Gaukara Idauna Mauri Lagani 80 Ai
GWENDOLINE MATTHEWS ESE IA SIVARAILAIA
Egu mauri lagani be 80 ia abia neganai, lau bona egu adavana ese emai lalona ai hadaia emai kohu ibounai be ai rentaia taraka dekenai do ai udaia bena England ai rakatania bona Spain dekenai ai lao. Spain gado ai veria diba lasi, bona Spain ena sautwest kahana, English gado idia veria loaloa taudia idia lao lasi gabuna dekenai ai lao. Emai turadia momo idia laloa ai kavakava, to mai moale ida lau sibona lau hadibaia lou Aberahamo ese Uru ia rakatania neganai ena mauri lagani be 75.
APRIL 1992 ai Spain dekenai ai ginidae negana amo ema bona hari be ai moalelaia bada laganidia emai mauri lalonai. To Spain dekenai ai lao ena badina lau do gwauraia lasi neganai, namona be emai mauri ibounai lalonai Iehova ai hesiai henia gaukarana ese edena bamona ai ia doria unai abia hidi badana ai karaia totona, do lau kikilaia guna.
Baibel Ena Hereva Momokani ese Emai Mauri Ia Haidaua
Lau be tomadiho idia laloa bada ruma besena ai lau bada London ena sautwest kahana dekenai, England ai. Sinagu be lauma gaudia ia tahua bona lau bona egu tadina ia abia lao tomadiho gabudia idauidau dekenai. Egu tamana be TB gorerena amo ia gorere bada herea dainai, ai ia bamoa lasi. To ia be Baibel ia duahia hanaihanai tauna, bona ia ia durua sirina ia davaria neganai ia makaia. Lauegu dava bada kohu ta be ia ese ia laloa bada Baibel gunana unai.
Lagani 1925 ai, egu mauri lagani be 14 neganai, emai iduara henunai West Ham taoni hebou rumana dekenai do idia henia hereva ta dekenai ai idia boiria pepapepana ta idia atoa. Egu sinana bona emai dekena hahinena ese edia lalona idia hadaia do idia lao, bona lau bona egu tadina be idia ai bamoa. Unai hereva, “Hari Idia Noho Taudia Milioni Momo be Do Idia Mase Lasi,” ese Sinagu ena kudouna lalonai Baibel ena hereva momokani ena uhe ia hadoa.
Hua haida murinai, Tamagu ena mauri lagani be 38 neganai, ia mase. Ena mase ese ai ia hadikaia momokani, badina ai lalo-hisihisi bona ai ogogami danu. Unai gabu ena Church of England dubu dekenai iena mase herevana idia karaia neganai, Sinagu ia hoa badina pris tauna ia gwau Tamagu ena soul be guba dekenai ia noho. Baibel amo ia diba mase taudia be gara gabuna dekenai idia mahuta noho, bona ia abia dae momokani nega ta Tamagu do ia toreisi lou tanobada dekenai bona do ia mauri hanaihanai. (Salamo 37:9-11, 29; 146:3, 4; Hadibaia Tauna 9:5; Kara 24:15; Apokalupo 21:3, 4) Ena lalona ia hadaia Dirava ena Hereva idia hadibaia taudia do ia bamoa be namo, bona International Bible Student taudia, Iehova ena Witness taudia edia ladana unai nega ai, do ia tura henidia.
Basi ai abia totona ai be moni lasi dainai, pura ta ta ai hora rua ai raka emai ruma amo ela bona Iehova ena Witness taudia edia hebou dekenai. Unai murinai, hora rua ai raka giroa lou ruma dekenai. To unai hebou ai lalodia bada, bona ta ai reaia lasi, ena be London ai ori ia diho bona siti ia koua. Daudau lasi murinai Sinagu ese ena lalona ia hadaia Iehova dekenai ena mauri do ia gwauhamatalaia bona ia bapatiso, bona lagani 1927 ai, lau danu lau bapatiso.
Ena be moni dalanai ai hekwarahi, Sinagu ese hanaihanai lauma gaudia atoa guna be anina bada ia hadibaia lau dekenai. Mataio 6:33 be ia ura henia sirina ta, bona momokani ia be ‘Basileia ia tahua guna.’ Lagani 1935 ai, kensa gorere dainai ia mase haraga neganai, ia be palani ia karaia noho France dekenai do ia lao ful-taim hesiai gaukarana ia karaia totona.
Ai Idia Hagoadaia Haheitalai
Unai lagani lalodiai, London dekenai hebou idia lao taudia haida idia ura sibodia edia lalohadai idia harorolaia, bona idia ese heiriheiri bona hepapahuahu idia havaraia. To, Sinagu be hanaihanai ia gwau Iehova ena orea ese gau momo ita ia hadibaia murinai, ita rakatania be gini goada karana lasi. Unai nega ai, Watch Tower Bible and Tract Society ena presiden, Joseph F. Rutherford, ese ai ia vadivadi bona unai ese ai ia durua emai hesiai gaukara lalonai ai gini goada noho totona.
Lau laloatao Tadikaka Rutherford be hebogahisi bona taunimanima ese idia hereva henia diba tauna. Lau be do kekeni matamata neganai, London Kongregesen be gabu ta dekenai idia loaloa bona ia danu ia noho. Lau ia itaia—kekeni matamata mai hemarai danu—mai egu kamera ida bona lau ia nanadaia bema lau ura iena piksa ta lau abia. Unai piksa be hari lau do dogoatao noho.
Gabeai, lau dekenai ia vara gauna ta ese Keristani kongregesen lalonai gunalaia gaukara idia karaia taudia bona tanobada ena ladana bada taudia edia idau ia hahedinaraia goevagoeva lau dekenai. Lau be London ena ruma badana ta lalonai hesiai gaukara lau karaia, bona unai gabu dekenai Franz von Papen, Hitler ena gaukara tauna ta, be dina tubua aniani totona idia boiria. Ia aniani neganai ia ura lasi iena tuari kaia do ia kokia, bona lau bampaia bona lau huaia supu lau bubua. Mai badu ida ia gwau Germany dekenai unai bamona kara dainai lau idia pidia diba. Unai aniani negana lalonai ia amo daudau dekenai lau noho!
Lau do laloatao hebouhebouna ta be Alexandra Palace ai, lagani 1931 ai idia karaia gauna, unuseniai Tadikaka Rutherford ena hereva lau kamonai. Unuseniai, mai moale ida emai ladana matamatana, Iehova ena Witness taudia, ai abia. (Isaia 43:10, 12) Lagani rua murinai, lagani 1933 ai, painia gaukara lau hamatamaia, ful-taim hesiai gaukarana unai. Lau laloatao hahenamo ta be unai lagani lalodiai uhau namodia lau bamoa, idia be gabeai misinari taudia ai idia lao tanobada ena gabu daudaudia dekenai. Idia haida be Claude Goodman, Harold King, John Cooke, bona Edwin Skinner. Edia haheitalai ese lau ia doria dainai lau ura tano ma ta dekenai hesiai gaukara lau karaia.
East Anglia ai Lau Painia
Egu painia gaukara gabuna be East Anglia (England ena ist kahana) ai, bona unuseniai haroro totona namona be ai gaukara goadagoada mai lalona ibounai ida. Emai teritori ibounai ai karaia totona, baisikele amo taoni ta taoni ta dekenai ai lao bona hanua ta hanua ta dekenai ai lao bona ai rentaia rumadia dekenai ai noho. Unai gabu dekenai kongregesen ta be lasi, unai dainai lau bona egu painia turana be pura ta ta ena hebou ibounai ai herevalaia hebou. Emai haroro gaukara lalonai, ai ese Dirava ena ura idia gwauraia buka bona buklet handred momo ai hariharilaia.
Ai haroro henia tauna ta lau laloatao be unai gabu dekenai ia noho Church of England ena haroro tauna. Gabu momo ai, ai ese Anglikan haroro tauna ai vadivadi henia lasi ela bona emai gaukara dokona, badina nega momo bema ia diba ai be unuseniai sivarai namona ai harorolaia, hekwakwanai do ia havaraia. To unai hanua dekenai taunimanima ibounai ese unai haroro tauna idia gwauraia namo. Ia be gorere taudia ia vadivadi henia, duahiduahi idia moalelaia taudia dekenai buka ia henia, bona iena dubu taudia ia vadivadi henia edia ruma dekenai Baibel ia gwauraia hedinarai totona.
Momokani, ai vadivadi henia neganai, ai ia kara namo henia bada, bona buka haida ia abia. Danu ai ia hamaoroa bema hanua lalonai tau ta ia ura buka ia abia to ia be moni lasi, ia ese davana ia karaia diba. Ai davaria Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana lalonai dika bada ia davaria dainai, ia ura maino bona noho namo be iena gabu dekenai ia habadaia. Ai do raka lasi neganai, ai ia hanamoa bona ai ia hagoadaia emai gaukara namona ai karaia noho totona. Ai raka gwauraia neganai, ia gwauraia herevana be Numera 6:24 amo: “Lohiabada ese umui ia hanamoa bona umui ia naria.”—King James Version.
Lagani rua lau painia murinai, Sinagu ia mase, bona London dekenai lau giroa lou, lau be moni lasi bona varavara ta lasi. Mai ena hebogahisi Scotland Witness taihu ta ese lau ia naria, lau ia durua Sinagu ena mase lau haheaukalaia, bona lau ia hagoadaia ful-taim hesiai gaukarana do lau karaia noho. Unai dainai egu painia turana matamata, Julia Fairfax ida, East Anglia dekenai lau giroa lou. Karavan gunana ai hanamoa emai ruma bamona ai gaukaralaia totona; tarakata o taraka ta ai gaukaralaia gabu ta ta dekenai ai abia lao totona. Nega tamona ai, idia be mai edia karavan maragina buruka taudia rua, Albert bona Ethel Abbott, ida ai haroro. Albert bona Ethel be lauegu tama sina bamona ai idia lao.
Cambridgeshire dekenai lau painia lalonai, John Matthews lau hedavari henia, ia be Keristani tadikaka namona bona nega dikadia lalonai ia ese Iehova badinaia karana ia hahedinaraia vadaeni. Tanobada tuarina iharuana ia matamaia negana sisina murinai, lagani 1940 ai, ai headava.
Tuari Negana Bona Famili
Ai headava matamata neganai, emai ruma be karavan maragina ta ena bada be kisini maragina ta bamona, bona haroro gaukara ai motubaik amo ai loaloa. Ai headava bena lagani tamona murinai, John idia siaia biru gaukara do ia karaia, badina ena Baibel ese ena lalona ia hadibaia dainai, ami lalonai ia vareai lasi. (Isaia 2:4) Ena be unai ia vara dainai painia gaukara ai hadokoa, John ese unai ia karaia be namo ia mailaia, badina lau be lau rogorogo bona ia ese ai ia naria diba.
Tuari laganidia lalonai, ena be mauri be ia auka, to ai karaia hebou idaudia ai moalelaia. Lagani 1941 ai, lau bona John, be emai motubaik ida kilomita 300 bamona ai lao Manchester dekenai, unai neganai lau be lau rogorogo emai natuna roboana ida. Ai heau lao lalonai, bomu ese ia hadikaia taoni momo ai itaia, bona ai laloa bema hebou do idia karaia inai bamona nega lalonai. Idia karaia. The Free Trade Hall Manchester taoni bogaraginai be England ena gabu momo amo idia mai Witness taudia ese idia hahonua, bona program ibounai idia karaia.
Hebouhebou ena hereva ginigabena ia henia tauna be iena hereva dokona ai, hebou taudia ia hamaorodia unai gabu do idia rakatania haraga, badina tuari peleini do idia mai. Unai hereva be nega korikori ai ia mai. Ai be daudau lasi unai ruma amo neganai, siren bona peleini idia pidia diba gan edia regena ai kamonai. Ai giroa neganai, ai itaia peleini momo herea ese taoni bogaraginai bomu idia negea diho noho. Daudau gabunai, lahi bona kwalahu bogaraginai, ai helai rumana ai itaia diba; idia hadikaia ore momokani! To, ai moale badina emai Keristani tadikaka bona taihu ta ia mase lasi.
Emai natudia ai naridia lalonai, ai painia diba lasi, to emai ruma ai kehoa, noho gabuna idia davaria diba lasi loaloa naria gaukara karaia tadikaka bona painia taudia dekenai. Nega ta, painia taudia 6 be emai ruma dekenai hua haida idia noho. Ai diba unai bamona hebamo be badina ta emai natuna kekeni Eunice ena mauri lagani be 15 sibona neganai, lagani 1961 ai, painia gaukara ia hamatamaia. To madi, emai natuna mero, David, be ia bada neganai Iehova ia rakatania, bona emai natuna kekeni ta, Linda, be tuari lalonai ia mase.
Ai Abia Hidi Spain Dekenai Ai Lao
Sinagu ena haheitalai bona hahegoada ese lau ia ha-uraia misinari ta ai lau lao totona, bona lau be unai tahua gauna lau laloa boio lasi. Unai dainai ai moale bada, lagani 1973 ai, Eunice be England ia rakatania bona Spain dekenai ia lao, badina unuseniai Basileia harorolaia taudia be momo lasi. Oibe, ia lao neganai ai hebogahisi bada, to ai moale bada danu, badina ia ura tano idauna dekenai ia gaukara.
Idia hanaia lagani lalodiai Eunice ai vadivadi henia, bona Spain ai dibaia namonamo. Oibe, lau bona John ese iena painia gaukara gabudia idauidau hani dekenai ai vadivadi henia. Lagani idia hanaia lalonai, aiemai goada ia maragi ia lao. John ia moru bena unai ese ia hagorerea bada, bona lau be kudouna bona tairoid gorere lau davaria. Unai sibona lasi, to ai ruaosi be roki gorerena ai abia danu. Ena be ai ura Eunice ese ai do ia naria, ai ura lasi ai dainai ena gaukara do ia rakatania.
Eunice ida dala idauidau ai herevalaia, bona heduru totona ai guriguri. Ia moale do ia lou mai ai ia naria totona, to ai laloa dala hereadaena be lau bona John be do ai lao ia ida ai noho Spain dekenai. Ena be lau be misinari ta ai lau lao diba lasi, to egu natuna kekeni bona iena painia turadia rua lau durua diba edia ful-taim hesiai gaukarana lalonai. Unai nega ai, lau bona John ese Nuria bona Ana, Eunice ena painia turadia rua lagani 15 lalonai, be aiemai natudia kekeni bamona ai laloa. Bona idia moale edeseniai idia siaidia neganai ai lao idia ida do ai noho diba.
Lagani 6 idia ore vadaeni unai abia hidi ai karaia negana amo. Emai gorere idia bada lasi, bona emai mauri be namo herea. Lau be Spain gado lau veria namonamo lasi, to unai ese egu haroro dalana ia koua lasi. Lau bona John be emai kongregesen maragina Extremadura, Spain ena sautwest dekenai ai moalelaia.
Spain dekenai lau noho ese lau ia durua iseda Basileia harorolaia gaukara be tanobada hegegemadai ita karaia ena anina lau dibaia totona, bona hari lau lalo-parara goevagoeva dahaka dainai, Keriso ia gwau, “uma be tanobada.”—Mataio 13:38.
[Pictures on page 28]
Painia gaukara lagani 1930 murina laganidia ai