«Patal in éjtowal kin elaʼ an tsalpadhtaláb axi chubax»

1. ¿Jantʼoj in tsalpayal yan i atikláb tin kwéntaj an tsalpadhtaláb axi a Jehová tu pidhál? (Proverbios 1:20, 21).

AL YAN I BICHOW walám tatáʼ a tsuʼúmal abal waʼats i epchalchik axi u ólnom al i bel, juʼtáj tu watʼel yan i atikláb. ¿Tatáʼ jayej it kalnek ti ólnom antsanáʼ? Max a tʼajámal walám tatáʼ jayej a tsalpayámal ban tʼiplab axi kʼwajat ti Proverbios, axi in ulal abal an tsalpadhtaláb xeʼets ban bel ti dhajnal abal ka tʼajan tin kwéntaj (ka ajiy Proverbios 1:20, 21). An Biblia ani an publicaciones axi i bukʼnál, in olnál an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál. Jats jawaʼ kʼaʼál kwaʼal kin exlaʼ an atiklábchik abal kin ejtow kin batsʼuw i ejataláb. I atsʼál lej kulbél tam an atikláb in bátsʼuwal an publicaciones axi i bukʼnál. Pero yan i atikláb yab in léʼ kin batsʼuw kom in tsalpayal abal yab lej exbadh. Talchik i atikláb axi tu tsuʼtal ban bel tu teʼchikal, kom in tsalpayal abal jawaʼ tu exóbchal an Biblia yabáts u eynal. Jayej waʼats axi in ulal abal an Biblia tu kʼanchal ki tʼajaʼ yan jantʼoj axi wawáʼ i kulbetnál. Belits antsanáʼ a Jehová in áynanchal kin exóbchij an atiklábchik. ¿Jantʼiniʼ tin tʼajál?

2. a) ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki elaʼ an tsalpadhtaláb axi in binál a Jehová? b) ¿Jantʼoj in tʼajál yan i atikláb?

² A Jehová in eyendhál an Biblia abal kin bukʼuw an tsalpadhtaláb axi Jajáʼ in binál. Ani jayej in eyendhál an publicaciones ani axéʼ kʼwajatits wilkʼadh al watʼadh 1.000 i kawintaláb. Jitaʼchik in ajiyal an Biblia ani in tʼajál ti kwéntaj an tsalpadhtaláb axi kʼwajat tanáʼ, in bátsʼuwalchik yan i alwaʼtaláb. Pero waʼats i atikláb axi tʼájatits yab in léʼ kin batsʼuw axéʼ xi tsalpadhtaláb. Tam kwaʼalchik kin takuy kin tʼajaʼ jantʼoj yabchik in belkál an Biblia, expidh in tʼajál jawaʼ jajáʼchik in tsalpayal o jawaʼ u ólchinal kʼal kʼeʼat i atikláb. Walám ma tu ku telaʼ kom i belkál jawaʼ tu ólchal an Biblia. Tejéʼ neʼets ki exóbnaʼ jaleʼ ti an atiklábchik in tʼajál. Pero okʼox, neʼets ki exóbnaʼ jantʼiniʼ ti neʼets ki batsʼuw an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál.

JAWAʼ TU EXÓBCHAL A JEHOVÁ TU PIDHÁL I TSALPADHTALÁB

3. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ki koʼoy an tsalpadhtaláb axi chubax?

³ An tsalpadhtaláb jats ki eyendhaʼ jawaʼ i exlál, abal ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Pero abal ki koʼoy an tsalpadhtaláb axi in binál a Jehová kwaʼal ki tʼajaʼ jantʼoj más. An Biblia in ulal abal i tejwamedhál i tsalpadhtaláb, tam i tsʼejnál ki kʼibchij a Jehová. Jayej in ulal abal an exobintaláb axi tu pidhál a Jehová játs axi tu pidhál i tsalpadhtaláb (Prov. 9:10). Jaxtám, tam neʼets ki takuy ki tʼajaʼ jantʼoj lej exbadh ki tʼajaʼ kwéntaj jantʼoj in tsalpayal a Jehová. Neʼets ki exlaʼ jantʼiniʼ u tsalpax a Jehová max ki ajiy an Biblia ani an publicaciones. Antsanáʼ neʼets ki tejwamédhaʼ abal i kwaʼal i tsalpadhtaláb kom neʼets ki tʼajaʼ jawaʼ a Jehová tu konchal (Prov. 2:5-7).

4. ¿Jaleʼ ti expidh a Jehová in éjtowal tu ku pidhaʼ an tsalpadhtaláb axi chubax?

⁴ Expidh a Jehová in éjtowal tu ku pidhaʼ i tsalpadhtaláb (Rom. 16:27). ¿Jaleʼ ti belál nixéʼ? Ki tsalpay kʼal ox i tsalap, kʼaʼál, kom pel a Jehová axi in tsʼejkámal patal ani Jajaʼ in exlál jantʼiniʼ ti kʼwajat tsʼejkadh patal jawaʼ waʼats (Sal. 104:24). Tsabchíl, kom patal jawaʼ in tʼajál in tejwamedhál abal in kwaʼal i tsalpadhtaláb (Rom. 11:33). Ani oxchíl, kom an exobchixtaláb axi Jajáʼ tu pidhál etsʼey tu tólmiyal tam ki eyendhaʼ (Prov. 2:10-12). Max wawáʼ i léʼ ki koʼoy an tsalpadhtaláb axi a Jehová tu pidhál lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj axéʼ xi ox i tsalap tam ki takuy jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ.

5. ¿Jantʼoj in watʼamal yan i atikláb kom yab in leʼnámal kin batsʼuw an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál?

⁵ Yan i atikláb in tʼajámal ti kwéntaj abal patal jawaʼ waʼats lej alabél, pero in tsalpayalchik abal kwetém ti waʼtsin. Kʼeʼatchik in belál kʼal a Dios pero in tsalpayalchik abal jawaʼ tu exóbchal an Biblia lej biyálits ani yabáts u eynal. Pero, ¿jantʼoj in watʼamal an atiklábchik? ¿Walám u kʼwajíl más kulbél kom in tʼajál jawaʼ in léʼ ani yab jawaʼ a Jehová tu konchal? ¿Walám u kʼwajílchik más kulbél ani in kwaʼal jun i aychixtaláb? Imbáj. Patal jawaʼ i tsuʼtal ban xeʼtsintaláb in tejwamedhál abal chubax axéʼ xi kaw: «Yab waʼats nibal jun i exobchixtaláb axi ka eyan más, expidh an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál jats axi u eynal más» (Prov. 21:30). Jaxtám i áynanchal ki konchij a Jehová an tsalpadhtaláb axi Jajáʼ in binál. Yan i atikláb yab in léʼ kin batsʼuw axéʼ xi tsalpadhtaláb. ¿Jaleʼ?

¿JALEʼ TI TALCHIK I ATIKLÁB IN POJKÁL AN TSALPADHTALÁB AXI A JEHOVÁ IN BINÁL?

6. Kʼal jawaʼ in ulal Proverbios 1:22-25, ¿jitaʼchik jats axi yab in leʼ kin atsʼaʼ an tsalpadhtaláb axi in binál a Jehová?

⁶ Yan i atikláb yab in léʼ kin atsʼaʼ an tsalpadhtaláb o an exobchixtaláb axi a Jehová in binál. An Biblia in ulal abal waʼats ox i múkeʼ i atikláb axi yab in léʼ kin batsʼuw an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál: Játs «axi yab exoblámadh», «axi u telax» ani «axi tontolidh» (ka ajiy Proverbios 1:22-25). Ki tsuʼuw jaleʼ ti axéʼ xi atiklábchik yab in léʼ kin batsʼuw an tsalpadhtaláb axi in binál a Jehová ani jayej ki exóbnaʼ jaleʼ ti yab in tomnál ki nitsʼbiy.

7. ¿Jaleʼ ti yan i atikláb yabchik tsalpadh?

⁷ «Jitaʼchik yab exoblámadh» játs axi in belál patal jawaʼ ka uchan ani dhúbatkʼij u kʼambiyáb (Prov. 14:15, nota). Tam u kalel tu ólnom i elál yan i atikláb axi antsanáʼ in ey. Waʼats yan i atikláb axi kʼambiyámej kʼal an eyalchik o kʼal jitaʼ in okʼnál jun i belomtaláb, pero tam in tʼajálchik ti kwéntaj abal kʼambiyámej in jálkʼuyalchik in ejatal. Pero an atiklábchik axi u olnáb ti Proverbios 1:22 in takuyal kin áynanchij antsanáʼ ani yab ka exóbchat (Jer. 5:31). In léʼchik kin tʼajaʼ jawaʼ in léʼ ani yabchik in léʼ kin bélkaʼ jawaʼ tu exóbchal an Biblia. Jun i mimláb axi u kʼwajíl ti Quebec (Canadá), in uchaʼ axéʼ jun i epchal tam ti tsaʼbiyat: «Max an sacerdote tu kʼambiyámal jajáyej in wálab yab wawáʼ». Antsanáʼ jantʼiniʼ axéʼ xi mimláb waʼats yan i atikláb axi u tsalpax antsanáʼ. Kʼal axéʼ i exobnál abal wawáʼ yab i léʼ ki nitsʼbiy an atiklábchik axi tʼajchíl yab in léʼ ka exóbchin (Prov. 1:32; 27:12).

8. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy ki koʼoy i tsalpadhtaláb?

⁸ An Biblia tu exóbchal abal yab ki tʼajaʼ jantʼiniʼ an atiklábchik axi yab exoblámadh. Jawaʼ tu uchál játs: «Ka koʼoy a tsalap ejtíl axi lej inikbéjits ani ibáj ejtíl i lej tsakam» (1 Cor. 14:20). Max ki eyendhaʼ an tsalpadh kaw axi ti Biblia neʼets tu ku tólmiy abal ki koʼoy i tsalpadhtaláb. Neʼets tu ku tólmiy ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ ani abal yab ki koʼoy yan i kʼibataláb. Ki tsalpay kʼal axéʼ, max biyálits i ajiyal an Biblia, u kʼalel ti tamkuntaláb, pero yabaye u pujadh, ki konowiy ti baʼ, ¿jaleʼ ti yabaye u tʼajál? Ani max in pújadhits, ¿tejwaʼ abal kʼwajat u tsápnanchal kin olnomáts más alwaʼ? Kʼal jawaʼ u takuyal ku tʼajaʼ, ¿u tejwamedhál abal u jilál abal a Jehová ti kin béldhanchij u ejatal? ¿U tsápnanchal ku tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb axi kʼeʼat antsanáʼ jantʼiniʼ tin tʼajaʼ a Jesús? Max ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal in yéjenchal ki jalkʼuy jantʼoj, ki jilaʼ abal a Jehová tu ku exóbchij, antsanáʼ neʼets ki koʼoy i tsalpadhtaláb (Sal. 19:7).

9. ¿Jaleʼ ti yab in kwaʼal i tsalpadhtaláb an atiklábchik axi u telax?

⁹ Kʼeʼat i atiklábchik axi yab in tʼajál ti kwéntaj an tsalpadhtaláb axi a Dios tu pidhál, játs an atiklábchik axi u telax. Ban olnomtaláb, junchikíl i elál i atikláb axi antsanáʼ in ey, axi in kulbetnál ti telax (Sal. 123:4). An Biblia biyálits in olnál abal neʼets ka waʼtsin i atiklábchik axi antsanáʼ in ey (2 Ped. 3:3, 4). Antsanáʼ jantʼiniʼ in iyám a Lot, xowéʼ ta kʼicháj waʼats yan i atikláb axi yab in tʼajál ti kwéntaj jawaʼ a Jehová in okʼxidh olnál (Gén. 19:14). Yan i atikláb in telál jitaʼchik in tsápnanchal kin bélkaʼ jawaʼ tu exóbchal an Biblia. Axéʼchik xi atikláb u telax kom «yabchik in kʼakʼnál jitaʼ» (Jud. 7, 17, 18). Antsanáʼ játs in ey an apóstatas ani jitaʼchik in jekʼomnál a Jehová.

10. Kʼal jawaʼ in ulal Salmo 1:1, ¿jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal yab ki nitsʼbiy jitaʼchik u telax?

¹⁰ ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal yab ki nitsʼbiy an atiklábchik axi u telax? Jun i tʼiplab, yab ki júnkunchij an atiklábchik axi etsʼey kʼwajat in kawíliyal axi más (ka ajiy Salmo 1:1). Jaxtám yab i ajiyal nibal i atsʼál jawaʼ in bukʼnál an apóstatas. Max yab ki tʼajaʼ ti kwéntaj, jayej i éjtowal ku tujey ki kawiliy patal an exobchixtaláb axi tu pidhál a Jehová ani in bichówil. Ki tsalpay kʼal axéʼ: «¿Jantʼoj u tʼajál tam ku pidhan jun i ít exobchixtaláb o jun i olchixtaláb? ¿U bátsʼuwal alwaʼ o in tujel ku uluw jantʼoj? ¿Expidh in kʼwajat u metʼanchal jawaʼ yab in tʼajál alwaʼ an epchalchik axi tu okʼnál?». Max dhúbatkʼij ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey, a Jehová neʼets ka kulbéj kʼal wawáʼ (Prov. 3:34, 35).

11. ¿Jantʼoj in tsalpayal an atiklábchik axi tontolidh tin kwéntaj an tsalpadhtaláb axi a Jehová tu pidhál?

¹¹ An oxchíl múkeʼ i atikláb axi yab in tʼajál ti kwéntaj an tsalpadhtaláb, játs axi «tontolidh». Jajáʼchik yab in léʼ kin bélkaʼ jawaʼ a Jehová tu exóbchal, in tʼajálchik jawaʼ jajáʼchik in tsalpayal abal tekedh (Prov. 12:15). Yabchik in bátsʼuwal an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál (Sal. 53:1). Tam u xeʼets tu ólnom, tu telálchik kom i belkál jawaʼ tu exóbchal an Biblia. Pero yab in éjtowal tu ku exóbchij jantʼoj alwaʼ nibal tu ku tólmiy. An tsalpadhtaláb axi in binál a Dios yab in éjtowal kin koʼoy jitaʼchik tontolidh ani jajáʼchik yab in éjtowal tu ku exóbchij (Prov. 24:7). Axi tonto tʼájatits yab in éjtowal tu ku exóbchij jantʼoj. Jaxtám an Biblia tu uchal abal yab ki junkuw jitaʼchik tontolidh (Prov. 14:7).

12. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal yab ki nitsʼbiy axi tontochik?

¹² Jitaʼ in tʼójonchal a Jehová in tsápnanchal kin kʼanidhaʼ ani kin bélkaʼ jawaʼ tu konchal ki tʼajaʼ. Abal ki kʼanidhaʼ más a Jehová, ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ in watʼál jitaʼchik yab in belkál a Jehová. Ani jayej ki tsalpay ban lablixtaláb axi in bátsʼuwal jitaʼchik in tsápnanchal kin bélkaʼ. An atiklábchik axi yab in léʼ kin bélkaʼ a Jehová in tametnál yan i kʼibataláb, pero jitaʼchik in tsápnanchal kin bélkaʼ u kʼwajílchik más kulbél (Sal. 32:8, 10).

13. ¿Tu nixoknál a Jehová abal ki bélkaʼ?

¹³ A Jehová in léʼ abal patal an atikláb kin koʼoy an tsalpadhtaláb axi Jajáʼ in binál, pero yab in nixoknál nibal jitaʼ kin batsʼuw. Belits antsanáʼ in olnál jantʼoj neʼets kin watʼaʼ jitaʼ yab ka bélkaxin (Prov. 1:29-32). Jitaʼchik yab ka bélkaxin neʼets kin tamétnaʼ yan i kʼibataláb ani max yab kin jalkʼuy in ejatal neʼets ka talabedháj. A Jehová in ulal abal jitaʼ kin atsʼaʼ, ani kin eyendhaʼ tin ejatal an tsalpadhtaláb axi a Jajáʼ in binál, neʼets kin tsuʼuw ka putun axéʼ xi kaw: «Jitáts kin otsʼówiy jawaʼ nanáʼ u exóbchal, yab neʼets ka jikʼey ani neʼets ka kʼwajiy alwaʼ» (Prov. 1:33).

AN TSALPADHTALÁB AXI A JEHOVÁ TU PIDHÁL TU LEJ TÓLMIYAL

14, 15. ¿Jantʼoj tu exóbchal Proverbios 4:23?

¹⁴ An tsalpadhtaláb axi a Jehová tu pidhál etsʼey u eynal ti ejatal. I exóbnaʼits abal patal an atikláb in éjtowal kin koʼoy an tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál. Jun i tʼiplab, ti Proverbios waʼats yan i exobchixtaláb axi lej eynének ani neʼets tu ku lej tólmiy max ki eyendhaʼ ti ejatal. Ki tsuʼuw tseʼ i exobchixtaláb axi i elál ti Proverbios.

¹⁵ Ki béletnaʼ i ichích. An Biblia in ulal: «Kwaʼal ka béletnaʼ ta putat, pero jawaʼ más exbadh ka béletnaʼ pel a ichích» (Prov. 4:23). Jun i tʼiplab, ¿jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal yab ku yawʼláts ti ichích? I yéjenchal ku koyóts, ku kʼapúts alwaʼ, ki tʼajaʼ i ejercicio ani kʼeʼat jantʼoj más. Tam, ¿jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ku kʼwajiy utat kʼal a Jehová ani ki béletnaʼ i ichích? Chudhél chudhél kwaʼal ki exóbnaʼ an Biblia, ku exobláts abal an tamkuntaláb ani ku kʼalej ani jayej ki bínaʼ i tokʼtsixtaláb. I tsápnanchal ku olnomáts ani jayej i tsápnanchal yab ku kʼijidhbéj kʼal jantʼoj axi kidháb, ejtíl juʼtáj tu kalel i atikláb axi u kwatsílchik junax, kom nixéʼ tu odhnanchal i tsalápil. Jayej i lej tʼajál ti kwéntaj jitaʼchik i junkuwál.

16. ¿Jaleʼ tu lej tólmiyal xowéʼ an texto in kʼál a Proverbios 23:4, 5?

¹⁶ Ku kulbéj kʼal jawaʼ i kwaʼal. An Biblia tu uchál axéʼ xi kaw: «Yab kit xeʼtsin expidh ka aliy i tumín, […] kom belits max ki elaʼ jun dhúbatkʼij i éjtowal ki kʼibaʼ. Pel ejtíl jun i tʼiw axi u kalel in dhetʼéb ani u kʼalel dhubat» (Prov. 23:4, 5). Jawaʼ i kwaʼal jun dhúbatkʼij i éjtowal ki kʼibaʼ. Belits antsanáʼ yan i atikláb axi tumínladh ani axi tsʼejwantál u lej tʼojnal abal kin ataʼ yan i tumín. Axéʼ in tʼajámal abal yan i atikláb ka lej tʼeʼpin, ka yawʼláts ani ka kʼwiyáxin kʼal axi kʼeʼat (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). An tsalpadhtaláb axi a Jehová in binál tu tolmiyámal ki koʼoy jun i tsalap tekedh tin kwéntaj an tumín. Axéʼ tu tólmiyal abal yab ki kʼaʼinchij an tumín ani abal ku kʼwajiy kulbél kʼal jawaʼ i kwaʼal (Ecl. 7:12).

17. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki eyendhaʼ tekedh i káwintal antsanáʼ jantʼiniʼ tin ulal Proverbios 12:18?

¹⁷ Ki tsalpay kʼal jawaʼ neʼets ki uluw. Max yab ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ u kaw i éjtowal ki odhnaʼ axi kʼeʼat. An Biblia in ulal: «An kaw axi yab alwaʼ tsalpadh u yajbédhax jantʼiniʼ jun i nakat kutsíl, pero in káwintal jun i atikláb axi tsalpadh pel ejtíl jun i ilál» (Prov. 12:18). Max ku kʼwajiy tu kawilix yab neʼets ku neʼdhaxin alwaʼ kʼal axi más (Prov. 20:19). Max i léʼ ki eyendhaʼ i káwintal jantʼiniʼ «i ilál», i yéjenchal ki ódhaʼ ti tsalápil an exobchixtaláb axi a Jehová tu pidhál (Luc. 6:45). Tam wawáʼ ku kʼwajiy ki tsalpay ban exobchixtaláb axi tu exobchámal a Jehová, nixéʼ u tejwamél ti káwintal, kom tam i éjtowal ki tólmiy axi kʼeʼat kʼal jawaʼ ki uluw (Prov. 18:4).

18. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal Proverbios 24:6 abal ki ejtow tu exóbchix más alwaʼ ti olnomtaláb?

¹⁸ Ki bélkaʼ jawaʼ tu exóbchal in bichówil a Jehová. An Biblia tu exóbchal axéʼ xi exobchixtaláb: «Neʼets ka exlaʼ jantʼiniʼ kit kʼalej ka ataʼ jun i pextaláb. Tam yan i atikláb ka tʼilmáts tekedh, in éjtowal ka tólmixin» (Prov. 24:6, notas). Tam wawáʼ i eyendhál axéʼ xi tsalpadh kaw ban olnomtaláb tu tólmiyal abal tu exóbchix más alwaʼ. Wawáʼ yab u exóbchix jantʼiniʼ ki léʼnaʼ, i eyendhál an exobchixtaláb axi tu pidhámal in bichówil a Jehová. Ti tamkuntaláb u exóbchinal jantʼiniʼ ki tʼajaʼ más alwaʼ axéʼ xi tʼojláb, ejtíl u bináb i tsakam tʼilomtaláb ani an epchalchik tu tejwamédhanchal jantʼiniʼ ki tʼilmay an atiklábchik. Jayej in bichówil a Jehová in tsʼejkámal i publicaciones ani i videos abal ki tólmiy an atiklábchik kin exbay an Biblia. ¿A exóbnaʼits ka eyendhaʼ alwaʼ axéʼ xi eyextaláb?

19. ¿Jantʼoj a tsalpayal tatáʼ tin kwéntaj an tsalpadhtaláb axi in binál a Jehová? (Proverbios 3:13-18).

¹⁹ (Ka ajiy Proverbios 3:13-18). ¡I lej kʼakʼnál patal an exobchixtaláb axi a Jehová tu pidhál ban Biblia ani tu lej tólmiyal ti ejatal! Al axéʼ xi exobintaláb i exobnámal talchik i tsalpadh kaw axi kʼwajat ti Proverbios. Pero a Jehová in jilamal yan i tsalpadh kaw al patal an Biblia. Ki tsápnanchij abal etsʼey ki eyendhaʼ an tsalpadhtaláb axi a Jehová tu pidhál. Yab ki tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ in ulal an atiklábchik. Wawáʼ i lej belál abal max ki eyendhaʼ an tsalpadhtaláb axi a Jehová tu pidhál, neʼets ku kʼwajiy lej kulbél.