Egu Kudouna amo Lau Tanikiu Bada
JOHN WYNN ESE IA SIVARAILAIA
Nega momo lau gwau-edeede badina lau ura lasi Iehova ena Witness taudia edia hebou dekenai lau lao! Egu bogana eiava egu kwarana ia hisihisi toana koikoina lau karaia—gau idauidau lau karaia lau lao lasi totona. To Sinagu ia auka dainai unai bamona gorere idia ore haraga bona lau be ia ida kilomita toi ai raka lao Kingdom Hall dekenai, bona ia bona ena turana, hahine buruka ta, ese Dirava ena Hereva idia kikilaia bona lau kamonai noho.
UNAI ese mai anina bada gauna ta ia hadibaia lau dekenai: Namona be tama sina idia manoka lasi, to lalokau dalanai Dirava ena matana ai ia maoro gauna idia badinaia auka be namo. (Aonega Herevadia 29:15, 17) Namona be Dirava ena oda herevana “guriguri hebou karana do umui hadokoa lasi” idia laloaboio lasi. (Heberu 10:25) Egu mauri lalonai idia vara gaudia lau laloatao neganai, Sinagu lau tanikiu henia bada badina ia ese lau ia doria egu namo ia havaraia gauna lau karaia totona!
Haheitalai Namodia Dainai Lau Tanikiu Bada
Ena be tamagu be hereva momokani ia abia dae lasi, to Sinagu be Bible Student ai ia lao neganai, ia ese ena tomadiho karana ia koua lasi, unai neganai Iehova ena Witness taudia be unai bamona ladana amo idia gwauraidia. Lagani 1913 ai ia lao Charles T. Russell, Watch Tower Society ena presiden ginigunana, ena hereva ladana, “Gara Gabuna Murinai” ia kamonai totona. To, ia leiti bona helai gabudia be idia honu. Unai dainai idia boiria idia leiti taudia ma haida danu do ia helai platfom badibadinai, Pasto Russell kahirakahira dekenai. Unai hereva ia ura henia momokani. Unai dina murinai, niuspepa dekenai idia halasia, bona ia ese kopi ta ia dogoatao bona nega momo ia duahia.
Hebou murinai, Sinagu be pepa maragina ta ai ena ladana ia torea bona ta dekenai ia henia, bena daudau lasi murinai Bible Student ta ese ia vadivadi henia. Gabeai, emai noho gabuna Gloucester, England ai, ia ese Baibel pepapepa ia hariharilaidia ruma ta ruma dekenai. Egu taihudia rua bona lau be ai do maragi negana amo, aiemai Sinana ida haroro gaukara ai karaia.
Harry Francis, Bible Student tauna goadana ta, be Gloucester dekenai ia mai neganai, Sinagu ese mai moale ida ia abia dae. Daudau lasi murinai, ia ese lau ia durua, bona ena hahegoada herevadia ese lau idia durua bada gabeai painia tauna ai lau lao totona, ful-taim haroro taudia edia ladana unai. Tadikaka Francis ena haheitalai ese mai anina bada gauna ta ia hadibaia lau dekenai: Taunimanima badadia ese hanaihanai dala idia tahua matamata taudia idia hagoadaia be namo.
Sinagu be Bible Student ta ai ia lao neganai, Gloucester dekenai ma haida be unai bamona idia karaia danu. To, elda haida kongregesen lalonai be sibodia idia laloa bada matamaia, bona klas—guna kongregesen be unai bamona idia gwauraia—ena memba taudia haida be tatau haida edia murinai idia raka. Hebou ta dekenai, haida ese edia ima kwakikwaki amo Sinagu doruna idia gwadaia, idia doria elda haida durua totona ena imana ia abia isi. To Sinagu ia diba idia be haheitalai namona idia hahedinaraia lasi, bona ia ura lasi idia ese idia hagaria. Unai negai, lagani 1925 ia lao 1929 huanai bamona, momo be orea idia rakatania bona hereva momokani dalanai idia raka lasi. (2 Petero 2:2) To, Sinagu be orea badinaia auka karana ia rakatania lasi, unai amo haheitalai namona ia hahedinaraia lau dekenai.
Lau Gini Auka Hereva Momokani Totona
Gabeai, June 1939 ai, egu mauri lagani be 18 neganai, Severn Sinavaina dekenai lau bapatiso. Unai lagani ai lau idia abia hidi saun naria tauna ena gaukara lau karaia. Unai neganai, ai ese rekoda masini badana ai gaukaralaia taunimanima idia loaloa gabudia dekenai hereva ladana “Tomadiho be Idoa Bona Kara Koikoi Gauna” ai gadaralaia mai regerege bada ida. Unai neganai emai gaukara badana be Kerisendom ena kara koikoi bona hahediba koikoi ai hahedinaraia.
Nega ta lau be grup ta vairana momokani dekenai lau raka, bona saini ai huaia ena kahana ta ia gwau, “Tomadiho be Idoa Bona Kara Koikoi Gauna” bona kahana ta ia gwau “Dirava Bona Pavapava Keriso Edia Hesiai Oi Karaia.” Emai murinai be hosi maragina ta ia raka mai bona ia ese saini rua ia huaia kahana kahana dekenai, unai hereva idia henia gabudia bona negadia idia hahedinaraia. Unai bamona ai raka be hoa gauna badana Gloucester dekenai badina ia be tomadiho idia laloa bada gabuna!
Ena be emai ruma bese lalonai moni dainai ai hekwarahi, to Sinagu ese lau ia hagoadaia painia ai lau lao totona. Unai dainai, September 1939 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia matamaia lalonai, egu painia gabuna ginigunana dekenai lau ginidae, ia be taoni maragina ladana Leamington, Warwickshire dekenai. Unai taoni be idia ritaea haroro taudia momo edia noho gabuna.
Ai ese metau lasi rekoda masini ta ai huaia loaloa emai ruma-ta-ruma-ta haroro gaukara lalonai, Joseph F. Rutherford ena hereva ai gadaralaidia, unai neganai ia be Watch Tower Bible and Tract Society ena presiden. To, emai rekoda masini badana (hutuma bada totona ai gaukaralaia) be ia metau bada, bona beibi udaia loaloa gauna lalonai ai abia loaloa. Nega haida haroro taudia be tomadiho ena kara dika idia hahedinaraia herevadia idia kamonai neganai, edia ruma amo ai idia lulua. To ai lalohisihisi lasi. Iehova ese aiemai gaukara ia hanamoa, bona hari Witness taudia 100 mai kahana ena kongregesen ta ia noho Leamington dekenai.
Lagani 1941 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia vara noho lalonai, Wales dekenai lau lao, unuseniai Haverfordwest, Carmarthen, bona Wrexham taoni dekenai lau painia. Lau be ful-taim haroro tauna dainai, ami dekenai lau idia abia vareai lasi, to taunimanima be emai gini siri karana idia abia dae lasi. Unai dainai taunimanima ese lau bona egu painia turana idia gwauraia, Fifth Columnist taudia o spai taudia. Hanuaboi ta, pulisi ese emai noho rumana idia hagegea. Egu turana, ia be hari sibona ena coal geia gaukarana amo ia giroa mai, be ena kwarana ia atoa iduara murimurinai daika ia mai ia itaia totona. Iena vairana be coal ena kahu koremana ese ia koua, bona pulisi taudia dekenai toana be ia be tuari totona ia hegaegae bamona. Dahaka dainai iena vairana be unai bamona ena badina ai herevalaia hedinarai!
Iehova ese emai gaukara ia hanamoa bada. Nega ta, Carmarthen dekenai ai noho neganai, John Barr, (hari ia be Hakaua Oreana ena memba ta) London brens opesi amo ese ai ia vadivadi henia bona ai ia hagoadaia. Unai neganai, Carmarthen dekenai pablisa taudia be rua sibona; hari pablisa 100 mai kahana idia noho. Hari Wrexham ena kongregesen be toi, bona vanegai lau ese Kingdom Hall namona ta lau hahelagaia Haverfordwest dekenai.—1 Korinto 3:6.
Egu Haroro Gaukara Dainai Lau Tanikiu Bada
Ai be Swansea, South Wales dekenai ai noho neganai, egu painia turana, Don Rendell be ami dekenai do ia vareai lasi gwaumaoro idia henia lasi. Ena be ia hamaorodia ena lalona ia hegeregere lasi dainai ma tano haida dekenai idia noho Keristani taudia do ia tuari henidia lasi, to dibura dekenai idia atoa. (Isaia 2:2-4; Ioane 13:34, 35) To ia lau hagoadaia totona, bona dekena taudia lau haroro henidia totona, lau ese rekoda masini badana lau atoa dibura rumana kahirakahira dekenai bona Baibel hereva lau gadaralaidia.
To, dibura kahirakahira dekenai idia noho hahinedia be unai idia ura lasi bona moni idia gogoa, ami taudia edia davana idia karaia lau bona egu turana idia dadabaia totona. Ai heau oho, ai heau haraga momokani—lau be rekoda masini badana beibi udaia gauna lalonai lau doria danu—Kingdom Hall dekenai ai heau lao. To unuseniai ai ginidae neganai, ia loka! Pulisi be nega korikori ai idia ginidae dainai kahirakahira ai idia botaia dikadika karana amo ai idia hamauria.
Unai sivarai be taunimanima momo ese idia kamonai. Gabeai, Swansea taoni murimurina ai lau haroro neganai, tau ta be mai lalo-namo ida ia gwau: “Keristani tomadihona totona umui gini auka, hegeregere Swansea dekenai tauhau ta be ia abidadama henia gauna ia harorolaia goadagoada bena ena mauri totona ia heau.” Ia davaria lau be unai tauhau neganai ia hoa bada herea!
Unai tuari laganidia lalonai painia gaukara karaia be ia auka. Ai dekenai tanobada ena kohu be momo lasi, to ai abia gaudia be hegeregere bona ai moalelaidia. Hanaihanai lauma aniani ai abia, bona hebou ai reaia diba lasi, ai gorere sibona neganai ai lao lasi. Baisikele gunana lau hoia, bona bosea badadia ai atoa rekoda masini bona Baibel bukadia udaia totona. Nega haida egu baisikele amo kilomita 80 lau laolao! Lagani 7 lau painia bona unai lagani be mai moale ida lau lalodia.
Lagani 1946 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia doko murinai, Betele dekenai lau gaukara totona lau idia boiria, unai be tano ta ta dekenai Iehova ena Witness taudia edia gaukara naria opesi ena ladana. Unai neganai, emai Betele be 34 Craven Terrace dekenai, London Tabernacle badinai ia noho. Buruka taudia edia hebamo lau moalelaia, hegeregere Alice Hart, idia gwau iena tamana, Tom Hart, be Witness ginigunana England dekenai.
Mai Abidadama Bamona ta Lau Davaria
Lagani 1956 ai, Betele lau rakatania painia taihu ta, Etty, lau adavaia totona. Netherlands amo ia mai ena kakana London dekenai ia vadivadi henia totona neganai ia lau hedavari henia. Tuari ena dokona kahanai, Etty be taipi bona shorthand toretore ia hadibaia bisinesi kolesi ta Tilburg, Netherlands ena saut kahana dekenai. Dina ta ma tisa ta ia gwau baisikele amo do ia bamoa lao, ruma dekenai ia ginidae namonamo totona. Ia be Roma Katolik tauna. Idia ginidae neganai, Etty ena Protestan tama sina ese unai tisa ida idia kiki. Idia hetura karaia, bona unai tisa be ia vadivadi henidia loulou.
Tuari ia ore murinai, unai tisa be Etty ena ruma dekenai ia mai, bona ia boiboi, “hereva momokani lau davaria vadaeni!”
Etty ena tamana ia gwau: “Lau laloa oi gwau oi be Roma Katolik tauna neganai hereva momokani oi davaria vadaeni!”
Mai moale ida ia gwau: “Lasi! Hereva momokani idia abia taudia be Iehova ena Witness taudia!”
Unai hanuaboi bona ma hanuaboi momo ai idia ese Baibel idia kikilaia momo. Daudau lasi murinai Etty be painia ta ai ia lao. Iena haroro gaukara lalonai dagedage bada ia davaria danu, Netherlands dekenai unai be Roma Katolik Dubu amo ia mai. Pris taudia ese natudia maragidia idia doria, bona ruma ta ruma ta dekenai ia haroro neganai iena hereva dalana idia hadikaia, bona nega ta iena baisikele idia hadikaia. Ena baisikele ia abia lao baisikele hanamoa tauna ta dekenai, guna unai tauna be buklet ta ia amo ia abia. Mai taitai ida ia gwau: “Itaia, maragidia ese dahaka idia karaia egu baisikele dekenai!”
Unai tauna be mai hebogahisi danu ia gwau: “Oiemu gaukara oi hadokoa lasi. Oi be gaukara namona oi karaia. Oiemu baisikele do lau hanamoa sibona, davana be lasi.” Bona ia hereva hegeregerena ia karaia.
Etty ia itaia pris taudia be edia seri taudia idia laloa bada lasi ela bona ia ese Baibel stadi ia hamatamaia idia ta danu. Bena pris bona sisita do idia mai taunimanima edia abidadama Baibel bona Iehova dekenai idia hamanokaia totona. Ena be unai ia vara, to ia ese anina namona idia havaraia Baibel stadi momo ia moalelaidia.
Emai Mauri Ai Gaukaralaia Hebou Dainai Ai Tanikiu Bada
Emai headava dinana murinai, lau bona Etty idia abia hidi England dekenai loaloa hesiai gaukara ai karaia totona, bona kahirakahira lagani ima lalonai kongregesen ai vadivadi henidia, lauma dalanai ai hagoadadia totona. Bena lau idia boiria Gilead Sikuli ena klas namba 36 dekenai, ia be Iehova ena Witness taudia edia tanobada ibounai ena hedikwota, Brooklyn, New York dekenai idia karaia. Unai hua 10 kosi lalonai, tatau idia hadibadia Iehova ena Witness taudia edia brens opesi naria gaukara idia karaia totona. Unai kosi be November 1961 ai ia ore. Lau be sikuli dekenai lau noho neganai, Etty be England dekenai, London Betele dekenai ia noho. Sikuli lau haorea neganai, ai ruaosi idia siaia unuseniai.
Lagani 16 lalodiai, haroro gaukara naria dipatment dekenai lau gaukara, kongregesen edia gaukara lau naria. Bena, lagani 1978 ai, Betele Ruma naria tauna, Pryce Hughes ia mase neganai, ena gabu dekenai lau idia abia hidi. Emai Betele famili ia bada ia lao noho—hari Betele famili taudia be 260 mai kahana—bona inai lagani momo lalodiai idia ibounai naria maduna be hahenamo namona ta.
Lagani 1971 ai, ena mauri lagani be 85 neganai, Sinagu lalokauna ia mase. Lau bona Etty ai lao Gloucester ia ai guria totona. Unuseniai tadikaka ta ese hereva ia henia bona Sinagu ena guba helarona ia kikilaia namo herea. (Filipi 3:14) Egu taihudia rua, Doris bona Grace ese Sinagu ena buruka negana ai mai lalokau danu idia naria dainai lau tanikiu henidia bada, badina unai amo lau bona Etty be ful-taim hesiai gaukara ai karaia noho diba.
Lau bona Etty be nega momo emai tama sina bona edia lalokau to mai auka dalanai ai idia hadibaia daladia ai laloa. Emai abitorehai be bada hereva momokani idia dekenai! Sinagu ese haheitalai namo hereana ia hahedinaraia lau bona egu taihudia totona, emai lalona ai Iehova bona ena orea laloa bada lalohadaia ia hatubua.
Momokani, dina matamata ta ta lalonai iseda guba Tamana, Iehova ai hesiai henia dainai, emai kudouna amo ia ai tanikiu henia bada. Ia be lalokau Diravana namo hereana! Salamo ia torea tauna ese emai mamina ia hahedinaraia inai hereva ia torea neganai: “Lauegu Dirava bona lauegu King, oi do lau hanamoa noho, bona oiemu ladana badana do lau abia isi noho, ela bona hanaihanai. Dina ibounai lau ese oi do lau tanikiu henia, ma oi do lau hanamoa ela bona hanaihanai.”—Salamo 145:1, 2.
[Picture on page 26]
Lau bona egu adavana, Etty