubu ena kara, edena hahediba herevadia ia abia dae, bona hahediba herevadia idaudia kara henia dalana ia biagua diba.”

Ia be Keristani Tauna ta ai Ia Lao, A?

Johnson ia gwau: “Constantine be dina tomadiho henia karana ia rakatania lasi bona iena moni dekenai dina ena toana ia noho.” Catholic Encyclopedia bukana, ia gwau: “Constantine ese unai tomadiho rua be maka tamona ai ia kara henidia. Ia be pontifex maximus dainai Dirava idia diba lasi taudia edia tomadiho bona edia maoro ia naria.” Ensaiklopidia Hidria ia gwau: “Constantine be Keristani tauna ta ai ia lao lasi.” Ma ia gwau: “Caesarea tauna, Eusebius, [Constantine] ena sivarai ia torea tauna, ia gwau [Constantine] be kahirakahira ia mase neganai, Keristani tauna ai ia lao. Unai kara be anina lasi, badina ena bapatiso dinana vairanai, ia ese Zeus dekenai boubou ia karaia, ia be Pontifex Maximus ena dagi ia do dogoatao noho.”

Ela bona ena mase dinana lagani 337 C.E. ai, Constantine be Dirava idia diba lasi taudia edia dagi ladana Pontifex Maximus, tomadiho karadia ia gunalaia tauna badana, ia dogoatao noho. Ena bapatiso ita laloa neganai, ita henanadai diba, Baibel ia gwauraia bamona ia helalo-kerehai bona ena kara dika ia rakatania murinai, ia bapatiso, a? (Kara 2:​38, 40, 41) Constantine ena gwauhamata Iehova Dirava dekenai ia hahedinaraia totona, ranu lalonai ia diho momokani, a?​—⁠Kara 8:​36-39 itaia.

“Helaga Tauna,” A?

Encyclopædia Britannica ia gwau: “Constantine idia gwauraia Badana, be ia karaia gaudia dainai, ena kara dainai lasi. Momokani, bema ena kara dainai ia idia makaia, idaunegai bona hari inai negai inai ladana [Badana] idia henia taudia ibounai ese ia idia hereaia.” Bona buka ta ladana A History of Christianity ese ita ia hamaoroa, ia gwau: “Guna ia do matamata neganai idia gwau ia be badu dikadika tauna bona ia badu neganai ia dagedage bada. . . . Taunimanima edia mauri ia matauraia lasi . . . Ia buruka ia lao neganai ia sibona ena mauri be ia dika rohoroho.”

Ia hedinarai goevagoeva Constantine ena kara be dika rohoroho. Histori ia stadilaia tauna ta ia gwau, “iena kara be ia senisi haragaharaga bona nega momo unai dainai kara dika ia karaia.” (“Ena Ruma Bese Taudia Ia Hamasedia” mauana itaia.) Ena buka ladana History of Europe lalonai, H. Fisher ia gwau Constantine be “Keristani karana ia hahedinaraia” tauna ta lasi. Ia karaia gaudia ese idia hahedinaraia ia be ‘mauri matamatana’ ia badinaia Keristani tauna korikorina lasi bona ia be Dirava ena lauma helaga ena huahua​—⁠lalokau, moale, maino, haheauka, hebogahisi, kara maoromaoro, abidadama momokani, manau, bona tauanina ena ura koua karadia​—⁠ia hahedinaraia tauna lasi.​—⁠Kolose 3:​9, 10; Galatia 5:​22, 23.

Ia Karaia Gaudia Edia Anina

Ia be Dirava idia diba lasi taudia edia Pontifex Maximus dainai​—⁠unai anina be ia be Roma Basileiana ena tomadiho ia gunalaia tauna badana​—⁠Constantine ia ura hereva momokani idia negea dubu edia bisop ia tura henidia. Bema idia be Roma Gavamani ena tomadiho lalonai idia gaukara, ia ese siahu, ladana bada, bona kohu do ia henidia. Catholic Encyclopedia ia hahedinaraia: “Pavapava ena ruma ena kohu namodia ese edia matana ia hakepulua dainai, bisop haida ese pavapava be Dirava ena aneru ta bamona idia hanamoa, helaga gauna bamona, bona idia peroveta idia gwau, ia be Dirava ena Natuna bamona, guba dekenai do ia lohia.”

Hereva momokani ia negea Keristani tomadihona be politikol gavamani ese ia moalelaia neganai, ia be tanobada ena kahana ta ai ia lao momokani, bona metairametaira Iesu Keriso ena hahediba herevadia ia rakatania. (Ioane 15:19; 17:​14, 16; Apokalupo 17:​1, 2) Unai dala amo, “Keristani” tomadiho ese hahediba bona kara koikoidia ia abia dae​—⁠Toi Tamona, soul ia mase diba lasi lalohadaina, hel mai ena lahi, pegatori, guriguri mase taudia totona, rosari gaukaralaia karana, helaga taudia edia laulau, kaivakuku, bona ma haida.​—⁠2 Korinto 6:​14-18 itaia.

Constantine amo, dubu ese taunimanima ia biagua karana ia abia danu. Diba bada taudia Henderson bona Buck, idia gwau: “Baibel ena hereva idia hagagevaia, hekokoroku ida idia karaia tomadiho karadia idauidau idia abidia dae, tanobada siahu taudia ese nega momo idia abia ladana bada bona moni be Keristani hahediba taudia ese idia abia, bona Keriso ena Basileia be tanobada ena basileia ai idia halaoa.”

Keristani Tomadiho Momokanina be Edeseniai?

Guna idia vara gaudia ese idia hahedinaraia momokani Constantine ena “bada” be edena bamona. Iesu Keriso, Keristani kongregesen momokanina ena Kwarana, be Kerisendom ia haginia lasi. Kerisendom be Dirava ia diba lasi pavapava ta ese sibona ena ura ia hagugurua totona ia karaia politikol karadia bona koikoi karadia ma haida dainai ia haginia. Unai dainai, histori ia tahua tauna Paul Johnson ese inai henanadai ia karaia: “Roma basileiana be Keristani tomadiho ena siahu henunai ia lao, eiava Keristani tomadiho be gavamani ia tura henia?”

Keristani tomadiho goevana idia ura badinaia taudia ibounai be inai negai Keristani kongregesen momokanina idia dibaia bona idia bamoa totona heduru idia abia diba. Tanobada hegegemadai Iehova ena Witness taudia be mai edia moale ida kudou-maoro taudia idia durua Keristani tomadiho momokanina idia dibaia bona Dirava ese ia abia dae dalana ai ia idia tomadiho henia totona.​—⁠Ioane 4:​23, 24.

[Footnote]

a Donatist dubu be lagani 300 C.E. ela bona 499 C.E. lalonai ia noho “Keristani” oreana ta. Unai orea taudia idia gwau tomadiho karadia be mai edia siahu bema haroro tauna be kara goeva tauna bona dubu ese kara dika bada idia karaia taudia be edia orea lalonai ia abia dae lasi. Arius ena orea be “Keristani” oreana ta lagani 300 C.E. murinai bona idia gwau Iesu Keriso be Dirava lasi. Arius ese taunimanima ia hadibaia ia gwau ta ese Dirava ia havaraia lasi bona ia be matamana lasi. Natuna be Dirava ese ia havaraia dainai, ia be Dirava lasi, Tamana hegeregerena. Natuna be matamana amo Tamana ida ia noho hanaihanai lasi, to Tamana ese ia havaraia bona iena ura dainai ia mauri noho.

[Box on page 28]

Constantine Bona Nicaea Ena Kaunsolo

Bapatiso lasi pavapava Constantine be Nicaea ena Kaunsolo hebouna dekenai dahaka gaukara ia karaia? Encyclopædia Britannica ia gwau: “Constantine ese unai hebou ia gunalaia, edia herevahereva ia hakaua . . . Bisop taudia ese ia idia gari henia dainai, ena be idia laloa unai hereva be ia maoro lasi, to idia ese taravatu idia sainia, rua sibona be idia sainia lasi.”

Hua rua lalonai tomadiho hahediba herevadia idia hepapahuahulaia goadagoada murinai, unai Dirava ia diba lasi politikol tauna ese unai hepapahuahu lalonai ia vareai bona idia gwau Iesu be Dirava taudia edia kahana ia durua. To dahaka dainai unai ia karaia? A Short History of Christian Doctrine, ia gwau: “Constantine be bisop taudia ese idia hepapahuahulaia Greek gado tomadiho herevadia ia diba lasi momokani.” To ia lalo-pararalaia gauna be bema tomadiho lalonai idia parara, unai ese iena gavamani do ia hadikaia diba, bona ia ura dikadika iena gavamani do ia hagoadaia.

Buka ta ladana Istoria tou Ellinikou Ethnous (Greek Besena Ena Histori) ese dokonai Nicaea dekenai idia torea pepana, Constantine ese ia biagua gauna, ia herevalaia neganai, ia gwau: “Ia hahedinaraia [Constantine be] tomadiho gaudia ia laloa lasi, . . . ia ura dikadika dubu lalonai lalo-tamona do ia noho, bona dokonai ena lalohadai, ‘ia be dubu murimurinai idia noho taudia edia bisop’ dainai ia be mai ena siahu tomadiho herevadia do ia hamaoromaoroa.” Unai kaunsolo dekenai idia karaia abia hidi gaudia dekenai Dirava ena lauma helaga ia noho, a?​—⁠Kara 15:​28, 29 itaia.

[Box on page 29]

Ena Ruma Bese Taudia Ia Hamasedia

Unai hereva kwarana henunai, Istoria tou Ellinikou Ethnous (Greek Besena Ena Histori) bukana ese “Constantine ese ena ruma bese taudia dekenai ia karaia kara dika rohorohodia” ia herevalaia. Iena lohia besena ia haginia bena nega sisina murinai, ia ese ia karaia gaudia moalelaia dalana ia laloaboio bona ia idia hadikaia diba gau dikadia sibona ia laloa. Ia be taunimanima ia abidadama henia lasi tauna bona reana sibodia edia namo idia tahua lalo-ani taudia ese idia doria dainai, ia laloa ena vavana Licinianus​—⁠guna Constantine danu pavapava gaukara idia karaia hebou to Constantine ese ia alaia mase tauna ena natuna mero​—⁠ese iena pavapava dagina do ia abia toho. Licinianus ia alaia murinai, Constantine ena natuna merona roboana, Crispus, be ena sinana daelaina, Fausta, ena imana amo ia mase, badina toana be ia dainai Fausta ena natuna merona be pavapava ena siahu ibounai reana do ia abia diba lasi.

Fausta ese unai kara ia karaia dainai ia idia alaia. Toana be Kwini Helena, ia be ena natuna Constantine ia biagua ela bona dokona, ese Fausta alaia karana ia hegaegaelaia. Constantine be ia laloa maoromaoro lasi dainai ia ese iena turadia bona ia diba taudia momo ia alaia. Buka ladana History of the Middle Ages, ia gwau: “Ia sibona ena natuna mero bona ena adavana ia alaia mase ese ia hahedinaraia Keristani tomadiho ese [Constantine] ia biagua lasi.”

[Picture on page 30]

Rome dekenai haba ta idia haginia Constantine idia hanamoa totona

[Picture Credit Line on page 26]

Musée du Louvre, Paris

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia