EXOBINTALÁB 20
¿Jantʼoj in ulal a Apocalipsis abal neʼets kin watʼaʼ jitaʼchik in tomolnál a Dios?
«Támkuyat nixéʼchik xi tsʼalej ti Armagedón» (APOC. 16:16).
AJATLÁB 150 ¡Jehová será tu Salvador!
JAWAʼ NEʼETS KI EXÓBNAʼa
1. ¿Jantʼoj in ulal a Apocalipsis tin kwéntaj in tʼojnálil a Dios?
AN LIBRO in kʼál a Apocalipsis tu tejwamédhanchal abal in Eyaltal a Dios kʼwajatits ti tʼojnal ti éb ani abal a Satanás petʼnáj ti Tsabál (Apoc. 12:1-9). Jitaʼchik kʼwajat ti éb lej kulbél in atsʼál, pero wawáʼ i lej yajchiknál kom tejéʼ xeʼets a Satanás. Jajáʼ u lej tsakúl ani kʼwajat in odhnál in tʼojnálil a Jehová (Apoc. 12:12, 15, 17).
2. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy an kʼibataláb?
2 ¿Jantʼiniʼ ti neʼets ki ejtow ki kuxuy an kʼibataláb axi tu punchal a Satanás? (Apoc. 13:10). Jantʼoj axi neʼets tu ku lej tólmiy játs ki exlaʼ jawaʼ neʼets ka watʼey axi taʼtal a kʼicháj. Jun i tʼiplab, ti Apocalipsis an abatwálej Juan in ólnaʼ talchik i lablixtaláb axi wéʼits neʼets ki batsʼuw. Jun i lablixtaláb játs abal lej wéʼits neʼets ka talabedháj jitaʼchik in tomolnál a Dios. Ki tsuʼuw xowéʼ jawaʼ in ulal a Apocalipsis tin kwéntaj jitaʼchik in tomolnál a Dios ani jantʼoj neʼets kin watʼaʼ.
¿JANTʼINIʼ TU TʼIPOYÁBCHIK JITAʼ IN TOMOLNÁL A DIOS?
3. ¿Jawaʼ játs talchik i tʼiplab axi in olnál a Apocalipsis?
3 Ti Apocalipsis waʼats yan i tʼiplab abal ki ejtow ki exbay jawaʼ in léʼ tu ku exóbchij, antsanáʼ tin olnál an kʼaʼál versículo (Apoc. 1:1). Jitaʼchik in tomolnál a Dios u tʼipoyáb kʼal i koʼnél o bestias salvajes. Jun i tʼiplab, ti Apocalipsis in ulal abal al an jáʼ kalej jun i koʼnél axi in kwaʼal lajuw in itsʼam ani buk in okʼ (Apoc. 13:1). Talbél tejwaméj kʼeʼat i koʼnél ban Tsabál. U kaw lej kʼakʼadh ejtíl jun i dragón ani in tʼajál ka paʼiy i kʼamal ti éb (Apoc. 13:11-13). A Apocalipsis jayej in ulal abal tejwaméj kʼeʼat i koʼnél o bestia salvaje de color rojo escarlata, eblim neʼetsak punat jun i mimláb axi inikbej. Axéʼ xi ox i koʼnél in tʼipoyal jitaʼchik in tomolnámal a Jehová al yan i támub. Jaxtám ti lej exbadh ki exlaʼ jitaʼchik in tʼipoyal axéʼ xi koʼnél (Apoc. 17:1, 3).
TSEʼ I BESTIAS AXI LEJ KʼAKʼADH
U kalel ban púlik lejem (Dan. 7:1-8, 15-17). In tʼipoyal i eyalchik o potencias mundiales axi in lej ódhnaʼ in bichówil a Jehová. (Párrafos 4 ani 7).
4, 5. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal a Daniel 7:15-17 abal ki exbay an tʼiplabchik axi kʼwajat ti Apocalipsis?
4 In yéjenchal ki exbay alwaʼ axéʼ xi tʼiplab abal ki exlaʼ jitaʼchik játs axi in tomolnál a Jehová. Expidh an Biblia in éjtowal tu ku tólmiy ki exbay. Yan kʼal an tʼiplab axi in olnál a Apocalipsis jayej u olnáb al kʼeʼat i libros in kʼál an Biblia. Jun i tʼiplab, an kawlómej Daniel in koʼoy jun i wachib juʼtáj tin tsuʼuw tseʼ i koʼnél axi u kalelak al an púlik lejem (Dan. 7:1-3). Jayej a Daniel tu ólchal abal axéʼ xi tseʼ i koʼnél, in tʼipoyal tseʼ i eyal (ka ajiy Daniel 7:15-17). Axéʼ tu tólmiyal ki exbay abal an koʼnél axi u olnáb ti Apocalipsis jayej in tʼipoyal i eyalchik.
5 Ku kawin tin kwéntaj talchik i koʼnél axi u olnáb ti Apocalipsis. An Biblia neʼets tu ku tólmiy ki exbay jitaʼchik in tʼipoyal. Ki exóbnaʼ tin kwéntaj an bestias salvajes. Okʼox ki tsuʼuw jantʼoj in tʼipoyal. Talbél ki exóbnaʼ jantʼoj neʼets kin watʼaʼ axéʼchik xi koʼnél. Jayej neʼets ki tsuʼuw talchik i exobchixtaláb abal wawáʼ.
U EXLÁB JITAʼCHIK IN TOMOLNÁL A JEHOVÁ
AN BESTIA SALVAJE AXI IN KWAʼAL BUK IN OKʼ
U kalel ban púlik lejem, in kwaʼal buk in okʼ, lajuw in itsʼam ani lajuw i coronas (Apoc. 13:1-4). In tʼipoyal patal an eyalchik axi kʼwajinek ti abatnom ma ti biyál. An buk i okʼ in tʼipoyal buk i eyal o potencias mundiales, axi in lej odhnámal in bichówil a Dios. (Párrafos 6 ma ti 8).
6. ¿Jitaʼ in tʼipoyal an bestia salvaje axi in kwaʼal buk in okʼ axi u olnáb ti Apocalipsis 13:1-4?
6 ¿Jitaʼ in tʼipoyal an bestia salvaje axi in kwaʼal buk in okʼ? (Ka ajiy Apocalipsis 13:1-4). An Biblia in ulal abal axéʼ xi koʼnél ejtílits jun i leopardo, in akan ejtíl i oso, in wíʼ ejtíl i tsoj ani in kwaʼal lajuw in itsʼam. Ban capítulo 7 in kʼál a Daniel u eyendháb tseʼ i koʼnél abal ka tʼipoyat axéʼ xi bestia salvaje. Pero ti Apocalipsis expidh u eyendháb jun. An bestia salvaje axi ti Apocalipsis yab expidh in tʼipoyal jun i eyal. A Apocalipsis jayej in ulal abal axéʼ xi bestia in abatnál i bichow ani i pakdhaʼ bichow. Jaxtám i éxbayal abal axéʼ xi bestia in kwaʼal yan in tsap kom yab in abatnál junkats i bichow (Apoc. 13:7). Tam, axéʼ xi bestia in tʼipoyal patal an eyalchik axi kʼwajinek ti abatnom ma ti biyál b(Ecl. 8:9).
7. ¿Jantʼoj in tʼipoyal an buk i okʼ in kʼál an bestia salvaje?
7 ¿Jantʼoj in tʼipoyal an buk i okʼ? A Apocalipsis capítulo 17 tu tólmiyal ki exbay. Tanáʼ u olnáb tin kwéntaj jun i bestia axi ejtílits kʼal axi u olnáb ban capítulo 13 in kʼál a Apocalipsis. A Apocalipsis 17:10 in ulal abal waʼats buk i tsʼalej, boʼ yabáts pel i tsʼalej, in akakchíl in tʼajál ti tsʼalej xowéʼ ani an bukchíl neʼets ka púnuwat talbél. Jayej in ulal abal tam ka kʼwajbáj jajáʼ, yab neʼets ka owey ti tsʼalej. Waʼtsinének yan i tsʼalej, pero waʼats buk axi u jumbiyáb kʼal buk i okʼ, kom axéʼchik xi tsʼalej játs axi más in odhnámal in bichówil a Dios. Tin kʼichájil an abatwálej Juan, boʼ kʼal axéʼ xi eyal yabáts kʼwajatak ti abatnom. Pel a Egipto, a Asiria, a Babilonia, a Medopersia ani a Grecia. An akakchíl pel a Roma ani játs axi kʼwajatak ti abatnom tam ti an abatwálej Juan in dhuchaʼ axéʼ xi kaw. ¿Jitaʼ játs an bukchíl okʼ o eyal?
8. ¿Jitaʼ in tʼipoyal an bukchíl okʼ in kʼál an bestia salvaje?
8 An kʼej kaw axi kʼwajat ban libro in kʼál a Daniel neʼets tu ku tólmiy ki exbay jitaʼ in tʼipoyal an bukchíl okʼ in kʼál an bestia salvaje. ¿Jawaʼ játs an potencia o an eyal axi kʼwajat ti abatnom xowéʼ, tin taltal a kʼicháj? (Apoc. 1:10). Pel a Gran Bretaña ani a Estados Unidos. Tam, xowéʼ i éxbayits abal jajáʼchik játs an bukchíl okʼ in kʼál an bestia salvaje axi kʼwajat ti Apocalipsis 13:1-4.
JUN I BESTIA SALVAJE AXI IN KWAʼAL TSAB IN ITSʼAM EJTÍL I BORREGO
U tejwamél ban Tsabál ani u kaw ejtíl jun i dragón. In tʼajál ka paʼiy i kʼamal ti éb ani in tʼajál i labidh tʼajbiláb jantʼiniʼ jun i kawlómej axi u janamkaw (Apoc. 13:11-15; 16:13; 19:20). A Gran Bretaña ani a Estados Unidos pel jun i potencia axi u tʼipoyáb kʼal jun i bestia axi in kwaʼal tsab in itsʼam. Jayej u tʼipoyáb kʼal jun i kawlómej axi u janamkaw, kom in kʼambiyal an atiklábchik axi ban Tsabál ani in uchál abal kin tsʼejka jun i imagen in kʼal an bestia salvaje axi in kwaʼal buk in okʼ ani lajuw in itsʼam. (Párrafo 9).
9. ¿Jitaʼ in tʼipoyal an bestia salvaje axi in kwaʼal tsab in itsʼam ejtíl i borrego?
9 A Apocalipsis capítulo 13, in tejwamedhál jantʼiniʼ tu tʼojnal axéʼ xi bukchíl okʼ axi pel a Gran Bretaña ani a Estados Unidos. In ulal abal in kwaʼal tsab in itsʼam ejtíl i borrego, pero u kaw ejtíl i dragón. Axéʼ xi koʼnél in tʼajál yan i labidh tʼajbiláb, ma in tʼajál ka paʼiy i kʼamal ti éb (Apoc. 13:11-15). Ban capítulos 16 ani 19 u bijiyáb jantʼiniʼ an kawlómej axi u janamkaw (Apoc. 16:13; 19:20). A Daniel in uluw abal axéʼ xi eyal, a Gran Bretaña ani a Estados Unidos, neʼetsak kin tʼajaʼ abal ka waʼtsin yan i yajchiktaláb (Dan. 8:19, 23, 24, nota). Ani játs jawaʼ watʼey ban Segunda Guerra Mundial. A Gran Bretaña ani a Estados Unidos in petʼnaʼ tsab i bomba axi in odhnaʼ yan i atikláb ani in tʼajaʼ abal ka koyóts an Segunda Guerra Mundial. Jawaʼ in tʼajaʼ a Gran Bretaña ani a Estados Unidos pel ejtíl max in tʼajaʼ ka paʼiy i kʼamal ti éb.
JUN I BESTIA SALVAJE DE COLOR ROJO ESCARLATA
Eblim neʼets ketél jun i mimláb axi iníkbej ani in tʼipoyal a Babilonia la Grande. Axéʼ an bestia u bijiyáb jantʼiniʼ an waxik tsʼalej (Apoc. 17:3-6, 8, 11). Ti kʼaʼál, an mimláb axi iníkbej neʼetsak punat al axéʼ xi bestia, pero talbél odhnáj ani talabedháj. An mimláb axi iníkbej in tʼipoyal patal an kʼakʼnaxtaláb axi yab chubax. Axéʼ xi bestia in tʼipoyal an Organización de las Naciones Unidas ani u tolmiyáb kʼal patal an eyal. (Párrafos 10, 14 ani 17).
10. ¿Jantʼoj in tʼipoyal an imagen in kʼál an bestia salvaje? (Apocalipsis 13:14, 15; 17:8, 11).
10 Xowéʼ ku kawin tin kwéntaj kʼeʼat i koʼnél o bestia salvaje. Axéʼ xi koʼnél ejtílits an bestia salvaje axi in kwaʼal buk in okʼ, expidh abal axéʼ pel tsakniʼ. A Apocalipsis in ulal abal axéʼ pel an waxik tsʼalej (ka ajiy Apocalipsis 13:14, 15; 17:8, 11).c An Biblia in ulal abal axéʼ xi tsʼalej kʼwajiy ti abatnom, koyóts ani talbél wichiy ka kalej. Ani axéʼ játs jawaʼ watʼey kʼal an Organización de las Naciones Unidas. Tam ti kʼaʼal tejwaméj, bíjiyat Sociedad de Naciones. Talbél kʼibey ban Segunda Guerra Mundial. Pero wichiy ka kalej ani bíjiyat ti Organización de las Naciones Unidas.
11. ¿Jantʼoj in tʼajál axéʼchik xi bestias ani jaleʼ yab in tomnál ki tsʼejnaʼ?
11 Axéʼchik xi bestias in kʼambiyal an atikláb ani in tʼajál abal kin tomólnaʼ a Jehová ani in bichówil. Ejtíl max kʼwajat in támkuyal patal an eyalchik axi tin puwél an Tsabál abal ti pejéx ti Armagedón (Apoc. 16:13, 14, 16). Pero yab in tomnál ku jikʼey, kom a Jehová neʼets kin kʼaniy patal jitaʼ kin tólmiy in Eyaltal (Ezeq. 38:21-23).
12. ¿Jantʼoj neʼets kin watʼaʼ axéʼ xi bestias?
12 ¿Jantʼoj neʼets kin watʼaʼ axéʼ xi bestias? A Apocalipsis 19:20 in ulal abal yekʼwan an bestia salvaje, jayej yekʼwan an kawlómej axi u kʼambix. Jajáʼ játs axi kʼwajinek kin tsʼoʼmanchij in pikʼib an atiklábchik abal kin kʼakʼnaʼ an bestia salvaje ani an bestia salvaje de color rojo escarlata. Tsablom kʼwajatak ejat tam ti petʼnáj ban kʼamal. Axéʼ tu exobchál abal biyat kʼwajat ti abatnom axéʼchik xi eyal, neʼets ka talabedháj abal etsʼey kʼal a Jehová.
13. ¿Jantʼoj tu nixoknál an eyalchik abal ki tʼajaʼ?
13 An exobchixtaláb axi i kaldhál. Wawáʼ expidh kwaʼal ki tólmiy a Jehová ani in Eyaltal (Juan 18:36). Jaxtám yab in tomnál ki tólmiy nibal jun i eyal nibal ku otsits ban política. Junchikíl walám neʼets ki atsʼaʼ kʼibat, kom jajáʼchik tu nixoknál abal ki tólmiy. Jitaʼchik in bátsʼuwal ka tólmixin, u tsʼoʼmayáb kʼal an bestia salvaje (Apoc. 13:16, 17). Ani axéʼchik xi atikláb u owmél kʼal a Jehová ani yabchik neʼets kin ejtow ka kʼwajiy abal etsʼey (Apoc. 14:9, 10; 20:4). Jaxtám ti lej exbadh yab ki tólmiy nibal jun i eyal bélits max tu nixoknál.
JAWAʼ NEʼETS KA TʼAJCHIN AN MIMLÁB AXI INIKBEJ
14. ¿Jantʼoj in tsuʼuw an abatwálej Juan axi in lej jíkʼpaʼ? (Apocalipsis 17:3-5).
14 An abatwálej Juan in olnál abal in lej jikʼpaʼ jantʼoj axi in tsuʼuw. In tsuʼuw jun i mimláb axi kʼwajat ketél eblim kʼal jun kʼal axéʼ xi bestias (Apoc. 17:1, 2, 6). U tʼipoyáb kʼal jun i mimláb axi inikbej ani u bijiyáb ti «Babilonia la Grande». Jajáʼ u kwatsíl kʼal patal an eyal axi ti Tsabál (ka ajiy Apocalipsis 17:3-5).
15, 16. ¿Jantʼoj játs a Babilonia la Grande ani jaleʼ ti belál abal játs antsanáʼ?
15 ¿Jitaʼ játs a «Babilonia la Grande»? Axéʼ xi mimláb yab in tʼipoyal an eyalchik, kom a Apocalipsis in ulal abal u kwatsíl kʼal an eyalchik (Apoc. 18:9). Kom neʼets punat al jun i bestia salvaje, i éxbayal abal jajáʼ in léʼ kin abatnaʼ an eyalchik. Jayej yab in tʼipoyal an nújulchik axi in atál yan i tumín, kom axéʼ xi nújulchik u olnáb ti Apocalipsis pero más talbél (Apoc. 18:11, 15, 16).
16 Ti Biblia u eyendháb an kaw inikbej, abal jitaʼ axi in kʼakʼnál kʼeʼat i dioses o abal jitaʼchik in júnkunchal an xeʼtsintaláb (1 Crón. 5:25; Sant. 4:4). Pero jitaʼchik expidh in kʼakʼnál a Jehová pel ejtíl i mimláb axi yab jaykʼiʼ kwatsinek kʼal jun i inik (2 Cor. 11:2; Apoc. 14:4). Ban bichow Babilonia u kʼakʼnábak yantolom i dioses. Jaxtám i éxbayal abal a Babilonia la Grande in tʼipoyal patal an kʼakʼnaxtaláb axi yab chubax (Apoc. 17:5, 18; ka tsuʼuw an artículo axi ti jw.org axi in bij «¿Qué es Babilonia la Grande?»).
17. ¿Jantʼoj neʼets ka watʼey kʼal a Babilonia la Grande?
17 ¿Jantʼoj neʼets ka watʼey kʼal a Babilonia la Grande? A Apocalipsis 17:16, 17 in ulal: «An lajuw i itsʼam ani an bestia salvaje neʼets kin pójkaʼ an bichow Babilonia axi ejtíl i inikbej, neʼets kin talaʼ tíxkʼanchij jawaʼ in kwaʼal ani kin jilaʼ tsʼejwantál. Neʼets kin kʼapchij in tʼuʼul ani neʼets kin chikchij in beklák an uxum. A Dios neʼets kin punchij tin tsalapil an lajuw i itsʼam ani an bestia salvaje, abal kin tʼajaʼ antsanáʼ». A Jehová neʼets kin tʼajaʼ abal an eyalchik, kin eyendhaʼ an bestia salvaje de color rojo escarlata o Naciones Unidas, abal kin talabédhaʼ patal an kʼakʼnaxtaláb axi yab chubax (Apoc. 18:21-24).
18. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal yab ki júnkunchij a Babilonia la Grande kʼal jawaʼ in tʼajál?
18 An exobchixtaláb axi i kaldhál. Lej exbadh ku kʼwajiy ban kʼakʼnaxtaláb axi chubax in kulbetnál a Dios (Sant. 1:27). Yab jaykʼiʼ ki batsʼuw an exobchixtaláb axi in olnál a Babilonia la Grande, nibal ki ajíbnaʼ an ajibchik axi in tʼajál, jayej yab ki júnkunchij kʼal nibal jantʼoj axi in tʼajálchik. Ani ki aynanchij ki uchaʼ an atiklábchik ka kalej kʼal a Babilonia la Grande. Max kin tʼajaʼ antsanáʼ yab neʼets ka jólbiyatchik kʼal an wálab axi in tʼajámal a Babilonia la Grande (Apoc. 18:4).
JAWAʼ NEʼETS KIN WATʼAʼ A SATANÁS
AN DRAGÓN AXI TSAKNIʼ
A Satanás in pidhál in éy an bestia salvaje (Apoc. 12:3, 9, 13; 13:4; 20:2, 10). A Satanás neʼets ka kʼwajiy mapudh 1.000 i támub al jun i jol. Talbél neʼets ka petʼnáj ban kʼamal. (Párrafos 19 ani 20).
19. ¿Jitaʼ játs an dragón?
19 A Apocalipsis jayej u kaw tin kwéntaj kʼeʼat i koʼnél, axi ejtíl jun i dragón axi tsakniʼ (Apoc. 12:3). Axéʼ xi dragón u pejéx kʼal a Jesús ani an ángeles (Apoc. 12:7-9). Jayej in odhnál in bichówil a Jehová ani in tólmiyal an eyalchik (Apoc. 12:17; 13:4). ¿Jitaʼ játs axéʼ xi dragón? Pel a Satanás el Diablo, jayej u tʼipoyáb kʼal jun i tsan (Apoc. 12:9; 20:2). Jajáʼ játs axi in okʼnál patal jitaʼchik in tomolnál a Jehová.
20. ¿Jantʼoj neʼets ka watʼey kʼal an dragón?
20 ¿Jantʼoj neʼets ka watʼey kʼal an dragón? A Apocalipsis 20:1-3 in ulal abal jun i ángel neʼets kin petʼnaʼ a Satanás al jun i jol ani tanáʼ neʼets ka kʼwajiy mapudh. A Satanás neʼets ka kʼwajiy mapudh 1.000 i támub ani yabáts neʼets kin kʼambiy an atiklábchik. Talbél, a Satanás ani an demonios neʼets ka petʼnáj al i kʼamal. Axéʼ xi kaw tu tejwamédhanchal abal neʼetschik ka talabedháj abal etsʼey (Apoc. 20:10). Neʼets ku kʼwajiy lej kulbél tam a Satanás ani an demonios yabáts ka kʼwajiy tejéʼ.
21. ¿Jaleʼ ti atsʼál lej kulbél kʼal jawaʼ i exobnámal ti Apocalipsis?
21 I atsʼál lej kulbél ki ejtow ki exbay an tʼiplabchik axi in olnál an libro in kʼál a Apocalipsis. I exóbnaʼits jitaʼchik játs axi in tomolnál a Jehová ani jantʼoj neʼets kin watʼaʼchik. Jaxtám i lej belál abal neʼets kin atsʼaʼ lej kulbél jitats kin ajiy axéʼ xi kaw ani jitats kin atsʼaʼ (Apoc. 1:3). Pero, ¿jantʼoj tam lablixtaláb neʼets ki batsʼuw tam ka talabedháj patal jitaʼ in tomolnál a Jehová? Axéʼ neʼets ki exóbnaʼ tin aytal an exobintaláb.
AJATLÁB 23 Jehová ha empezado su gobierno
a An libro in kʼál a Apocalipsis in eyendhál i tʼiplab abal kin ólnaʼ jitaʼchik játs axi in tomolnál a Dios ani an libro in kʼál a Daniel tu wílkʼanchal jantʼoj in léʼ kin uluw nixéʼchik xi tʼiplab. Al axéʼ xi exobintaláb neʼets ki jumbiy talchik i kʼej kaw axi kʼwajat ti Daniel kʼal axi kʼwajat ti Apocalipsis. Axéʼ tu tólmiyal ki exbay jitaʼchik játs axi in tomolnál a Jehová ani jantʼiniʼ ti neʼets ka talabedháj.
b Kʼeʼat jantʼoj axi tu tólmiyal ki exbay abal an bestia salvaje axi in kwaʼal buk in okʼ in tʼipoyal patal an eyalchik, játs kom in kwaʼal «lajuw in itsʼam». An Biblia in eyendhál an número 10 abal kin uluw abal jantʼoj kʼwajat kidhat.
c Axéʼ xi bestia de color rojo escarlata yab in kwaʼal i coronas ejtíl an kʼaʼál bestia salvaje (Apoc. 13:1). Ani játs kom axéʼ xi bestia salvaje de color rojo escarlata u pidhnal in tsap ani in éy kʼal an buk i tsʼalej (ka tsuʼuw an artículo axi kʼwajat ti jw.org axi in bij «¿Qué es la bestia de color escarlata del capítulo 17 de Apocalipsis?»).