Abal ka exbay an Tolmixtaláb abal ti exóbal abal an tamkuntaláb I Ejatal ani i Tʼojlábil tu aykol kʼal a Cristo
4 MA TI 10 A MAYO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | GÉNESIS 36 ANI 37
«A José u paʼixnábak kʼal in epchalchik»
«U léʼ tu ólchichik jantʼoj axi u wáchibnaʼ»
An Biblia in ulal abal tam ti in epchalchik a José in tʼajaʼ ti kwéntaj abal a José más u kʼanidháb kʼal in papá, «tujey ti kʼwiynal, ani yabáts u tawnábak alwaʼ» (Génesis 37:4). Bélits abal in tomnálak ka tsákuychik, yab kwaʼalak kin jilaʼ ka atáj kʼal an lokotaláb (Proverbios 14:30; 27:4). ¿A atsʼamal jun a kʼicháj antsanáʼ? ¿A paʼixnámal jitaʼ kom a tsalpay abal in tomnálak ka batsʼuw tatáʼ jawaʼ pidhan jajáʼ? Ka tʼilaʼ jawaʼ in tʼajaʼchik in epchal a José. Kom in paʼixnaʼ a José, in tʼajaʼchik jantʼoj axi lej kidháb, ani talbél in yájnaʼchik jawaʼ in tʼajaʼ. Jawaʼ in tʼajaʼchik tu tejwamédhanchal abal lej exbadh ku «junax [kulbéj] kʼal axi u kulbél» (Romanos 12:15).
A José in tʼajaʼ ti kwéntaj abal u kʼwiynalak kʼal in epchalchik, ¿walám in kʼotiyalak in koton axi pidhan kʼal in papá tam kʼwajatak kʼal in epchalchik? Walám in tsalpay kin tʼajaʼ. Pero a José in exlálak abal nixéʼ xi kotonláb pidhan kʼal in papá kom u lej kʼanidhábak, ani a José in léʼak kin tejwamédhaʼ abal jayej in kʼanidhálak in papá, jaxtám yab jaykʼiʼ in kʼotiyalak. Jawaʼ watʼey kʼal a José tu exóbchal abal bélits abal a Jehová yab in pokʼodh tsuʼtal nibal jun i atikláb, tam junchikíl in lábliyal más talchik i atikláb. Jayej tu exóbchal abal a Jehová yab in léʼ abal ki nitsʼbiy an atiklábchik axi u kʼambix ani axi in tʼajal i kidháb tʼajbiláb. Jitaʼchik in tʼojonchal a Jehová pel jantʼiniʼ max in kaykím jun i kotonláb axi ejtíl in kʼál a José, in tejwamedhálchik kʼal i tʼajbiláb abal yab in júnkunchal an xeʼtsintaláb. Antsanáʼ jantʼiniʼ a José, junchikíl neʼets ku paʼixnáj ani neʼets ku pojkáj (1 Pedro 4:4). ¿Walám in tomnál ki jilaʼ ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh abal yab ku pojkáj? Imbáj, ki nitsʼbiy a José, yab jaykʼiʼ ki tsinkaʼ jantʼiniʼ i ey (Lucas 11:33).
«U léʼ tu ólchichik jantʼoj axi u wáchibnaʼ»
Tsablom an wáchib axi in koʼoy a José talak kʼal a Jehová ani pelak i kʼej kaw. A Jehová in léʼak abal a José kin ólnaʼ jantʼoj in léʼ kin uluw an wáchib. A José kwaʼalak kin tʼajaʼ jun i tʼojláb ejtíl axi neʼetsak kin tʼajaʼchik an kawlomej talbél, jajáʼchik kwaʼalak kin ólnaʼ jantʼoj neʼetsak kin tʼajaʼ a Dios kʼal an atiklábchik axi jekʼom.
A José in lej tsalpay jantʼiniʼ kin uchaʼ in epchalchik axéʼ: «U léʼ tu ólchichik jantʼoj axi u wáchibnaʼ». Jajáʼchik in exbay jawaʼ in léʼak kin uluw a José ani yabchik in kulbétnaʼ, jaxtám in uluwchik: «¿A léʼ ka uluw abal neʼets tu ku abatnaʼ?, ¿a léʼ ka bajuw ti tsʼalej?». An Biblia in ulal abal «más tsakuychik in epchal kʼal jawaʼ a José in uluw abal in wáchibnaʼ». Talbél in koʼoy kʼeʼat i wáchib ani jayej in ólchij in epchachik ani in papá, «pero kʼwiyan kʼal in papá ani uchan: ¿Jantʼoj in léʼ kin uluw axéʼ xi wáchib? ¿A léʼ abal nanáʼ, a mamá ani patal a epchal ku chích ani ki tudhuw i kʼwalál ta tamét? ». Bélits abal yab in kulbétnaʼ, a Jacob jilkʼon ti tsalpax kʼal axéʼ xi kaw. ¿Walám in exbay abal pelak a Jehová axi in tʼajaʼ abal a José kin koʼoy axéʼ xi wáchib? (Génesis 37:6, 8, 10, 11).
Yab expidh a José pojkáj ani odhnáj kom in ólnaʼ jawaʼ a Jehová in tsálpayalak kin tʼajaʼ. A Jesús játs an ólnom axi más eyendhámej kʼal a Jehová, jaxtám in uluw: «Kom nanáʼ tin odhnámal axi yab éxlom kʼal a Dios, neʼets kit odhnájchik tej» (Juan 15:20). Patal axi i tʼojonchal a Jehová in tomnál ki nitsʼbiy an belomtaláb ani an iniktaláb axi in tejwamédhaʼ a José.
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
it-1 735
Edom
(Tsakniʼ), EDOMITAS.
A Esaú jayej bíjiyat Edom kom yab in kʼakʼnaʼ an lablixtaláb axi in kwaʼalak jantʼiniʼ i kʼaʼál tsakam, ani in jaluw nixéʼ xi alwaʼtaláb kʼal jun i teʼnél axi tsajajál. (Gé 36:1; 25:30-34.) Tam ti waʼtsin, a Esaú lej tsajajálak, (Gé 25:25) ani tam ti yáneychik in tsakámil ani bukʼeychik, lej éxladhakchik kom tsajajálak.
it-1 618, párrs. 1, 2
Béletnom
Tam jun i atikláb in batsʼuwalak kin béletnaʼ i koʼnél, in uchbíl pelak kin alwaʼ béletnaʼ. Nixéʼ in tʼajalak abal an dhabal yab ka tʼeʼpin, kom in exlalak abal neʼetsak ka píjchinchat ani ka béletnanchat abal yab ka kweʼchin, ani max ka kweʼchat jun kwaʼalak ka jálbinchat. Pero waʼatsak jun i abatnaxtaláb axi in ulalak abal yab etsʼey kwaʼalak ka jólbiyat an béletnom koʼnél, ejtíl, max ka kʼapchat kʼal jun i pojkax koʼnél. Bélits antsanáʼ, kwaʼalak kin tejwamédhaʼ abal chubax odhnáj an tsakam koʼnél, kwaʼalak kin néʼdhaʼ jawaʼ jílkʼonej. Tam an dhabal kin tsuʼuwits patal axéʼ, an béletnom koʼnél yabáts kwaʼalak kin jálbiy.
Axéʼ xi abatnaxtaláb yab expidh u éynalak abal jun i béletnom koʼnél, jayej u eyendhábak abal jitakits tam atikláb axi u pídhnalak kin béletnaʼ jantʼoj. Jun i tʼiplab, an kʼaʼál tsakam in kwaʼalak in uchbíl kin béletnaʼ patal in epchal. Axéʼ tu tólmiyal ki exbay jaleʼ ti a Rubén lej tʼeʼpin tam ti in epchalchik in léʼak kin tsemdhaʼ a José, antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal Génesis 37:18-30. Jaxtám a Rubén in uluw: «Yabchik ka tsemdhaʼ [...] ani yabchik ka kwadhaʼ. A Rubén yab in léʼak abal ka tsemdháj a José, in léʼak kin wíchbaʼ kʼal in papá». Ani tam ti a Rubén wichiy kin aliy a José ani yab in elaʼ, lej tʼeʼpin ani «in katsʼiy in koton», tam in uluw: «¡Yab xantʼoj a José! ¿Jantʼoj neʼets ku tʼajaʼ?». In exlalak abal neʼetsak ka jólbiyat max yab kin wíchbaʼ a José. Abal yab ka jólbiyat a Rubén, in epchalchik in tsalpay kin tʼajaʼ jantʼoj axi kin tejwamédhaʼ ejtíl max a José kʼapat kʼal jun i koʼnél. In tsábaychik in alabél koton a José tin xitsʼal jun i cabra ani játs in nénchichik a Jacob. Axéʼ in tʼajaʼ abal yab ka wálbiyat a Rubén, kom a Jacob in belaʼ abal a José tsemdháj kʼal jun i koʼnél. (Gé 37:31-33.)
11 MA TI 17 A MAYO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | GÉNESIS 38 ANI 39
«A José yab jaykʼiʼ ti jilan kʼal a Jehová»
Yab in léʼnaʼ kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb
Tam ti an nújulchik ulits ti Egipto, a Potifar in tsʼaʼiy a José. A Potifar játs axi in okʼnál an soldados axi in beletnál a faraón (Génesis 39:1). A José walám in atsʼaʼ abal yab jantʼoj in jalbíl kom nújuwat juníl, jantʼiniʼ max pelak jun i koʼnél. Xowéʼ a Potifar in neʼdhál a José tin kʼimáʼ, neʼets ti watʼetʼel tsʼejel ban bichow juʼtáj ti waʼats yan i nujnél.
A José neʼets ka neʼdháj ti kʼwajíl al jun i atáj lej pilits kʼal jawaʼ in ujnám. In yanél a José pelchik i bélal kʼwajíl, in beletnálchik i koʼnél ani u kʼwajil al i tsakam padhel. Pero in kʼimáʼ a Potifar lej pilits, lej alabelak ani alwaʼ tsʼejkadh kom pelak i inik tumínladh. An arqueólogos in ulal abal an egipcios axi tumínladh in kulbetnálakchik kin koʼoy i téʼlom tin kʼimaʼ ani yan i wítslom. Jayej in kulbetnálakchik kin koʼoy tolkodh i jáʼ tin kʼimáʼ abal kin tʼayaʼ i papiro, i flores de loto ani kʼeʼatchik i wits axi u waʼtsinal ban jáʼ. Waʼatsak i atáj axi in kwaʼalak tʼayadh tin tonídh yan i wits, ani tin okʼ an atáj in kwaʼalakchik juʼtaj ka koyóts. Axéʼchik xi atáj in kwaʼalak i ventanas lej pakdhaʼ, in kwaʼalak yan in waytal ani juʼtáj tu kʼapulakchik lej púlik, jayej in kwaʼalak i waytaláb abal an tʼojnalchik.
Yab in léʼnaʼ kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb
Talchik i arqueólogos in elamal i atáj axi u eyendhábak abal ti wíkʼaxteʼ. Nixéʼ tu tólmiyal ki exlaʼ abal an wíkʼaxteʼ pelakchik i atáj alwaʼ mapudh ani al tsabál in kwaʼalak juʼtáj tu mapuyabak an wikʼnél. A José in uluw abal juʼtáj tu koʼoyabak mapudh pelak jun i «jol», nixéʼ tu tʼajal ki tsalpay abal kʼwajatak al yikʼwáx ani lej kwetem (Génesis 40:15). Ti Salmos in ulal abal a José lej kwadhan: «Wikʼchat tsablom in akan kʼal i cadena ani jayej wikʼchat in nukʼ» (Salmo 105:17, 18, La Palabra de Dios para Todos). Waʼatsak i wikʼnél axi u kʼetʼlonchábak in okób ani u wikʼchinalak kʼal i cadena, talchik u wikʼchinalak in nukʼ. A José in lej yajchiknaʼ kʼal jawaʼ in waʼtaʼ ti wikʼaxteʼ.
Jawaʼ más yajchik pél abal a José kʼwajiy yan i tamub ti wíkʼaxteʼ, antsanáʼ in ulal an Biblia. A José yab in exlálak max jun a kʼicháj neʼetsak ka kaldháj. Expidh in exlálak abal watʼenek yan i tamub ani jajáʼ belej kʼwajat ti wíkʼaxteʼ, ¿jantʼoj in tʼajaʼ abal yab ka atáj kʼal an tʼeʼpintaláb?
An Biblia in ulal abal «a José yab jaykʼiʼ ti jilan kʼal a Jehová». A Jehová etsʼey in tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb a José ani etsʼey in béletnaʼ (Génesis 39:21). A Jehová etsʼey neʼets kin kʼanidhaʼ ani kin béletnaʼ in tʼojnalil, bélits max kʼwajatchik ti wíkʼaxteʼ (Romanos 8:38, 39). ¿A tsalpayámal jantʼiniʼ a José in ólonchalak a Jehová ani in ólchal patal an tʼeʼpintaláb axi in atsʼalak tin ichích? ¿A tsalpayamal jayej jantʼiniʼ «u pídhnalak i kanataláb kʼal a Jehová», abal kin atsʼaʼ koyat ani dhakat in ichích? (2 Corintios 1:3, 4; Filipenses 4:6, 7.) Pero an Biblia jayej in ulal abal a Jehová in tʼajaʼ abal a José ka kʼanidháj kʼal an béletnom axi ti wíkʼaxteʼ.
Yab in léʼnaʼ kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb
An Biblia in ulal abal «a José yab jaykʼiʼ ti jilan kʼal a Jehová». A Jehová etsʼey in tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb a José ani etsʼey in béletnaʼ (Génesis 39:21). A Jehová etsʼey neʼets kin kʼanidhaʼ ani kin béletnaʼ in tʼojnalil, bélits max kʼwajatchik ti wíkʼaxteʼ (Romanos 8:38, 39). ¿A tsalpayámal jantʼiniʼ a José in ólonchalak a Jehová ani in ólchal patal an tʼeʼpintaláb axi in atsʼalak tin ichích? ¿A tsalpayamal jayej jantʼiniʼ «u pidhnalak i kanataláb kʼal a Jehová», abal kin atsʼaʼ koyat ani dhakat in ichích? (2 Corintios 1:3, 4; Filipenses 4:6, 7.) Pero an Biblia jayej in ulal abal a Jehová in tʼajaʼ abal a José ka kʼanidháj kʼal an béletnom axi ti wíkʼaxteʼ.
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
it-2 550
Onán
(in bij in léʼ kin uluw: «yánedhaʼ tin báʼ, ani tsaplab»).
Pel an tsabchíl tsakamláb axi a Judá in koʼoy kʼal in tsʼikʼachil a Súa axi ti Canaán. (Gé 38:2-4; 1Cr 2:3.) An kʼaʼál tsakam axi a Judá in koʼoy pél a Er, pero tsemdháj kʼal a Jehová kom pójkaxak. Kom a Er yab in koʼoy i tsakam kʼal a Tamar, a Judá in uchaʼ a Onán abal ka tomkin kʼal a Tamar. Max a Tamar ka jilkʼon koʼodh, an tsakam axi ka waʼtsin neʼetsak kin bajuw tin tsakámil a Er, ani neʼetsak kin kʼalnaʼ patal jawaʼ in kwaʼalak a Er. Pero max a Onán yabak kin koʼoy i tsakam kʼal a Tamar, patal jawaʼ in kʼalak a Er neʼetsak kin kʼalnaʼ a Onán. Jaxtám, tam ti a Onán kwatsiy kʼal a Tamar, «tʼajchíl in tʼajaʼ abal yab ka jilkʼon koʼodh». An Biblia in ulal abal a Onán kʼwatsiy kʼal a Tamar. Tam, a Onán kwatsiy kʼal a Tamar pero tʼajchílits in tʼajaʼ abal yab ka jilkʼon koʼodh. A Jehová in tsemdhaʼ a Onán kom yab in belkaʼ jawaʼ uchan kʼal in papá, yab in belkaʼ jawaʼ a Jehová in ulal tin kwéntaj an tomkintaláb ani kom expidh in tsalpay kʼal jawaʼ jajáʼ in leʼak. A Onán yab in koʼoy i tsakam. (Gé 38:6-10; 46:12; Nú 26:19.)
w04 15/1 30 párrs. 4, 5
Konowixtalábchik axi a tʼajámal
A Judá in uchaʼ a Tamar abal neʼetsak kin tomkiy kʼal a Selah, pero yab in putuw jawaʼ in uluw. Kʼeʼat jantʼoj axi a Judá yab in tʼajaʼ alwaʼ pel abal kwatsiy kʼal jun i uxum axi jajáʼ in tsalpay abal in nújuwalak in iniktal eléb ban templo. Axéʼ yab tekedh kom a Jehová in ulal abal expidh axi tomkidh játs axi in ejtowalchik ka kwatsiy junax (Génesis 2:24). Pero jawaʼ a Judá yabák in exlál pel abal kʼwajatak in kálchiyal a Selah abal kin koʼoy i tsakam kʼal a Tamar. An tsákamchik axi waʼtsin, waʼtsin al jun i tomkinél.
Jawaʼ in tʼajaʼ a Tamar yab kidháb, an tsakam axi in koʼoy yab pelak kom iníkbej. Axéʼ i exlál kom tam ti a Boaz tomkin kʼal a Rut, an ókʼnomchik axi ti Belén in uluw jantʼoj lej alwaʼ tin kwéntaj a Pérez, in tsakámil a Tamar: «I lej léʼ abal an tsákamchik axi ka koʼoy kʼal a Rut ka yaney, antsanáʼ jantʼiniʼ yaney in tsakámil a Pérez, an tsakam axi a Judá in koʼoy kʼal a Tamar» (Rut 4:12). A Pérez in bajuw tin biyál yaneláb a Jesucristo (Mateo 1:1-3; Lucas 3:23-33).
18 MA TI 24 A MAYO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | GÉNESIS 40 ANI 41
«A Jehová in kaldhaʼ a José ti wíkʼaxteʼ»
Pel a Jehová axi in wilkʼal an wáchib
A José dhúbatkʼij ukʼchiyat kʼal an copero, pero kʼal a Jehová imbáj. Jun i akal, a Jehová in tʼajaʼ abal a faraón kin koʼoy tsab i wáchib. Ban kʼaʼal wáchib, a faraón in tsuʼuw buk i vacas axi tʼuʼdhajchik ani buk i vacas axi lékwechik. Tam, an vacas axi lékwechik tujey in kʼapal an vacas axi tʼuʼdhajchik. Ban tsabchíl wáchib in tsuʼuw buk i espigas lej waʼynek axi tujey in kʼapal buk i espigas axi tʼuʼdhajchik. Tam ti chudhey, a faraón kʼwajatak lej tʼeʼpidh ani dhúbatkʼij in tawnaʼ in tolmiwálchik ani an dhiman abal ka wílkʼanchat jantʼoj in léʼak kin uluw an wáchib. Pero yab jitaʼ in ejtow kin wílkʼaʼ an wáchib (Génesis 41:1-8). ¿Jantʼoj walám uchan a faraón? ¿Walám kʼambiyat ani uchan kʼeʼat jantʼoj? Yab i exlál. Pero yab jitaʼ in ejtow kin wílkʼanchij in wáchib ani a faraón kʼwajatak lej tʼeʼpidh.
Tam, an copero in tʼilaʼ a José. In uchaʼ a faraón abal tam ti kʼwajiy ti wíkʼaxteʼ, wílkʼanchat kʼal a José jun in wáchib axi in koʼoy jajáʼ ani an panadero. A faraón in uluw abal ka ikʼtat a José (Génesis 41:9-13).
Pel a Jehová axi in wilkʼal an wáchib
A Jehová in lej kʼanidhál jitaʼchik tsaʼat in ichích ani putudh, jaxtám in tólmiy a José kin exbay an wáchib axi in koʼoy a faraón. A José in wílkʼanchij a faraón abal tsáblom an wáchib in léʼak kin uluw júnkats i tsalap. A Jehová in tʼajaʼ abal a faraón kin wáchibnaʼ tsabíl nixéʼ xi wáchib, abal kin tejwamédhaʼ abal in tsalápil chubax neʼetsak ka putun. An buk i vacas lej tʼuʼdhajchik ani an buk i espigas axi álwachik in léʼ kin uluw abal neʼets ka lej yaney an kʼapnél buk i tamub. Pero an buk i vacas axi lékwechik ani an buk i espigas axi waʼynek, in léʼak kin uluw abal talbél neʼetsak ka waʼtsin i jayil buk i tamub. An jayil neʼetsak kin tʼajaʼ ka ukʼchiyat abal waʼtsin yan i kʼapnél ti Egipto (Génesis 41:25-32).
Pel a Jehová axi in wilkʼal an wáchib
A faraón dhúbatkʼij in uluw abal ka tóltomiyat a José kʼal i tóltom axi lej alabél ani in pidhaʼ jun i anillo axi in tejwamedhálak abal neʼetsak kin koʼoy yan in éy. In uluw ka punchat tin nukʼ jun i cadena tsʼejkadh kʼal i oro, ka pidhan jun i carro kinadh kʼal i bichim ejtíl axi jajáʼ in eyendhál ani pidhan in éy abal kin tʼajaʼ in tʼojlábil tin puwél an bichow (Génesis 41:42-44). Lej jalkʼun in ejatal a José. Kʼwajatak ti wíkʼaxteʼ ani xowéʼ kʼwajat tin tamét a faraón, pelak jun i wikʼnél ani xowéʼ pel jun i inik axi in kwaʼal yan in éy. Patal jawaʼ in watʼaʼ nixéʼ a kʼicháj in tejwamédhaʼ abal in tʼajaʼ jawaʼ tekedh kom in bélaʼ kʼal a Jehová. A Jehová in tʼajaʼ ti kwéntaj patal jawaʼ a José in yajchiknaʼ al yan i tamub. Tam ti a Jehová in tsalpay abal in tomnálakits, in tsʼejkanchij an kʼibataláb axi kʼwajatak in watʼal ani in labliy. A Jehová yab expidh in léʼak kin béletnaʼ a José, jayej in léʼak kin béletnaʼ patal an atiklábchik axi neʼetsak kin bajuw ti bichow Israel. Nixéʼ neʼets ki tsuʼuw al kʼeʼat i exobintaláb.
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
w15 1/11 9 párrs. 1-3
¿A exlálak?
¿Jaleʼ ti a José in watsiy in idhim abal ka kʼalej kin tsuʼuw a faraón?
An Biblia tu ólchal abal a faraón in uluw abal dhúbatkʼij ka chiʼdháj a José, abal ka wílkʼanchat an wáchib axi in koʼoy. A José in neʼdhálakits yan i tamub ti wíkʼaxteʼ. A faraón in léʼakits kin tsuʼuw a José, pero jajáʼ in léʼak kin watsiy in idhim okʼxidh ka kʼalej kin tsuʼuw a faraón (Génesis 39:20-23; 41:1, 14). Nixéʼ in tejwamedhálak abal a José in exlálak an ujnamtaláb axi in kwaʼal an egipcios.
Al yan i bichow axi ti biyál, an inikchik in jilalak ka nakey in idhim, an hebreos jayej in ujnamak kin tʼajaʼ antsanáʼ. Pero an libro, Comentario exegético y explicativo de la Biblia in ulal abal «an egipcios yab in kulbetnálakchik kin jilaʼ ka nakey in idhim».
¿Walám expidh in wátsiyalakchik in idhim? An revista Biblical Archaeology Review in ulal abal an egipcios in ujnamak abal max jun i atikláb neʼetsak ka kʼalej kin tsuʼuw a faraón, kwaʼalak ka tʼojojon jantʼiniʼ max neʼets ban templo. Nixéʼ in léʼ kin uluw abal a José koʼoy kin watsiy patal in iniktal okʼxidh ka kʼalej kin tsuʼuw a faraón.
w09 15/11 28 párr. 14
Kom i tʼojonchal a Jehová, kwaʼal ki tejwamédhaʼ abal u exóbchidh
14 Ma ti biyál, in tʼojnálil a Jehová in tsápnanchalak kin exóbchij in tsakámil jantʼiniʼ ti kwaʼalak ka xeʼtsin. Ti Génesis 22:7 neʼets ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Abrahán ani a Isaac u tʼilomakchik kʼal yan i kʼanidhomtaláb. A José jayej in tejwamédhaʼ abal exóbchidhak kʼal in tátajchik, kom tam ti kʼwajiy ti wíkʼaxteʼ in tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb an wikʼnelchik (Gén. 40:8, 14). Ani tam ti kʼwajiy tin tamét a faraón in tejwamédhaʼ abal exóbchidh, kom in exlaʼ jantʼiniʼ ka kawin (Gén. 41:16, 33, 34).
25 MA TI 31 A MAYO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | GÉNESIS 42 ANI 43
«A José yab in jilaʼ ka atáj kʼal jawaʼ in atsʼalak»
¿Walám nanáyej in Dios?
A José dhúbatkʼij in exlaʼ in epchalchik. Tam ti jajáʼchik in tudhuw in kʼwalál tin tamét, a José in tʼilaʼ an wáchib axi in koʼoy tam ti tsákamej. An Biblia in ulal abal «a José dhúbatkʼij in tʼilaʼ jun i wáchib» axi in koʼoy ti biyál, juʼtáj tin tsuʼuw abal in epchalchik in túdhuwalak in kʼwalál tin tamét, ani játs kʼwajatakits ti watʼel xowéʼ (Génesis 37:2, 5-9; 42:7, 9). ¿Jantʼoj neʼetsak kin tʼajaʼ a José? ¿Walám neʼetsak ka kʼalej dhúbatkʼij kin mutsʼukʼnaʼchik?, o ¿neʼetsak kin tsalpay jantʼiniʼ kin wíchbanchij jawaʼ tʼajchin?
A José in exlálak abal yab in tomnál kin jilaʼ ka atáj kʼal jawaʼ in atsʼalak. A Jehová in léʼak abal in yanél a Jacob kin bajuw ti jun i púlik bichow. A José in exlál abal pel a Jehová axi in tʼajaʼ abal ka elaxin kʼal in epchalchik (Génesis 35:11, 12). ¿Jaleʼ in exlálak? Kom max in epchalchik belej pojkax, a Jehová yab neʼetsak kin eyendhaʼchik abal kin putuw in tsalápil. Jayej, max a José kin wichbaʼ jawaʼ tʼajchin kʼal in epchal, neʼetsak kin tʼajaʼ kin yajchíknaʼchik a Jacob ani a Benjamín. A José yabak in exlál max in papá ani a Benjamín belej ejat. Jaxtám a José yab in ólnaʼ jitaʼ játs jajáʼ ani in tsalpay kin tʼajaʼ jantʼoj abal kin exlaʼ max in epchalchik jalkʼunének in ey. Antsanáʼ neʼetsak kin exlaʼ jantʼoj in léʼak a Jehová abal a José kin tʼajaʼ.
¿Walám nanáyej in Dios?
Walám wawáʼ yab jaykʼiʼ neʼets ki watʼaʼ jantʼiniʼ a José. Pero xowéʼ ta kʼicháj yan i yaneláb u pejéx ani u búkʼelchik. Tam u watʼel nixéʼ, yan i atikláb in tʼajál jantʼoj axi yab in tomnál kom in jilálchik ka atáj kʼal jawaʼ in atsʼál tin ichích. Max jun a kʼicháj ki watʼaʼ jun i kʼibataláb ejtíl nixéʼ, ki tʼilaʼ in tʼiplabil a José ani ki tsalpay jantʼiniʼ in léʼ a Jehová abal ki tsʼejkaʼ an kʼibataláb. (Proverbios 14:12). Lej alwaʼ ku neʼdháxin alwaʼ kʼal i yanél, pero más exbadh ku kʼwajiy utat kʼal a Jehová ani a Jesús (Mateo 10:37).
¿Walám nanáyej in Dios?
A José in tsalpay kin tʼajaʼ jantʼoj abal kin exlaʼ max in epchalchik jalkʼunének in ey. In uchaʼ abal pélakchik i kwatsix ani jayej in eyendhaʼ jun i wílkʼom abal kin uchaʼ i kaw axi lej tsapik. Abal kin tejwamédhaʼchik abal yab pelak i kwatsix, in epchal a José in uluwchik abal in kwaʼalak in yanél ani abal in epchal axi más tsákamej jílkʼon kʼal in papá tin kʼimáʼ. A José lej kulbéj tam ti in exlaʼ abal a Benjamín belej ejat. Tam a José in tsalpay kʼal jantʼoj lej alwaʼ. In uchaʼ in epchalchik: «Kwaʼal ka chiʼdhaʼchik a epchal axi más tsákamej abal ka tejwamédhaʼchik abal yab kʼwajat tin kʼambiyal». Tam a José in jilaʼ ka ayin in epchalchik abal kin ikʼiʼ a Benjamín, pero in uluw abal kwaʼalak ka jilkʼon jun abal kin exlaʼ abal neʼetsakchik ka wichiy (Génesis 42:9-20).
it-2 125 párr. 1
José
Tam ti in epchalchik a José in tsuʼuw patal jawaʼ kʼwajatak ti watʼel, in tʼajaʼchik ti kwéntaj abal pel a Jehová axi kʼwajatak in tʼajál nixéʼ kom jajáʼchik in nujuw a José. Yab in exlaʼchik abal José kʼwajatak ti otsʼol tam ti jajáʼchik kʼwajiy in jólbiyal tin kwetemtal. Tam ti a José in tʼajaʼ ti kwéntaj abal in epchalchik kʼwajatak tʼeʼpidh kʼal in wálab, yabáts in kuxuy jawaʼ in atsʼalak tin ichích ani kʼalej ti ukʼnal pil. Tam ti wichiy, in uluw abal ka wikʼan a Simeón ma ka chiʼdháj a Benjamín. (Gé 42:21-24.)
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
it-2 873 párr. 5
Rubén
A Rubén in uchaʼ in epchalchik abal yab kin tsemdhaʼ a José, abal más alwaʼak max kin petʼnaʼ al jun i mom axi wáynek. In tsalápil pelak kin kaldhaʼ talbél ani kin wíchbaʼ kʼal in papá. Axéʼ in tejwamedhál abal a Rubén yab pójkaxak. (Gé 37:18-30.) Ani tam ti in epchalchik a Rubén kʼwajiychik in jólbiyal tin kwetemtal kom in nújuwchik a José, a Rubén in uluw abal jajáʼ yab tólmixin abal ka nújuwat. (Gé 42:9-14, 21, 22.) Tam ti a Jacob yab in jilalak abal ka nenchat a Benjamín ti Egipto, a Rubén in uluw: «Max yab ku wíchbaʼ a Benjamín, tu jílchal ti kin tsémdhanchij tsablom u tsakámil». (Gé 42:37.)
w04 15/1 29 párr. 1
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhal al an libro in kʼál a Génesis (pejach 2)
43:32. ¿Jaleʼ ti an egipcios yab in léʼak ti kʼapul kʼal an hebreos? Walám pel kom an egipcios in atsʼalakchik más púlik in ey ani in kwaʼalakchik kʼeʼat i belomtaláb. Jayej an egipcios in atʼalakchik an béletnom koʼnél (Génesis 46:34). ¿Jaleʼ? Walám kom ti Egipto in tʼojlábil an béletnom koʼnél yabák in kwaʼal in jalbíl, o walám yabakchik in kulbetnál kom an béletnom koʼnél in lej talál an tom.