“Gaukara Namona Momokani Tauna” ai Lau Lao Totona Lau Hekwarahi
ANDRÉ SOPPA ESE IA SIVARAILAIA
Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ese taunimanima momo herea ia hamasea bona hisihisi bada ia havaraia. Lau be Narvik, Norway ai, Germany ena Neivi dekenai saini hahedinaraia tauna ena gaukara lau karaia, bona taunimanima ese taunimanima hahisia karadia dikadia lau itaia goevagoeva. Hanuaboi ai, ororo padadiai davara ia vareai gabudia dekenai lau noho neganai, guba ena not kahana ai diari mai edia hairai lau itaia dainai, lau ese mauri ena anina lau laloa dobu. Lau laloa tuari lalonai idia karaia dika bada be unai bamona hairai gaudia ia havaraia Diravana dainai idia vara lasi.
LAGANI 1923 ai, hanua maragina Lassoth (hari Poland ai), Czech ena hetoana kahirakahira dekenai lau vara, bona biru gaukarana idia karaia ruma bese ogogamina lalonai lau tubu. Egu tama sina ese Katolik tomadihona idia badinaia, bona emai mauri lalonai tomadiho be mai anina bada gauna. To lau do matamata neganai, egu tomadiho lau daradaralaia. Emai hanua dekenai, Protestan ruma bese toi idia noho, bona Katolik taudia ese idia dadaraidia momokani. Lau lalo-parara lasi dahaka dainai unai bamona idia karaia. Sikuli dekenai idia ese ai dekenai katekisim idia hadibaia. To dina ta Toi Tamona ia gwauraia hedinarai totona pris tauna lau noia neganai, au maragina amo nega 10 lau ia kwadia. To, egu mauri lagani be 17 neganai ia vara gauna ta dainai, lau abia dae momokani dubu ia kerere. Egu sinana ena tama sina idia mase, ta ia mase guna bona hua tamona murinai ma ta ia mase, bona egu sinana ena moni ia hegeregere lasi dubu dekenai mase guria heboudia rua edia davana ia karaia. Unai dainai ia be pris tauna ia noia bena gabeai davana do ia henia diba. Pris tauna ia haere, ia gwau: “Oiemu tama sina be mai edia kohu sisina, ani? Do oi hoihoilaia bena moni oi atoa mase guria totona.”
Lagani haida gunanai, lagani 1933 ai Hitler ese siahu ia abia murinai, Poland gado dekenai ai hereva karana idia koua; Germany gado dekenai sibona ai hereva diba. Germany gado idia ura lasi, eiava idia dibaia diba lasi taudia idia boio—gabeai ai idia hadibaia, idia be dibura kamepadia dekenai idia siaidia. Emai hanua ena ladana idia haidaua danu bona Germany gado ladana Grünfliess idia hatoa. Egu mauri lagani be 14 neganai sikuli lau rakatania, bona lau be Hitler Youth oreana lalonai lau noho lasi dainai gaukara lau davaria be auka. To gabeai, bisinesi ta dekenai auri gaukaralaia gaukarana idia hadibaia lau dekenai. Tuari ia matamaia neganai, dubu dekenai Hitler bona Germany ena tuari taudia totona idia guriguri. Lau laloa bema Germany idia tuari henia taudia be edia kahana do ia kwalimu totona idia guriguri danu, eiava?
Germany Ena Neivi Dekenai Lau Gaukara
December 1941 ai, Germany ena Neivi dekenai lau gaukara matamaia, bona lagani 1942 ena matamana kahanai, Norway ena kone dekenai lau idia siaia, bouti durua sisima dekenai lau gaukara totona. Emai gaukara be, Trondheim bona Oslo padanai, tuari taudia, ipidi gaudia, eiava kohu ma haida idia mailaia sisima ai hakaudia. Sisima dekenai lau gaukara neganai, lau kamonai sisima gaukara taudia rua idia herevahereva bona idia gwau Baibel ese tanobada ena dokona ia perovetalaia. Idia gari dainai, lau sibona idia hadibaia edia tamadia bona sinadia ese Iehova ena Witness taudia idia bamoa, to idia edia haheitalai idia badinaia lasi. Unai be nega ginigunana Iehova ena Witness taudia edia sivarai lau kamonai.
Tuari ia ore neganai, Britain taudia ese ai idia dogoatao bona America taudia dekenai ai idia henia, Germany dekenai ai idia abia lao totona. Bema aiemai ruma be Soviet kahana ai ia noho hari, idia siaia Liévin dibura kamepa dekenai, France ena not kahana ai, coal maini dekenai ai gaukara totona. Unai be August 1945 ai ia vara. Lau laloatao lau ia gimaia France tauna ta lau nanadaia ena tomadiho be dahaka. Ia haere ia be “Katolik tauna.” Lau danu be Katolik tauna dainai, lau nanadaia dahaka ai karaia bena inai heheni taudia ai ai lao? Ena haere be, “Ita lalo-parara diba lasi. Unai bamona ia vara sibona.” Lau laloa tomadiho tamona taudia idia tuari bona idia ala-ala heheni be dika momokani.
Maini Dekenai Dina Ena Diari Ia Hedinarai
Dina ginigunana ai, unai gabu ena maini gaukara taudia ida maini dekenai lau gaukara neganai, tau ta ladana Evans Emiot ese ena sanwis haida ia henia lau dekenai. Ena gabu korikorina be Ohio, United States dekenai, to lagani momo ai France dekenai ia noho. Ia ese lau dekenai tuari be lasi tanobadana ia herevalaia. Lau ia kara namo henia dainai lau hoa. Ena be lau be Germany tauna bona ia be America tauna, to lau ia inai henia lasi. Ai hedavari lasi ela bona lagani 1948 ena matamana kahanai, bona lau dekenai buklet ta ladana “The Prince of Peace” ia henia. Unai amo lau ese tuari ia inai henia Diravana namona lau dibaia—guna, guba ena not kahana ai diari lau itaia neganai, unai bamona Dirava lau laloa. Egu lalona lau hadaia unai gaudia ia hadibaia tomadihona do lau tahua. To Evans be maini ena kahana ma ta dekenai ia gaukara dainai, ia lau davaria lasi. Lau be dibura kamepa dekenai idia noho tomadiho orea iboudiai dekenai lau lao, lau nanadaia bema unai buklet idia diba, to idia diba lasi.
Gabeai, April 1948 ai, dibura kamepa amo lau idia ruhaia bona gaukara tauna ai lau lao. Sunday ginigunana ai, dala dekenai ta ese gaba ia botaia neganai lau hoa. Lau moale bada badina Evans lau davaria! Ia be Iehova ena Witness taudia edia grup huanai, edia doruna bona kemena dekenai saini idia noho, idia ese pablik tok ena sinado idia hahedinaraia. Gaba ia botaia tauna be Marceau Leroy, hari ia be France ena Brens Komiti tauna ta. Lau dekenai Germany gado ai ia hereva diba Poland tauna ladana Joseph Kulczak idia hahedinaraia, ia be ena abidadama dainai dibura kamepadia dekenai idia atoa. Ia be lau ia boiria unai hanuaboi ai hebou dekenai lau lao totona. Idia herevalaia gaudia momo lau lalo-pararalaia lasi, to helai taudia ibounai be edia imana idia abia isi neganai, lau badinai ia helai tauna lau nanadaia, dahaka dainai unai idia karaia. Ia gwau: “Idia be pura vaira ena haroro gaukara totona Dunkerque dekenai do idia lao diba taudia.” Lau henanadai: “Lau danu lau lao diba, a?” Ia haere: “Oibe!” Vadaeni vaira Sunday ai, ruma ta ruma ta ai lau haroro. Ena be ai davaria taudia iboudiai idia moale lasi, to unai gaukara lau moalelaia bona nega daudau lasi murinai lau haroro hanaihanai.
Badu Koua Karana Lau Dibaia
Nega sisina murinai, idia ruhaia Germany dibura taudia idia noholaia bariki dekenai Witness taudia idia haroro matamaia. Lau dekenai unai be auka, badina unuseniai idia diba lau be badu haraga tauna. Bema ta ese egu haroro ia kirikirilaia, ia lau hagaria, lau gau: “Bema oi naria namonamo lasi, davana do oi abia.” Nega ta, maini dekenai lau gaukara neganai, Iehova ia kirikirilaia tauna ta lau botaia.
To, Iehova ena heduru dainai, egu kara lau haidaua diba. Dina ta ai, unai bariki lalodiai ai haroro neganai, kekero taudia edia grup ta be Witness taudia haida idia kara dika henia. Egu badu haraga karana idia diba dainai, lau idia bamoa tadikaka ese lau idia koua toho, to kekero tauna ta be mai ena badu ida lau dekenai ia mai bona ena kouti ia kokia matamaia. Egu baisikele amo lau diho, ia dekenai lau henia ia dogoatao totona, bona egu imana be egu poketi lalonai lau atoa. Unai kara dekenai ia hoa bada herea dainai, egu hereva ia kamonai. Ia lau hamaoroa, namona be do ia lao ena ruma dekenai bona ia mahuta, bena pablik tok dekenai do ia mai. Bona momokani, adorahi 3 okaloka ai ia noho. Gabeai, dibura taudia gunadia 20 bamona ese sivarai namona idia abia dae. Bona September 1948 ai bapatiso lau abia.
Lau Bisi to Lau Moale Danu
Lau dekenai maduna idia henia edena teritori dekenai do ai haroro lau naria bona pablik tok do ai karaia totona gabu namodia lau tahua. Unai lau karaia totona, nega haida dina dekenai kilomita 50 bamona egu motobaik dekenai lau loaloa, bona hanuaboi dekenai maini dekenai lau gaukara. Bena Saturday bona Sunday ai, basi amo teritori dekenai ai lao bona hereva do ia henia tauna ida, pablisa rua o hani ai rakatania. Taoni badadia ai, gabu namona ai davaria neganai, emai sutkeisi ai atoa hebou, hereva henia tauna ena haroro patana karaia totona. Nega momo, emai doruna bona kemena dekenai saini ai atoa, taunimanima ai boiria pablik tok ena sinado ai hahedinaraia totona.
Lagani 1951 ai, Jeannette Chauffour lau davaria, ia be Witness ta Reims amo. Unai neganai maoromaoro ai lalokau heheni, bona lagani tamona murinai, May 17, 1952 ai, ai headava. Ai be Pecquencourt dekenai ai lao, unai taoni dekenai maini ia noho bona ia be Douai kahirakahira. To nega sisina murinai, lau gorere. Idia davaria lau be silicosis gorerena lau abia, maini dekenai lau gaukara dainai unai hahodi namonamo diba lasi gorerena lau abia, to gaukara ma ta lau davaria diba lasi. Unai dainai, lagani 1955 ai, Nuremberg, Germany dekenai, idia karaia intenesenel hebouhebou dekenai ai idia noia neganai, Kehl, Rhine kahirakahira dekenai ia noho taoni maragina ena kongregesen maragina durua totona ai lao diba. Unai negana ai, kongregesen pablisa taudia be 45 sibona. Lagani 7 lalonai unai kongregesen dekenai ai gaukara murinai, pablisa taudia edia namba ia bada daekau 95 dekenai.
Hesiai Gaukara Ma Haida
Unai kongregesen ia goada vadaeni ai itaia neganai, Society ai nanadaia bema France dekenai spesel painia gaukara ai karaia diba. Ai hoa bada herea, badina Paris dekenai ai idia siaia. Unuseniai hua 8 ai gaukara bona unai nega ai moalelaia bada. Ai ruaosi, Jeannette bona lau, ai karaia Baibel stadi edia namba be 42. Unuseniai ai noho lalonai, emai Baibel stiuden taudia ima be bapatiso idia abia, bona gabeai ma 11 ese hereva momokani idia abia dae.
Ai be Latin Quarter dekenai ai noho dainai, nega momo Sorbonne ena profesa taudia ai davaria. Ena gaukara amo ia ritaea vadaeni bona abidadama amo gorere ia hanamodia philosophy profesa ta ese Baibel ia stadilaia bena Iehova ena Witness tauna ta ai ia lao. Dina ta ai, gavamani ena ensinia tauna, Jesuit hadibaia taudia ia diba tauna ta, ida Baibel ai herevalaia matamaia. Adorahi 3 okaloka ai, emai noho gabuna dekenai ia mai bona hanuaboi 10 okaloka ai, ai ia rakatania. Ai hoa, badina hora tamona mai kahana sibona murinai emai iduara dekenai ia gini lou. Ia be Jesuit tauna ta ida ia herevahereva, to unai tauna ese ena henanadai Baibel ena peroveta herevana dekenai ia haere diba lasi. Dabai 1 okaloka ai, ia be ena ruma dekenai ia lao, bona 7 okaloka ai, ai dekenai ia giroa lou. Gabeai, ia danu be Iehova ena Witness tauna ta ai ia lao. Ia be hereva momokani ia ura henia bada bona unai ese lau bona egu adavana ia hagoadaia bada.
Paris dekenai ai gaukara murinai, lau idia abia hidi France ena ist kahana ai loaloa naria tauna ena gaukara lau karaia totona. Ai moale bada badina France gado bona Germany gado kongregesen ai vadivadi henia bona tadikaka ai hagoadaia diba. Rombas kongregesen, Lorraine dekenai, lau vadivadi neganai, Stanislas Ambroszczak lau davaria. Ia be Poland tauna ta bona tuari lalonai ia be Germany ena inai taudia edia sabmarini lalonai, Norway ena davara dekenai ia tuari. Unai davara tamona dekenai, ai be kahana idauidau dekenai ai tuari. Hari ai be tadikaka bona emai Dirava, Iehova, ai hesiai henia hebou. Ma nega ta Paris dekenai ai karaia hebouhebouna ai, guna lau itaia tauna ta lau davaria. France ena not kahanai lau be dibura kamepa dekenai lau noho neganai, ia be unai kamepa ena biaguna. Ai moale bada badina hebouhebou dekenai ai gaukara hebou diba! Dirava ena Hereva ena siahu be bada herea, guna idia inai heheni taudia be tadikaka bona turadia namodia ai ia halaoa!
Madi, lagani 14 lalonai loaloa naria gaukarana lau karaia murinai, egu gorere dainai unai gaukara ai hadokoa. To, lau bona egu adavana ese emai lalona ai hadaia emai goada hegeregerena Iehova do ai hesiai henia. Unai dainai, Mulhouse, France ena ist kahana ai, noho gabuna bona gaukara ai abia, bona painia gaukara (ful-taim haroro gaukarana) ai hamatamaia.
Idia hanaia laganidia lalonai lau moalelaia gauna ma ta be Kingdom Hall haginidia gaukarana lau durua. Lagani 1985 ai, lau idia noia France ena ist kahana totona konstraksen gaukara taudia edia grup ta do lau haboua. Ruma haginia gaukara idia diba namonamo taudia bona ai hadibaia volantia taudia ai gaukaralaia bona grup ta ai karaia. Idia be Kingdom Hall 80 bamona idia haginia eiava idia hanamoa, bona hari Iehova tomadiho henia karana totona idia gaukaralaia diba. Bona lagani 1993 ai, lau moale bada herea, badina French Guiana, South America dekenai, Assembly Hall ta bona Kingdom Hall ima haginia gaukarana lau durua diba!
Hahetoho Lalodiai Lau Gaukara Noho
Momokani lau gwau diba idia hanaia lagani 50 lalodiai tiokratik gaukarana lau karaia dainai, egu mauri be moale bona hahenamo momo amo ia honu. Madi, December 1995 ai, lagani 43 ai noho hebou murinai, egu lalokau adavana ia mase. Ena be unai be lalohisihisi negana badana—bona hari lau lalohisihisilaia noho—to Iehova ese lau ia hagoadaia, bona egu lauma tadikaka bona taihu ese lalokau bona heduru idia henia bona nega ia heau lalonai unai ese hisihisi ia hamaragia noho.
Lagani 1963 ai, Munich, Germany ai, idia karaia hebouhebou dekenai horoa tadikaka ta ena hereva lau laloatao noho. Ia gwau: “André, laurina kahana eiava idibana kahana ai emu matana oi negea lasi. Dibura kamepadia lalonai tadikaka ese hahetoho idia davaridia. To hari ita gaukara noho be iseda maduna. Namo lasi idia vara gaudia dainai ita lalohisihisi. Unai dainai oi gaukara noho!” Nega ibounai unai lau laloatao. Hari lau gorere bona lau buruka dainai guna bamona lau gaukara diba lasi, to Heberu 6:10 ena hereva ese lau ia hagoadaia noho, ia gwau: “Dirava ena kara be gagevagageva lasi, ia be maoromaoro momokani. Unai dainai ia ese emui kara namodia do ia laloaboio lasi.” Oibe, ta be Iehova ena hesiai gaukara ia karaia be ia abia hahenamo badana. Idia hanaia lagani 50 lalodiai, bona hari danu, egu tahua gauna be “gaukara namona momokani tauna” ai lau lao totona lau hekwarahi.—2 Timoteo 2:15.
[Picture on page 22]
Norway dekenai ororo padadiai davara ia vareai gabudia dekenai lau gaukara neganai, emai sisima be inai bamona
[Picture on page 23]
France ena not kahana ai, baisikele dekenai ai haroro
[Picture on page 23]
Sutkeisi ai atoa hebou pablik tok ia henia tauna ena haroro patana totona
[Picture on page 24]
Lagani 1952 ai, egu adavana, Jeannette, ida emai headava dinana dekenai