¿A exlálak?
¿Jantʼiniʼ u tejwamél kʼal an ladrillos axi elnének ti Babilonia abal chubax jawaʼ in ulal an Biblia?
AN ARQUEÓLOGOS in elámal millones i ladrillos axi eyendháj abal ka tsʼejkáj an bichow Babilonia. Jun i arqueólogo axi in bij Robert Koldewey, in uluw abal an ladrillos u tsʼejkábak al i hornos axi kʼwajatak eléb ban bichow. Tanáʼ lej alwaʼ an anam ani waʼatsak yan i dhiʼ.
Elnének i dhuchlab axi in olnál abal an eyalchik axi ti Babilonia in eyendhálak an hornos abal kʼeʼat jantʼoj. A Paul-Alain Beaulieu pel jun i profesor axi in exobnámal tin kwéntaj an bichow Asiria, ani u exóbchix ban Universidad axi ti Toronto. Jajáʼ in ulal: «Talchik i uw in ulal abal an tsʼalej axi ti Babilonia in abálak ka chikan i atiklábchik axi in jekʼomnámal an eyal o in pojkámal jun i dios axi jajáʼchik in kʼakʼnálak». Jun i uw axi tsʼejkáj tam ti kʼwajatak ti ábatnom an tsʼalej Nabucodonosor in ulal axéʼ: «Ka ódhnaʼchik, ka chikaʼchik. Ka wíyaʼchik ban horno. Ka jílaʼchik abal ka talaʼ tʼaʼiy kʼal an kʼamal».
Tam ki tsalpay kʼal axéʼ, walám i tʼilál jawaʼ in ulal an Biblia ti Daniel capítulo 3. Tanáʼ in ulal abal an tsʼalej Nabucodonosor in tsʼejkaʼ jun i estatua lej púlik eléb ti Babilonia, al jun i bolchal axi in bij Dura. A Sadrac, a Mesac ani a Abednego pelak ox i kwitól hebreos, jajáʼchik yab in léʼnaʼ kin kʼakʼnaʼ axéʼ xi estatua. An tsʼalej Nabucodonosor lej tsákuy, jaxtám in abaʼ abal ka kʼakʼdháj buk i kalel an horno ani ka jólowat tanáʼ axéʼ xi ox i kwitól. Pero a Jehová in abaʼ jun i ángel abal kin kʼaniychik ani yab ka tʼaʼiy (Dan. 3:1-6, 19-28).
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Jun i ladrillo juʼtáj u tejwamél in bij a Nabucodonosor.
An ladrillos axi elnének ti Babilonia in tejwamedhál abal i éjtowal ki belaʼ kʼal jawaʼ in ulal an Biblia. Al talchik i ladrillos waʼats i kaw axi dhuchan abal ka puwénchat an tsʼalej. Jun kʼal axéʼ xi dhuchlab in ulal antsanáʼ: «Nanáʼ pel in Nabucodonosor ani u tsʼejkaʼ axéʼ xi púlik atáj abal tin ábatnom, abal jayej u tsakámil ka kʼwajiy ti ábatnom abal etsʼey». Axéʼ xi kaw ejtílits axi kʼwajat ti Daniel 4:30, tanáʼ kʼwajat an kaw axi a Nabucodonosor in uluw abal kin kʼadhatnaʼ tin baʼ. In uluw: «Axéʼ játs a Babilonia la Grande, an bichow axi nanáʼ u tsʼejkaʼ abal tin ábatnom, u tsʼejkaʼ kʼal u kwetém tsap abal kin puwénchat».