Կենսագրություն

Եհովայի օգնությամբ վերապրեցինք բռնատիրական վարչակարգերից

Պատմում է Հենրիկ Դորնիկը

ԾՆՎԵԼ եմ 1926 թ.–ին։ Ծնողներս նվիրված կաթոլիկներ էին։ Նրանք ապրում էին Ռուդա Սլյոնսկա հանքարդյունաբերական քաղաքում, որը գտնվում է Լեհաստանի հարավում՝ Կատովիցե քաղաքի մոտ։ Նրանք սովորեցնում էին ինձ, ավագ եղբորս՝ Բերնարդին, և երկու կրտսեր քույրերիս՝ Ռոզային ու Էդիտային, աղոթել, հաճախել եկեղեցի և պահել ապաշխարության խորհուրդը։

Աստվածաշնչյան ճշմարտությունը մտնում է մեր տուն

Մի օր՝ 1937–ի հունվարին (այդ ժամանակ տասը տարեկան էի), հայրս ուրախացած տուն եկավ։ Նա իր հետ բերել էր մի մեծ, հաստափոր գիրք, որը նրան տվել էին Եհովայի վկաները։ Հայրս ասաց. «Երեխանե՛ր, տեսեք, թե ինձ ինչ են տվել՝ Աստվածաշունչ»։ Ես երբեք այդ գիրքը չէի տեսել։

Կաթոլիկ եկեղեցին երկար ժամանակ մեծ ազդեցություն ուներ Ռուդա Սլյոնսկայում և նրա մերձակայքում։ Հոգևորականները մտերիմ էին հանքատերերի հետ և բացարձակ հնազանդություն էին պահանջում բանվորներից ու նրանց ընտանիքներից։ Եթե մի հանքափոր չէր հաճախում պատարագի կամ հրաժարվում էր գնալ խոստովանության, նա համարվում էր անհավատ և աշխատանքից հեռացվելու վտանգի տակ էր ընկնում։ Շուտով այդպիսի վտանգ սպառնաց նաև հորս, քանի որ նա սկսել էր շփվել Եհովայի վկաների հետ։ Սակայն, երբ քահանան եկավ մեր տուն, և հայրս բոլորի առջև բացահայտեց նրա կրոնական կեղծավորությունը, վերջինս, չցանկանալով ունենալ խնդիրներ, այնպես արեց, որ հայրս աշխատանքից չհեռացվի։

Քահանայի այցելությունից հետո Աստվածաշունչն ուսումնասիրելու ավելի մեծ վճռականությամբ լցվեցի։ Աստիճանաբար սկսեցի սիրել Եհովային ու մտերիմ հարաբերություններ զարգացնել նրա հետ։ Քահանայի հետ հորս զրույցից մի քանի ամիս անց մենք ներկա եղանք Քրիստոսի մահվան Հիշատակի երեկոյին, որի ընթացքում հորս ծանոթացրին 30 հոգուց բաղկացած մի խմբի հետ՝ ասելով. «Սա Հովնադաբն է»։ Շուտով իմացա, որ «հովնադաբները» ներկայացնում են այն քրիստոնյաներին, ովքեր երկրային հույս ունեն, և որոնց թիվը դեռ պետք է ավելանաa (Դ Թագաւորաց 10։15–17)։

«Երիտասա՛րդ, գիտե՞ս, թե ինչ է մկրտությունը»

Ճշմարտությունն ընդունելուց հետո հայրս խմելը թողեց. նա դարձավ լավ ամուսին ու լավ հայր։ Սակայն մայրս չէր ընդունում նրա կրոնական հայացքները։ Նա ասում էր, որ ավելի լավ կլիներ, եթե հայրիկը առաջվա կյանքով ապրեր ու մնար կաթոլիկ։ Այնուամենայնիվ, երբ սկսվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, մայրս նկատեց, որ այն քահանաները, որոնք աղոթում էին, որ Լեհաստանը հաղթեր Գերմանիային, այժմ շնորհակալական աղոթքներ էին ասում Աստծուն Հիտլերի հաջողությունների համար։ Հետագայում՝ 1941–ին, մայրս միացավ մեզ և սկսեց ծառայել Եհովային։

Մինչ այդ ես ցանկություն էի հայտնել ջրի մկրտությամբ խորհրդանշելու իմ նվիրումը Աստծուն, սակայն ժողովի երեցները մտածում էին, որ դեռ փոքր էի։ Նրանք ասացին, որ սպասեմ։ Ի վերջո, 1940 թ. դեկտեմբերի 10–ին եղբայր Կոնրադ Գրաբովին (նա մահացավ համակենտրոնացման ճամբարում՝ մինչև վերջ իր հավատարմությունը պահելով) փոքր սենյակում գաղտնի հարցազրույց անցկացրեց ինձ հետ։ Նա հինգ հարց տվեց և իմ պատասխաններից բավարարվելով՝ մկրտեց ինձ։ Այդ հարցերից էին. «Երիտասա՛րդ, գիտե՞ս, թե ինչ է մկրտությունը։ Գիտե՞ս, որ այժմ, երբ պատերազմ է, շուտով դու ստիպված կլինես որոշել՝ հավատարիմ լինել Հիտլերի՞ն, թե՞ Եհովային։ Եթե որոշես Եհովային հավատարիմ մնալ, գուցե կորցնես կյանքդ»։ Առանց երկմտելու պատասխանեցի՝ գիտեմ։

Հալածանքը սկսվում է

Ինչո՞ւ Կոնրադ Գրաբովին այդպիսի հարցեր տվեց։ 1939–ին գերմանական բանակը ներխուժեց Լեհաստան։ Մեր հավատն ու անարատությունը ծայրաստիճան փորձվեցին։ Իրավիճակն օր օրի սրվում էր։ Լուրեր էինք ստանում, որ մեր քրիստոնյա եղբայրներն ու քույրերը ձերբակալվում են, արտաքսվում երկրից, ուղարկվում բանտ կամ համակենտրոնացման ճամբար։ Շուտով նույն կերպով փորձվելու էր նաև մեր հավատը։

Նացիստները ցանկանում էին երիտասարդ սերնդին՝ այդ թվում նաև մեզ՝ չորսիս, դարձնել Երրորդ Ռայխի նախանձախնդիր պաշտպաններ։ Քանի որ հայրս ու մայրս մի քանի անգամ մերժել էին ստորագրել ֆոլքլիստ–ը (այն մարդկանց անունների ցանկը, ովքեր ունեին կամ ցանկանում էին ունենալ Գերմանիայի քաղաքացիություն), նրանց զրկեցին ծնողական իրավունքներից։ Հորս ուղարկեցին Օսվենցիմի համակենտրոնացման ճամբար։ 1944 թ. փետրվարին ինձ ու եղբորս տարան ուղղիչ–դաստիարակչական դպրոց, որը գտնվում էր Գրոդկովում (Գրոթկաու)՝ Նիսայի մոտ, իսկ քույրերիս ուղարկեցին Չարնովոնսեի (Քլոստերբրյուկ, գտնվում է Օպոլեի մոտ) կաթոլիկ մենաստանը։ Նրանց նպատակն էր ստիպել մեզ մերժելու այն, ինչ իշխանությունները կոչում էին «մեր ծնողների խարդախ հայացքներ»։ Մայրս տանը մենակ մնաց։

Ուղղիչ–դաստիարակչական դպրոցի բակում ամեն առավոտ բարձրացնում էին սվաստիկայի պատկերով դրոշը և հրամայում էին աջ ձեռքը բարձրացնել ու ողջունել՝ ասելով «հա՛յլ Հիտլեր»։ Դա հավատի ծանր փորձություն էր, բայց ես ու Բերնարդը մնացինք հաստատակամ և զիջումների չգնացինք։ «Անհարգալից» վարքի համար մեզ դաժանորեն ծեծեցին։ Մեզ կոտրելու նրանց հետագա ջանքերը նույնպես անհաջողության մատնվեցին, և ի վերջո էսէսականները վերջնական պայման դրեցին մեր առջև՝ ասելով. «Կա՛մ դուք կստորագրեք Գերմանիային հավատարիմ մնալու վերաբերյալ փաստաթուղթը և կմիանաք «Վերմախտին» [գերմանական բանակին], կա՛մ ձեզ կուղարկենք համակենտրոնացման ճամբար»։

1944 թ. օգոստոսին իշխանությունները պաշտոնապես հանձնարարեցին, որ մեզ ուղարկեն համակենտրոնացման ճամբար՝ ասելով. «Անհնար է համոզել նրանց մի բան անել։ Նահատակվելու հեռանկարը նրանց ուրախություն է բերում։ Նրանց ըմբոստությունը սպառնում է ամբողջ դպրոցին»։ Թեև ես ոչ մի ցանկություն չունեի նահատակվելու, խիզախությամբ և արժանապատվությամբ Եհովային հավատարիմ մնալու համար տառապելն իրոք ուրախություն էր բերում ինձ (Գործեր 5։41)։ Իհարկե, ոչ մի դեպքում չէի կարող իմ ուժերով դիմանալ այն տառապանքներին, որ շուտով կրելու էի։ Ջերմեռանդ աղոթքները ավելի մոտեցրին ինձ Եհովային, և նա ինձ համար դարձավ վստահելի Օգնական (Եբրայեցիներ 13։6)։

Համակենտրոնացման ճամբարում

Շուտով ինձ տարան Գրոս–Ռոզենի համակենտրոնացման ճամբար (Սիլեզիա)։ Ինձ՝ որպես բանտարկյալի, տվեցին համար և մանուշակագույն եռանկյունի, որը Եհովայի վկաների նշանն էր։ Էսէսականներն ընտրության հնարավորություն տվեցին։ Ես կարող էի ազատվել ճամբարից և նույնիսկ նացիստական բանակի սպա դառնալ, բայց մի պայմանով։ Նրանք ասացին. «Դու պետք է հրաժարվես Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների գաղափարներից. դրանք հակառակ են Երրորդ Ռայխին»։ Ուրիշ ոչ մի բանտարկյալ նման առաջարկ չստացավ։ Միայն Եհովայի վկաներին էին տալիս ճամբարից ազատվելու հնարավորություն։ Սակայն հազարավորների պես՝ ես էլ հաստատակամորեն հրաժարվեցի այդ «առանձնաշնորհումից»։ Էսէսականներն ինձ այսպես պատասխանեցին. «Տեսնո՞ւմ ես դիակիզարանի ծխնելույզը։ Լավ մտածիր։ Եթե շարունակես համառել, ապա ճամբարից դուրս կգաս միայն ծխնելույզի միջով»։ Ես կրկին մերժեցի և այդ պահին լցվեցի «Աստծու խաղաղությամբ, որ գերազանցում է ամեն միտք» (Փիլիպպեցիներ 4։6, 7)։

Աղոթում էի, որ կարողանամ կապ հաստատել ճամբարում եղող հավատակիցներիս հետ, և Եհովան պատասխանեց իմ աղոթքին։ Այդ քրիստոնյաների մեջ էր Գուստավ Բաումերտ անունով մի հավատարիմ եղբայր, որը քնքշությամբ և սիրով հոգ տարավ ինձ։ Ես լիովին զգացի, որ Եհովան իրոք «ջերմ կարեկցանքի Հայր է և ամենայն մխիթարության Աստված» (2 Կորնթացիներ 1։3)։

Մի քանի ամիս անց մոտեցող ռուսական բանակը ստիպեց նացիստներին արագորեն էվակուացնել ճամբարը։ Մինչ պատրաստվում էինք հեռանալ, մենք՝ եղբայրներս, վտանգի ենթարկելով մեր կյանքը, որոշեցինք գնալ կանանց բարաքները և տեսնել, թե ինչպես են մեր 20 հոգևոր քույրերը, որոնց թվում էին Էլզա Աբտը և Գերտրուդ Օտը։b Մեզ տեսնելով՝ նրանք վազելով մոտեցան։ Իրար հետ մի քանի քաջալերական խոսքեր փոխանակեցինք, հետո քույրերը սկսեցին երգել Թագավորության երգերից մեկը, որտեղ կային այսպիսի խոսքեր. «Ով անձնվեր ու հավատարիմ է, չի համակվի նա վախով»։c Բոլորիս աչքերը արցունքով լցվեցին։

Դեպի հաջորդ ճամբար

Նացիստները 100–150 բանտարկյալ լցրեցին քարածխի դատարկ վագոնների մեջ, և առանց ուտելիքի ու ջրի՝ մենք ճանապարհ ընկանք։ Սառնամանիք էր։ Անձրև էր գալիս։ Մեզ տանջում էր ծարավը և տենդը։ Հիվանդ և ուժասպառ բանտարկյալներն ընկնում էին ու մահանում. վագոնները պակաս բազմամարդ էին դառնում։ Ոտքերս ու հոդերս այնքան էին ուռչել, որ չէի կարողանում կանգնել։ Տասը օր հետո հասանք Միթելբաու–Դորայի ճամբարը, որը գտնվում էր Նորդհաուզենում՝ Թյուրինգիայի Վայմար քաղաքի մոտ։ Շատ քիչ բանտարկյալներ էին կենդանի մնացել։ Հետաքրքիր է, որ մեր եղբայրներից ոչ մեկը այդ սարսափելի տեղափոխության ժամանակ չմահացավ։

Դրանից հետո ուժերս նոր էի վերականգնել, երբ ճամբարում դիզենտերիայի համաճարակ սկսվեց, և ես ու մեր եղբայրներից մի քանիսը վարակվեցինք։ Մեզ ասացին, որ միառժամանակ հրաժարվենք ճամբարում տրվող ապուրից և միայն բոված հաց ուտենք։ Ես այդպես վարվեցի և շուտով ապաքինվեցի։ 1945 թ. մարտին իմացանք, որ այդ տարվա խոսքը Մատթեոս 28։19–ն էր, որտեղ ասվում է. «Գնացե՛ք և բոլոր ազգերի մարդկանցից աշակերտնե՛ր դարձրեք»։ Ըստ ամենայնի, ճամբարի դարպասները շուտով բացվելու էին, և բարի լուրը շարունակվելու էր քարոզվել։ Դա մեզ հույսով և ուրախությամբ լցրեց, քանի որ կարծում էինք, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը կավարտվեր Արմագեդոն պատերազմով։ Ի՜նչ հրաշալի կերպով էր Եհովան ամրացնում մեզ այդ դժվարին ժամանակներում։

Ազատություն ճամբարներից

1945 թ. ապրիլի 1–ին դաշնակից զորքերը ռմբակոծեցին էսէսականների բարաքները և մոտակայքում գտնվող մեր ճամբարը։ Շատերը սպանվեցին կամ վիրավորվեցին։ Հաջորդ օրը դարձյալ ռմբակոծեցին, այս անգամ շատ ավելի ուժեղ։ Ռումբի պայթյունն ինձ օդ շպրտեց։

Եղբայրներից մեկը՝ Ֆրից Ուլրիխը, ինձ օգնության հասավ։ Նա սկսեց փորել հողաթումբը՝ հուսալով, որ դեռ կենդանի եմ։ Ի վերջո, գտավ ինձ ու հանեց «գետնի» տակից։ Երբ ուշքի եկա, հասկացա, որ բազմաթիվ ծանր վնասվածքներ եմ ստացել երեսիս ու մարմնիս վրա և չեմ լսում։ Պայթյունից ականջներիս թմբկաթաղանթները վնասվել էին։ Երկար տարիներ լսողությունս չէր վերականգնվում, բայց ի վերջո բուժվեցի։

Հազարավոր բանտարկյալներից միայն մի քանիսը կենդանի մնացին այդ ռմբակոծությունից։ Մահացան նաև եղբայրներից մի քանիսը, այդ թվում նաև իմ սիրելի եղբայր Գուստավ Բաումերտը։ Վերքերիցս վարակ անցավ, և բարձր ջերմություն ունեի։ Շուտով դաշնակիցները գտան մեզ ու ազատեցին։ Քանի որ մահացած բանտարկյալների դիակները սկսեցին փտել, բծավոր տիֆի համաճարակ բռնկվեց, որով ես նույնպես հիվանդացա։ Մյուս հիվանդների հետ ինձ տարան հիվանդանոց։ Չնայած բժիշկների ջանքերին՝ մեզանից միայն երեքը ողջ մնաց։ Որքա՜ն երախտապարտ էի Եհովային, որ այդ դժվարին ժամանակներում զորացրեց ինձ, և ես կարողացա հավատարիմ մնալ իրեն։ Նաև շնորհակալ էի, որ նա փրկեց ինձ «մահվան շուքից» (Սաղմոս 23։4)։

Վերջապես վերադառնում եմ տուն

Գերմանացիների պարտությունից հետո հույս ունեի հնարավորին չափ շուտ վերադառնալ տուն, սակայն դա ավելի դժվար եղավ, քան ես պատկերացնում էի։ Նախկին բանտարկյալներից ոմանք, որոնք Կաթոլիկական շարժման անդամներ էին, նկատեցին ինձ։ Բղավելով՝ «սպանե՛ք դրան»՝ նրանք ինձ գետին գցեցին ու սկսեցին ոտքերով հարվածել։ Հանկարծ մի մարդ եկավ ու ինձ ազատեց նրանց ձեռքից։ Սակայն երկար ժամանակ պահանջվեց, որ ապաքինվեմ, քանի որ վիրավորվել էի ու տիֆի պատճառով դեռ թույլ էի։ Վերջիվերջո, լավացա և ի վիճակի էի տուն գնալու։ Շատ երջանիկ էի, որ դարձյալ ընտանիքիս հետ էի։ Նրանք բոլորը հուզվեցին, երբ տեսան ինձ, քանի որ կարծում էին, թե մահացել եմ։

Շուտով մենք վերսկսեցինք քարոզչական ծառայությունը, և շատ ազնվասիրտ մարդիկ, ովքեր փնտրում էին ճշմարտությունը, դրականորեն արձագանքեցին։ Ինձ հանձնարարվեց ժողովներին աստվածաշնչյան գրականություն մատակարարել։ Ուրիշ եղբայրների հետ ես առանձնաշնորհում ունեցա Վայմարում հանդիպելու Գերմանիայի մասնաճյուղի ներկայացուցիչների հետ, և այնտեղից Լեհաստան բերեցինք «Դիտարանի» հետպատերազմյան առաջին համարները։ Դրանք անմիջապես թարգմանվեցին, պատրաստվեցին ձևանմուշները, հետո տպագրվեցին։ Երբ Լոձի մեր գրասենյակը լիովին ստանձնեց Լեհաստանում կատարվող քարոզչական գործի վերահսկողությունը, ժողովները սկսեցին կանոնավորաբար աստվածաշնչյան գրականություն ստանալ։ Ես դարձա հատուկ ռահվիրա, այսինքն՝ լիաժամ ավետարանիչ, և նշանակվեցի ծառայելու Սիլեզիայում։ Սա մի հսկայական տարածք էր, որի մեծ մասը մտնում էր Լեհաստանի կազմի մեջ։

Սակայն շուտով Եհովայի վկաների դեմ հալածանքը վերսկսվեց՝ այս անգամ Լեհաստանում նոր հիմնադրված կոմունիստական վարչակարգի կողմից։ Քրիստոնեական չեզոքության պատճառով 1948–ին ինձ դատապարտեցին երկու տարվա ազատազրկման։ Բանտում շատերին օգնեցի, որ մոտենան Աստծուն։ Նրանցից մեկը ճշմարտության կողմը բռնեց և հետագայում նվիրվեց Եհովային ու մկրտվեց։

1952–ին ինձ կրկին բանտարկեցին՝ այս անգամ մեղադրելով, թե լրտեսում եմ հօգուտ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների։ Նախքան իմ դատը ինձ պահում էին մենախցում և օրուգիշեր հարցաքննում էին։ Սակայն Եհովան դարձյալ ազատեց ինձ հետապնդողներից, և հետագա տարիներին այլևս այդպիսի հալածանք չունեցա։

Ինչն օգնեց ինձ տոկալ

Հետ նայելով փորձություններով ու դժվարություններով լի այդ տարիներին՝ տեսնում եմ, թե ինչն էր ինձ քաջալերում։ Առաջին հերթին, ինձ տոկալու զորություն էին տալիս Եհովան ու նրա Խոսքը՝ Աստվածաշունչը։ Անդադար ու թախանձագին աղերսանքները «ամենայն մխիթարության Աստծուն» ու նրա Խոսքի ամենօրյա ուսումնասիրությունը ինձ և ուրիշների օգնում էին հոգևորապես կենդանի մնալ։ «Դիտարանի» ձեռագիր օրինակները նույնպես սնում և զորացնում էին մեր հավատը։ Համակենտրոնացման ճամբարներում ինձ մեծապես զորացնում էին նաև իմ հոգատար հավատակիցները, որոնք պատրաստ էին օգնության հասնելու։

Եհովայի տված մյուս օրհնությունը կինս էր՝ Մարիան։ Մենք ամուսնացանք 1950–ին, այնուհետև ունեցանք մեր աղջկան՝ Հալինային։ Նա սիրեց Եհովային և ծառայում է նրան։ Ես ու Մարիան միասին ապրեցինք 35 տարի։ Ցավոք, հիվանդության հետ երկար պայքարելուց հետո նա մահացավ։ Նրա մահը ինձ վիշտ ու ցավ պատճառեց, ու թեև մի որոշ ժամանակ ես ինձ «վայր գցված» էի զգում, բայց «կործանված» չէի (2 Կորնթացիներ 4։9)։ Այդ դժվար պահերին ինձ նեցուկ եղան աղջիկս, նրա ամուսինը և թոռնիկներս։ Նրանք բոլորն էլ հավատարմորեն ծառայում են Եհովային։

1990 թ.–ից սկսած՝ ծառայում եմ Լեհաստանի մասնաճյուղում։ Մեծ օրհնություն է ամեն օր լինել և հաղորդակցվել Բեթելի հրաշալի ընտանիքի հետ։ Քանի որ առողջությունս աստիճանաբար վատանում է, երբեմն ինձ զգում եմ ինչպես մի թույլ արծիվ, որը չի կարողանում թափահարել թևերը։ Այնուամենայնիվ, վստահությամբ եմ նայում ապագային և «Տիրոջն եմ երգում, որ բարի արավ ինձ» մինչև այսօր (Սաղմոս 13։5բ)։ Անձկագին սպասում եմ այն օրվան, երբ Եհովան՝ իմ Օգնականը, կվերացնի այն բոլոր վնասները, որ հասցրել է Սատանայի ճնշող իշխանությունը։

[ծանոթագրություններ]

[նկար 10–րդ էջի վրա]

Այս համարը և մանուշակագույն եռանկյունին ստացա համակենտրոնացման ճամբարում

[նկար 12–րդ էջի վրա]

Կնոջս՝ Մարիայի հետ 1980–ին