Եկեղեցին պե՞տք է զբաղվի քաղաքականությամբ

«ԿԱՆԱԴԱՑԻ մի արքեպիսկոպոս ուխտավորներին ուղղված իր խոսքերում ասաց, որ քաղաքականությամբ զբաղվելը կարող է ծառայել աղքատների օգտին.... Նույնիսկ եթե այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ Աստված հավանություն չի տալիս տվյալ քաղաքական համակարգին, «մենք պետք է մասնակցենք քաղաքականությանը, որպեսզի արդարություն հաստատենք աղքատների համար»» («Catholic News»)։

Հաղորդագրություններն այն մասին, որ հոգևոր դասի առաջատար ներկայացուցիչները դրականորեն են արտահայտվում քաղաքականությամբ զբաղվելու վերաբերյալ, հազվադեպ չեն։ Արտասովոր չէ նաև տեսնել, որ հոգևոր առաջնորդները քաղաքական որևէ պաշտոն են զբաղեցնում։ Նրանցից ոմանք փորձում են բարեփոխումներ կատարել քաղաքական համակարգում։ Ոմանք էլ մարդկանց հիշողության մեջ մնում են ռասայական հավասարության և ստրկատիրության վերացման համար իրենց ծավալած գործունեությամբ, ինչով և հիացմունք ենք պատճառում նրանց։

Այնուամենայնիվ, բազմաթիվ կրոնասեր մարդիկ շփոթության մեջ են ընկնում, երբ իրենց քարոզիչները որոշակի դիրք են բռնում քաղաքական հարցերում։ Քաղաքական աստվածաբանության վերաբերյալ մի հոդվածում ասվում է, որ Ավետարանչական եկեղեցի հաճախողները երբեմն հարց էին բարձրացնում, թե «արդյոք իրենց հոգևորականները պետք է քաղաքական գործունեություն ծավալեն» («Christian Century»)։ Շատ հավատացյալներ այն կարծիքին են, որ եկեղեցին պարզապես չափազանց սուրբ է քաղաքականությամբ զբաղվելու համար։

Այս ամենի հետևանքով առաջ են գալիս որոշ հետաքրքիր հարցեր, որոնք մտահոգություն են պատճառում բոլոր այն մարդկանց, ովքեր ցանկանում են, որ աշխարհը փոխվի դեպի լավը։ Կարո՞ղ են արդյոք քրիստոնեության քարոզիչները բարեփոխել քաղաքական համակարգը։a Արդյո՞ք քաղաքականությամբ զբաղվելը կառավարությունն ու աշխարհը դեպի լավը փոխելու Աստծո ընտրած միջոցն է։ Արդյո՞ք քրիստոնեությունը ի սկզբանե հիմնադրվեց նոր ձևով քաղաքականություն վարելու նպատակով։

Ինչպես սկիզբ դրվեց Քրիստոսի անունով տարվող քաղաքականությանը

Եկեղեցու վաղ շրջանին վերաբերող իր գրքում պատմաբան Հենրի Չադվիքը գրում է, որ առաջին քրիստոնեական ժողովը հայտնի էր «այս աշխարհում իշխանության հասնելու հանդեպ [իր] անտարբերությամբ»։ Դա «քաղաքականապես չեզոք, ամենաանվտանգ և ամենախաղաղ համայնքն» էր («The Early Church»)։ Իսկ քրիստոնեության պատմությանը վերաբերող մեկ այլ աշխատության մեջ ասվում է. «Քրիստոնյաների շրջանում լայնորեն տարածված էր այն համոզմունքը, որ նրանց շարքերում գտնվող և ոչ մի անհատ չպետք է պետական որևէ պաշտոն զբաղեցնի.... Նույնիսկ երրորդ դարի սկզբում, ինչպես նշում է Հիպպոլիտոսը, պատմականորեն հաստատված քրիստոնեական ավանդությամբ պահանջվում էր, որ պետական պաշտոնյան հրաժարվի իր դիրքից, եթե ցանկանում է միանալ Եկեղեցուն» («A History of Christianity»)։ Աստիճանաբար, սակայն, բազմաթիվ քրիստոնեական ժողովներում առաջնորդություն վերցրեցին իշխանության ձգտող մարդիկ, որոնք սկսեցին բարձր տիտղոսներ վերագրել իրենց (Գործք 20։29, 30)։ Ոմանք ցանկանում էին ոչ միայն հոգևոր առաջնորդներ լինել, այլև քաղաքական։ Անսպասելիորեն հռոմեական կառավարության մեջ տեղի ունեցավ մի փոփոխություն, որն այդ եկեղեցականներին հնարավորություն տվեց հասել իրենց նպատակին։

Մ.թ. 312 թ.–ին Հռոմի հեթանոս կայսր Կոստանդինը սկսեց բարեկամաբար վերաբերվել այսպես կոչված քրիստոնեությանը։ Զարմանալի է, բայց եկեղեցու եպիսկոպոսները համաձայնվեցին զիջումների գնալ՝ փոխանակելով դրանք այն առանձնաշնորհումների հետ, որ այդ հեթանոս կայսրը տվեց իրենց։ «Եկեղեցու մասնակցությունը կարևոր քաղաքական հարցերին գնալով ավելի ու ավելի մեծացավ»,— գրում է Հենրի Չադվիքը։ Ինչպե՞ս անդրադարձավ քաղաքական գործերին միջամտելը հոգևոր գործիչների վրա։

Ինչպես քաղաքականությունը ազդեց քարոզիչների վրա

Այն գաղափարը, որ Աստված եկեղեցականներին օգտագործելու է որպես քաղաքական գործիչների, հատկապես զարգացրեց Օգոստինոսը (հինգերորդ դարի ազդեցիկ կաթոլիկ աստվածաբան)։ Նրա պատկերացմամբ՝ եկեղեցին ղեկավարելու էր ազգերը և խաղաղություն էր բերելու մարդկությանը։ Բայց ահա թե ինչ է գրում պատմաբան Հերբերթ Ուելսը. «Եվրոպայի պատմությունը 5–15-րդ դարերի ընթացքում Աստծո աջակցությունը վայելող համաշխարհային կառավարության մասին այս վեհ գաղափարի ձախողման պատմությունն է»։ Քրիստոնեական աշխարհը չկարողացավ խաղաղություն հաստատել նույնիսկ Եվրոպայում, ուստի ինչ խոսք կարող է գնալ աշխարհին խաղաղություն բերելու մասին։ Այն, ինչ մարդկանց կողմից դիտվում էր որպես քրիստոնեություն, շատերի աչքում կորցրեց իր արժեքը։ Ի՞նչ պատահեց։

Իրենց քրիստոնեության քարոզիչ անվանող շատ մարդիկ քաղաքականության մեջ ներգրավվեցին բարի մղումներով, սակայն հետագայում սկսեցին մասնակցել չար գործերի։ Քարոզիչ և Աստվածաշնչի թարգմանիչ Մարտին Լյութերը, օրինակ, հայտնի է կաթոլիկ եկեղեցին բարեփոխելու ուղղությամբ իր թափած ջանքերով։ Սակայն եկեղեցու վարդապետության դեմ իր բռնած հաստատուն դիրքի պատճառով նա սկսեց մեծ հեղինակություն վայելել այն մարդկանց շրջանում, ովքեր ձգտում էին քաղաքական ապստամբության։ Երբ Լյութերը նույնպես սկսեց քաղաքական տեսակետներ արտահայտել, կորցրեց շատերի հարգանքը։ Սկզբում նա աջակցում էր գյուղացիներին, որոնք ապստամբում էին իրենց կեղեքող ազնվականների դեմ։ Սակայն երբ ապստամբությունը վայրագության տեսք ստացավ, նա սկսեց խրախուսել ազնվականներին վերջ դնել այդ խռովությանը, ինչը նրանք իրականացրին՝ հազարավոր մարդկանց մորթելով։ Զարմանալի չէ, որ գյուղացիները սկսեցին Լյութերին դավաճան համարել։ Վերջինս դրդեց ազնվականներին ապստամբել ընդդեմ կաթոլիկ կայսրի։ Իրականում, հենց սկզբից բողոքականները (այսպես կոչվեցին Լյութերի հետևորդները) քաղաքական շարժում կազմակերպեցին։ Իշխանություն ձեռք բերելը ի՞նչ ազդեցություն թողեց Լյութերի վրա։ Այն ապականեց նրան։ Օրինակ՝ թեպետ նա սկզբում դեմ էր այլադավանների վրա ուժ գործադրելու գաղափարին, հետագայում սկսեց խրախուսել իր քաղաքական համախոհներին կրակով այրել նրանց, ովքեր դեմ էին նորածինների մկրտությանը։

Ժան Կալվինը Ժնևի հայտնի հոգևոր գործիչներից էր։ Աստիճանաբար նա ձեռք բերեց նաև քաղաքական մեծ իշխանություն։ Երբ Միգել Սերվետոսը բացատրեց, որ Գրությունները թիկունք չեն կանգնում Երրորդության ուսմունքին, Կալվինը, գործի դնելով իր քաղաքական ազդեցությունը, ցցի վրա այրել տվեց նրան։ Ինչպիսի՜ ահավոր խոտորում Հիսուսի ուսմունքներից։

Հավանաբար, այս մարդիկ մոռացել էին, թե ինչ է ասում Աստվածաշունչը Ա Յովհաննէս 5։19–ում. «Բոլոր աշխարհքը չարութեան մէջ է կենում [«Չարի իշխանության տակ է», ՆԱ]»։ Արդյո՞ք այդ գործիչները անկեղծորեն ցանկանում էին բարեփոխել իրենց օրերի քաղաքական համակարգը, թե՞ նրանց գրավում էր իշխանության հասնելու և ազդեցիկ ընկերներ ունենալու հեռանկարը։ Բոլոր դեպքերում, նրանք պետք է հիշեին Հիսուսի աշակերտ Հակոբոսի խոսքերը։ Վերջինս Աստծո ներշնչմամբ գրել էր. «Չ’գիտէ՞ք որ աշխարհքիս սէրը թշնամութիւն է Աստուծոյ դէմ. արդ ով որ կարողանայ աշխարհքի բարեկամ լինել, իր անձն Աստուծոյ թշնամի կ’անէ» (Յակոբոս 4։4)։ Հակոբոսը գիտեր, որ Հիսուսն իր աշակերտների մասին ասել էր հետևյալը. «[Նրանք] աշխարհքիցը չեն, ինչպէս ես էլ աշխարհքիցը չեմ» (Յովհաննէս 17։14)։

Չնայած այս ամենին՝ շատերը հրաժարվում են քաղաքական հարցերում չեզոք դիրք բռնել, այսինքն՝ աշխարհի մաս չկազմել, նույնիսկ երբ հասկանում են, որ քրիստոնյան չպետք է մասնակցի այս աշխարհի չար գործերին։ Նրանք պնդում են, թե այդպիսի դիրքը խանգարում է քրիստոնյաներին գործնականորեն արտահայտել իրենց սերը ուրիշների հանդեպ։ Նման անհատները գտնում են, որ եկեղեցական առաջնորդները պետք է խոսքով և գործով պայքարեն անօրինության և անարդարության վերացման համար։ Սակայն արդյո՞ք չեզոքության մասին Հիսուսի պատվերին հետևելով՝ իսկապես հնարավոր չի լինի հոգատարություն ցուցաբերել ուրիշների հանդեպ։ Կարո՞ղ է արդյոք քրիստոնյան իրեն զերծ պահել մարդկանց պառակտող քաղաքականությունից ու միևնույն ժամանակ գործնական օգնություն ցույց տալ մերձավորին։ Այս հարցերը կքննարկվեն հաջորդ հոդվածում։

[ծանոթագրություն]

[նկար 4–րդ էջի վրա]

Քաղաքական իշխանություն ձեռք բերելու նպատակով առաջատար եկեղեցականները հպատակվեցին այնպիսի ղեկավարների, ինչպիսին էր Կոստանդին կայսրը

[թույլտվությամբ]

Musée du Louvre, Paris

[նկարներ 5–րդ էջի վրա]

Ինչո՞ւ մեծահամբավ հոգևոր առաջնորդները ներգրավվեցին քաղաքականության մեջ

Օգոստինոս

Լյութեր

Կալվին

[թույլտվությամբ]

Augustine: ICCD Photo; Calvin: Portrait by Holbein, from the book The History of Protestantism (Vol. II)