¿Jita’ in éjtowal tu ku pidha’ jun i aychixtaláb axi chubax tu ku tólmiy?
IKa tsalpay abal a kwa’al jun i reloj axi odhk’in. Tatá’ a lé’ ka ne’dha’ abal kit ts’ejkanchat, pero bélits abal wa’ats yan axi ti uchal abal ne’ets ti ts’ejkanchij, tatá’ yab a lej bélchal max ne’ets ti ts’ejkanchij alwa’. Tam, a elál an dhakum in k’ál nixé’ xi reloj ani ti uchal abal ne’ets ti ts’ejkanchij anik’ij. ¿Yab aníts abal yab ne’ets ka tsalpay tsabil abal ka pidha’ ti ts’ejkanchij?
Xowé’ ki tsalpay abal an aychixtaláb pel ejtíl axé’ xi reloj. Yan i atikláb k’wajat in uk’chiyal abal wa’ats jun i aychixtaláb, ani walám tatá’ jayej awil ka wat’a’ antsaná’. ¿Jita’ walám ne’ets kin ejtow ti tólmiy? Yan i atikláb walám ti uchamal abal in éjtowal ti tólmiy pero yab junat jawa’ in tsálpayalchik. Max a Dios játs axi tu ts’ejkamal, ¿yab walám játs axi más in éjtowal tu ku tólmiy? An Biblia in ulal abal a Dios «yab ów ti k’wajat k’al wawá’ ani abal Jajá’ in lej lé’ tu ku tólmiy» (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:7).
Jawa’ in lé’ kin uluw an kaw aychixtaláb
Jawa’ in ulal an Biblia tin kwéntaj an aychixtaláb wé’ pilits k’al jawa’ in ulal an ilálix, an científicos ani k’e’at i atiklábchik axi exoblámadh. Ban Biblia an kaw aychixtaláb in lé’ kin uluw, ki lé’na’ jant’oj ani ki aychij ka wat’ey. An aychixtaláb u kalel k’al tsab i kaw: tam i lej lé’ ka wat’ey jant’oj alwa’ ani tam wa’ats jant’oj axi tu t’ajal ki lej bela’ abal ne’ets ka wat’ey. An aychixtaláb axi in olnál an Biblia yab pel i alk’idh kaw, kom talchik k’al axé’ xi kaw putnénekits.
An aychixtaláb ejtílits an belomtaláb, kom abal ki bela’ jant’oj kwa’al ki exla’ abal chubax wat’enek (Hebreos 11:1). Pero axé’ yab in lé’ kin uluw abal an belomtaláb ani an aychixtaláb jayetsej (1 Corintios 13:13).
Jun i t’iplab: tam i konchal jun i ja’úb tu ku tólmiy, i kwa’al an aychixtaláb abal ne’ets tu ku tólmiy. I aychal abal axé’ xi ja’úb tu ku tólmiy kom i exlál ani i tsu’umal abal in kulbetnál ti tólmix, ma tu tolmiyámal ti biyál. An belomtaláb ani an aychixtaláb lej junkudh, pero yab jayetsej. ¿Jant’oj i éjtowal ki t’aja’ abal an belomtaláb axi i kwa’al k’al a Dios ka tsapikméj?
Axi tu pidhál an aychixtaláb
A Jehová játs axi in t’ajál abal ki ko’oy i aychixtaláb. Ti biyál a Jehová u úchnalak abal játs «an aychixtaláb in k’ál a Israel» (Jeremías 14:8). Jawa’ an israelitas in áychalak pel k’al a Jehová ti uchan. Jaxtám tin lej tomnálak ka bíjiyat a Jehová ti aychixtaláb. Axé’ yab pelak expidh kom jajá’chik in k’a’inchalak jant’oj, pel kom a Dios in tejwamédhanchij ti biyál abal in pútuwal in káwintal. Patal jawa’ in t’ajamal a Jehová, in tólmiy abal an israelitas kin bela’ abal a Jehová ets’ey in pútuwal in káwintal. A Josué, in ok’nálak an israelitas ani in ucha’chik: «Tatá’chik a alwa exlál [...] abal patal an kaw axi a Jehová in ulumal ets’ey putnének» (Josué 23:14).
Al yan i támub, a Jehová in áynanchij kin tejwamédha’ abal ets’ey in pútuwal in káwintal. Ti Biblia i elál yan i aychixtaláb axi a Jehová in ulumal abal ne’ets tu ku pidha’. Jayej tu tejwamédhanchal abal talchik putnénekits. An k’ej kaw axi k’wajat dhuchadh ti Biblia dhuchan ejtíl max putnénekits.
Jaxtám ti lej tekedh ki bijiy an Biblia «an libro axi tu pidhal i aychixtaláb». Max ki exóbna’ jant’ini’ a Jehová in tolmiyámal an atiklábchik, ne’ets tu ku tólmiy abal ki bela’ k’al Jajá’. An abatwálej Pablo in uluw: «Jawa’ dhúchadhits ti al an t’okat dhuchlab játs abal ki exóbna’. Játs an kaw axi tu tólmiyal ki kuxuy jawa’ yajchik ani tu kulbédhanchal i ichích. K’al i ichích kuxudh ani kulbél i aychal a Dios tu ku t’ajchiyej jawa’ Jajá’ in ulumalits abal ne’ets kin t’aja’» (Romanos 15:4).
¿Jawa’ játs an aychixtaláb axi tu pidhál a Dios?
¿Jayk’i’ játs tam más i yéjenchal ki ko’oy i aychixtaláb? ¿Yab aníts abal pel tam i k’ibál jun i yanél ban tsemláj? Lej k’ibat i ats’ál ki ko’oy i aychixtaláb tam ka taley jun i yanél. ¿Yab aníts abal an tsemláj játs axi tu t’ajál abal más ki yajchikna’? Aníts, patal i exlál abal yab jita’ in éjtowal kin uluw abal ne’ets kin jek’a’ an tsemláj. Walám ki ejtow ki jek’a’ jun i wé’ pero yab i éjtowal ki uluw abal yab jayk’i’ ne’ets ku tsemets. An Biblia in ulal abal an tsemláj játs «an taltaláb tomólnax axi ne’ets ka talabedháj» (1 Corintios 15:26).
Tam, ¿jant’ini’ i tejwamedhál abal i kwa’al i aychixtaláb tam ka tsemets jita’ axi i k’anidhál? An pejach axi i ajiy jayej in ulal abal an tsemláj «ne’ets ka talabedháj abal ets’ey». A Jehová yanil in tejwamedhámal abal in kwa’al an tsapláb abal kin talabédha’ k’al an tsemláj abal ets’ey. ¿Jant’ini’ tin t’ajamal? In t’aja’ tam ti in edha’ talchik i tsemélom. An Biblia in olnál abal a Jehová in t’aja’ ka edháj nueve i atikláb axi k’wajatak tsémenek.
An Biblia in ulal abal a Jehová in pidha’ i tsapláb a Jesús abal kin edha’ a Lázaro. A Lázaro pelak in lej ja’úb a Jesús ani in ne’dhálakits tse’ a k’icháj ti talnek. Tam ti a Jesús in edha’ a Lazaro, tsu’tat k’al yan i atikláb (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).
Walám tatá’ ka konowiy ta bá’ jale’ ti a Jehová in edha’ an atiklabchik max talbél payey ani tsémetschik junil. Chubax, antsaná’ ti wat’ey, pero axé’ in tejwamedhál abal i éjtowal ki bela’ abal a Jehová ne’ets kin edha’ i ja’úbchik axi talnek. Yab pel i alk’idh kaw, a Jehová in tejwamedhámalits abal ne’ets kin putuw in káwintal. Jaxtám i lej belál ban aychixtaláb axi in ulumal abal ne’ets tu ku pidha’.
A Jesús in uluw: «Naná’its in edhax k’al an tsemélomchik ani in pidhóblix k’al i ejataláb» (Juan 11:25). A Jehová in pidhamal an tsapláb a Jesús abal kin edha’ patal an atiklábchik axi tsémenek. Jayej in uluw: «Lej chubax ne’ets kin bajuw an hora tam ne’ets kin tawna’ ka edháj patal an tsemélomchik» (Juan 5:28, 29). Patal axi xowé’ k’wajat ti koyol, k’wajat in aychal ka edháj abal ka k’wajiy ba jun i alabél Tsabál.
An kawlómej Isaías in uluw abal ne’ets ka wat’ey axé’ k’al jita’chik k’wajat ti koyol ban jolimtaláb: «Jita’chik tsémenek ne’ets ka wichiy ka ejtsin. Axi k’wajat ti wáyal ál tsabál, ne’ets ka éjtsinchik ani ne’ets ka dhajan k’al i kulbetaláb. Tatá’ ne’ets ka tajk’a’ an tsabál ejtíl tam u jelnal ani an tsemélomchik ne’ets ka wichiy ka wa’tsin» (Isaías 26:19, Versión Popular).
¿Yab aníts abal tu lej kanatbedhál axé’ xi kaw? An tsemélomchik k’wajat lej alwa’ béletnadh, antsaná’ jant’ini jun i t’ele’ k’wajat alwa’ béletnadh tin chúkul in mim. Patal jita’ k’wajat ban jolimtaláb, k’wajat tin tsalápil a Dios ani taná’ k’wajatchik lej alwa’ béletnadh (Lucas 20:37, 38). Lej we’its ne’ets ka éjtsinchik abal ka k’wajiy al jun i alabél Tsabál, ani ne’ets ka báts’uwatchik k’al in yanél lej kulbél antsaná’ jant’ini jun i nanaláb in aychal ka wa’tsin in t’ele’il. Tam, ets’ey ne’ets ki ko’oy i aychixtaláb bélits max ku tsemets.
Jant’ini tu tólmiyal an aychixtaláb
An abatwálej Pablo tu exóbchal jale’ ti lej exbadh ki ko’oy i aychixtaláb. In uluw abal pel ejtíl jun i casco axi tu béletnanchal i ók’ (1 Tesalonicenses 5:8). ¿Jale’ tin bijiy antsaná’? Ti biyál, tam an soldados u k’alelak ti pejéx, in k’wajbálak jun i casco axi ts’ejkadh k’al i pat’ál ani alalim in ne’dhálak jun i gorro axi ts’ejkadh k’al i ót’. K’al nixé’ xi casco u tolmiyábak abal max ka k’olchin in ók’, yab ka lej odhnáj. Tam, antsaná’ jant’ini’ an casco tu béletnanchal i ók’, an aychixtaláb tu béletnanchal i tsalápil. Max i lej belál ban aychixtaláb axi a Dios in ulumal, nibal jun i k’ibataláb ne’ets kin t’aja’ ku wat’adh tsálpaxin. ¿Yab aníts abal patal i yéjenchal axé’ xi aychixtaláb axi pel ejtíl i casco?
A Pablo in eyendha’ k’e’at i t’iplab abal ka kawin tin kwéntaj an aychixtaláb axi a Dios in binál. «Axé’ xi aychixtaláb pel jant’ini’ an pat’ál axi u pálchinal jun i tan abal ka ko’oyat kubat júnini’» (Hebreos 6:19). A Pablo in lej exlálak abal jale’ tu eynalak axé’ xi pat’ál kom jajá’ lej xe’tsin al i tan. Tam in tsú’talakchik abal ne’ets ka lej tsapnéj an áb, in pet’nálakchik axé’ xi pat’ál ál an já’. Max axé’ xi pat’ál ka alwa’ t’ayk’an ban tsabál, ne’etsak kin teyna’ an tan, abal yab ka lej odhnáj k’al an ík’.
Antsaná’ jayej, max i lej belál ban aychixtaláb axi a Dios in binámal, ne’ets ki ejtow ki kuxuy jawákits tam k’ibataláb axi k’wajat i tametnál. An aychixtaláb axi a Dios in binál játs abal lej we’its ne’ets ka taley an pojkaxtaláb, an pextaláb, an yajal ani ma an tsemláj (ka tsu’uw an recuadro axi k’wajat ban pág. 10). Axé’ xi aychixtaláb ne’ets tu ku tólmiy abal yab tu ku lej ódhna’ an k’ibataláb, kom ne’ets kin t’aja’ abal yab tu ku lej ata’ an kidhabtaláb axi u tejwamél ban xe’tsintaláb, ani antsaná’ ne’ets ki ejtow ki t’aja’ jawa’ a Dios tu konchal.
Tatá’ jayej a éjtowal ka bats’uw axé’ xi aychixtaláb. A Jehová in lé’ abal tatá’ jayej kit k’wajiy jant’ini’ Jajá’ tin lé’ak. Jajá’ in lej lé’ak «max ka jek’ondháj patal» an atiklábchik. ¿Jant’oj i éjtowal ki t’aja’ abal ku jek’ondháj? Ok’ox, an atikláb axi in lé’ ka jek’ondháj «kwa’al kin bajuw kin exla’ an chubaxtaláb» (1 Timoteo 2:4). An ts’ejkomchik k’al axé’ xi revista ne’ets ka lej kulbéj ti tólmiy ka exla’ an chubaxtaláb axi in olnál an Biblia. Yab jita’ ne’ets kin ejtow ti pidha’ jun i aychixtaláb ejtíl axi in binál a Dios.
Axé’ xi aychixtaláb ne’ets tu ku tólmiy abal yab ki walba’ ti bá’ kom a Dios ne’ets tu ku pidha’ an tsapláb abal ki ejtow ki t’ajchij in kulbetal (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). ¿Yab aníts abal játs axé’ xi aychixtaláb axi i yéjenchal? Tam, yab kit lej t’epin, wa’ats jun i aychixtaláb axi in éjtowal ti lej tólmiy ani tatá’ a éjtowal ka ela’.
[Recuadro/An foto]
Jale’ in tomnál ki ko’oy i aychixtaláb
Axé’ an textos axi k’wajat ban Biblia in éjtowal tu ku tólmiy ki ko’oy jun i aychixtaláb:
◼ A Dios tu uchál abal ne’ets tu ku pidha’ yan i alwataláb an k’icháj axi ta’tal.
An Biblia in ulal abal an Tsabál ne’ets ka k’wajiy lej alabél ani patal an atikláb ne’ets ka k’anidháxin ani ne’ets ka k’wajiy kulbél (Salmo 37:11, 29; Isaías 25:8; Revelación [Apocalipsis] 21:3, 4).
◼ A Dios yab u janamkaw.
A Jehová in pojkál an janamtaláb. A Jehová pel jun i Dios axi lej t’okat, jaxtám yab u janamkaw (Proverbios 6:16-19; Isaías 6:2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:18).
◼ In tsap a Dios yab u talél.
Expidh a Jehová játs axi in kwa’al patal an tsapláb. Nibal k’al jant’oj in éjtowal ka jálk’unchat in tsalápil (Éxodo 15:11; Isaías 40:25, 26).
◼ A Dios in lé’ abal ku k’wajiy abal ets’ey.
(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4.)
◼ A Dios in aychal abal ki t’aja’ jawa’ alwa’
Jajá’ yab expidh tu mét’anchal jawa’ yab i t’ajál alwa’, jayej in t’ajál ti kwéntaj i alwa’ t’ajbilábil (Salmo 103:12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Jajá’ in aychal ki t’aja’ jawa’ tekedh, ani tam antsaná’ ki t’aja’, Jajá’ u lej kulbél (Proverbios 27:11).
◼ A Jehová’ tu uchál abal ne’ets tu ku tólmiy abal ki putuw jawa’ i tsálpayal ki t’aja’.
Yab in tomnál ki ats’a’ abal u k’wajat kwetém, kom a Dios tu tólmiyal k’al in t’okat tsaplábil (Filipenses 4:13).
◼ A Dios in aychal abal ki lej bela’ k’al Jajá’.
A Jehová’ ets’ey in tejwamedhámal abal i éjtowal ki bela’ k’al Jajá’, yab jayk’i’ ne’ets tu ku k’ambiy (Salmo 25:3).
[An foto]
Jun i casco tu béletnanchal i ók’, an aychixtaláb tu béletnanchal i tsalápil
[An foto]
Jun i tan u teynáb k’al jun i pat’ál, an aychixtaláb jayej in éjtowal tu ku tólmiy abal yab ku lej t’e’pin
[An dhabal kʼal an foto]
Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo