Aonega Habadaia Bona Matahakani Abia Dae
IEHOVA DIRAVA be ena taunimanima edia Hadibaia Tauna Badana. Idia dekenai diba ia henia, ia idia dibaia sibona lasi, to mauri dalana idia dibaia danu. (Isaia 30:20; 54:13; Salamo 27:11) Hegeregere, Israela besena dekenai Iehova ese peroveta taudia, Levi taudia—hahelaga taudia sibona—bona aonega taudia ma haida ia abidia hidi, hahediba taudia ai idia lao totona. (2 Sivarai 35:3; Ieremia 18:18) Peroveta taudia ese taunimanima dekenai Dirava ena ura bona kara bona dala maorona idia hadibalaia. Hahelaga taudia bona Levi taudia edia maduna be Iehova ena Taravatu be taunimanima dekenai do idia hadibaia. Bona aonega taudia, eiava tau badadia, ese dina ta ta ena mauri sisibana idia henia.
Solomona, Davida ena natuna, be aonega bada tauna Israela edia aonega taudia huanai. (1 King Taudia 4:30, 31) Sieba ena kwini, Solomona idia vadivadi henia taudia amo ladana bada hahinena, ese Solomona ena hairai bona taga ia itaia neganai, ia gwau: “Momokani lau idia hamaoroa gauna, be kahana sibona! Oiemu aonega bona oiemu kohu momo ese lau kamonai sivarai idia hereaia momokani.” (1 King Taudia 10:7) Dahaka dainai Solomona ena aonega ia bada momokani? Lagani 1037 B.C.E. ai, Solomona be Israela taudia edia King ai ia lao neganai, ia guriguri “aonega bona diba” ia abia totona. Iehova ese iena noinoi hegeregerena, diba, aonega, bona lalo-parara ia henia. (2 Sivarai 1:10-12; 1 King Taudia 3:12) Unai dainai, “Solomona ese aonega hereva kwadogidia ibounai 3000 ia torea” be ita hoalaia lasi! (1 King Taudia 4:32) Unai hereva haida, bona “Aguru Iake” bona “King Lemuela” edia hereva, be Baibel buka, Aonega Herevadia, dekenai idia torea. (Aonega Herevadia 30:1; 31:1) Unai aonega hereva momokanidia ese Dirava ena aonega idia hahedinaraia bona do idia noho hanaihanai. (1 King Taudia 10:23, 24) Matamanai idia gwauraia bamona, hari inai negai moale bona mauri namona idia ura henia taudia dekenai unai hereva be do mai anina bada.
Noho Namo Davaria Bona Kara Goeva—Edena Dala Amo?
Aonega Herevadia bukana idia torea ena badina be ena hereva matamanai ia gwauraia: “Solomona be Davida ena natuna, bona ia be Israela ena king. Iena aonega herevadia be inai: Inai aonega herevadia ese umui do idia durua, vadaeni aonega bona sisiba namona do umui diba, bona laloa dobu hereva edia anina do umui diba. Inai hereva ese umui idia hadibaia diba, vadaeni umui be mai emui aonega danu do umui noho. Vadaeni do umui laloa maoromaoro, bona do umui koikoi lasi, ma taunimanima ibounai dekenai, mai maka tamona danu, kara namodia do umui karaia. Aonega herevadia ese, diba maragi taudia dekenai aonega idia henia diba, bona eregabe taudia dekenai, diba bona laloa goada idia henia diba.”—Aonega Herevadia 1:1-4.
“Solomona ena aonega herevadia” ese namo bada do idia havaraia! Idia amo “aonega bona sisiba namona do umui diba.” Aonega ena anina be gau ta ena anina oi dibaia bona unai diba oi gaukaralaia hekwakwanai oi hanamoa, tahua gauna oi hagugurua, dika amo oi raka siri eiava dadaraia, eiava ma haida oi durudia. Buka ta ia gwau: “Aonega Herevadia Bukana lalonai, ‘aonega’ ena anina be ta ia noho mai ena diba ida—ia hegeregere aonega dalana ia abia hidi bona mauri namona ia moalelaia.” Unai dainai aonega ita abia be mai anina bada!—Aonega Herevadia 4:7.
Solomona ena aonega herevadia ese matahakani ia henia danu. Unai bamona hadibaia karana ita abia be namo, a? Baibel dekenai, matahakani ena anina be lalona hamaoromaoroa, sisiba auka henia, eiava panisi henia. Baibel ia tahua tauna ta, ia gwau, unai hereva ese “kara maorodia hadibaia karana ia herevalaia, anina be ta ena lalohadai hamaoromaoroa, kara dika ia lao henia lasi totona.” Matahakani be ta ese ia karaia eiava haida ese idia karaia, be ita ia gimaia sibona lasi, to iseda mauri ia haidaua momokani danu. Oibe, bema ita ura iseda kara ia goeva noho, namona be matahakani ita abia.
Vadaeni, aonega herevadia edia badina be rua—aonega habadaia totona bona matahakani henia totona. Matahakani bona lalona ena goada be mai edia kahana idauidau. Hegeregere, kara maoromaoro bona hahemaoro maoromaoro be kara badadia ita idia durua Iehova ena taravatu hereadaedia ita badinaia totona.
Aonega be gau idauidau, hegeregere lalo-parara, lalo-dobu, laloa kehoa, bona laloa namonamo haboua karana. Lalo-parara ena anina be lalona ai gau ta oi itaia bena ena kahana ta ta bona idia ibounai idia hakapua dalana oi laloa, unai amo ena anina oi dibaia. Lalo-dobu ena anina be badina idauidau oi diba bona dahaka dainai dala ta ia kerere eiava ta ia maoro oi lalo-pararalaia. Hegeregere, ta ese dala kererena ia rakalaia neganai, lalo-parara tauna be unai do ia diba, bona unai tau ese dika ia davaria garina, maoromaoro do ia hadibaia. To, lalo-dobu dainai, do ia diba dahaka dainai unai tau be unai dala ia badinaia bona durua dalana namo hereana do ia diba.
Laloa kehoa taudia be idia laloa goevagoeva—ta ese ia koidia haraga diba lasi. (Aonega Herevadia 14:15) Idia ese dika idia itaia bona idia hegaegae. Bona aonega ese ita ia durua lalohadai namodia ita abia mauri mai anina ita badinaia totona. Baibel ena aonega herevadia ita stadilaia karana ena namo be bada, badina idia amo aonega bona matahakani do ita abia totona idia torea. Bona “laloa kehoa lasi tauna” ese unai aonega herevadia ia kamonaia neganai, ena lalona do ia kehoa, bona ‘eregabe tauna’ be diba bona laloa namonamo karana do ia abia.
Aonega Herevadia Aonega Tauna Totona
To, Baibel ena aonega herevadia be laloa kehoa lasi taudia bona eregabe taudia sibona totona lasi. Idia be mai anina bada ena aonega dainai do ia kamonai tauna dekenai. King Solomona ia gwau: “Inai aonega herevadia danu ese, aonega taudia idia durua diba, bona sikuli bada taudia edia diba idia habadaia diba. Inai hereva ese ita do idia durua, aonega herevadia edia anina, hunia gaudia do ita diba. Ma inai diba ese parabole, bona aonega taudia edia laloa auka gaudia edia anina, ita dekenai do ia hedinaraia.” (Aonega Herevadia 1:5, 6) Aonega ia abia tauna be aonega herevadia kamonaia karana amo ena diba do ia habadaia bona lalo-parara tauna be ena diba ia hanamoa ena mauri ia biaguna namonamo totona.
Aonega herevadia be hereva haida sibona amo hereva momokanidia ia hahedinaraia. Reana, Baibel ena aonega hereva be parabole. (Aonega Herevadia 1:17-19) Aonega herevadia haida edia anina be auka momokani—hereva badadia bona daradara idia havaraia diba herevadia. Danu, aonega hereva haida be hereva hegeregerena ta, hereva anina rua, bona laulau herevadia idauidau idia gwauraia. Nega sisina bada lalonai unai hereva laloa dobu karana be mai anina bada, edia anina lalo-pararalaia totona. Solomona, aonega herevadia momo ia torea tauna, ese aonega herevadia edia anina lalo-pararalaia dalana ia diba momokani. Aonega Herevadia bukana lalonai, ia torea herevadia ia duahia tauna dekenai unai diba henia dalana ia karaia; aonega tauna ia ura dibaia gauna unai.
Tahua Gauna Ena Matamana
Edena dala amo ta ese aonega bona matahakani do ia abia matamaia diba? Solomona ia haere, ia gwau: “Bema oi ura aonega abia neganai, Dirava dekenai do oi gari henia guna. Kavakava taudia ese, aonega bona hadibaia hereva idia ura henia lasi.” (Aonega Herevadia 1:7) Diba be Iehova gari henia karana amo ia matamaia. Bema diba be lasi, aonega eiava matahakani be lasi. Unai dainai, Iehova gari henia karana be aonega bona matahakani ena matamana.—Aonega Herevadia 9:10; 15:33.
Dirava gari henia karana ena anina be iena amo dika do ita davaria garina ita gari lasi. To, unai gari ena anina be iena dagi bada herea bona siahu ita matauraia. Bema unai gari karana ia noho lasi, diba maorona do ita abia lasi. Iehova Dirava be mauri henia tauna, unai dainai mauri be mai anina bada diba ita abia totona. (Salamo 36:9; Kara 17:25, 28) Danu, Dirava ese gau iboudiai ia havaraia dainai, ia karaia gaudia amo taunimanima ese diba do idia abia. (Salamo 19:1, 2; Apokalupo 4:11) Ma danu, Dirava ese ena lauma amo iena Hereva ia torea, unai dainai ia “be mai ena siahu, Dirava ena hereva momokani ita dekenai do ia hadibaia. Ia be mai ena siahu danu iseda kara dika do ia hedinaraia, iseda kerere do ia hamaoromaoroa, bona mauri dala maoromaorona ita dekenai do ia hadibaia.” (2 Timoteo 3:16, 17) Unai dainai, Iehova be diba maoro ibounai ena badina tamona, bona unai diba ia tahua tauna ese mai hemataurai ida do ia gari henia be gau badana.
Taunimanima edia diba bona tanobada aonegana edia namo be dahaka bema Dirava idia gari henia lasi? Aposetolo Paulo ia gwau: “Unai dainai, aonega taudia be edeseni? Diba bada taudia be edeseni idia noho? Inai tanobada ena dala idia herevalaia diba momo taudia be edeseni? Dirava ese ia hedinaraia inai tanobada ena aonega be kavakava sibona!” (1 Korinto 1:20) Dirava ia gari henia lasi to tanobada aonega ia abia tauna ese gau momokanidia amo lalohadai kereredia ia havaraia bona ‘kavakava tauna’ ai do ia lao.
Aiona Ena “Ageva”
Aonega bada King tauna be eregabe taudia dekenai ma ia gwau: “Lauegu natuna e, oiemu tamana bona sinana, edia hadibaia hereva do oi kamonai henia. Idia edia hadibaia hereva ese, oiemu kara do idia hanamoa, oiemu kwarana ena herahera, bona ageva ese oiemu toana idia hanamoa bamona.”—Aonega Herevadia 1:8, 9.
Idaunegai Israela dekenai, Dirava ese tama sina dekenai natu hadibaia gaukarana ia henia. Mose ese tama ia haganidia, ia gwau: “Inai taravatu, hari dina ai umui dekenai lau henia gaudia umui laloaboio lasi; Umui emui natudia dekenai inai Taravatu do umui hadibaia goada, ruma dekenai umui noho neganai, bona dala dekenai umui raka neganai. Bona umui hekure noho o umui gaukara noho neganai, inai Taravatudia do umui herevalaia.” (Deuteronomi 6:6, 7) Sina danu be mai ena siahu. Iena tau ena siahu henunai, Heberu hahine ese ruma bese lalonai taravatu ia atoa diba.
Momokani, Baibel ibounai dekenai ia hedinarai ruma bese be diba abia gabuna badana. (Efeso 6:1-3) Natudia ese edia Keristani tama bona sina idia kamonai henia karana be hegeregere kwara herahera bona ageva mai edia hairai idia atoa bamona.
“Unai Kara ese Edia Mauri Ia Hadikaia Ore”
Tama ta ese ena natuna, lagani 16 merona, be United States ena sikuli badana ta dekenai ia do siaia lasi neganai, ia hamaoroa taunimanima dikadia do ia bamoa lasi. Unai sisiba be Solomona ena hereva bamona, ia gwau: “Egu natuna e, kara dika taudia ese, oiemu lalona idia koia gwauraia neganai, edia ura do oi abia dae lasi.” (Aonega Herevadia 1:10) To, Solomona ese unai taudia edia lalona veria karadia inai bamona ia herevalaia: “Idia gwau ‘Oi mai, ita lao, tau ta do ita alaia, bona kerere lasi taudia do ita tuari henia. Inai bamona do ita karaia kava, gadara bamona. Do ita davaridia neganai idia be mai mauri danu, to do ita hadikadia neganai, idia be mase taudia. Vadaeni idia edia kohu namodia ibounai do ita abia, bona ita dadia gaudia dekena amo, iseda ruma do ita hahonua. Oi mai, ai danu do ita haboua, vadaeni ita henaoa gaudia do ita haria hegeregere.’ ”—Aonega Herevadia 1:11-14.
Ia hedinarai goevagoeva, kohu bona moni be lalona veria gauna badana. Moni abia haraga totona, “Kara dika taudia” ese ma haida edia lalona idia ania edia dagedage eiava kara gageva lalonai do idia vareai totona. To kohu dainai, unai kara dika taudia ese rara bubua karana idia koua lasi. Idia davaria tauna idia hadikaia neganai, ia be mase tauna bamona ena gau ibounai idia abia, mase gurina ese tauanina ibounai ia abia bamona. Ma haida idia boiria taravatu idia utua karana dekenai—idia ura ‘idia dadia gaudia amo edia ruma do idia hahonua,’ bona idia ura diba maragi tauna ‘danu idia haboua.’ Unai be sisiba namona ita dekenai! Raskol taudia bona drag idia gaukaralaia taudia edia kara be unai bamona, ani? Bisinesi kara kereredia momo lalonai taga habadaia haraga gwauhamatadia be lalona veria gauna, ani?
Aonega bada king tauna ia sisiba, ia gwau: “Egu natuna e, unai bamona taudia, idia danu do oi lao lasi. Idia dekena amo do oi raka siri. Idia be kara dika karaia totona idia haraga momo. Idia be nega ibounai, taunimanima alaia totona idia hegaegae noho.” Edia dokona ia herevalaia neganai, ma ia gwau: “Bema oi abia gwauraia manuna ese, oi ia itaia noho neganai, tarapu do oi atoa be anina lasi. To unai bamona taudia ese, sibodia edia tarapu idia karaia noho, bona unai tarapu lalonai do idia mase. Dagedage dekena amo kohu idia dadia taudia ibounai, edia dokona be unai bamona. Unai kara ese edia mauri ia hadikaia ore.”—Aonega Herevadia 1:15-19.
“Dagedage dekena amo kohu idia dadia taudia ibounai” be sibona edia dala dekenai mase do idia davaria. Kara dika taudia ese haida do idia abia dalana idia karaia, to idia sibona be unai tarapu lalonai do idia moru. Mai edia ura ibounai ida kara dika idia karaia taudia ese edia dala do idia haidaua, a? Lasi. Ena be manu ese tarapu ia itaia diba, to ia lalonai do ia roho vareai. Unai hegeregerena, kara dika taudia be edia mataganigani karana ese edia matana ia hakepulua bamona, unai dainai ena be tarapu dekenai do idia moru to taravatu idia utua noho.
Daika ese Aonega Boiboina Do Ia Kamonaia?
Kara dika taudia idia diba idia karaia karana be dika bada do ia havaraia, a? Edia kara ena anina dekenai sisiba idia abia, a? Idia diba lasi be badina namona lasi, badina be gabu ibounai dekenai hereva ta idia gwauraia hedinarai goevagoeva noho.
Solomona ia gwau: “Kamonai! Aonega be ia boiboi noho, hanua ena huanai bona hoihoi gabudia dekenai, hanua ena magu iduara dekenai, bona taunimanima idia haboua gabudia ibounai dekenai.” (Aonega Herevadia 1:20, 21) Aonega be taunimanima idia loaloa gabudia dekenai ia boiboi badabada bona goevagoeva dainai, taunimanima ibounai idia kamonai diba. Israela taudia edia negai, tau badadia be hanua ena magu iduara dekenai aonega sisiba idia henia bona hahemaoro gaukara idia karaia. To ita dekenai Iehova ese aonega momokanina be iena Hereva, Baibel, dekenai ia atoa, bona gabu ibounai dekenai ia noho. Hari inai negai, iena hesiai taudia ese unai buka ena sivarai be gabu ibounai dekenai idia harorolaia goadagoada. Momokani, Dirava be dala ia karaia, aonega be taunimanima ibounai dekenai idia gwauraia noho totona.
Aonega momokani be dahaka ia gwau? Ia gwau: “Kavakava taudia e, do umui kavakava noho ela bona edena negai? Umui ese diba bona laloa kehoa, be do umui ura henia lasi ela bona edena negai? . . . Lau be lau boiboi, to umui ura lasi kamonai. Lau ura lau dekenai umui mai, to umui ura lasi.” Kavakava taudia ese aonega herevadia idia laloa bada lasi. Unai dainai, ‘edia kamonai lasi hegeregerena, davana do idia davaria.’ Idia sibona ese ‘aonega idia negea bona aonega idia tahua lasi dainai dika do idia davaria.’—Aonega Herevadia 1:22-32.
To, nega ia atoa aonega hereva ia kamonaia tauna dekenai, dahaka do ia vara? “Ia be do ia noho namonamo, gari ta lasi.” (Aonega Herevadia 1:33) Namona be Baibel ena aonega herevadia idia kamonaia karana amo aonega idia habadaia bona matahakani idia abia dae taudia edia huanai oi noho be namo.
[Picture on page 15]
Aonega momokani be gabu ibounai dekenai ia noho