BIOGRAFÍA
An kʼanidhomtaláb axi u koʼonchal a Jehová tin tolmiyámal abal ku áynanchij abal okʼox
Ti 1970 in kʼwajatak lej yaʼul al jun i hospital. U kwaʼalak 20 i támub, pelak in soldado ani in kʼwajatak lej kʼalchidh. In koʼoyabak ban hospital kom u elaʼ jun i yawʼláts axi tin lej odhnaʼ. In kʼwajat ban Hospital General Valley Forge de Phoenixville, ti Pensilvania (Estados Unidos). U watʼalak tsʼejel i hora ani jun i enfermero tin tʼajalak ti kwéntaj kom u lej tsaʼkanal an presión. An kwitól tin atalak kʼal weʼ i támub ani tejwaʼak abal u lej jikʼel, tam u uchaʼ: «¿Yab jaykʼiʼ a tsuʼumal ka tsemets jun i atikláb?». Tejwaméj abal lej jikʼey ani tam in uluw: «Imbáj, yab jaykʼiʼ u tsuʼumal».
Lej kʼibat jawaʼ kʼwajatak u watʼál. ¿Jaleʼ in kʼwajatak ti hospital? Neʼets tu olchijchik.
IN KʼALEJ BAN PEXTALÁB
Nanáʼ in yawʼláts ban pextaláb ti Vietnam. In tʼojnalak al jun i quirófano, u lej kulbetnalak ku tolmiy an atiklábchik axi tsʼojbenek ani axi u yaʼul. U leʼak ku tʼajaʼ tin cirujano. In ulits ti Vietnam ti Julio ti 1969. In jilan jun i semana abal kin exóbchat jawaʼ kwaʼalak ku tʼajaʼ, jayej abal ku ujnaʼ an hora ani an kʼakʼém.
Talbél in kʼalej tin tʼojnal al jun i hospital quirúrgico ti Dong Tam ban delta del río Mekong. Yab owey ani in tujchij ka ulits i helicópteros axi in neʼdhalak i atikláb axi tsʼojbenek ani axi tsémenek. U kulbetnalák axéʼ xi tʼojláb, jaxtám dhubatkʼej u tujchij ku tólmiychik. I tʼojojoyalakchik axi tsʼojbenek ani i baliyalak al i botes axi in kwaʼalak i aire acondicionado. Axéʼ i eyendhalak jantʼiniʼ i quirófano, lej tsipkats juʼtáj tu tʼojnalak. Jaxtám an cirujano axi in kʼwajbalak an anestesia ani tsab an enfermeros in atsʼalak lej kʼibat kin tólmiy an yaʼul. I tsapnanchalak ki tólmiy patal an yaʼul. Jayej ban helicópteros waʼatsak i bolsas axi yab u exlalak jantʼoj in kwaʼal, kom yab jitaʼ in paʼbalak. Talbél in olchin abal tanáʼ kʼwajatak an atiklábchik axi tsemdháj ban pextaláb. Nixéʼ jats jawaʼ u watʼaʼ okʼox ban pextaláb.
U TUJCHIJ KU ALIY A DIOS
In lej tsakamejak tam tin ólchin tin kwéntaj a Jehová
Okʼxidh kin kʼalej ban pextaláb u exlaʼ an ólchixchik kál a Jehová. U mamá in exóbnaʼ an Biblia kʼal jajáʼchik, pero yab in bajuw ka pujan. U lej kulbetnalak kin kʼwajiy kʼal jajáʼ abal ku otsʼowiy jantʼoj u ólchinalak. Jun a kʼicháj, in neʼetsak kʼal in tomkil u mamá ani u watʼey juʼtáj ti kʼwajatak jun i atáj tamkuntaláb in kʼál an ólchixchik kʼál a Jehová ani u konowiy jantʼoj jats nixéʼ. Jajáʼ tin uchaʼ: «¡Yab jaykʼiʼ ka junkuw an atiklábchik axi u tamkunal tanáʼ!». Kom u lej kʼanidhalak ani u kʼakʼnalak, u belchij jawaʼ tin uchaʼ. Jaxtám yabáts u tsuʼuw an ólchixchik kʼál a Jehová.
Talbél tin wichiy u leʼnaʼ ku aliy junilekʼij a Dios. An pextaláb tin lej odhnanchij u tsalapil, tejwaʼak abal yab jitaʼ in exbayalak jawaʼ kʼwajatak ti watʼel al nixéʼ xi bichow. U uluwabak abal ti Vietman kʼwajatak ti tsemdháb an tsakamchik kʼal an soldados axi ti Estados Unidos, jayej waʼatsak i atiklábchik axi in jólbiyalakchik an soldados abal in tsemdhál i tʼeleʼ.
Kom u leʼak kin utey junilekʼij kʼal a Dios, jaxtám in kʼalej kʼal yan i iglesias. U atsʼalak abal etsʼey u kʼanidhamal a Dios pero yab u kulbetnaʼ jawaʼ u tsuʼuw ban iglesias. Talbél in kʼalej al jun i atáj tamkuntaláb in kʼál ólchixchik kʼal a Jehová axi kʼwajatak ti Delray Beach (Florida). U tʼilál abal pelak jun i domingo ti Febrero ban támub 1971.
Tam tin ulits neʼetsakits ka taley an tʼilomtaláb axi kʼwajatak ti bináb, jaxtám in jilkʼon abal ku otsʼowiy an exobintaláb kʼal An Ólchix Uw. Yab u tʼilál jawaʼ olnáj pero jawaʼ yab neʼets ku ukʼchiy jats abal an tsakamchik in aliyalakchik an textos ti Biblia jawaʼ u ólnab. Nanáʼ expidh u metʼalak jawaʼ in tʼajálchik ani jawaʼ in ulal. U lej jikʼpaʼ jawaʼ u watʼelak. Tam ti taley an tamkuntaláb, utey kʼal nanáʼ jun i epchal axi in kwaʼalak 80 i támub. Jajáʼ pelak a Jim Gardner. Jajáʼ in kwaʼalak an libro La verdad que lleva a vida eterna ani tin uchaʼ: «¿A leʼ axeʼ xi libro?». Jayej i uluw abal axi jun an jueves neʼetsak ki exobnaʼ axeʼ xi libro.
In tʼojnalak al jun i clínica ti Boca Ratón (Florida). Nixéʼ a kʼicháj, tam tin kʼalej ban tamkuntaláb, u bajuwalak kin tʼojon akal. U tujchalak tin tʼojnal a las 11 an akal ani in kalelak 7 an dhajuw. Kom yab u lej kwaʼalak i tʼojláb, u tujchij ku ajiy an libro. Utey jun i enfermera ani tin tixkʼanchij an libro. In metʼaʼ in otʼól an libro ani tin uchaʼ: «¿Tatáʼ jayej a tsalpayal kit wenkʼon tit ólchix kʼál a Jehová?». U tixkʼanchij an libro ani u uchaʼ: «Expidh u ajiyamal tsʼejel ani u tsalpayal abal aníts, neʼets ku tʼajaʼ tin ólchix. Nixéʼ xi akal u talabedhaʼ ku ajiy an libro.
An epchal Jim Gardner jats axi tin exóbchij tin kwéntaj an Biblia, jajáʼ pelak jun i epchal axi takudh ani in junkuw an epchal Russell
Tam tin bajuw an jueves u konoy an epchal Gardner: «¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?». Tam tin uchaʼ: «An libro axi tu pidhaʼ». U ucha: «U ajiyits patal». Jajáʼ tokʼtsin: «Tam ki exóbnaʼ an kʼaʼál capítulo». U lej jikʼpaʼ kom yan jantʼoj yab u tʼajamalak ti kwéntaj. Jajáʼ tin uchaʼ ku ajiy yan i textos tu Biblia. Nanaʼ u kwaʼalak an Versión del Rey Jacobo. Al nixéʼ a kʼicháj, kʼwajatak u exobnál jitaʼ jats an Dios axi chubax, a Jehová. U exóbnaʼ ox i capítulos kʼal an epchal Jim (antsanáʼ tu bijiyalak an epchal Gardner kom u lej kʼanidhal). Patal an jueves u exobnalak ox i capítulos kʼal an epchal. U lej kulbetnalak tin exóbal kʼal an epchal. Jayej in lej kulbél kom tin exóbchij jun i epchal axi takudh ani axi in exlaʼ an epchal Rusell.
Watʼey talchik i semanas ani u tujchij tin ólnom junkudh kʼal an epchal axi ban tamkuntaláb. A Jim tin lej tólmiy, kom u atsʼalak in weʼ jikʼél tam kin kʼalej tin ólnom atáj ti atáj (Hech. 20:20). U aynanchij kin kalej kʼal jajáʼ ani tin tólmiy abal ku kulbetnaʼ an olnomtaláb. Ma xowéʼ u tsalpayal abal axéʼ pel jun i lablixtaláb. Lej kʼijidh ku tʼojon abal kʼal a Dios (1 Cor. 3:9.)
AN KʼANIDHOMTALÁB AXI U KOʼONCHAL A JEHOVÁ
Xowéʼ neʼets tu ólchijchik jantʼiniʼ ti jalkʼun u ejatal: tam ti u tujchij ku kʼanidhaʼ a Jehová (Rev. 2:4). Axéʼ tin lej tolmiyamal abal ku ukʼchiy jawaʼ u tsuʼuw ban pextaláb (Is. 65:17).
An kʼanidhomtaláb axi u koʼonchal a Jehová tin tolmiyámal abal ku ukʼchiy an yajchiktaláb axi u tsuʼuw ban pextaláb ani kʼeʼat i kʼibataláb
In pujan ti julio ti 1971, ban Asamblea de Distrito «Nombre Divino», ban Estadio de los Yankees
U lej tʼilál jawaʼ u watʼaʼ ban támub 1971. In tomkíl u mamá tin kedhmay juʼtáj tin kʼwajílak. Jajáʼ yab in leʼak abal jun i ólchix kʼal a Jehová ka kʼwajiy tin kʼimáʼ. Nanáʼ yab u kwaʼalak i tumín, kom in jalbiyabak tsabíl ta ítsʼ. Ani an tumín u eyendhaʼ abal ku tsʼaʼiy i toltom abal ku eyendhaʼ ban olnomtaláb. Kom u leʼak ku tejwamedhaʼ abal pel tin tʼojnalil a Jehová. U kwaʼalak dhayach weʼ i tumín, pero kʼwajatak al an banco ti Michigan, ban bichow juʼtáj tin yejey. Koʼoy kin kʼwajiy talchik i kʼicháj ban carro. U eyendhalak an baños axi ban gasolineras abal kin achin ani abal kin tʼojojon.
Jun a kʼicháj, in kalej tin tʼojnal ani in kʼalej kʼijilej ban atáj tamkuntaláb abal kin kalej ti ólnom. U punuw an carro tin kux an atáj tamkuntaláb juʼtáj yab jitaʼ tin tsuʼtalak. Tujey u tʼilál patal jawaʼ u watʼaʼ ti Vietnam. U tʼilaʼ tam ti kʼwajatak ti chiknal an atikláb xi tsemenek ani in kakay an xitsʼ. Jayej u tʼilaʼ jawaʼ tin uchalakchik an soldados: «¡Ti kin tólmiy, yab u le kin tsémets!». Nanáʼ u exlalak abal neʼets ka tsemetschik, pero u tsapnanchalak ku kanatbedhaʼ ani yab ku tejwamédhaʼ kʼal u wal abal yab neʼets kin kuxuychik. Axéʼ in tʼajaʼ abal ku lej yajnaʼ.
Chudhél chudhél u tsapnanchal abal yab ku jilaʼ ku kʼanidhaʼ a Jehová, ani más tam u tametnál i kʼibataláb
Tam u tujchij ku olonchij a Jehová (Sal. 56:8). Ani u tʼilaʼ abal neʼets ka wichbanchatchik in ejatal jitaʼ tsemenek. Dhubatkʼij u exbay abal a Jehová neʼets kin tʼajaʼ abal ki ukʼchiy patal an yajchiktaláb axi u tsuʼuw ti biyál ani jayej jawaʼ in watʼamal axi kʼeʼat ejtíl nanáʼ. A Dios neʼets kin wichbanchij in ejatal nixéʼ xi kwitólchik ani neʼets kin pidhaʼ jun i aychixtaláb (Hech. 24:15). Nixeʼ tin tólmiy abal ku kʼanidhaʼ más a Jehová. Jawaʼ u atsʼaʼ nixéʼ a kʼicháj yab u ukʼchiyal. U tsapnanchamal ku kʼanidhaʼ más a Jehová, bélits abal u tametnál i kʼibataláb.
A JEHOVÁ TIN TEJWAMÉDHANCHAMAL ABAL LEJ ALWAʼ INIK
Tam waʼats i pextaláb an atiklabchik in tʼajál yan jantʼoj kidháb, ma nanáʼ jayej u tʼajaʼ. Waʼats tsab i textos axi tin lej tolmiyámal abal ku ukʼchiy jawaʼ u tʼajaʼ ti biyál. An kʼaʼál jats jawaʼ in ulal Apocalipsis 12:10, 11, tanáʼ in ulal abal a Satanás atámejits pero yab expidh kom i olnál an alwaʼ kaw, jayej kom tsemets a Jesucristo abal tu ku kʼaniy kʼal i walab. An tsabchíl, jats jawaʼ in ulal Gálatas 2:20, axéʼ xi texto tin tolmiyal ku exbay abal a Jesús tsemets abal ti kin kʼaniy nanáʼ. Kʼal jawaʼ in tʼajaʼ a Jesús, a Jehová tin pakwlanchamalits patal jawa nanáʼ u tʼajamal. Ku exbay axéʼ, tin tolmiyamal ku koʼoy koyat u tsalapil. Ani axéʼ tin tólmiyamal ku leʼnaʼ ku ólchij axi kʼeʼat tin kwéntaj an Dios axi u yajnanchix (Heb. 9:14).
Tam ku tsalpay kʼal patal jawaʼ u watʼamal, u tʼajál ti kwéntaj abal a Jehová etsʼey tin beletnámal. Jun i tʼiplab, tam ti a Jim in exlaʼ abal kʼwajatak tin jilkʼonal ban carro, in tawnaʼ jun i epchal axi in kwaʼalak i atáj juʼtáj tu ejtowalak kin jilkʼon. U lej belál abal a Jehová in eyendhaʼ a Jim abal an epchal abal ti kin pidhaʼ jun i atáj juʼtáj kin jilkʼon. A Jehová lej alwaʼ inik ani in beletnál in tʼojnalil.
U TSAPNANCHAMAL KU EXOBNAʼ JANTʼINIʼ KU TAWNAʼ AN ATIKLÁBCHIK
Ti Mayo ti 1971 in kʼalej ti Michigan abal ku tsʼejkaʼ talchik jantʼoj. Okʼxidh ku jilaʼ an tamkuntaláb axi ti Delray Beach, u neʼdhaʼ yan i publicaciones. Ani tam in kʼalej ti Michigan yabayej ow tin belamadhak ani u bukʼuwamalakits an publicaciones. Juʼtamakits in paʼil abal ku ólnaʼ an alwaʼ kaw. In kʼalej al talchik i wikʼaxteʼ abal ku ólnaʼ an alwaʼ kaw. Ani tam tin koyolak juʼtáj ti waʼats i baños, u jilchalakchik an atikláb i tratados. Junchikil u tsalpayalak max jun kʼal an atiklábchik in bajuw kin tʼojonchij a Jehová (1 Cor. 3:6, 7).
U tʼilál abal tam tu exlaʼ an chubaxtaláb yab u lej tsalpayalak jantʼiniʼ tin kaw. Kom u lej kʼanidhalak a Jehová, u ólchij an chubaxtaláb u yanél, pero jayej u tawnalakchik lej tsapik. Kom u lej kʼanidhál u epchalchik, a John ani a Ron, u leʼakchik kin batsʼuw an chubaxtaláb kʼal i tsapláb. Talbél u konchij ti kin pakwlanchij kom u tawnalakchik lej tsapik. U aynanchal ku konchij a Jehová abal jun a kʼicháj kin batsʼuwchik an alwaʼ kaw. A Jehová tin tolmiyámal abal ku exlaʼ jantʼiniʼ ku tʼilmay an atiklábchik tam u ólchal tin kwéntaj an chubaxtaláb (Col. 4:6).
JUNAKEJ I KʼANIDHOMTALÁB AXI U ATSʼÁL
Jitaʼ okʼox u kʼanidhál jats a Jehová, pero jayej u kʼanidhál kʼeʼat i atiklábchik. Jun kʼal jajáʼ, pel u kʼimádhil, a Susan. Etsʼey u leʼnaʼ ku koʼoy jitaʼ ti kin tólmiy ani a Jehová tin pidhaʼ u kʼimádhil. Jajáʼ in lej kʼanidhál a Jehová. Tam ti u kʼwajatak tu exláx kʼal a Susan, jun a kʼicháj in kʼalej u tsaʼbiyal tin kʼimáʼ in tátajchik. Tam tin ulits, u tsuʼuw abal kʼwajatak in ajiyal an revista La Atalaya, jajáʼ u kʼwajílakchik ti Cranston (Rhode Island). U lej jikʼpaʼ kom kʼwajatak in ajiyal kʼeʼat i publicación ani in aliyalak patal an textos axi ti Biblia axi talak tanáʼ. Tam u tsalpay: «¡Axéʼ xi tsʼikʼách chubax in kʼanidhál a Jehová!». U tomkin ti diciembre ti 1971 ani ma xowéʼ u kʼwajatej junax. Ani u lej kʼakʼnál kom etsʼey tin tolmiyámal, jayej kom tin kʼanidhál, pero más in kʼanidhál a Jehová.
Kʼal a Susan ani an tsakamchik, a Paul ani a Jesse
A Susan ani nanáʼ i koʼoy tsab i tsakam, a Jesse ani a Paul. A Jehová in tolmiyámalchik ma tin tsakamtal (1 Sam. 3:19). Ani kom in aynanchamalchik ka kʼwajiy ban chubaxtaláb, in tʼajámal abal ka tejwaméj abal wawáʼ i alwaʼ exobchamalchik. Ma xowéʼ in aynanchalchik putudh kom yab in jilámal kin kʼanidhaʼ a Jehová. In neʼdhalitschik watʼadh veinte i támub tin tʼojonchal a Jehová. Jayej u kwaʼal tsab u alʼíb, a Stephanie ani a Racquel, jajáʼchik u tsuʼtal jantʼiniʼ max pel u tsʼikʼáchil. A Jesse ani a Paul tomkinchik kʼal i mimláb axi in kʼanidhál a Jehová (Efes. 6:6).
I lej kulbetnalak ku xeʼtsin tu ólnom juʼtáj ti waʼatsak más i yejenchixtaláb
Talbél tin pujan, u tʼojonchij a Jehová dieciséis i támub ti Rhode Island. Tanáʼ u elaʼ yan u jaʼúb. Ani u lej tʼilál an ókʼnomchik axi ban tamkuntaláb. Jayej u lej kʼakʼnál kom tin lej tólmiy an ókʼnom kʼal an circuito axi tu tsaʼbiyalak. Lej kʼijidh kin tʼojon kʼal i epchalchik axi in kʼanidhál a Jehová. Ti 1987 u kʼalej ti Carolina del Norte abal ki tólmiy an epchalchik ban olnomtaláb, tanáʼ jayej u elaʼ yan u jáʼúb.a
Al jun i tamkuntaláb abal an olnomtaláb tam ti pelak in ókʼnom kʼal an circuito
Ti agosto ban támub 2002, a Susan ani nanáʼ u kaniyat ku kʼalej tu tólmix ti Betel ti Estados Unidos. Nanáʼ in tólmixin ban Departamento de Servicio, ani a Susan, ban lavandería. Jajáʼ in lej kulbetnalak ti tólmix tanáʼ. Ti agosto ti 2005, in bijiyat abal kin tolmixin kʼal an Kwenél i Ókʼnom. U atsʼaʼ abal yab in tomnalak ku batsʼuw axéʼ xi uchbixtaláb. A Susan lej tʼeʼpin tam tin exlaʼ patal an tʼojláb axi neʼetsak ki tʼajaʼ ani abal kwaʼalak ku xeʼtsin ba juʼtamkʼej. A Susan yab in kulbetnál ka kʼadhiy ban avión. Pero xowéʼ u lej xeʼtsinal tanáʼ. A Susan tin uchál abal lej tolmiyamej kʼal jawaʼ u uxnal kʼal in kʼimadhil axi jayej u tolmixchik ban Kwenél i Ókʼnom. Jajáʼ tin lej tolmiyámal. Ani nixéʼ in tʼajál abal ku lej kʼanidhaʼ.
Juʼtáj tin tʼojnal u kwaʼal yan i fotos axi tin lej kanatbedhál. Tin tolmiyal ku tʼilaʼ an kʼij axi u tʼojonchamal a Jehová. U batsʼuwamal yan i alwaʼtaláb kom yab u ukʼchiyamal an kʼanidhomtaláb axi u koʼonchal a Jehová.
U lej kulbetnál kin kʼwajiy kʼal u yanél