I bátsʼuwal yan i alwaʼtaláb tam i tólmiyal axi más

U papá in okʼnálak jun i iglesia axi in bij Iglesia Unida de Canadá. Jaxtám, tam domingo u papá tu abalak abal ku exóbchin kʼal an Biblia, a las 11 u kalelak ki júnaʼ i papá ti iglesia ani tam wákal u kalelak ki júnaʼ i mamá ti atáj tamkuntaláb. I tʼajaʼ ti kwéntaj abal lej pilits jawaʼ in olnálak.

U mamá in tʼilchij a Bob ani a Marion Hutcheson jawaʼ kʼwajatak in exobnál, jajáʼchik pelak jun i tomkinél axi in lej jaʼubnál u mamá ani jayej wenkʼonchik ti ólchix kʼal a Jehová. Ti 1958, a Bob ani a Marion junax kʼal in tsakámil, tin neʼdhaʼ ti Púlik Tamkuntaláb Internacional axi in bij «Voluntad Divina», axi tʼajan ti Nueva York, axéʼ owey 8 a kʼicháj. Xowéʼ u éxbayal an tsapláb axi in tʼajaʼchik abal ti kin neʼdhaʼ ti púlik tamkuntaláb, ani u lej kulbétnaʼ jawaʼ u atsʼaʼ nixéʼ a kʼicháj.

AN EPCHALCHIK TIN LEJ TʼAJAʼ TI KWÉNTAJ ANI TIN TÓLMIY

Tam ti nanáʼ in yejelak u kʼwajilak al jun i tsakam kwenchal ani tanáʼ u yanél in kwaʼalak i tsakam koʼnél. Nanáʼ u lej kulbetnálak ku béletnaʼ ani jaxtám ma u léʼak ku bajuw tin veterinario. U mamá in ólchij jun i ókʼnom jantʼoj u tsálpayalak ku tʼajaʼ ani tam an ókʼnom tin tʼilmay. An ókʼnom tin tejwamédhanchij yan i kʼanidhomtaláb, tin tʼilchij abal u kʼwajílits tin taltal axéʼ an xeʼtsintaláb, ani tin konoy jantʼoj walám ku watʼaʼ max kin kʼalej ban universidad (2 Tim. 3:1). U lej tsalpay kʼal jawaʼ tin uchaʼ an ókʼnom ani tam u takuy yabáts kin kʼalej ti universidad.

Pero yab u exlálak jantʼoj neʼets ku tʼajaʼ tam kin kalej ban secundaria. In kalelak tin ólnom tam sábado ani domingo, pero yab u lej kulbetnálak tin ólnom ani yab jaykʼiʼ tu tsalpay abal neʼetsak ku tʼajaʼ tin precursor. U papá ani u tío yab in kʼakʼnálakchik a Jehová, jaxtám jajáʼchik tin uchálak abal kin tʼójon al jun i empresa axi lej exladh ti Toronto. U tío in kwaʼalak jun i alwaʼ tʼojláb al nixéʼ an empresa ani jaxtám u batsʼuw kin tʼójon tanáʼ.

Tanáʼ in tʼojnálak ma wakletal, ani u júnkuwalak i atiklábchik axi yab in kʼakʼnálak a Jehová. Nixéʼ in tʼajaʼ abal yabáts kin lej kʼalej ti tamkuntaláb, nibal kin kalej tin ólnom. Tam tin tʼojnálak tanáʼ in kʼwajilak kʼal u mám, pero tam ti tsemets koʼoy ku aliy pil i atáj.

A Bob ani a Marion, an epchalchik axi tin neʼdhaʼ kʼal an púlik tamkuntaláb ti 1958, tin kaniy tin kʼwajíl kʼal jajáʼchik. Tin béletnaʼchik jantʼiniʼ más pel tin tsakámil, ani tin lej tólmiy abal kin utey kʼal a Jehová. Ti 1960 in pujan junax kʼal a John, jajáʼ pel jun in tsakámil an epchalchik axi tin béletnaʼ. A John in tʼajaʼ ti precursor ani tam u léʼnaʼ kin olnomáts más. An epchalchik in tsuʼuw abal kʼwajatak u tʼójonchal más a Jehová ani in bíjiyat abal ku ókʼnaʼ an Escuela del Ministerio Teocrático.a

U ELAʼ JUN U TOLMIWÁL ANI JALKʼUN U EJATAL

Ti 1966, in tomkin kʼal a Randi Berge, jajáʼ pelak jun i precursora axi in lej kulbetnálak ti ólnom ani in léʼak ka kʼalej ti tolmix juʼtáj más u yejencháb i tolmixtaláb. An ókʼnom kʼal an circuito tin lej tólmiy ani tu uchaʼ max i léʼak ku kʼalej tu tolmix al jun i tamkuntaláb axi kʼwajatak ti Orillia (Ontario). I dhayaʼ patal jawaʼ i kwaʼal ani u kʼalej abal tiwaʼ.

A Randi etsʼey kʼwajatak kulbél tam u ólnom. Jaxtám, tam tu ulits ti Orillia nanáʼ jayej u léʼnaʼ ku tʼajaʼ tin precursor, ani u tsápnanchij kin exóbchixin más alwaʼ. U atsʼaʼ lej kulbél ku ejtow ku tólmiy an atiklábchik kin exlaʼ a Jehová. In lej kulbél kom u ejtow ku tólmiy jun i tomkinél axi ti Orillia abal kin exlaʼ a Jehová ani kin pidhaʼ in ejatal.

U EXÓBNAʼ PIL I KAWINTALÁB ANI U TSÁPNANCHIJ KU JALKʼUY U TSALÁPIL

Jun a kʼicháj in kʼalej ti Toronto ani tanáʼ u exlaʼ an epchal Arnold MacNamara, jajáʼ u tolmix ti Betel. An epchal tin konoy max i léʼak ku kʼalej tu tolmix jantʼiniʼ u precursores especiales. Tam nanáʼ u uchaʼ: «Koʼmíj, expidh yab ku aban ti Quebec». Nanáʼ in kʼwajatak tin tsalpax ejtíl an canadienses axi u kawak inglés, jajáʼchik yabak in léʼ kin junkuw an canadienses axi ti Quebec, axi u kawak francés. Ma waʼatsak yan i atikláb axi kʼwajatak ti júnkunal abal ka pilmedháj an bichow axi ti Quebec.

A Arnold tin tókʼtsiy: «An sucursal expidh kʼwajat in abal i precursores especiales ti Quebec». Nanáʼ yabáts jantʼoj u uluw ani u batsʼuw, kom u exlálak abal u kʼimádhil in léʼak ka kʼalej ti tolmix tanáʼ. Talbélits ti tʼajaʼ ti kwéntaj abal lej alwaʼ jawaʼ i takuy ki tʼajaʼ.

U kʼwajiy i exobnál francés al bóʼ i semana ani talbél u kʼimádhil ani nanáʼ, junax kʼal kʼeʼat i tomkinél, u aban ti Rimouski, axéʼ xi bichow kʼwajat 540 kilómetros ban noreste ti Montreal. Nanáʼ yabaye u lej exobnálak francés. Jun a kʼicháj kʼwajatak u binál jun i olchixtaláb ti tamkuntaláb, ani tam u uluw axéʼ: «Neʼets tu ku tsaʼbiy yan i tsʼitsin axi pakdhaʼ», pero jawaʼ kwaʼalak ku uluw játs abal «neʼets tu ku tsaʼbiy yan i epchal axi tal ti Austria».

Ti Rimouski, ban atáj juʼtáj u ulits tu kʼwajíl, kʼwájatakits tseʼ i epchal mimláb axi kwetém, jajáʼchik in lej kulbetnálak ti ólnom. Jayej u kʼwajilak an yaneláb Huberdeau, jajáʼchik pelak tseʼ tin eb, an tomkinél ani tsab in tsʼikʼáchil. Axéʼ xi yaneláb in aliy jun i atáj axi púlik, ani ti yanél neʼetsak ki jálbiy an renta. Axéʼ xi atáj in kwaʼalak buk i cuartos, i ulalak abal jatsak an «la Casa Blanca» kom kʼwajat mukudh dhakniʼ. Tanáʼ i bajuw ku kʼwajiy ma 14 ti eb. A Randi ani nanáʼ pelak u precursores especiales, jaxtám u ólnomak ma wakletal. I lej kʼakʼnál abal etsʼey waʼatsak jun i epchal axi tu ku júnaʼ, belits abal lej watʼadh tsamay.

I lej junkuw nixéʼ xi precursores, jaxtám i atsʼálak ejtíl max pel i yanél. I ujnámak ki tsʼuʼuw i kʼamal eléb abal tu dhilal, ani i kwaʼalak bijidh jun a kʼicháj tam i tsʼejkálak i empanaditas axi lej kujuw. Ani tam sábados u bíxomak ani u ajatak, kom waʼatsak jun i epchal axi in kulbetnálak ti tʼénel.

Tanáʼ ti Rimouski yan i atikláb in tujchij ti exóbal. Al boʼ i támub waʼatsak yan i epchal axi ítej ti pujnének ani nixéʼ tu lej kulbedhálak. In áynanchij ti yánel an epchal ani talbél waʼatsakits 35 i publicadores.

An olnomtaláb ti Quebec tu lej tólmiy abal ku exóbchixin más alwaʼ. I tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ a Jehová tu tólmiy ban olnomtaláb ani tu pidhaʼ jawaʼ i yéjenchalak. I bajuw ki exlaʼ más alwaʼ an atiklábchik axi u kaw francés, nixéʼ in tʼajaʼ abal ki kʼanidhaʼ más an atiklábchik ani ki kulbétnaʼ más nixéʼ xi kawintaláb. Ani jayej tu lej tólmiy tam ti exlaʼ i atikláb axi u kaw al pílchik i kawintaláb (2 Cor. 6:13).

Talbél, an sucursal tu konoy max i léʼak ku kʼalej tu tolmix ti Tracadie, axéʼ pel jun i kwenchal axi kʼwajat utat ti Nueva Brunswick. Yabak u aychal axéʼ xi kanixtaláb. Ma u aliyámalits jun i atáj juʼtáj ku kʼwajiy, ani nanáʼ kʼwájatakits u binál i clases al jun i escuela. Jayej, talchik i atikláb axi i pidhálak i exobintaláb kʼal an Biblia pélakits i publicadores, ani ma kʼwájatakits i tsʼejkál jun i atáj tamkuntaláb. Jaxtám i atsʼálak wéʼ kʼibat ki takuy jantʼoj ki tʼajaʼ.

U kʼwajiy i lej ólonchal a Jehová abal ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ. U kʼalej abal ki exlaʼ jantʼiniʼ játs an bichow axi ti Tracadie ani i tʼajaʼ ti kwéntaj abal lej júnits kʼal a Rimouski. Pero i lej belálak abal pel a Jehová axi in léʼak ku kʼalej tanáʼ, jaxtám u kʼalej. I jilaʼ abal a Jehová tu ku béldhanchij i ejatal, ani i tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ Jajáʼ tu tólmiyalak (Mal. 3:10). Yab i atsʼaʼ kʼibat ku kʼalej tu tolmix tiwaʼ, kom a Randi tin tólmiy ki dhayaʼ patal jawaʼ i kwaʼalak. Jajáʼ in lej kʼanidhál a Jehová, etsʼey in leʼnámal kin tʼojonchij ani etsʼey xeʼets kulbél ani teʼeʼél.

Ti Tracadie expidh waʼatsak jun i ókʼnom, pelak a Robert Ross. Jajáʼ ani in kʼimádhil, a Linda, kʼalechik ti tolmix tanáʼ jantʼiniʼ i precursores, ani tam ti in koʼoychik an kʼaʼál tsakam, in tákuychik ka jilkʼon tanáʼ. Jajáʼchik kʼwajatak lej tʼojlidh kom kʼwajatak in beletnál in tsakámil, pero belits antsanáʼ tu lej kanatbedhálak, jajáʼchik tu bátsʼuwalak tin kʼimáʼ ani in lej kulbetnálakchik ti ólnom.

I ATSʼAʼ LEJ KULBÉL KOM I BATSʼUW KU KʼALEJ TU TÓLMIX JUʼTÁJ MÁS U YEJENCHÁB

Tam ti neʼdhálakits tsab i támub tu tolmix ti Tracadie u abchin kʼeʼat i kanixtaláb axi yab i aychalak: u kániyat abal ki tsaʼbiy jun i circuito. Al buk i támub i tsaʼbiy an tamkuntaláb axi in kawnál Inglés, ani talbél u aban ti Quebec abal ki tsaʼbiy jun i circuito axi u kaw francés. An ókʼnom kʼal an circuito, a Léonce Crépeault,b in ujnámak ti kin uchaʼ abal u binálak lej alwaʼ an tʼilomtaláb, pero talbél tin uchálak: «¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ tam a binál jun i tʼilomtaláb, abal ka ólchij an epchalchik jantʼiniʼ kin eyendhaʼ tin ejatal an exobchixtaláb?». U lej kʼákʼnanchal kom jajáʼ etsʼey tin tólmiy abal ku bínaʼ más alwaʼ an tʼilomtalábchik.

U lej tʼilál an púlik tamkuntaláb internacional axi tʼajan ti Montreal axi in bij «Fe Victoriosa» axéʼ tʼajan ti 1978. Nanáʼ in uchbiyat kin tólmixin ban departamento juʼtáj tu bukʼuwáb i kʼapnél ani i aychalak ka tamkun 80.000 i atikláb. Pero xowéʼ pil jantʼiniʼ ti neʼetsak ka tʼajan an tʼojláb, waʼatsakits i máquinas ani pil an kʼapnél axi neʼetsak ki tsʼejkaʼ. I kwaʼalak 20 i remolques abal ki dhayaʼ an kʼapnél ani ka kʼwajiy tsʼukʼuw, pero junchikíl u odhelak an remolques. Yab i ejtow ku otsits dhúbatkʼij ban estadio abal ki tsʼejkaʼ an kʼapnél, kom bíjidhits abal neʼetsak ka waʼtsin jun i partido. Tam tu otsits ki tsʼejkaʼ an kʼapnél pélakits tsʼejel akal ani an kʼapnél kwaʼalakits ki koʼoy abal tam ka chudhey. U kʼwájatakits lej tsekenek pero u exóbnaʼ yan jantʼoj kʼal an epchalchik kʼal axi in tʼójon. Jajáʼchik in lej kʼanidhálak a Jehová ani xeʼtsinchik ti tʼojnal lej kulbél. U lej tʼilál jawaʼ i watʼaʼ nixéʼ a kʼicháj, ma belej u kwaʼal u jaʼúb axi u exlaʼ nixéʼ a kʼicháj. U lej tʼilál an púlik tamkuntaláb axi tʼajan ti Quebec ani u lej kulbétnaʼ. Ani más tam ku tʼilaʼ abal játs tanáʼ juʼtáj ti ayoknáj an epchalchik ban támub 1940 ani 1950.

U exóbnaʼ yan jantʼoj tin kwéntaj an epchalchik axi in okʼnálak i púlik tamkuntaláb ti Montreal. Jun a kʼicháj an epchal David Splane, axi xowéʼ u tolmix ban Kwenél i Ókʼnom, in ókʼnaʼ jun i púlik tamkuntaláb. Talbél nanáʼ jayej in bijchat ku tʼajaʼ nixéʼ xi tʼojláb ani a David tin lej tólmiy.

I tsaʼbiy i circuitos al 36 i támub ani ti 2011 in bijchat abal ku ókʼnaʼ an Escuela para Ancianos de Congregación. I tʼajaʼ nixéʼ xi tʼojláb al tsab i támub, jaxtám i koʼoy ku lej beláts ani u jilkʼon al 75 i atáj. Tam ki talabédhaʼits jun i escuela, an ókʼnomchik in atsʼálak lej kulbél, kom in tsuʼtalak abal an Kwenél i Ókʼnom chubax u tʼeʼpinal kʼal jajáʼchik.

Talbél in bíjiyat kin exóbchixin ban Escuela para Evangelizadores del Reino. Yaníl i tsuʼuw abal an epchalchik axi kʼwajatak ban clases in atsʼálak abal lej yan an tʼojláb axi kwaʼalak kin tʼajaʼchik. Chudhél chudhél kwaʼalak ka exobláts siete horas, talbél u pídhnalakchik ox i hora abal kin tʼajaʼ pílchik i tʼojláb ani kwaʼalakej kin tʼojojoy tseʼ o boʼ i asignaciones ti semana. Axi jun an instructor ani nanáʼ etsʼey i ólchalak an epchalchik abal expidh neʼetsak kin ejtow kin tʼajaʼ an tʼojláb, max kin konchij i tolmixtaláb a Jehová. U lej kulbetnál ku tʼilaʼ jantʼiniʼ jajáʼchik in jikʼpálak kin tsuʼuw abal u tolmiyáb kʼal a Jehová, ma in éjtowalak kin tʼajaʼchik más i tʼojláb kʼal axi in tsalpayámal.

AN ALWAʼTALÁB AXI I BÁTSʼUWAL TAM KI TʼAJAʼ TI KWÉNTAJ AXI MÁS

U mamá in lej tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb an exóbalchik kʼal an Biblia ani jaxtám in ejtow kin tolmiychik. Nixéʼ jayej in tʼajaʼ abal u papá kin wéʼ jalkʼuy in tsalápil. Ox a kʼicháj talbél ti koyomadh u mamá, u papá ulits ti Atáj Tamkuntaláb, i lej jikʼpaʼ nixéʼ. Ani in áynanchij ka kʼalej kʼal patal an tamkuntaláb al 26 i támub. U papá yab jaykʼiʼ ti pujan, pero an ókʼnomchik tin ólchalak abal etsʼey u ulelak kʼijilej ti tamkuntaláb.

U mamá tu lej tólmiy abal óxlom u epchal ani nanáʼ ki takuy ki tʼojonchij a Jehová. Óxlom u epchal in áynanchal kin tʼojonchij a Jehová, jun u epchal u tolmix ban Betel axi ti Portugal ani jun ban Betel axi ti Haití.

Xowéʼ a Randi ani nanáʼ pel u precursores especiales ani kʼwajat tu tolmix ti Hamilton (Ontario). Tam ti pelak in ókʼnom kʼal an circuito i lej kulbetnálak ki júnaʼ an epchalchik abal kin tsaʼbiy an atiklábchik ani kin pidhaʼ i exobintaláb kʼal an Biblia. Pero xowéʼ, jayej i atsʼál lej kulbél ki tsuʼuw abal an atiklábchik axi wawáʼ i exóbchal kʼal an Biblia kʼwajat ti utel más kʼal a Jehová.

I lej kulbetnál ki exlaʼ más an epchalchik ani ki tsuʼuw jantʼiniʼ u tolmiyáb kʼal a Jehová tam in tametnálchik i kʼibataláb. Junchikíl u kʼwajíl ki tsalpay kʼal patal an tolmixtaláb axi tu pidhaʼ an epchalchik ani i lej kʼákʼnanchal. Jayej i tsapnanchámal ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i lej tʼajál ti kwéntaj, ani i tólmiyal abal jajáʼchik jayej kin léʼnaʼ kin tʼojonchij a Jehová (2 Cor. 7:6, 7). Al jun i yanél axi u exlálak, an kwitól, an tsʼikʼách ani in mamá pelak i precursores regulares, jaxtám u konoy an tataláb jaleʼ ti jajáʼ yab in tʼajálak. Jajáʼ tin uchaʼ abal yab in tʼajámal kom kʼwajatak in tólmiyal tsablom in tsakámil ani in kʼimádhil. Tam, nanáʼ u uchaʼ: «¿Jaleʼ ti yab a jilál abal a Jehová játs kin béletnaʼ a yanél?». Akak a itsʼ talbél an epchal jayej in tʼajaʼ ti precursor.

A Randi ani nanáʼ neʼets ki áynanchij ki ólchij an atiklábchik tin kwéntaj a Jehová ani i aychal abal patal kin kulbétnaʼ kin tʼojonchij a Jehová, antsanáʼ jantʼiniʼ wawáʼ i lej kulbetnámal ki tʼojonchij (Sal. 71:17, 18).