BIOGRAFÍA
A Jehová tu pidhaʼ i tsapláb tam ti waʼtsin i pextaláb ani tam tu kʼwajatak koyat
Paul: Ti noviembre ti 1985 u kʼwajatak lej kulbél. U neʼetsak abal ti Liberia (África Occidental). Jatsak an kʼaʼál bichow juʼtáj tu aban jantʼiniʼ u misioneros. An avión kubiy ti Senegal ani a Anne in uluw: «Ti media hora u kʼwajatits ti Liberia». Pero tam bínaʼ axéʼ xi olchixtaláb: «Patal axi neʼets abal ti Liberia kwaʼal ka paʼiy. Waʼats i pextaláb al nixéʼ an bichow ani an avión yab neʼets kin ejtow ka kubiy tanáʼ». Jaxtám u jílkʼon ti Senegal kʼal talchik i misioneros al laju a kʼicháj. Ban noticias u olnábak abal u kaldhábak yan i camiones ti Liberia tʼúchat kʼal i tsemélom. Jayej uluwat abal yab jitaʼ ka kalej tam akal ani axi yab ka bélkaxin dhúbatkʼij neʼets ka tsemdháj.
Anne: Wawáʼ yab i lej kulbetnál tu belelél, ani ma tu tsakamtal nanáʼ in lej jikʼmaʼ. Ma in jikʼél tam kwaʼal ku watʼenchij jun i bel. Pero xowéʼ u neʼetsak abal ti Liberia ani neʼetsak ki tsápnanchij ki putuw kʼal i uchbíl.
Paul: A Anne ani nanáʼ u waʼtsin ti Inglaterra ani u kʼwajílak lej utúx. I tʼajaʼ tu precursores tam tu kalej ban secundaria. Ti tsablóm i léʼak ki eyendhaʼ i ejatal abal ki tʼojonchij a Jehová. U tátachik ani in mamá a Anne etsʼey tu kanatbédhaʼ ani tu tólmiy abal ki bajuw axéʼ xi ayláb. Tam tu kwaʼalak 19 i támub in kániyat tin tólmix ti Betel ani a Anne jayej kaniyat ti Betel tam tu tomkin, ti 1982.
Tam ti taley an Escuela de Galaad, ti 8 a septiembre ti 1985.
Anne: I lej kulbetnálak ku tólmixin ti Betel. Pero etsʼey i leʼnámal ku kʼalej tu tolmix juʼtáj u yejencháb más i epchal abal ti ólnom. Ti Betel i lej junkuw i epchal axi ti biyál pelak i misioneros ani nixéʼ in tʼajaʼ abal wawáʼ jayej ki léʼnaʼ ki bajuw. Al ox i támub u kʼwajiy i lej konchal a Jehová tam akal abal tu ku tólmiy ki bajuw axéʼ xi ayláb. Jaxtám i atsʼaʼ lej kulbél tam tu kániyat ban Escuela de Galaad ti 1985, ban clase 79. U aban ti Liberia, ti África Occidental.
AN KʼANIDHOMTALÁB AXI TU TEJWAMÉDHANCHIJ AN EPCHALCHIK TU PIDHAʼ I TSAPLÁB
Paul: U kʼalej abal ti Liberia ban kʼaʼál avión axi jilchin ka kubiy tanáʼ. An atiklábchik tejwaʼak abal xeʼetsak jikʼél ani yabaye in éjtowalak ka xeʼtsin tam akal. Ejtíl, ban mercado an atiklábchik dhúbatkʼij u jikʼélak tam kin atsʼaʼ jun i carro axi lej tsʼilij. U kʼimádhil ani nanáʼ i ajiyalak tam akal jun i pejach in kʼál an salmos abal ki ejtow ki atsʼaʼ koyat. Bélits antsanáʼ, i lej kulbetnálak ku kʼwajiy tanáʼ. A Anne pelak i misionera ani nanáʼ in tólmixak ti Betel kʼal an epchal John Charuk.a Axéʼ xi epchal in kwaʼalak yan i exlomtaláb ani in alwaʼ exlálak an epchalchik. Nixéʼ tin lej tólmiy nanáʼ.
Anne: ¿Jaleʼ ti dhúbatkʼij i kulbétnaʼ ku kʼwajiy ti Liberia? Kom an epchalchik lej kʼanidhom, etsʼey tejwaʼchik kulbél ani in lej kʼanidhálchik a Jehová. Dhúbatkʼij i tujchij ki kʼanidhaʼ an epchalchik ani i bajuw ki tsuʼuw jantʼiniʼ i lej yanél. An epchalchik tu lej kanatbedhálak ani wawáʼ i lej kulbetnálak tu ólnom tanáʼ. An atiklábchik tu atsʼálak lej alwaʼ ani yabchik in lej kulbetnálak tam ki uchaʼ abal neʼets ku kʼaléts. Jajáʼchik in ujnámak ka tʼilmáts ban bel tin kwéntaj an Biblia ani wawáʼ i éjtowalak ku ulits kʼal jajáʼchik ani ki áynanchij tu tʼilom. I kwaʼalak yan i exóbal kʼal an Biblia ani i atsʼálak lej kʼibat ku exobláts kʼal patal.
I KOʼOY I TSAPLÁB BELITS ABAL U JIKʼÉLAK
Kʼwajat ti tolmiyáb talchik i atikláb axi ulnek ti tsinél ti Betel axi ti Liberia, ti 1990.
Paul: U kʼwajiy alwaʼ al tseʼ i támub, pero ti 1989 in tujchij jun i pextaláb ti Liberia. Ti 2 a julio ti 1990, an atiklábchik axi in tomolnálak an eyal in mápuy an bel axi kʼwajatak utat ti Betel. U kʼwajiy mapudh ox a ítsʼ ani yab i ejtow ku kawin kʼal i yanél, nibal kʼal an epchalchik axi ban sede mundial. Kʼwajatak ti tʼajnal yan jantʼoj kidháb, yab waʼatsak i kʼapnél ani u odhnábak an mimlábchik. Axéʼ an kʼibataláb owey 14 i támub ani patal an bichow in lej yajchiknaʼ.
Anne: Waʼatsak yan i atikláb axi kʼwajatak ti pejex ani ti tsemdháx. Juʼtámakits ka tsuʼuw i atikláb axi in otsálak an atáj abal kin neʼdhaʼ jawaʼ kin elaʼ. Expidh i atsʼálak abal u tʼilomak ani in ulalak abal in tsemdhálak an atikláb jantʼiniʼ max pelak i pitaʼ. An tsemélom u tamkuyábak walteʼ an bel utat ban sucursal. Talchik i epchal tsemdháj, jayej tsab i misioneros.
Yan i epchal wéʼ ka tsemdháj kom in tsinkaʼ tin kʼimáʼ kʼeʼatchik i epchal axi talak al pil i kwenchaláb, jajáʼchik u kʼalelak ti tsinél kom u leʼnabak ka tsemdháj. Jayetsej in tʼajaʼ talchik i misioneros ani i betelitas. Ti Betel, ban kʼaʼál piso i tsinkaʼ talchik i epchal axi ulits ti tsinél, ani ban tsabchíl piso jayej i tsinkaʼ talchik. Ban cuarto juʼtáj wawáʼ u wáyalak i tsinkaʼ jun i yaneláb axi buk tin eb.
Paul: An atiklábchik axi pojkax in exalak chudhél chudhél ka otsits ti Betel abal kin tsuʼuw max exom i tsinkál jitaʼ. I bíjiyalak tseʼ i epchal abal tu ku béletnaʼ, tsab u jílkʼonalak altáj utat ban ventana ani tsab i epchal u kʼalel ban wiʼleb abal kin tsuʼuw jitaʼ u ulel. Max tsablom an epchal axi kʼwajat ban wiʼleb kin punuw in kʼubak tin bolól, tam tsablom an epchal axi kʼwajat ban ventana dhúbatkʼij u kʼalelak kin ólchij an epchalchik abal ka tsinkʼon.
Anne: Pero talbél an epchalchik yabáts in ejtow kin tʼajaʼ jantʼoj ani an atiklábchik axi pojkax otsits ti Betel. Ban baño waʼatsak jun i tsakam pejach juʼtáj u ejtow ku tsinkaʼ jun i epchal mimláb. An atiklábchik axi pojkax tin aynaʼ ban tsabchíl piso ani tújeychik in kwadhál an wiʼleb, pero u tomkíl in uchaʼchik: «Ka wéʼ aychij, u kʼimádhil kʼwajat ban baño, pero in wéʼ owey kom in kʼwajiy u paxkʼiyal alwaʼ juʼtáj u tsinkaʼ an epchal ani in kʼwajiy tin tʼelelél. Yab u léʼak ku japiy an wiʼleb antsanáʼ, kom u exlálak abal max kin tsuʼtat abal kʼwajat tin tʼelelél, neʼetsak kin exlaʼchik abal kʼwajat u tsinkál jitaʼ. Jaxtám, u ólonchij a Jehová ani u konchij ti kin tólmiy. Talbél u japiy an wiʼleb ani u tsapnédhaʼchik, pero jun kʼal jajáʼchik tin nixaʼ ani otsits ban baño kin aliy max waʼatsak jitaʼ tsinkʼodh. Yab in elaʼ jitaʼ ani in áynanchij kin aliy al axi más an cuartos, pero jayej tanáʼ yab jitaʼ in elaʼchik.
A JEHOVÁ IN ÁYNANCHIJ KIN BÉLETNAʼ AN EPCHALCHIK
Paul: Al yan a ítsʼ i koʼoy lej wéʼ i kʼapnél, pero jawaʼ tu tólmiy ki kuxuy pel an exobchixtaláb axi a Jehová tu pidhálak. Al patal axéʼ a ítsʼ yab u kʼapulak tam dhajuw, expidh i exobnálak an texto abal nixéʼ a kʼicháj, pero i lej kʼákʼnanchalak a Jehová kom nixéʼ tu pidhálak yan i tsapláb.
Max i talamalak an kʼapnél ani an jáʼ ani ku kalej ti Betel, an epchalchik axi kʼwajatak i tsinkál neʼetsak ka elan ani neʼetsak ka tsemdháj. Junchikíl nibal wawáʼ i éjtowalak ki exbay jantʼiniʼ tu úldhanchal a Jehová jawaʼ más i yéjenchalak. A Jehová tu pidhaʼ jawaʼ más i yéjenchal ani tu tólmiy abal yab tu ku ataʼ an jikʼeltaláb.
Biyat más u yánelak an kʼibataláb tiwaʼ eléb, más i tʼajálak ti kwéntaj abal a Jehová kʼwajatak tu beletnál. An epchalchik etsʼey kʼwajatak ti tsinél, pero etsʼey in belaʼchik kʼal a Jehová ani yab in jílaʼchik ka atáj kʼal an jikʼeltaláb. Talchik i epchal in ulalak abal kʼal an pextaláb kʼwajatak ti tʼojojoyáb abal tam ka tujey an púlik yajchiktaláb. Ban tamkuntalábchik, yan i epchal axi tsakamej ani axi payeblábits in koʼoy i iniktaláb ani in tólmiy an epchalchik. An epchalchik axi kʼalej ti tsinél yab jaykʼiʼ ti bukʼlaxin, u ólnomak juʼtámakits ka ulits ani in tʼajálak an tamkuntaláb ban alteʼ. An epchalchik u lej tolmiyábak kʼal an tamkuntaláb abal yab ka atáj kʼal an tʼeʼpintaláb ani kʼal an olnomtaláb u tolmiyábak abal kin kuxuy. I lej jikʼpálak abal tam i bukʼchal an tolmixtaláb ani an toltom an epchalchik, jawaʼ más in léʼak pel an mochilas abal ti olnom. An kʼwajílomchik kʼwajatak lej tʼeʼpidh ani u lej jikʼélak kʼal patal jawaʼ exomak ti watʼel, jaxtám tu atsʼálak lej alwaʼ tam i ólchalak tin kwéntaj an Biblia. In lej jikʼpálak kin tsuʼuwchik abal an epchalchik kʼwajatak kulbél belits abal in tametnálak i kʼibataláb. An epchalchik pelak ejtíl i tajaxtaláb juʼtáj ti waʼats i yikʼwaxtaláb (Mat. 5:14-16). An epchalchik yab in walbaʼ tin baʼ, nixéʼ in tʼajaʼ abal talchik i atikláb axi pojkax ka wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová.
A JEHOVÁ TU PIDHAʼ I TSAPLÁB TAM TI KOʼOY KI JILAʼ AN EPCHALCHIK
Paul: Koʼoy ku kalej ti Liberia al yan i kalel. Ox i kalel u kʼwajiy wéʼ i kʼij ani al tsab i kalel i jilaʼ Liberia al jun i támub. Wawáʼ i atsʼálak antsanáʼ jantʼiniʼ jun i misionera axi kʼalej ti Galaad, jajáʼ in uluw: «Ti Galaad u exóbchat abal tam ku pidhan jun i ít uchbiláb, kwaʼalak ki tsápnanchij ki tʼajaʼ kʼal patal i ichích, ani jats jawaʼ i tʼajámal. Jaxtám i lej yajnálak ki exlaʼ abal wawáʼ neʼetsak ku kʼalej, pero an epchalchik axi ka jílkʼon neʼetsak kin áynanchij kin yajchiknaʼ». Pero i atsʼaʼ lej kulbél ki ejtow ki tólmiy an epchalchik axi ti Liberia belits abal u kʼwajatak al pílchik i bichow.
I lej kulbetnálak ku wichiy ti Liberia, 1997.
Anne: Ti mayo ti 1996, u tomkíl ani nanáʼ ani tsab i epchal u kalej ban sucursal. U neʼetsak al jun i carro axi neʼetsak kitádh kʼal yan i uw axi lej exbadh. I léʼak ki neʼdhaʼ patal axéʼ xi uw al jun i kwenchaláb axi kʼwajatak al 16 kilómetros, abal yab ku odhnanchat. Pero an pójkaxchik tu kubaʼ, tu kaldhaʼ ox ti eb ani in neʼdhaʼchik an carro. Tanáʼ ban carro neʼetsak u tomkíl. U jilkʼon tanáʼ lej tʼeʼpidh, pero talbél i tsuʼuw abal talak ti belál a Paul kʼal wéʼ i xitsʼ tin pikʼib. I tsalpay abal tsʼoʼpáj kʼal jun i bala, pero talbél i tʼajaʼ ti kwéntaj abal max pelak i bala yab neʼetsak kin ejtow ka beláts. Tu uchaʼ abal expidh in kwadhaʼ wéʼ in okʼ tam ti paʼbaʼ ban carro.
Talbél i tsuʼuw jun i camión in kʼal an soldados tʼuchat kʼal yan i atikláb axi neʼetsak ka neʼdháj al pil i kwenchal. Wawáʼ jayej jantʼiniʼ ti ejtow u paley ban camión. An béldhom neʼetsak lej adhik ani wawáʼ wéʼ ku ijkan, jaxtám i uchaʼ abal ka wéʼ kubiy, pero yab tu atsʼaʼ. Wawáʼ u paley alwaʼ ani yab u ijkan, pero tam tu ulits tiwaʼ lej yajchikak i okób ani kʼwajatak tu tʼelelél.
Paul: Yab i neʼdhálak nibal jantʼoj, expidh an toltom axi i kaykím. U jílkʼon tu tsalpax jantʼiniʼ i ejtow ku ulits ani yab jantʼoj i watʼaʼ ban bel. U wayits eléb, utat al jun helicóptero i axi lej odhnach kʼal an balas, pero nixéʼ an helicóptero jatsak axi neʼetsak ka eyendháj abal ku neʼdhaʼ abal ti Sierra Leona tam ka chudhey. I lej kʼákʼnanchij a Jehová kom yab u tsemdháj, pero xowéʼ kʼwajatak tu tsalpax kʼal an epchalchik axi jílkʼon.
I YÉJENCHIJ I TSAPLÁB ABAL KI TAMÉTNAʼ JANTʼOJ AXI YABÁK I AYCHAL
Anne: U ulits ti Betel ti Freetown, ti Sierra Leona, ani tanáʼ an epchalchik tu béletnaʼ lej alwaʼ. Pero u watʼaʼ jantʼoj, tujey u tʼilál tu okʼ patal jawaʼ u tsuʼuw ti Liberia. Tam kʼicháj etsʼey in kʼwajatak jikʼél ani yab u éjtowalak tin tsalpax alwaʼ, kom ejtíl max kʼwajatak tin wáchbil. Tam akal in éjtsinalak tin tʼelelél ani in lej tsakʼbinal, u atsʼálak ejtíl max neʼetsak kin odhnáj. Yab u éjtowalak tin ixkʼal alwaʼ. A Paul tin mutsʼukʼnálak ani i ólonchalak a Jehová. Jayej u kʼwajilak ki ajtinchij a Jehová ma ku atsʼaʼ koyat ani yabáts kin tʼeleláts. U tsalpay abal neʼetsak kin ólman ani abal yabáts neʼetsak ku ejtow ku áynanchij tin misionera.
U lej tʼilál jantʼoj watʼey wéʼ talbél. Nixéʼ an semana i batsʼuw tsab i revista. Jun pel an revista ¡Despertad! axi ti 8 a junio ti 1996. Tanáʼ kʼwajatak jun i artículo axi in bij «¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ max i lej jikʼél ani ti atál an tʼeʼpintaláb?». Nixéʼ tin tólmiy ku exbay jantʼoj kʼwajatak u watʼál. Kʼeʼat i revista axi tin lej tólmiy pel An Ólchix Uw axi ti 15 a mayo ti 1996, tanáʼ kʼwajatak jun i artículo axi in bij «¿Kʼal jantʼoj tu pidhnal i tsapláb?». Tanáʼ tejwaʼ jun i lem axi in kwaʼalakits lej odhnach jun in dhetʼéb, pero in áynanchalak ti kʼapul ani ti jumnal. In ulalak abal belits max wawáʼ i watʼámal yan jantʼoj, a Jehová in éjtowal tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo abal ki áynanchij ki tólmiy axi más. A Jehová tin pidhaʼ axéʼ an revistas tam ti más u yéjenchalak, ani tin pidhaʼ an tsapláb axi u yéjenchalak abal yab ku walbaʼ tu baʼ (Mat. 24:45). Kʼeʼat jantʼoj axi tin tólmiy pel ku exóbnaʼ más tin kwéntaj an kʼibataláb axi exomak u watʼál ani u tamkuy patal an artículos al jun i carpeta. Kʼayúm kʼayúm tujey ti weʼmél jawaʼ u atsʼál ani yabáts tin lej odhnaʼ.
A JEHOVÁ TU PIDHÁMAL I TSAPLÁB ABAL KI UJNAʼ TU KʼWAJÍL PIL
Paul: Tam u wichélak ti Liberia i atsʼálak lej kulbél kom i ujnámakits tu kʼwajíl tanáʼ. Ti 2004 i nedhálakits utat 20 i támub tanáʼ, yabáts waʼatsak i pextaláb ani neʼetsak ka tsab tsʼejkáj an sucursal. Pero u uchan abal neʼetsak ku kʼalej tu tolmix al pil i bichow.
I atsʼaʼ lej kʼibat, i lej kʼanidhálak an epchalchik axi ti Liberia ani yab i atsʼálak max neʼetsak ki ejtow ki jilaʼ. Pero tam tu kʼalej ti Galaad jayej koʼoy ki jilaʼ i yanél ani i tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová tu lábliy kom u bélkaxin. Jaxtám junílekʼij u bélkaxin ani u kʼalej ti Ghana.
Anne: I lej ukʼinchij an epchalchik tam tu kalej ti Liberia. Pero tu lej kanatbédhaʼ jawaʼ tu uchaʼ jun i epchal axi in bij Frank. Jajáʼ pelak jun i epchal axi payeblábits axi lej tsalpadh. Tu uchaʼ: «Kwaʼal tu ku ukʼchiy». Pero talbél in uluw: «I exlál abal yab neʼets ka ejtowchik tu ku ukʼchiy, pero kwaʼal ka tsápnanchij ka putuwchik kʼal an ít uchbiláb axi ki pídhanchik. Pel a Jehová axi ti abálchik tiwaʼ, jaxtám ka kʼanidhaʼchik an epchal axi u kʼwajíl tanáʼ». Axéʼ xi kaw tu pidhaʼ i tsapláb abal ku kʼalej ani abal ki ujnaʼ tu kʼwajíl tanáʼ, belits abal lej wéʼ i epchal i exlálak.
Paul: Dhúbatkʼij i tujchij ki kʼanidhaʼ an epchalchik axi ti Ghana. Tanáʼ waʼats yan i epchal, jajáʼchik tu exóbchij yan jantʼoj abal jantʼiniʼ ki koʼoy tsapik i bélomtal. Pero 13 i támub talbél u pidhan kʼeʼat i uchbiláb, u konchat ku kʼalej ti Kenia, ban sucursal axi ti África Oriental. Belits abal i lej tʼilálak an epchalchik axi ti Liberia ani axi ti Ghana, dhúbatkʼij i tujchij ki kʼanidhaʼ an epchalchik axi ti Kenia. Ma xowéʼ ta kʼicháj, i áynanchal tu tolmix tejéʼ ti Kenia, tejéʼ belej waʼats yan i tʼojláb.
I elámal i jaʼúb ban sucursal axi ti África Oriental, ti 2023.
JAWAʼ I EXOBNÁMAL AL PATAL AXÉʼ XI TÁMUB
Anne: U watʼámal yan jantʼoj kʼibat axi in tʼajámal abal kin jikʼey. An kʼibataláb axi i watʼál ti ejatal in éjtowal tu ku odhnaʼ talbél. U exlál abal xowéʼ ta kʼicháj, a Jehová yabaye neʼets ti kin tíxkʼanchij patal an kʼibataláb axi u tametnál. Ejtíl, tam ku atsʼaʼ abal u petnal i balas, u yajbél u chukul ani u yobel u kʼubak, pero u exobnámal abal kwaʼal ku jilaʼ abal a Jehová ti kin tólmiy abal ku koʼoy i tsapláb. Yaníl in eyendhámal an epchalchik abal ti kin tólmiy. Jayej u exobnámal abal max ku exóbnaʼ an Biblia, ku ólonchij a Jehová, kin kalej tin ólnom ani kin kʼalej ti tamkuntaláb, a Jehová neʼets ti kin tólmiy abal ku áynanchij ku putuw kʼal an uchbiláb axi tin pidhámal.
Paul: Junchikíl u konowiyáb max i kulbetnál an bichow juʼtáj kʼwajat tu tolmix. Patal an bichow lej alabél, pero jayej i exlál abal patal awits ka jalkʼun ani ka dhaykʼan i kʼibataláb jun dhúbatkʼij. Jawaʼ más i kulbetnál pel ki exlaʼ i epchalchik, kom talbél u wenkʼonal jantʼiniʼ i yanél. Belits abal u kʼwajíl al pílchik i bichow ani pil jawaʼ i ujnám ki tʼajaʼ, patal u tsalpax jununúl. Tam tu kʼalej tu tolmix al axéʼchik xi bichow, i tsalpay abal neʼetsak ki kanatbédhaʼ an epchalchik, pero jajáʼchik jats axi tu kanatbédhaʼ wawáʼ.
Tam ku kʼalej tu tolmix al pil i bichow ani ku ulits al jun i tamkuntaláb, i tʼajál ti kwéntaj abal i kwaʼal jun i yaneláb tin puwél an tsabál. I lej belál abal max ki jilaʼ abal a Jehová tu ku tólmiy, Jajáʼ neʼets tu ku pidhaʼ an tsapláb axi i yéjenchal (Filip. 4:13).
a Ka ajiy an biografía in kʼal an epchal John Charuk, in bij «Estoy agradecido a Dios y a Cristo», kʼwajat al An Ólchix Uw axi ti 15 a agosto ti 1973.