Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w99 1/1 rau 26-29
  • Jerome—Idia Hepapahuahulaia Baibel Hahanaia Tauna

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Jerome—Idia Hepapahuahulaia Baibel Hahanaia Tauna
  • 1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Diba Tauna ai Ia Lao
  • Pope Ia Henia Haheganina
  • Hepapahuahu Ia Bada Ia Lao
  • Heberu Gado Ia Diba Tauna ai Ia Lao
  • Jerome Ia Davaria Hepapahuahu Badana
  • Nega Daudau Idia Noho Namo
  • Baibel Ita Abia Dalana—Kahana Ginigunana
    1997 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Golo Ia Hereaia Gauna Lau Davaria
    1998 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w99 1/1 rau 26-29

Jerome—Idia Hepapahuahulaia Baibel Hahanaia Tauna

APRIL 8, 1546 ai, Trent ena Kaunsolo ia gwau Latin gado Vulgate be “[Katolik] Dubu ese ia abia dae . . . bona namona be ta ese badina ta ia tahua lasi ia dadaraia toho totona.” Ena be lagani tausen bamona gunanai Jerome ese Vulgate ia hahanaia ore, to nega daudau lalonai Vulgate bona ia hahanaia tauna idia hepapahuahulaia. Jerome be daika? Ia bona ia hahanaia Baibel idia hepapahuahulaia ena badina be dahaka? Hari inai negai, Baibel hahanaia gaukarana dekenai ena anina be dahaka?

Diba Tauna ai Ia Lao

Latin gado ai Jerome ena ladana be Eusebius Hieronymus. Ia be lagani 346 C.E. ai, Stridon, Roma ena provinsi ta Dalmatia dekenai, ia vara, unai be Italy bona Slovenia edia hetoana kahirakahira ai.a Ena tama sina be mai edia kohu sisina bada, bona ia maragi negana amo moni ena namo ia moalelaia, bona Roma dekenai, gado gwauraia dalana ena taravatu ia diba bada tauna Donatus ese ia hadibaia. Jerome be stiuden tauna namona, grammar, rhetoric, bona philosophy ia dibaia namonamo. Unai nega lalonai ia ese Greek gado ia stadilaia danu.

Lagani 366 C.E. ai, Roma ia rakatania murinai, Jerome be gabu idauidau ai ia loaloa, ela bona Aquileia, Italy dekenai, ia lao bona unuseniai idia ese sibona edia ura gaudia dadaraia vaitani lalohadaina be ia dekenai idia hadibaia. Sibona ena ura gaudia dadaraia vaitani lalohadaina ese ena lalona ia veria dainai, ia bona ena turadia haida be lagani haida lalonai unai mauri dalana idia badinaia.

Lagani 373 C.E. ai, ita diba lasi hekwakwanai ta ese unai grup ena maino ia hadikaia bona idia parara. Jerome ia lalohisihisi, bona ist kahana dekenai Bitunia, Galatia, bona Kilikia dekenai ia loaloa, bona gabeai Antioka, Suria dekenai ia ginidae.

Unai laolao daudauna dainai ena tauanina ia manoka. Jerome ia hesiku bada bona ia gorere, bona kahirakahira fiva ese ia hamasea. Ena turana ta ia tore henia neganai, ia gwau: “Bema Lohiabada Iesu Keriso ese maoromaoro lau ia mailaia oi dekenai, do lau moale. . . . Egu tauanina ia dika momokani, lau gorere lasi neganai danu ia manoka.”

Jerome ia gorere, sibona ia noho, bona ia lalo-maino lasi, to unai sibona lasi​—lauma dalana ai​—hekwakwanai ma ta ia abia. Nihi ta ai, ia itaia ia be Dirava ena “hahemaoro terona dekenai idia abia lao.” Ia be daika idia nanadaia neganai, Jerome ia gwau: “Lau be Keristani tauna ta.” To hahemaoro tauna ia gwau: “Oi koikoi. Oi be Cicero murinai ia raka tauna ta, Keriso murinai oi raka lasi.”

Jerome ia ura bada diba ia abia, to ela bona unai negai ia ese Dirava ena Hereva ia stadilaia bada lasi, to dirava idaudia idia tomadiho henia taudia edia buka idauidau ia stadilaia goadagoada. Ia gwau: “Egu lalona ena mamina ese lau ia hahisia lahi bamona.” Jerome ia ura unai gauna ia hamaoromaoroa dainai, ena nihi lalonai ia gwauhamata, ia gwau: “Lohiabada e, bema tanobada ena buka ma ta do lau abia, eiava do lau duahia, Oi lau dadaraia unai.”

Gabeai, Jerome ia gwau nihi lalonai ia gwauhamatalaia gauna ia hagugurua totona idia doria diba lasi. To ia ura ena gwauhamata ia hagugurua​—ia laloa ena anina do ia hagugurua be namo. Unai dainai Jerome be Antioka ia rakatania bona Chalcis, Suria ena tano kaukauna dekenai, ia sibona do ia noho. Ia sibona ia noho lalonai, Baibel bona tomadiho idia herevalaia bukadia ia stadilaia momo. Jerome ia gwau: “Dirava ena buka lau duahia mai egu ura bada ida, guna taunimanima idia torea bukadia lau duahia urana ia hanaia.” Danu, ia ese unai gabu ena Suria gadona ia dibaia bona Keristani dalana ia abia dae Iuda tauna ese ia durua Heberu gado ia dibaia totona.

Pope Ia Henia Haheganina

Lagani ima bamona lalonai ia sibona ia noho murinai, Jerome be Antioka dekenai ia giroa lao ena stadi karana ia habadaia totona. To unuseniai ia lao neganai, ia davaria dubu be ia parara momokani. Tano kaukauna dekenai ia do noho neganai, Jerome ia ura Pope Damasus ena sisiba ia abia dainai, ia tore henia, ia gwau: “Dubu be kahana toi dekenai ia parara, bona idia ta ta idia ura lau be edia kahana lau durua.”

Gabeai, Jerome ese ena lalona ia hadaia Paulinus do ia bamoa, Antioka ena bisop ena dagi idia ura idia abia taudia toi amo ia be ta. Jerome ia gwau Paulinus amo pris tauna ena dagi do ia abia bema gau rua ia gwauhamatalaia. Gau ginigunana be, ta ese ia ura henia mauri dalana bona gaukarana ia koua lasi. Bona gau iharuana be, dubu ta ena pris gaukarana ena maduna do ia huaia lasi.

Lagani 381 C.E. ai, Paulinus be Constantinople ena Kaunsolo dekenai ia lao neganai, Jerome ese ia bamoa bona unai murinai Roma dekenai idia lao. Karaharaga Pope Damasus ia itaia Jerome be diba tahua bona gado stadilaia tauna namona. Lagani tamona lalonai Jerome be dagi badana ia abia, ia be Damasus ena seketere ai ia lao.

Seketere gaukara ia karaia neganai, Jerome ese hepapahuahu ia koua lasi. Toana be, ia dainai hepapahuahu momo idia vara. Hegeregere, Pope ena noho gabuna ena kohu momo huanai, sibona ena ura gaudia dadaraia vaitani lalohadaina ia badinaia. Danu, ia ese kohu momo lasi mauri dalana ia gwauraia badabada bona dubu gunalaia taudia ese kohu bada idia gogoa karana ia gwauraia dika dainai, taunimanima momo ese ia idia inai henia.

Herevana haida ese idia gwauraia dika, to Pope Damasus ese Jerome ia durua bada. Pope ese Jerome ia hagoadaia Baibel tahua gaukarana ia karaia noho be mai ena badina namona. Unai negai, Latin gado Baibel momo idia gaukaralaia. Idia momo idia hahanaia namonamo lasi dainai, idia lalonai kerere badadia idia noho. Damasus ia laloa momo gauna ma ta be East kahana dubudia bona West kahana dubudia be gado dainai idia parara. East kahanai taunimanima momo be Latin gado idia diba lasi; West kahanai haida sibona be Greek gado idia diba.

Unai dainai Pope Damasus ia ura Evanelia Bukadia be Latin gado dekenai idia hahanaia lou. Damasus ia ura unai Baibel ese Greek gado bukadia edia anina ia hahedinaraia maoromaoro bona ia ura Latin gado dekenai ena hereva idia heau namonamo bona edia anina ia hedinarai goevagoeva. Unai bamona Baibel idia hahanaia diba taudia be momo lasi, to Jerome be idia ta. Ia be Greek, Latin, bona Syria gadodia ai ia hereva namonamo diba bona Heberu gado ia diba sisina dainai, ia hegeregere momokani unai gaukara ia karaia. Damasus ese unai gaukara ia henia neganai, Jerome ese lagani 20 lalonai do ia karaia gaukarana ia hamatamaia.

Hepapahuahu Ia Bada Ia Lao

Ena be Jerome ese Evanelia Bukadia ia hahanaia neganai, ena gaukara ia karaia haraga, to ena karaia dalana ese ia hahedinaraia goevagoeva ia be diba bada tauna. Ia ese unai negai idia noho Greek toretoredia ibounai ia hahegeregerea, bena Latin gado toretorena dekenai hereva karaia dalana bona edia anina ia hamaoromaoroa, idia be Greek toretoredia hegeregerena ai idia lao totona.

Taunimanima ese Jerome ia hahanaia Evanelia Bukadia hani idia abia dae, bona Greek Septuagint amo ia hamaoromaoroa Latin gado Salamo bukana idia abia dae danu. To, haida ese ena gaukara idia gwauraia dika. Jerome ia gwau: “Lau laloa bada lasi taudia haida ese lau idia samania, idia gwau lau ese idaunegai taudia edia siahu bona taunimanima iboudiai edia lalohadai lau dadaraia, badina evanelia bukadia edia hereva lau hamaoromaoroa toho dainai.” Lagani 384 C.E. ai, Pope Damasus ia mase murinai, unai bamona samania herevadia idia gwauraia badabada. Jerome bona pope matamata be turadia namodia lasi dainai, Jerome be Roma ia rakatania. Bena Jerome be ist dekenai ia lao lou.

Heberu Gado Ia Diba Tauna ai Ia Lao

Lagani 386 C.E. ai, Jerome be Betelehema dekenai ia noho, bona ena mauri ibounai unuseniai ia noho. Ia idia badinaia taudia edia grup maragina ese ia idia bamoa, bona idia ta be Paula, Roma lohia besena amo ia mai hahinena ta mai ena kohu bada. Paula ese Jerome ena haroro dainai, sibona ena ura gaudia dadaraia vaitani dalana ia abia dae. Ena kohu amo, Jerome ena hakaua henunai monasteri ta idia haginia. Unuseniai Jerome ese ena diba tahua gaukarana ia karaia noho bona ena mauri lalonai do ia karaia gaukarana badana ia haorea.

Jerome be Palestine dekenai ia noho dainai, dala ia kehoa Heberu gado ia dibaia namonamo totona. Ia ese Iuda hadibaia taudia haida dekenai moni ia henia, ia dekenai unai gado ena kahana aukadia idia hadibaia totona. To, hadibaia tauna ida ia stadi neganai danu, unai gaukara ia auka. Jerome ese hadibaia tauna ta, Tiberia tauna Baraninas, ia herevalaia, ia gwau: “Lau hekwarahi bada bona moni bada lau henia hanuaboi ai Baraninas ese lau ia hadibaia totona.” Hanuaboi lalonai idia stadi ena badina be dahaka? Badina Baraninas ese Iuda taudia edia lalohadai “Keristani tauna” ia bamoa dainai, ia gari henia!

Jerome ena negai, Iuda taudia ese nega momo Heberu gado idia gaukaralaia Idau Bese taudia idia kirikirilaia, badina edia gado ena hereva haida edia regena idia gwauraia maoromaoro diba lasi. To ia hekwarahi bada murinai, Jerome be unai hereva edia rege maorona ia gwauraia diba. Danu, Jerome ese Heberu herevadia momo be edia rege hegeregerena ia torea Latin gado dekenai. Unai amo ia ese unai Heberu herevadia ia laloatao diba sibona lasi to unai neganai idia gwauraia dalana ia naria danu.

Jerome Ia Davaria Hepapahuahu Badana

Pope Damasus ia ura Jerome ese Baibel ena kahana hida ia hahanaia be ita diba lasi. To Jerome ena lalohadai ita daradaralaia lasi. Jerome ena lalohadai be tamona bona unai ia dogoatao goadagoada. Ena ura badana be “Dubu ia gaukaralaia diba gauna, uru gabediai totona do ia hegeregere gauna” ia karaia. Unai dainai ena lalona ia hadaia Latin gado dekenai Baibel ibounai do ia hahanaia lou.

Jerome ia laloa Heberu Revarevadia be Septuagint amo do ia hahanaia. Unai Heberu Revarevadia Greek gado ai be lagani 300 B.C.E. murinai idia hahanaia, bona momo idia laloa Dirava ena siahu ese ia havaraia. Unai dainai, unai neganai Greek gado idia diba Keristani taudia momo ese Septuagint Baibel idia ura henia.

To, Jerome ese ena gaukara ia karaia lalonai, ia davaria Greek toretoredia ibounai idia hegeregere lasi, guna Latin gado toretoredia lalonai ia davaria bamona. Unai ese Jerome ia habadua. Vadaeni, ia laloa Baibel namona ia karaia totona, Greek toretoredia bona taunimanima idia laloa bada Septuagint do ia gaukaralaia lasi bona Heberu toretoredia amo do ia hahanaia be namo.

Unai dainai taunimanima momo idia badu. Haida idia gwau Jerome ese toretore ia hakoikoia, Dirava ia gorea, dubu ena sene herevadia ia rakatania, bona Iuda taudia edia kahana dekenai ia hanaia. Augustine danu​—unai negai ia be dubu ena diba tahua tauna badana​—ese Jerome ia noia Septuagint Baibel ia gaukaralaia totona, ia gwau: “Bema oi hahanaia Baibel be dubu momo dekenai do idia duahia, ia be lalohisihisi gauna, badina Baibel idia duahia dainai, Latin Dubudia bona Greek Dubudia dekenai gau haida do idia laloa idau.”

Oibe, Augustine ia gari dubu be do ia parara momokani bema West dubudia be Jerome ena Latin toretorena​—Heberu toretoredia amo ia hahanaia gauna​—idia duahia bona East kahanai Greek dubudia ese Septuagint Baibel idia do gaukaralaia.b Ma danu, Augustine ia laloa namo lasi Septuagint idia atoa siri to Jerome sibona ia hamomokania diba Baibel do idia gaukaralaia.

Ena gaukara idia hepapahuahulaia taudia dainai Jerome be dahaka ia karaia? Ena kara korikorina hegeregerena, edia hereva ia laloa lasi. Ia ese Heberu gado amo ia hahanaia noho, bona lagani 405 C.E. ai, ena Latin Baibel ia hahanaia ore. Lagani momo murinai, ia hahanaia Baibel idia gwauraia Vulgate, ia hahedinaraia taunimanima momo ese unai Baibel idia abia dae (Latin herevana vulgatus ena anina be “momo ese idia abia dae gauna, idia ura henia gauna”).

Nega Daudau Idia Noho Namo

Jerome ese Heberu Revarevadia ia hahanaia neganai, unai kara be ia noho toretorena hamaoromaoroa karana sibona lasi. Ia murinai idia vara uru momo ese do idia karaia Baibel stadilaia bona hahanaia karadia ia haidaua. Histori torea tauna Will Durant ia gwau: “Vulgate be lagani 300 C.E. murinai idia karaia toretore badana bona ena siahu taunimanima dekenai ese toretore oredia edia siahu ia hanaia.”

Ena be Jerome be hereva auka bona hepapahuahu momo tauna, to ia ese Baibel ena anina tahua karana ia haidaua, lauma helaga ena siahu henunai idia torea Heberu toretoredia amo unai anina do idia tahua lou. Ia ese mai ena aonega ida Heberu bona Greek Baibel toretoredia, hari idia noho lasi gaudia, ia stadilaia bona hahegeregerea. Iuda Masorete taudia ese edia gaukara idia do karaia lasi neganai, Jerome ese ena gaukara ia karaia vadaeni. Unai dainai, Vulgate be buka namona dala idauidau ai idia gwauraia Baibel siridia edia hereva hahegeregerea totona.

Ena be Dirava ena Hereva idia ura henia taudia ese Jerome ena kara idaudia eiava ena tomadiho dalana idia abia dae lasi, to unai taunimanima idia hepapahuahulaia Baibel hahanaia tauna ena hekwarahi idia laloa bada diba. Bona Jerome ese ia tahua gauna ia davaria​—ia ese “uru gabediai dekenai do ia hegeregere gauna” ia havaraia.

[Footnotes]

a Histori torea taudia iboudiai ese Jerome ena mauri lalonai idia vara gaudia edia deit bona dahaka ia vara guna bona dahaka ia vara murinai idia abia dae lasi.

b Vadaeni, Jerome ena Baibel be West Kerisendom ese ia gaukaralaia, to East Kerisendom dekenai Septuagint Baibel idia gaukaralaia noho ema bona hari.

[Picture on page 28]

Nadi amo idia karaia Jerome ena laulau Betelehema dekenai

[Credit Line]

Garo Nalbandian

[Picture Credit Lines on page 26]

Ataiai laurina kahana ai, Heberu toretorena: Courtesy of the Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem; Henunai laurina kahana ai, Syria toretorena: Reproduced by kind permission of The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin; Ataiai ihuana kahana ai, Greek toretorena: Courtesy of Israel Antiquities Authority

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia