O-Watchtower LIBRARY MORUNGOVI
O-Watchtower
LIBRARY MORUNGOVI
Otjiherero
Ḓ
  • Ḓ
  • Ṋ
  • Ṱ
  • ḓ
  • ṋ
  • ṱ
  • OMBEIBELA
  • OMAMBO
  • OZOMBONGARERO
  • Lmn omik. 3-30
  • “Tara, Ami Me Yarura Avihe Koupe!”

Kape nokavidio koviṋa mbi wa toorora.

Tu isira, pe nouzeu okunyanda okavidio.

  • “Tara, Ami Me Yarura Avihe Koupe!”
  • “Tara, Ami Me Yarura Avihe Koupe!”
  • Omapu
  • Oviṋa vimwe
  • Embo Ndi Mari Kahurura Oparadisa
  • Ombeibela—Embo rokOutjiro
  • Mukuru wOmbeibela
  • Oviutwa nOviungura Ovihimise vyaJehova
  • Oviṋa Ovivi—Omena Ratjike Mukuru Tje Vi Yandjera?
  • Omunavita—Onḓiro
  • Ongutukiro kOnḓiro
  • Omakotokero kOmuinyo
  • Ohoromende Ndje Urisiwa yOhange
  • Omahongero wOkuhita mOparadisa
  • Ondando yaMukuru kehi oyatjike?
    Ombeibela tjiri i honga tjike?
  • Kombunda yaArmagedon, Ehi Oparadisa
    Ove Mape Ya O Kara nOmuinyo Nga Aruhe mOparadisa Kombanda yEhi
  • Jesus Kristus–Wa Hindwa I Mukuru?
    Ove Mape Ya O Kara nOmuinyo Nga Aruhe mOparadisa Kombanda yEhi
“Tara, Ami Me Yarura Avihe Koupe!”
Lmn omik. 3-30

“Tara, Ami Me Yarura Avihe Koupe!”

1-4. (a) Omoviṋa viṋe vyotjiperendero tjopendje tjetu ove motjo vanga okukara norupa? (b) Omaundjiro yeṋe omawa nga kwizikirwa mba kove? (c) Omatjangwa yeṋe tjiva wOmbeibela nge yandja ombatero komaundjiro nga sana ngo?

TARA ovandu ovaṋingandu kombanda yombapira yopendje yembo ndi. Otjo vanga okurira umwe wawo? ‘Otji mo hee,’ ove mo tja. Orondu imba pe na ohange nombwaneno ndji zerwa i ovandu avehe. Ovandu voviwaṋa avihe—ovazorondu, ovavapa, ovahoni—mave wana otja omuhoko umwe. Ondjoroka iṋe! Ombwaneno iṋe! Oukahu kutja ovandu mba kave na okurikenda ohunga notunguvize twozokern poo oumba wovatirise. Ozonḓera nḓe umba ovipamuke kaze na ku ṱuṱumina omavaverwa kombanda yotjikunino tjomasuviro hi. Kape na ovatjevere vehi, ozotenga, ozondjembo kako. Nandarire omutjevere ke ya hepwa okuṱiza oupore. Ovita nouhasemba kavi po kaparukaze. Wina kape na ouhepe wozondjuwo, orondu auhe u nondjuwo ombwa ye omuini.

2 Tara uri kovanamutje mbo! Enyando rawo ri na onyuṋe okutarera. Ovipuka viṋe okunyanda navyo! Kape na ohepero yovitenda vyondjeverero motjikunino tjomasuviro hi, orondu ovipuka avihe vi na ohange novandu na mokati kavyo ovini. Nandarire ongeyama nondjona za rire omapanga. Tara ouzera mbo wovivara oviyere otja tji mau tuka imba na mbena, nu zuva omaimburiro wawo omawa tji maye wana ku nondjoroka yovanamutje pamwe meyuru. Kape na ouwongo? Kako, orondu imba pe na ouyara nenyando ndi ha tjaerwa morukondwa ndwi. Ṋuka uri omuṋuko wozongara nḓo, puratena kozongazona zomupupo, muna oupyu outwe weyuva. Muatje! okurora uri ovihape mokambamba ngo, orondu ovyo ombi ri oviwa ouye mbi mau yeta, oviwaviwa, otja kangamwa tji matji munikwa nokuyorokerwa motjikunino otjiwa hi.

3 ‘Posi yokutja undja,’ rive ma tja, ‘ovakurundu ve ri pi? Owo wina, kave sere okukara norupa mondjoroka puna otjiwaṋa hi tjenyando?’ Mouatjiri, ovakurundu opunga ve ri, posi yokutja owo mave yaruka koumutanda rukwao. Motjikunino tjomasuviro hi kape na omundu ngu ma ṱu i oukurupe. Ovaṱiṱi nambano mave kuru nga koumutanda mbwe kura, nave he kuru komurungu. Kutja indu u nozombura 20 poo 200, kangamwa auhe womangete wovandu mbe tura motjikunino tjomasuviro hi ma nyaṋuka mondjorokero yomuinyo woumutanda, mouveruke mbwe urisiwa. Omangete, ove mo tja? Ii, omangete, orondu otjikunino tjomasuviro hi matji ryamisiwa nga mehi arihe. Matji ura nomuinyo, ohange, nouwa nga komaanderondero wouye wetu, okuza koFuji nga koAndes, okuza koHong Kong nga kOkuvare Ondivitivi. Orondu ouye auhe mau tjitukisiwa motjikunino oparadisa. Oyo mai rire Oparadisa ndja kotorwa mouye auhe.

4 ‘Kamaa pe ya,’ ove wa tja? Nungwari, tara komapu omaraise rutenga. Ove neṱunḓu roye mape ya otuurunga oruveze ndwi rwoviṋa vyeputi tji maru kapita nohiti mOparadisa ndja raisiwa motjiperendero tjopendje tjokambo nga.a

Embo Ndi Mari Kahurura Oparadisa

5. (a) Embo riṋe ndi kahurura oviṋa mbi? (b) Omomiano viṋe indi tji ri ri embo nde rikuramena peke?

5 Oviṋa mbi oviwa avihe, nomazikameno wavyo, vi kahururwa membo, embo ewawa nda rorwa okutjangwa. Oro ri isanewa Ombeibela. Oro embo ekuru tjinene, orondu otupa twaro tjiva twa tjangwa ozombura mangara 3 500 nḓa kapita. Moruveze tjingero, oro ondi ri embo ndi ri kombanda moruveze mokuyandja omaronga omakohoke nomaungurisiwa momuinyo womayuva wandino. Omaprofetero waro ye yeura omaundjiro omayere woruyaveze. Oro ondi ri embo erandwa tjinene romakuruhungi ayehe, orondu omatjangwa okukapita 2 000 000 000 wOmbeibela aihe poo otupa otunene twayo twa handjaurwa momaraka pu pe ṱa 1 930.

6. Oviṋa viṋe mbi yapurura Ombeibela komatjangwa warwe nge tataimbwa otjomayapuke?

6 Kape na embo rarwe eyapuke nda ri nomahandjauriro mouye auhe nge ṱa mba, nomengi wawo kamakuru popezu pu pe ṱa ro. OKoran yaIslam i nozombura kehi 1 400. Buddha na Confucius va ri nomuinyo ozombura pu pe ṱa 2 500, nu omatjangwa wawo ye raisa okuza moruveze ndo. Omatjangwa waSjinto ya tuwa pamwe mombutiro yawo yandino okuhinokukapita ozombura 1 200 nḓa kapita. Embo raMormon ri na uriri ozombura 160. Kape na rimwe romambo nga omayapuke ndi mape ya ari teza oukahu ekuruhungi rovandu ozombura 6 000 nḓa kapita, tjimuna Ombeibela tji i tjita. Okuzuva ongamburiro yombazu, eṱe ku nao twa sokuyenda kOmbeibela. Oro ondi ri embo ariyerike ndi nombuze youye kovandu avehe.

7. Ovandu ozonongo va tja tjike ohunga nOmbeibela?

7 Ondjiviro nouwa wombuze wOmbeibela ya tangwa i ovandu ozonongo okuza moviwaṋa avihe nokuza mozongurameno azehe zomuinyo. Omukonḓonone omutjiukwa nomumune woveta yomasa wehi, Sir Isaac Newton, wa tja: “Kape na omaunongonone nge raisiwa tji peri otja Ombeibela.” Patrick Henry, omunane waAmerika womarundururiro womananeno kotjomasa ngu tjiukirwa komambo nga “Ndji pa ongutukiro, poo ndji pa onḓiro,” wina wa tja: “Ombeibela onanḓengu kombanda yomambo ayehe nga rorwa okupirindwa.” Nandarire onongo onene yOvahindu Mohandas K. Gandhi otjikando tjimwe wa raera ombara yaBritanye yokehi yaIndia: “Indu ehi roye norandje tji maye yenenisa omahongwa Kristus nga zikamisa mOmazuvarisiro wopOndundu, eṱe tjandje twa mangurura omaputi, kawomahi wetu uri nungwari wina inga wouye auhe.” Gandhi aa hungire ohunga na Mateus ekondwa 5 nga 7 mOmbeibela. Lesa omakondwa nga omuini nu tara kutja ove kamoo temisiwa i ombuze onḓeu mu wo.

Ombeibela—Embo rokOutjiro

8, 9. (a) Ongwaye tji pe ri posyo okuisana Ombeibela embo rokOngurova? (b) Ombeibela ya tjangwa vi, nu pa kambura oure woruveze ndu ṱa pi? (c) Ongwaye Ombeibela tji mape ya a isanwa onganda yomambo? (d) Ovarumendu vengapi mba ungurisiwa okutjanga Ombeibela? (e) Ovarumendu tjiva mba va yandja ouhongonone uṋe ohunga nOmburo yOmbeibela?

8 Okupitasana nokomakamburiro omatjiukwa, Ombeibela katjihape tjoundwa wokOngurova, nu kai hivirike oundwa mbwo. Ombeibela aihe mangara ya tjangwa momahi wokOutjiro. Ovarumendu mbe i tjanga avehe va ri ovOutjiro. Ozombura eyovi komurungu waBuddha, mo 1513 K.O.Z., Moses, ngwa turire mOmahi wOndivitivi kOutjiro, wa suvirirwe i Mukuru okutjanga embo etenga rOmbeibela, nda rukwa Genesis. Okuza pomautiro nga, Ombeibela i kongorera epu rimwe eputuputu nda tuurunga nga kembo rayo esenina Omavandururiro. Ombeibela ya manuka mo 98 O.z., pu pe ṱa ozombura 600 kombunda yaBuddha. Ove oo tjiwa kutja Ombeibela ya zikama momambo 66 pekepeke? Ii, Ombeibela onganda yomambo mu yo oini!

9 Okutja, oure woruveze rwozombura 1 600 okuza komayuva waMoses, ovarumendu mbe ṱa 40 otji va ri norupa mokutjanga ehungi eputuputu rOmbeibela. Owo ve hongonona kutja omatjangwa yawo ya suvirirwe i omasa nge ri kombanda tjinene yomundu omukoke. Omuapostele Omukriste Paulus wa tjanga: “Omatjangwa aehe ya tjangwa nombatero yOmbepo ya[Mukuru, EEP], nowo otji ye nonḓengu onene yokuhonga ouatjiri nokupirukira omahongero woposyo, nokuvyura ozondataiziro, nokukuna ongarero osemba.”b (2 Timoteus 3:16) Nomuapostele Petrus wa kahurura: “Omaprofetero aehe uomambo omatjangua kae nakutjitua momavingururiro uauo ojeni. Orondu ing’ omaprofetero kae na pu ja tjitua nombango jomundu, nunguari imb’ ovandu ovajapuke vaMukuru va hungire uo, tjinga ave hingua i Ombepo ondjapuke.”—2 Petrus 1:20, 21, EEP; 2 Samuel 23:2; Lukas 1:70.

10. (a) Ombeibela ye ya vi nga komayuva wetu? (b) Ongwaye eṱe tji mape ya atu kara nongamburiro kutja eṱe ngundee tu na etjangwa orinirini nda suvirirwa rOmbeibela?

10 Otjitemise wina, otjo hi omuano Ombeibela mu ye ya kweṱe. Ozombura omayovi, ngandu omamunino womapirindiro tji ye ya mangara ozombura 500 nḓa kapita, omatjangwa wOmbeibela ya serwe okuungurwa keke. Kape na otjiungura tjememwatjangwa tjarwe tjoruveze rwarukuru tji tja tjangururwa nao noupatje na tji tjangururwa rukwao. Oyo ya tjangururwa rukwao na rukwao, nungwari aruhe nonḓakamisiro onene. Ovatjangurure va tjita ozondataiziro ozonḓiṱi ouṱiṱi uriri, nu omasasanekero wainḓa ya zikamisa etjangwa orinirini nda suvirirwe i Mukuru. Omutjiwe omutjiukwa womatjangwa omautwa wOmbeibela, Sir Frederic Kenyon, ma tja: “Omazikameno omasenina womaivaiviro kangamwa kutja Omatjangwa otja tji ya ri ye ya kweṱe otja tji ya tjangwa, nambano ya isapewa.” Kundino, ngundee pe na omatjangwa pu pe ṱa 16 000 nga tjangwa komake wOmbeibela poo otupa twayo, tjiva nandarire nga hupa okuza meserewondo oritjavari komeho waKristus. Tjinene wina, pa tjitwa omarundururiro omakahuke okuza momaraka wOtjiheberi, Otjiaramea nOtjigrike Ombeibela kombutiro mu ya tjangerwe momaraka ngambeno aehe wouye.

11. Ovimunikwa viṋe vyandino mbi nonḓuvasaneno nomatjangwa wOmbeibela?

11 Tjiva va kondja okukwekurura Ombeibela mokutja i nozondataiziro ozengi. Posi yokutja, mozombura za katjisupi ovakonḓonone ovasesure woviṋa mehi vyovandu ovakuru va sesura oviraisiro momatundu wovihuro ovikuru momahi wOmbeibela nu va muna outjangwa nomahongononeno warwe ngaaye raisa oukahu kutja ovandu notuveze mbe tamunwa nandarire momahungi omakuru wOmbeibela tjiri oku va ri. Owo va sesura omahongononeno omengi nge raisa komupupo omunene, Ombeibela mbwi i tja wa tjitwa ozombura nḓe ri kombanda yo 4 000 nḓa kapita, momayuva waNoa. Kepu ndi, Omuzandu wOmbara Mikasa, omukonḓonone omusesure woviṋa mehi vyovandu ovakuru omutjiukwe, wa tja: “Tjiri kwa ri Omupupo? . . . Epu kutja omupupo tjiri oku wa ri ra raisiwa oukahu.”c

Mukuru wOmbeibela

12. (a) Ovanyekerere tjiva ve tja tjike ohunga na Mukuru? (b) Ongwaye Ombeibela tji i raisa ku Mukuru otja Tate? (c) Ombeibela i raisa kutja ena raMukuru otjikwaye?

12 Otja ovandu tjiva tjaa ve nyekerere ohunga nOmbeibela, pe na tjiva mbe nyekerera ohunga nokutja kuna Mukuru Omunamasa. (2 Petrus 3:3-7) Owo ve tja: ‘Mape ya e kambura vi mu Mukuru, indu ami tji mbi he mu munu? Pe na omaraisiro kutja Omuute omuhamunikwa kombanda yomundu tji ri oke ri? Mukuru ke ri mu kangamwa otjiṋa are?’ Varwe ve tja: ‘Kaku na Mukuru poo Buddha.’ Posi yokutja, Ombeibela mai raisa kutja otja kangamwa auhe wetu tja muna omuinyo mokutuurungira mwiihe wehi, ku nai ovanene vombutiro vetu va muna omuinyo okuza ku Ihe weyuru, poo Omuute, wena re omuini ndi ri Jehova.—Epsalme 83:19, EEP; 100:3, EEP; Jesaja 12:2, NW; 26:4, NW.

13. Omomiano viṋe vivari Jehova mbye rivandurura omuini kovandu?

13 Jehova we rivandurura omuini kovandu momiano vivari vya peke. Omuano omunanḓengu omomatuurungiro wOmbeibela, ndji tjivisa ouatjiri we nondando ye yaaruhe. (Johanes 17:17; 1 Petrus 1:24, 25) Omuano imbo warwe omovitjitwa vye. Mokutara oviṋa oviwa ongondoroka yawo, ovandu ovengi ve ya komamunino kutja pa sere okukara Mukuru-Omuute ingwi woundu mbu taima moviungura vye.—Omavandururiro 15:3, 4.

14. Ombeibela i tu raera tjike ohunga na Jehova?

14 Jehova Mukuru ongu ri Omutjange wOmbeibela. Eye ongu ri Ombepo Onamasa, ngu ri ko nga aruhe. (Johanes 4:24; Epsalme 90:1, 2) Ena re “Jehova” ri twa ombango kondando ye koviutwa vye. Oyo ondando ye okuhivirika ena ndo enene mokuyandeka ovarunde nokuyama imba mbe mu suvera kutja ve kare kombanda yehi oparadisa. (Eksodus 6:2-8; Jesaja 35:1, 2) Mokukara Mukuru Omunamasa, eye u nomasa okutjita mbi. Otja tje ri Omuute wevaverwa arihe, eye wa tongama kombanda tjinene yoomikuru vyoviwaṋa novisenginina.—Jesaja 42:5, 8; Epsalme 115:1, 4-8.

15. Omakonḓononeno woviutwa i ovandu ovanazondunge ya vaza komamunino yeṋe?

15 Mokati komaserewondo wakatjisupi, ovakonḓonone va ungurisa oruveze oruingi okukonḓonona oviungura vyomautiro. Owo ve ya komamunino yeṋe? Umwe wa imba wovataurandjira morupa rworutjeno, Omuture waBritanye omukonḓonone omutjiukwa Lord Kelvin, wa tja: “Ami me kambura kutja oukonḓonone tji mau konḓononwa oukahu tjinene eṱe matu twarewa komurungu okuza ko ku kangamwa atjihe tji ma tji sasanekwa nomahakamburiro mu Mukuru.” Omukonḓonone omukwatwa waEuropa Albert Einstein, nandarire kutja aaku zu wa ri omuhakambura mu Mukuru, wa itavera: “Ami kwami tjaenene . . . okurizemburukisa momutima ohunga nomatungiro omatemise wevaverwa, eṱe ngu tu na ondunge ndji hi ya kahururwa, nokurora noususupare okuzuva nandarire orupa oruhinandjando rwondjiviro ndji vandururwa mongaro yokuti.” Omukonḓonone waAmerika nomutoṋe wotjimariva tjoNobel, Arthur Holly Compton wa tja: “Evaverwa ronḓunino nepaturuke mari hongonona kouatjiri womambo omanenenene nga rorwa okuhungirwa—‘Korutenga Mukuru.’” Eye wa ri ama yarura po omambo wombutiro wOmbeibela.

16. Evaverwa ri hivirika vi ondjiviro yokuuta nomasa waMukuru?

16 Ovahonapare voviwaṋa mape ya ave ri hivi mena rondjiviro yawo nomatoṋeno woukonḓonone mokuhuura ouye wopendje. Nungwari ovituke vyawo omungandjo pu pe ṱa pi indu tji vya sasanekwa nomweze mbu kondoroka ehi, nozoplaneta nḓe kondoroka eyuva! Outoṋi wovakokandu omungandjo momasasanekero kunombutiro yaJehova yomikwangu omatau vyozonyose vyeyuru, avihe mbi na omayuva omatau otja oretu, nomatwiro ye movimbumba nomatwapero wavyo mouye wopendje koruveze ndu ha sanekwa! (Epsalme 19:1, 2; Job 26:7, 14) Ihi katjikumise indu Jehova tje vara ovandu otja ozombahu uriri, noviwaṋa ovinamasa otja “ovyo opouriri.”—Jesaja 40:13-18, 22.

17. Ongwaye tji ze ri ozondunge okukambura mOmuute?

17 Ove u kara mondjuwo? Mape ya ove kaove ngu we i tunga omuini, nu wina ove kona ku tjiwa ngwe i tunga. Nungwari, epu ndi kutja ove kona ku tjiwa omutunge katja ri ku tjaera okukambura ouatjiri kutja omundu kaaṋi omunandjiviro ongwe i tunga. Okupataṋisa kutja ondjuwo ye ritunga oini atja pe munika ouyova tjinene! Indu evaverwa enenenene, na avihe mu ro, tji ra kambura ondjiviro nokuhina omaandero onene onyingi yomautiro, katja rira osemba okuya kepu kutja pe sokukara Omuute Omunandjiviro? Tjiri, eyova uri ngu ma tja momutima we: “Kaku na Mukuru.”—Epsalme 14:1, EEP; Ovaheberi 3:4.

18. Itjikwaye tji matji raisa kutja Mukuru omundu, nu wa sokupewa ondangu?

18 Oviheimukuru oviwa mbi tu kondoroka—ozongara, ozonḓera, ovipuka, otjiutwa ongongo tji tja isanwa omundu, ovihimise vyomuinyo novyongwatero—avihe mbi vi hongonona ingwi omuhamunikwa Onongo Onandjiviro ndje vi mema. (Ovaroma 1:20) Pu pe na ondjiviro, pe na ouripura. Pu pe na ouripura, pe na omundu. Ondjiviro yokombanda oyondji yOmundu wOkombanda, Omuute wa avihe mbi nomuinyo, Omburo yomuinyo oini. (Epsalme 36:9) Omuute tjiri wa sokupewa ondangu aihe nongumino.—Epsalme 104:24; Omavandururiro 4:11.

19. (a) Ongwaye tji pe hinotjiwaṋa ndino tji mape ya atji tja tja pewa ondoṋeno movita i Mukuru? (b) Ongwaye Mukuru tje hina orupa movita vyoviwaṋa?

19 Pe na tjiva omakamburiro wawo mu Mukuru nga hukwa i ovitjitwa ovizeu vyOvita vyOuye Ovitjavari. Moruveze ndo ehi arihe aari isana “Mukuru” waro, kutja indu orozongamburiro oOkatolika poo oOprotestant poo ozongamburiro zokOutjiro. Mape ya aku zu “Mukuru” wa yandja ondoṋeno ku tjiva yoviwaṋa mbi na yandjere vyarwe okunatwa? Ombeibela mai raisa kutja kape na tjimwe tjoviwaṋa mbi tjaa tji isana Mukuru ingo wouatjiri. Jehova Mukuru, Omuute weyuru nehi, ke na omerizirira komapambaukiro novita mokati koviwaṋa. (1 Ovakorinte 14:33) Omeripuriro we ya tongama kombanda tjinene wa inga yoviwaṋa vyopolitika noviungure vyoviumbe vyouye mbwi. (Jesaja 55:8, 9) Ku nai, ongamburiro youatjiri nomerikotameno waJehova kai na orupa movita vyoviwaṋa. Jehova wa tongama kombanda tjinene yoomikuru vyoviwaṋa. Eye omupwe indu tje ri Mukuru wovarumendu novakazendu ovasuverahange moviwaṋa avihe. Otja Ombeibela tji mai tja: “Mukuru ke na ombangu, nungwari motjiwaṋa atjihe omundu ngu me mu tira na ungura ousemba ongu nomayakuriro ku ye.” (Oviungura 10:34, 35, NW) Ovandu mbe norusuvero kousemba moviwaṋa avihe nai nambano mave rihongo Ombeibela nu mave wangata omerikotameno wa “Mukuru” (EEP) wouatjiri “ngu yandja ohange,” Omuute wovandu avehe.—Ovaroma 16:20; Oviungura 17:24-27.

20. Itjikwaye tji matji raisa Oukriste wouye mbwi kutja kaukriste wouatjiri nu oupirukire waMukuru?

20 Ovandu tjiva ve urika kohaṋi notjavivi mozongamburiro zOukriste, nḓe tja ze kongorera Ombeibela. Owo wina ve tja: ‘Mape ya ami e kambura vi mu Mukuru wOmbeibela, indu oviwaṋa mbi na Ombeibela tji vi ri mokati ka imba mbe woronganisa notjipyu oviumbe vyozokern?’ Epu orondi kutja, ngunda Ombeibela amai kara aruhe ouatjiri, oviwaṋa vyOukriste vya humburuka kokure tjinene kOukriste wOmbeibela otja Ongunḓe yOuye yokOmanene wEyuva tji ya humbururwa kOngunḓe yOuye yokOmamuho wEyuva. Owo ovanatjavivi momahongononeno wOukriste. Owo ve na Ombeibela, nungwari owo kave nonḓuviro komaronga wayo. Opresident yaAmerika ndja raa otjipamuke otjitenga tjoatoma okuyumbwa kombanda yaHiroshima otjikando tjimwe ya tja: “Ae, andaku twa ri na Jesaja poo Omuyapuke Paulus!”—okunana ovandu moumba wouye mbwi. Nandaku eye wa ri pamwe na Jesaja wOmbeibela, eye katja rora okunakaura otjipamuke tjoatoma, orondu Jesaja wa tunduza ovandu ‘okuhambura omangaruvyo ye rire otuvyo twovitaure vyehi, nomanga ye rire otuvyo otupinde twomiti.’ Komeho wanao, wa ri Paulus wOmbeibela ngwa tja: “[Eṱe] katu ru komuhingo woundu. Imbi ovirwise mbi tu rwa na vyo kavirwise vyovandu.” (Jesaja 2:4; 2 Ovakorinte 10:3, 4) Posi yokutja, pu va sokukongorera omaronga wondjiviro wOmbeibela, oviwaṋa vyOukriste vye ritwa momararakaneno omerizepe wovirwise. Kangamwa omaheya ngu mave hee mokurira Ovakriste ovazuve vokOmbeibela ye ri posyo. Owo mave sokumuna ombanguriro yaMukuru mokuhina okutjita ombango ye.—Mateus 7:18-23; Sefanja 1:17, 18.

Oviutwa nOviungura Ovihimise vyaJehova

21. Ongwaye tje ri kokuwa okuhina okuivaiva ohunga noviungura ovihimise vyaMukuru?

21 Jehova u uta, nu u tjita oviungura ovihimise. Ove wa rora okukumwa ohunga nomatanauriro womeva mombinḓu, omahaṋeno wOmurongawotuu, ongwatero youhandjoze yaJesus, noviungura ovihimise vyarwe mbya tjangwa mOmbeibela? Mena rokutja omundu u nomasa omaṱiṱi wondjiviro, eye tjiri mape ya kamaa roro okuzuva kutja oviungura ovihimise mbi tjiva vya tjitwa vi, otjingetjo otja eye tje hina okuzuva oukahu otjiungura otjihimise tjeyuva momapitiro nomasekiro eyuva arihe. Ombutiro yomundu ya ri otjiungura otjihimise. Omundu wandino kena pa muna otjiungura otjihimise hi, nungwari eye ma tjiwa kutja tja tjitwa, orondu eye u nomuinyo ndino okuraisa hi. Mouatjiri, omuinyo auhe nevaverwa arihe otjiungura tjimwe otjihimise tjaaruhe. Eṱe ku nao twa sokuivaiva indu Embo raMukuru, Ombeibela, tji mai tja eye wa tjita oviungura ovihimise katjondumba motuveze katjondumba, nandarire nai kutja kape na ohepero yoviungura ovihimise mbi ndino?

22. Handjuṋuna otjiutwa otjitenga tjaMukuru.

22 Ovitjitwa vyaJehova avihe ovihimise noviwa! Posi yokutja, otjiutwa tje otjitengatenga otji tja ri ongongongongo mu avihe. Ya ri omautiro wOmuzandu ombepo, “otjiveri” tje. (Ovakolose 1:15, NW) Omuzandu ngwi weyuru wa isanwa “Embo.” Omaserewondo nge ha varwa kombunda yombutiro ye, eye weya kouye mbwi nu wa isanwa “omundu Kristus Jesus.” (1 Timoteus 2:5) Nu kwaza ohunga naye: “Ku nai Embo ra rira onyama na ri sekire mokati ketu, neṱe twa ri nomamunino wongeṋangeṋeno ye, ongeṋangeṋeno otja ndji kara momuzandu omukwatwaerike okuza ku ihe; neye we urire nomutima omuwa mbwa pwire nouatjiri.”—Johanes 1:14, NW.

23. (a) Orupe pokati ka Mukuru nOmuzandu we mape ya aru manguṋunwa vi? (b) Mokutuurungira mOmuzandu we, Jehova wa uta tjike?

23 Orupe pokati ka Jehova nOmuzandu we mape ya aru sasanekwa ku indwi rwomunane-omuini nomuzandu we monganda yomaunguriro, imwi omuzandu mu ma vatere okuungura oviṋa mbya tandwa i ihe. Mokutuurungira mOmuzandu we otjiveri nomuungure pamwe, Jehova wa uta oviutwa vyarwe vyombepo, ovazandu vaMukuru. Kombunda, imba va nyaṋuka okumuna Omuzandu waJehova, Omuungure we Onongo, tja ungura omayuru nehi ku twa tura. Ove uri pevari kutja oviṋa mbi vya utwa? Ozombura omayovi kombunda, Jehova wa pura omurumendu omuṱakame: “Ove opu wa ri Ami tji mba uta ouye are? Ndaazu mo tjiwa, Ndji serekarerera! Menyunguhuka reyuva ndo ozonyose za imbura pamwe nondjoroka, noviutwa avihe vyeyuru vya ravaera nenyando.”—Job 38:4, 7; Johanes 1:3.

24. (a) Otjiutwa tjouye tjiṋe tjaJehova tji tje rikuramena, nu omomuano uṋe? (b) Ongwaye tji pe ri posyo okutja omundu wa zire movipuka?

24 Momakaondjero woruveze, Jehova wa uta oviṋa ovinamuinyo kombanda yehi ndi, ovikunwa, omiti, ozongara, omahundju, ozonḓera, novipuka. (Genesis 1:11-13, 20-25) Nu Mukuru wa tja kOmuungure we Onongo: “Ngatu meme ovandu, kombunikiro na kosaneno yetu . . . Nu Mukuru otja mema omundu otja kombunikiro ye; otja kombunikiro yaMukuru Eye otje mu mema: Eye wa mema omurumendu nomukazendu.” (Genesis 1:26, 27, OY) Indu eye tja memwa kombunikiro na kosaneno yaMukuru, novitjiukwa ovinene vyaMukuru mbi ri orusuvero, ondjiviro, ousemba, nomasa, omundu omutenga wa yererwe kombanda tjinene yovipuka. Omundu u ri motjimbumba pendje ya ihi tjovipuka mokutja eye u ripura, eye u rirongerera oruyaveze, nu eye u na ousemba okurikotamena ku Mukuru. Ovipuka kavi nozondunge okuripura, nungwari vi kara nomuinyo mondjiviro ndja tuwa muvyo komeho wongwatero. Tjiri ouripura oungundi okutja kape nOmuute nungwari kutja omundu, ngu ri otjiutwa otjinandjiviro tji tje urisiwa nounongo, wa za movipuka ovihinandjiviro vyokehi!—Epsalme 92:6, 7; 139:14.

25, 26. (a) Omaundjiro yeṋe omanene nga ri nomundu? (b) Ongwaye tja tja pe ha kara eputi mokutura okuurisa ehi?

25 Mukuru wa twire omundu ‘motjikunino mu Eden kuṱa komuhuka.’ Otjo tja ri otjikunino tjonyuṋe, otja otjikunino kombanda yombapira yetu yopendje, nandarire kutja nai kwa ri ovandu uri vevari, Adam noserekaze ye. Oparadisa oini ndji kaiko, orondu oyo ya nyonwa mOmupupo womayuva waNoa. Nungwari ondendera mu ya ri mOmahi wOndivitivi kOutjiro i iwe, mena rokutja ozonḓonḓu tjiva otja kOmbeibela nḓaa ze pupu muyo oku ze ri nga kundino. (Genesis 2:7-14) Omundu wa ri norupa orunene okuungurisa otjikunino hi otja ondivitivi mu mamu parangisirwa ouye auhe okutandavara, u rire oparadisa onene.—Jesaja 45:12, 18.

26 Otja Mukuru nOmuzandu we tji ve ri ovaungure aveyevari, nai wina Mukuru otja yandja oviungura komundu okuungura imba kombanda yehi. (Johanes 5:17) Ku Adam na Eva, omurumendu nomukazendu omutenga, eye wa tja: “Kwatasaneye, takavareye nu mu urise ehi, noro ngari kare kehi yeṋu; nu kareye nouvara kombanda yomahundju wokuvare na kozonḓera zeyuru na kovinamuinyo avihe, mbi ri kombanda yehi.” (Genesis 1:28) Ihi tja heya kutja omundu wa sere okuriweza, e urisa ehi, tjazumba a kayenda okuriweza ngandu ouye tji we ura okutaura? Kako. Rive tje ku raere okuurisa ekopi notee, ove kokukutire pokutirira ngandu ndi otee tji ya utu okutikatika na i rimbara otjitiha atjihe. Ove u urisa ekopi noyandere mbo. Momuano tjingewo, eronga raJehova komundu, ‘Uriseye ehi,’ ra raisa ondando ye kutja omundu e urise ouye noruveze, nu tjazumba ombandukiro yovandu kombanda youye atja i yanda. Ihi katja tji eta eputi motjiwaṋa tjovandu tji tje urisiwa. O mouye wandino uriri wovandu mbe heurisiwa omatakavarero wovature tji ye eta eputi.

Oviṋa Ovivi—Omena Ratjike Mukuru Tje Vi Yandjera?

27. Omapuriro yeṋe ngu maye sokuzirwa nambano?

27 Indu ondando yaMukuru tji i ri yokutunga ehi ri rire oparadisa, pe ya vi kutja ouye ndino u ure nourunde, omahihameno, noruhoze? Ndoovazu Mukuru Omunamasaaehe, ongwaye eye tja yandjera ozongaro nḓa oure mbu ṱa mba? Pe na omaundjiro komaandero womaputi wetu aehe? Ombeibela mai tja vi?

28. Omapirukiro ya hita vi motjikunino Oparadisa?

28 Ombeibela mai raisa kutja omaputi wovandu ya uta indu umwe wovazandu ombepo vaMukuru tja pirukira ousemba womananeno poo ouhonapare waJehova. (Ovaroma 1:20; Epsalme 103:22, NW Ref. Bi., omaraisiro wokehi) Nokuhinomaivaiviro omuengeli ngwi wa ri mokati ka imba mba yoroka indu tjiva muna omautiro womundu. Nungwari nai oukorokope nomutongatima wa penduka momutima we, neye wa hemenwa i omananukiro kutja Adam na Eva ve rikotamene kuye moruveze rokOmuute wawo, Jehova. Mokutuurungira monyoka, otja tjimuna omundu ngu hungira nomiṋa mbi mavi nyinganyinga aviyerike tje hungira momatuurungiro wombopi, omuengeli ngwi wa teyaura Eva okuhinakuzuva ku Mukuru Omunamasaaehe. Omurumendu we Adam ku nao otje mu kongorera mokuhinonḓuviro.—Genesis 2:15-17; 3:1-6; Jakobus 1:14, 15.

29. (a) Ozombata zeṋe nḓa sekama nḓa sere okumanguṋunwa? (b) Mukuru ondokero we i yakura vi? (c) Omomuano uṋe ove mu mape ya o kara norupa mokuyandja eziriro kondokero yaSatana?

29 Omuengeli omupirukire ngo wa ka tjiukwa otja “onyoka onguru.” (Omavandururiro 12:9; 2 Ovakorinte 11:3) Eye wina wa rukwa Satana, ndi ha “Omupirukire,” na Omudiaboli, ndi ha “Omuyamburure.” Eye wa twa momaivaiviro ousemba nouyara wouhonapare waJehova kombanda yehi, neye wa toka Mukuru kutja nambano eye, Satana, mape ya a tanaura ovandu avehe okuza ko komerikotameno wouatjiri. Mukuru wa yandjera Satana ozombura pu pe ṱa 6 000 okukondja okuraisa ondokero ye, kokutja ombata ohunga nousemba womananeno waJehova i zengururwe rumwe nga ko nga aruhe. Ouhonapare womundu oukutuke ku Mukuru wa pandjara tjinene. Nungwari ovarumendu novakazendu vongamburiro, mokati kawo Jesus me ri otjihorera otjisembasemba, va ṱiza ouṱakame ku Mukuru kehi yomarorero inga omazeuzeu, amave raisa Jehova otja omunauatjiri nOmudiaboli otja omunavizeze. (Lukas 4:1-13; Job 1:7-12; 2:1-6; 27:5) Ove, wina, mape ya o rire omuṱize wouṱakame. (Omiano 27:11) Nungwari Satana kangu ri omunavita erike ngu tu wira. Pe na omunavita warwe ngu ri po?

Omunavita—Onḓiro

30. Omatjangwa ye tja vi ohunga nomberero ndje ya komundu motjimbe tjokuhinonḓuviro?

30 Mukuru wa twa ko omberero yokuhinanḓuviro—onḓiro. Mokuyandja omberero kombanda yomukazendu omutenga, Jehova wa tja: “Ami me twa mo ozongama ozengi mombandukiro yoye, nove mo panduka ovanatje voye nomihihamo; notji mo rirumbu kokuhora omurumendu woye, neye ongu ma rire omuhona woye.” Komurumendu Adam eye wa tja: “Morukutu rwomurungu woye mo ri mo omboroto yoye nga tji mo yaruka kehi punga awa ungurwa. Orondu ove oove oruuma, nu mo yaruka koruuma.” (Genesis 3:16-19) Omurumendu nomukazendu ovehinonḓuviro va rambwa mOparadisa ye harwi kehi ndi hi ya kunwa. Momakaondjero woruveze owo va koka.—Genesis 5:5.

31. Ourunde otjikwatjike, nu otjikongorereko tjawo kovandu otjiṋe?

31 Ya ri uri indu owo tji va za nokuwa okuza kondondo yomeurisiro Adam na Eva tji va uta okupanduka ovanatje. Ovandu avehe ndino ozondekurona zawo mokuhina omeurisiro, nokutja ku nai avehe ve koka. Omutjange umwe wOmbeibela ma manguṋuna wo momambo nga: “[Ourunde, NW] wa zira momundu umwe nau ya mouye, nonḓiro ai zu [mourunde, NW]. Komuhingo mbwi onḓiro otji ya tuurunga movandu avehe, owo avehe tjinga ava tjita [ourunde, NW].” “Ourunde” mbwi otjikwatjike? Owo oukaiya wondondo yomeurisiro poo omamanukiro. Jehova Mukuru ka yakura kangamwa tjiṋa poo ke tji ṱiza momuinyo tji tji heurire. Indu ovandu avehe tjiva rumata ourunde nouheurisiwa okuza komundu omutenga Adam, onḓiro otji ‘ya honaparere’ otja ombara kombanda yawo. (Ovaroma 5:12, 14) Omundu omurunde u koka, momuano tjingewo otja ovipuka tji vi koka.—Omuzuvarise 3:19-21.

32. Ombeibela i handjuṋuna vi onḓiro eṱe ndji twa rumata?

32 “Onḓiro” ndji otjikwatjike? Onḓiro omapirukiro womuinyo. Mukuru wa ṱizire komurungu womundu omaundjiro womuinyo waaruhe kombanda yehi andakuzu eye wa ri nonḓuviro. Posi yokutja, eye ke na pa kara nonḓuviro, nomberero ya ri onḓiro, okuhina okutjiwa, okuhina okukara po. Mukuru ke na pa hungira otjiṋa ohunga nokututurura omuinyo womundu komaturiro wozombepo poo “kotjovasengwa” tjomuriro indu eye tje ha ri nonḓuviro na koka. Eye wa rakizire omundu: “Mo ṱu!” Ya ri omuzepe wovandu Omudiaboli ngwa kora ovizeze mokutja: “Indee uri, kamaamu ṱu!” (Genesis 2:17; 3:4; Johanes 8:44) Ihi ovandu avehe tji va rumata ku Adam onḓiro ndji ri omayarukiro wokoruuma.—Omuzuvarise 9:5, 10; Epsalme 115:17; 146:4.

33. (a) Oruyaveze oruwa ruṋe ndu undja ovandu nehi ndi? (b) Oviṋa vitatu viṋe ovinanḓengu Jehova mbye yenenisa mokutuurungira mOmuzandu we?

33 Okutja, ku nai kape na oruyaveze komundu ngu ma ṱu? Pe na oruyaveze oruhimise! Ombeibela mai raisa kutja ondando yaMukuru yehi oparadisa kovandu avehe, wina imba mba ṱa, kai na pu mai zengi. Jehova ma tja: “Eyuru oro otjihavero tjandje tjouhona, nehi oro okahavero kozombaze zandje.” “Ami me hivirike oruveze oruini rwozombaze zandje.” (Jesaja 66:1; 60:13, NW) Okuza mouingi worusuvero rwe, Jehova wa hinda Omuzandu we, indi Embo, kouye mbwi, kokutja ouye wovandu u mune omuinyo mokutuurungira mu ye. (Johanes 3:16; 1 Johanes 4:9) Pe na oviṋa vitatu ovinanḓengu eṱe nambano mbi matu sokuhungirira ko nu Jehova mbye zikamisa mokutuurungira mOmuzandu we, mbi ri, (1) omayandjero wongutukiro okuza komasa wonḓiro; (2) omakotorero wovakoke komuinyo; na (3) omazikamisiro wohoromende ndje urisiwa kombanda yovandu avehe.

Ongutukiro kOnḓiro

34, 35. (a) Omomuano uṋe auyerike omundu mbu ma yenene okukuturwa nawo konḓiro? (b) Otjisuta tjongutukiro otjikwatjike?

34 Okuza kotuveze otukuru, ovaprofete vaMukuru va raisa ouṱakame wawo, kamokuhakoka kwomundu, nungwari momaundjiro kutja Mukuru “me ve kotora” okuza konḓiro. (Hosea 13:14, NW) Nungwari omundu atja kuturwa vi okuza komapando wonḓiro? Ousemba mbwe urisiwa waJehova wa ningira “omuinyo komuinyo, eho keho, eyo keyo.” (Deuteronomium 19:21) Ku nai, indu Adam tja eta onḓiro ondumatwa kovandu avehe mowina tje ha ri nonḓuviro ku Mukuru nu nai a pandjara omuinyo womundu mbwe urisiwa, omundu warwe omuurisiwa wa sere okuyarukira po Adam mokusuta omuinyo omuurisiwa we, okuranda okukotora Adam mbya pandjara.

35 Otjihongwa otjisemba tjokusuta ‘omuinyo komuinyo’ tja yakurwa ouparanga momatuurungiro womakuruhungi. Omahungiriro nge ungurisiwa ouandaraze owo “okusuta otjisuta tjongutukiro.” Otjisuta tjongutukiro otjikwatjike? Otjo “ondjambi ndji sutwa okukotora omundu poo otjiṋa okuza ku ingwi ngu ṱiza omundu ngo poo otjiṋa momapando. Ku nai ovakamburwa vovita poo ovakarere kuza ve randwa indu owo tjiva kuturwa notjipimba otjinanḓengu otjisutwa. . . . Kangamwa tji tja yaruka moruveze poo tji tja pimbwa mokusuta kotjira otji tji ri otjisute tje tjongutukiro.”d Okuza kourunde waAdam, ovandu avehe otji va ri otja ovakamburwa vovita poo ovakarere, momapando wouhasemba nonḓiro. Okuvekutura, otjisuta tjongutukiro tja sere okuyandjewa. Okutjaera ombata kangamwa nambano poo kombunda otja ohunga nousemba wondjambi wotjisuta tjongutukiro, atja rira ohepero okupunguha omuinyo omuurisiwa womundu umwe, okutja, omaṱekiro oyeni pamwe ku Adam.

36. Jehova wa yandja vi omuinyo womundu mbwe urisiwa otja otjisuta tjongutukiro?

36 Posi yokutja, omuinyo omuurisiwa mbwa sana ngo atja u munikwa pi? Ovandu avehe, otjozondekurona zaAdam omuheurisiwa, va kwatwa nokuheurisiwa. “Kape nomundu, ngu ma sora okukutura omukuao;: ke na pu ma sora okujandja oviongutukiro vie ku Mukuru.” (Epsalme 49:8, EEP) Mokumangununa ouhepe, Jehova, momahingiro i orusuvero rwe orukoto kovandu, wa yandja Omuzandu omusuverwa we “otjiveri” okurira ombunguhiro ndja pwire. Eye wa tuturura omuinyo omuurisiwa wOmuzandu ombepo ngwi, indi Embo, korukutu rOmujuda ehandjoze, Maria. Omusuko wa rira otjingundi nu momakaondjero woruveze a panduka omuzandu, ngwa rukwa “Jesus.” (Mateus 1:18-25) Oukahu kokutja Omuute womuinyo wa yenenene okutjita otjiungura otjihimise ongongo tji tja sana ngwi.

37. Jesus wa raisa vi orusuvero rwe kovandu avehe mbe zera omuinyo?

37 Jesus we kura, e riyandja ku Jehova, na papitisiwa. Mukuru okuza mba we mu raera okutjita ombango Ye. (Mateus 3:13, 16, 17) Indu omuinyo waJesus wokombanda yehi tji wa zire meyuru nokutja eye we urisirwe, eye wa pwire okupunguha omuinyo mbwo womundu mbwe urisiwa, nokuungurisa wo okukutura ovandu konḓiro. (Ovaroma 6:23; 5:18, 19) Otja tja tja: “Ami mbe era kutja eṋe mu kare nomuinyo, omuinyo omuingi okuura.” “Kape na umue, ngu norusuvero orunene pu indui, kutja ma jandjere ovakuao na je omuinjo ue.” (Johanes 10:10; 15:13, EEP) Indu Satana tja zepaisa Jesus komuti wondatumisire, Jesus we riwisa kehi yonḓiro ondandi ndji, ama tjiwa kutja ovandu mbu mave kara nomaungurisiro wongamburiro atja ve muna omuinyo momatuurungiro wotjiyandjewa otjisuta tjongutukiro hi.—Mateus 20:28; 1 Timoteus 2:5, 6.

Omakotokero kOmuinyo

38. Omuzandu waMukuru wa kotorwa vi komuinyo rukwao, nu otjikwatjike tji matji raisa hi?

38 Nandarire kutja ovanavita ve ve mu zepa, Omuzandu waMukuru ke na pa rora okupandjara ousemba we komuinyo womundu mbwe urisiwa, orondu eye wa ṱiza ouṱakame ku Mukuru. Nungwari, indu eye tja ri a koka meyendo, Jesus atja ungurisa vi otjiṋa hi otjinanḓengu, ousemba komuinyo womundu, mokuvatera natjo ovandu? Pa ri mba Jehova pa tjita otjiungura otjihimise tjarwe, otjitenga tjomuhoko watjo. Meyuva oritjatatu raJesus okukara meyendo, Jehova we mu pendura okuza monḓiro otja otjiutwa tjombepo, otjihakoke. (Ovaroma 6:9; 1 Petrus 3:18, NW) Okuzikamisa ongamburiro mombendukiro, povikando pekepeke Jesus wa hwikika otutu twovandu ne rimunikisa kovahongewa ve, otjikando tjimwe ko 500 novengi vawo. Kape na umwe wa imba, nandarire omuapostele Paulus kombunda ngwa twiyiwa i omamunikiro waJesus ngwa hivirikwa, ngwa ri nepu okuivaiva otjiungura otjihimise tjombendukiro ye.—1 Ovakorinte 15:3-8; Oviungura 9:1-9.

39. (a) Jesus u ungurisa vi onḓengu yombunguhiro ye, nu rutenga ku uṋe? (b) Jesus wa hungira ohunga notjiungura otjihimise tjarwe otjinene tjiṋe?

39 Kombunda yomayuva 40 Jesus ngwa penduka wa ronda keyuru ngo momurungu waMukuru omuini, okuyandja onḓengu yombunguhiro yomundu ndje urisiwa ye otja otjikuture kovandu. “Nungwari omurumendu ngwi wa punguha ombunguhiro imwe kourunde nga ko nga aruhe na kakara pehi pokuwoko okunene kwaMukuru, okuzirambo nai ama undju ngandu ndi ovanavita ve tji maave haamisiwa otja otjihavero tjozombaze ze.” (Ovaheberi 10:12, 13, NW) Ovatenga mbu mave kuturwa i otjisuta tjongutukiro hi ‘okarupanda okaṱiṱi’ kOvakriste ovaṱakame “mbe ri ovaKristus.” (Lukas 12:32; 1 Ovakorinte 15:22, 23, EEP) Imba omba “randwa okuza mokati kovandu,” nu ku nai mombendukiro mave rire ovakaende pamwe vombepo vaKristus momayuru. (Omavandururiro 14:1-5, NW) Posi yokutja, pe ri vi ohunga nomangete omanene wovandu nambano mba rara monḓiro momaendo wawo? Eye tja ri kombanda yehi ndi, Jesus wa tja kutja Ihe we mu pa omasa okupangura nokuyandja omuinyo. Eye wa weza: “Amu kumua notjiṋa hi; orondu oire tji mai ja, avehe, mbe ri momaendo [“omaendo omazemburukwa,” NW], mu mave zuu eraka re; . . . [n]ave piti kombendukiro.” (Johanes 5:26-29, EEP) Eye ma kotora mba komuinyo mehi Oparadisa.

40, 41. (a) Manguṋuna oukahu kutja pe heyewa tjike ‘nombendukiro.’ (b) Ongwaye eṱe tji mape ya atu kara nongamburiro momakwizikiro waMukuru wombendukiro?

40 Kengeza omambo waJesus: “Amu kumua notjiṋa hi.” Ndoovazu pe ri nao, mape ya handumba ngwa koka rukuru a kuturwa konḓiro na kotorwa rukwao komuinyo? Orutu rwe karu na pu rwa yaruka koruuma? Oututau tjiva tu twa zikamisire orutu ndo mape ya nandarire twa toorwa moviṋa vyarwe ovinamuinyo, tjimuna omiti novipuka. Posi yokutja, ombendukiro kai na ku heya omaetero wouṋepo otjingewo wotunguvize pamwe rukwao. Mai hee kutja Mukuru ma utu rukwao omundu tjingeye, noutjiukwe tjingewo. Eye ma eta orutu orupe okuza kouṋepo wehi, nu morutu ndo omu ma twa ozongaro tjingezo, ovitjitwa ovipanguke tjingevyo, omeripura tjingewo, omuano womuinyo tjingewo omundu mbwa tunga ngandu poruveze rwonḓiro ye.

41 Mape ya ya ri ondjiririra yoye kutja ondjuwo yoye ndji wa suverere tjinene ya pya. Posi yokutja, ove otjo tungisa oupupu rukwao ondjuwo tjingeyo, orondu okaperendero koviṋa vyayo avihe ovisuverwa vi ri ouhaku tjinene momeripura woye. Tjiri, ku nai, Mukuru ngu ri Omuute womeripura mape ya a utu rukwao ovandu eye mba ṱiza momeripura we mena rokutja eye we ve suverere. (Jesaja 64:8) Momuano mbwi oNew World Translation opu i za okuungurisa omaheyero “omaendo omazemburukwa.” Tji rwa rire oruveze rwaMukuru ndwa tya okukotora ovaṱi komuinyo rukwao, eye ma tjiti otjiungura otjihimise ho, otja tjimuna tja tjita otjiungura otjihimise mokuuta omundu omutenga, otjikando hi uri eye me tji tjiti povikandokando ovingi.—Genesis 2:7; Oviungura 24:15, EEP.

42. Ongwaye omuinyo waaruhe kombanda yehi tji uri mape ya, nouatjiri?

42 Mukuru ma eta ovandu rukwao komuinyo, nomaundjiro wokuhina okukoka rukwao okuza ko kombanda yehi. Nungwari omuinyo waaruhe kombanda yehi mape ya au rire vi ouatjiri? Owo mape ya nu ouzikame mena rokutja oyo ombango nondando yaMukuru. (Johanes 6:37-40; Mateus 6:10) Epu ariyerike omundu pe za okuṱa okuza ko kombanda yehi ndino orondu kutja eye wa rumata onḓiro okuza ku Adam. Posi yokutja, eṱe tji matu ripura ohunga nouwapekepeke ouhayande woviṋa ovitemise kombanda yehi omundu komatyero mbya sere okuyorokera, omuinyo omusupi wozombura ozohinga kesere omusupi tjinene! Mokuyandja ehi ndi kovanamutje vovandu, Mukuru wa tanda kutja omundu wa sere okukaenda okukara nomuinyo okuyorokera owiingona woviutwa Vye, ka kutja ozombura esere uri, poo nandarire ozombura eyovi, nungwari nga aruhe!—Epsalme 115:16; 133:3.

Ohoromende Ndje Urisiwa yOhange

43. (a) Ouhepe waye mbu ri po kohoromende ndje urisiwa? (b) Jehova ma tanda tjike motjiṋa hi?

43 Mena rokutja ovanene vetu ovatenga va nakaura oveta yaMukuru, ohoromende yovandu otji ye ya kehi younane waSatana. Ombeibela okupwa opu iza okuisana Satana “mukuru . . . wouye mbwi.” (2 Ovakorinte 4:4) Ovita, omauhinatjari, omazunḓakero, nomahauzikame wozohoromende zovandu mavi raisa kutja eye ongu ri. Omerikutasaneno wOviwaṋa nOmihoko Omikutasane kavi na pu vya toṋa okuyeta ohange okuza momapambaukiro. Ovandu ve ririra ohoromende yohange. Kape ri momuhunga kutja Omuute, ngu ma tanda okukotora Oparadisa kouye mbwi, wina atja yandja ohoromende ndje urisiwa kOparadisa ndjo? Ihi otji tji ri Jehova tja tanda okutjita. Ombara ndji mai Mu kuramene po mohoromende ndji ondji ri “Ombara-yOhange” ye, Kristus Jesus, nu “ouvara wouhona we mau ryamene ko komeho, ouhona we mau karerere mohange.”—Jesaja 9:6, 7.

44. (a) Ohoromende ndji mai kara pi? (b) Oyo mai zikamisiwa mu uṋe?

44 Ombeibela mai raisa kutja ohoromende ndje urisiwa mai kara meyuru. Okuzira poruveze orutonga ndwi, Ombara Jesus Kristus otji ma honaparere nomasorero ehi arihe mousemba. Komeho wanao, eye ma kara novahonapare pamwe mohoromende yeyuru ohamunika ndjo. Imba mave toororwa okuza movandu ovaṱakame, ovakongorere vaJesus mba ri puna ye momarorero nu kuwo ke tja: “Nu ami me kuizikire eṋe ouhona, otja Tate tj’e u kuizikira ami.” (Lukas 22:28, 29, EEP) I tjiva uri okuza movandu mbu mave twarewa keyuru okukahonapara puna Kristus Jesus. Otjo tjingetjo otja moviwaṋa ndino, imba pu pe toororwa uri tjiva okuhonapara mondjuwo yomatyero woveta. Ombeibela mai raisa kutja Jesus Kristus ma kara pamwe novahonapare 144 000 uriri. Okutja Ouhona waMukuru, poo ohoromende yeyuru, ya zikama mu Kristus Jesus novandu 144 000 mba toorwa okuza mehi keyuru. (Omavandururiro 14:1-4; 5:9, 10) Nu tjike ohunga nehi? Epsalme 45:16 (NW), mari twa ko kutja Ombara mai ziki “ovazandu vombara mehi arihe.” “Ovazandu vombara” vovandu, poo ovatarere vohoromende, mave zikamisiwa okuza keyuru mena romeriyandjero wawo omakoto kozongurameno zousemba.—Sasaneka Jesaja 32:1, NW.

45, 46. (a) Epu enanḓengu romazuvarisiro waJesus kombanda yehi ra ri riṋe? (b) Ongwaye ohoromende ndje urisiwa tji i ha zikamisirwe pokamanga? (c) Omomuano uṋe o 1914 O.z. tji ya ri ombura ndje rikuramena peke momaprofetero na movitjitwa vyouye?

45 Ohoromende ndje urisiwa ya zikamisiwa ruṋe nu vi? Jesus tja ri kombanda yehi Ouhona mbwi ombwa ri epu enanḓengu romazuvarisiro we. (Mateus 4:17; Lukas 8:1) Posi yokutja, eye ke na pa zikamisa Ouhona poruveze ndo, nandarire pombendukiro ye. (Oviungura 1:6-8) Na indu tja ronda momayuru, eye ngundee wa sere okuundja oruveze rwaJehova ndwa tyewa. (Epsalme 110:1, 2, EEP; Ovaheberi 1:13) Omaprofetero wOmbeibela maye raisa kutja oruveze ndwa tyewa rwa tumbuka mo 1914 O.z. Posi yokutja, rive ma pura: ‘Pendje nohoromende ndje urisiwa, 1914 kai na pu ya urika omautiro wozowee omanene wouye?’ Indo ondi ri epu! Pe na omawaneno omapame pokati komeero wOuhona waMukuru novitjitwa ovizepe vyozombura za katjisupi, otja eṱe nambano tji matu munu.

46 Ozombura mangara 35 komurungu wo 1914, The Watchtower (nambano embo rongamburiro ehandjaurwe tjinenenene kombanda yehi) aai twa ko ombango ko 1914 otjombura ndja kekwa momaprofetero wOmbeibela. Omaprofetero nga ya uta okumuna omayenenisiro omamunikwa mo 1914. Yemwe ya inga ya ri omaprofetero waJesus omuini, nga hungirwa ozombura 1 900 nḓa kapita, ohunga ‘notjiraisiro’ tja tja tji munika komaandero woviṋa vyoruveze nu tja tja tji zeuparisa kutja eye opa ri mouhamunika nomasa wouhona. Mokuzira epuriro rovahongewa ve ohunga ‘notjiraisiro’ hi, eye wa tja: “Otjiwaṋa tjimwe matji sekamene otjiwaṋa otjikwao, nouhona umwe au rwisa ouhona oukwao. Nu koṋa akuhe maku kara ondjara nomanyinganyingiro wehi. Oviṋa avihe mbi [“ovio ombutiro jomihihamo,” EEP].” (Mateus 24:3, 7, 8) Momayenenisiro omayeuke, ovita ovitenga vya imbi vyouye vya rukwa mo 1914, amavi yeta omanyoneno povikando hambombari omanene kombanda wovita avihe 900 vyozombura 2 500 nḓa kapita! Omihihamo vya kaenda komeho okuza mbo. Ove wa ṱunwa i omanyoneno wovita, ourumbu, poo kangamwa yomanyinganyingiro wehi omakuryoma nge kurungisa ehi okuza 1914? Tji pe ri nao, okutja ove wa ri omuhongonone omuini ‘wotjiraisiro’ ‘tjoruveze rwomaandero’ rwoviṋa vyoruveze ndwi.—Daniel 12:4, NW.

47. Ovitjitwa mbi yenenisa “otjiraisiro” vya ryama vi komurungu mozombura katjisupi?

47 “Ombutiro jomihihamo” ya ririra ko onene mOvita Ovitjavari vyOuye, mbya ri ovikando vine ovinyone otja Ovita Ovitenga vyOuye, nu nga meserewondo rozokern, amai yenenisa omaprofetero waJesus wokomeho: “Kombanda yehi oviwaṋa avihe mavi kara nomerihahiziro . . . Ovandu mave seurwa i omburuma, tji mave undju imbi mbi mavi ya mouye auhe.” (Lukas 21:25, 26) Omaweziro mozondjito zozondjo nourunde, mokuhinonḓuviro nourunde mokati kovanamutje, na wina omekuriro wouvi nouhambangombe—omekuriro nga wongendo ya hunganekwa wina otja omayenenise ‘womayuva omasenina’ woruveze oruhangundu ndwi.—2 Timoteus 3:1-5; Mateus 24:12.

48. Ouṋe ngu nomerizirira kozowee kombanda yehi, nu ongwaye ozo tji za rira ozengi okuza ko 1914?

48 Posi yokutja, ndoovazu ohoromende yomeyuru ya zikamisiwa mo 1914, ongwaye tji pe nouzeu auhe mbwi kombanda yehi? Satana Omudiaboli ongu nomerizirira. Okuza Kristus tja pewa omasa wOuhona, ondjito ye ondenga ya ri okuruka ovita ku na Satana momayuru omahamunikwa. Otjotjikongorereko, Satana, ‘ngu pukisa ouye auhe,’ wa nakaurwa puna ovaengeli ve pehi kozondendera zehi. Eye tjinga ama tjiwa kutja omanyoneno we maye yendayenda, eye otje rukisa oumba ounene kombanda yehi. Owo “owee ku eṋe, mahi nokuvare! Orondu Omudiaboli wa rauka, me ya ku eṋe, neye u nomazenge omanene, tjinga ama tjiwa kutja u noruveze orusupi uriri.”—Omavandururiro 12:7-9, 12.

49. (a) Mape tjitwa tjike ku imba mbe “nyona ehi”? (b) Jehova ma eta vi “omatyero woveta” ye kombanda yoviwaṋa?

49 Maape ya omaandero kozowee nḓa? Ii!—indu ohoromende yeyuru oini, Ouhona waMukuru Omunamasaaehe, tji mai toora ondjito “okuyandeka imba mbe nyona ehi.” (Omavandururiro 11:18; Daniel 2:44) Mukuru kamaa roro okuyandjera omauhona wopolitika, Ovakriste voposyo, poo kangamwa auhe okunyona oviungura vyomake we, ehi, noviungurise vyawo vyozokern. Posi yanai, eye ma tja: “[Omatyero woveta wandje, NW] okuworonganisa oviwaṋa nomauhona kokutja ve mune omasa womazenge wandje.” (Sefanja 3:8) Jehova, mokutuurungira muKristus we, ma kaungurisa omasa omanene eye nge tjurura mevaverwa indu tji ma eta omayandekero omanene kombanda ya imba avehe mbe kongorera Satana kombanda yehi. Imbi mavi kara mondondo onenenene, mounene tjingewo otja Omupupo womayuva waNoa.—Jeremia 25:31-34; 2 Petrus 3:5-7, 10.

50. (a) “Armagedon” otjikwatjike? (b) Ouṋe porwe ngu ma hupu Armagedon?

50 MOmbeibela omayandekero nga woviwaṋa ovirunde ye isanewa otjirwa tjaMukuru tjaArmagedon. (Omavandururiro 16:14-16) Ovandu ovakozu uriri, imba mbe paha Jehova nousemba, ombu mape ya ave hupu Armagedon ngandu moruveze orupe rwohange rwaMukuru. (Sefanja 2:3; Jesaja 26:20, 21) Ohunga na imba Ombeibela mai tja: “[Ovakozu, NW] mave rumata ehi, nu mave vyarere ohange onene.” (Epsalme 37:11) Oviungura oviwa vyokukotora Oparadisa kouye otji mavi utu!

Omahongero wOkuhita mOparadisa

51. Ongwaye tje ri ohepero kove okutoora omikambo nambano?

51 Otjo vanga okukara mOparadisa? Eziriro roye tji riri ‘Ii,’ ove mo yoroka okutjiwa kutja indu Jesus tja hungira ohunga noruveze rwandino orunaputi ‘notjiraisiro’ tjomayandekero omayendayende warwo, eye wa weza: “Omuhoko mbui kamaau janda, nga oviṋa mbi avihe tji via tjitua.” Tjiva, va imba vomuhoko mba muna “ombutiro jomihihamo” mo 1914 mave kara nomuinyo okumuna Oparadisa tji ya kotorwa kombanda yehi. (Mateus 24:3-8, 34, EEP) Posi yokutja, indi epu enangendo kutja ovandu otjingi tjawo ndino ve ri mondjira ombaranga ndji mai i komayandekero. (Mateus 7:13, 14) Pe na oruveze oruṱiṱi ndwa sewa ko kuwo okutanauka. Ove mape ya o kara nomunyaṋutima kutja Jehova wa yandja erakiza komurungoruveze! Mena rokutja Jehova ma vanga ove kutja u kare nomuinyo, eye me ku vatere okutoora omikambo omisemba.—2 Petrus 3:9; Esekiel 18:23.

52. Ove mo hepa tjike mokuyenena okutoora omuhunga wondjiviro ohunga nongamburiro?

52 Ouhepe wa kamanga woye nambano ondjiviro ongahuke. (1 Timoteus 2:4; Johanes 17:3) Ove mo i isa pi? Mape ya ai munikwa uri mu kangamwa ongamburiro? Ovandu tjiva ve tja ozongamburiro azehe ze nondandero imwe, otja tjimuna ozondjira azehe kombanda yondundu tji ze yenda kohungu. Owo ve ri posyo pu pe ṱa pi! Mokumuna ondjira osemba, ovarondandundu ve ungurisa ouyarisandjira, nu ve yazema ovaṱike. Momuano mbwi, opo pe na ongamburiro imwe uriri indji youatjiri ndji maai twara komuinyo waaruhe, nu omaṱikiro omanahepero okuimuna.—Oviungura 8:26-31.

53. (a) Okumuna omuinyo waaruhe, ove wa sere okupandipara mokutjita tjike? (b) Omarorero yeṋe okuza ku Satana ove ngu mape ya ohepa okutaara?

53 Okambo nga ka yandja i Ovahongonone vaJehova okukuvatera. Oko ke ku vatere rukuru okuzuva omauatjiri ouandaraze tjiva wOmbeibela, katji pe ri? Kape na omaivaiviro kutja ove wa zikamisa kutja epu ngamwa arihe ra zikamena kEmbo raMukuru nda suvirirwa. Nambano, okukaenda komeho kondandero yoye, ove u sokupandipara mokurihonga. Otja omahongero woviungura omasemba tji ye ri omananḓengu okupa omundu oruveze momaturiro weyuva arihe, ku nai omahongero omasemba wOmbeibela otji ye ri omananḓengu okurongera rive okuhita momaturiro ngu maye hupu okukara nomuinyo mehi Oparadisa. (2 Timoteus 3:16, 17) Satana mape ya a roro okukupora ombango mokutjita kutja ovazamumwe ve ku pirukire poo okukurora momihingo ominaukona vyouini poo vyouhambangombe. O riyandja ko ku Satana. Ondjeverero yoye noruyaveze aruhe rwoye norweṱunḓu roye rwa zikamena komerihongero omaryame woye omapanḓipare wOmbeibela.—Mateus 10:36; 1 Johanes 2:15-17.

54. Otjiyandjewa tjiṋe tjarwe tjomahongero Jehova tja yandja mondjendjeto yoye?

54 Pendje nokukaenda komeho nomerihongero wa nambano woye wOmbeibela, pe na omuano warwe okurihonga. Ovandu mondjendjeto youraranganda woye mbe nombango momerihongero wOmbeibela aruhe ve varura ozombongarero zondendera pEtuwo rOuhona. Avehe mbe kara po ve ri mbo okutoora omerihongero okuza mOmbeibela nu tjiri ve kondja okurira ovandu ovasemba. Owo ve yakura tjinene ovandu ovape, amave tja: “Ngatu ronde kondundu yaMuhona [oruveze rwe rwomerikotameno] . . . kutja Eye e ketuhonge ozondjira ze, nokutja eṱe tu kawondje momirari vye.” (Jesaja 2:3) Omapu omasemba puwa sokukarera pozombongarero zOmbeibela ye kahururwa mOvaheberi 10:24, 25, ngu mae tja: “Ngatu rikenderasane mokupandiparisasana morusuvero na moviungura oviwa. Atu isa okuyenda kozombongarero zombongo otja tjiva tjinga ave tjita; nungwari ngatu pandiparisasane okuyenda ku zo, tjinga amamu munu kutja Eyuva raMuhona ri ri pokuya.”

55. (a) Omomiano viṋe otjira tjaJehova tji tja panguka ku imbi ovyarwe? (b) Omomuano uṋe Ovahongonone vaJehova tji va wanekwa pu pe he ri otjiwaṋa tjarwe?

55 Otja ove tji mo i pamwe notjira tjaJehova, ove mo munu kutja ombepo i peke tjinene ku indji oyozondjuwo ozonḓere nozongereka. Kape na omawongero wovimariva, omayambero poo ozombata, nu kape na omakwekuriro mena rehi rokongotwe romuhoko poo omasa wotjimariva. Ongaro onenenene ongurame mokati kOvahongonone vaJehova orusuvero. Rutenga, owo va suvera Jehova, nu korutjavari, owo va suvera ovandu varwe. Imbi oovihako vyOvakriste vakatjotjiri. (Mateus 22:37-39; Johanes 13:35) Ove wa sere okuvarura ozombongarero zawo nu o rimunine imbi omuini. Ove mo temisiwa i ombwaneno yawo nokuhina omaivaiviro. Pe na Ovahongonone okukapita omangete yetatu mouparanga mouye momahi okukapita 200. Posi yokutja nai, Ovahongonone okutuurunga ouye auhe ve kongorera otutuu tumwe pozombongarero zawo. Nu mena romapirindiro ya tjimwe momaraka omengi, pozombongarero zawo zotjivike otjingi tjOvahongonone vaJehova mouparanga wouye ve konḓonona omapu wOmatjangwa otjingeyo momapangukiro wozoiri tjiva kumwe. Ombwaneno yotjira tjaJehova otjiungura otjihimise tjandino mouye mbwa haṋika mbwi.

56. (a) Oviṋa viṋe ove mbi mo yenene okumuna okuza mokukara pamwe notjira tjaJehova? (b) Indu omaputi tji ya yeuka, ove wa sere okutjita tjike? (c) Ongwaye tje ri otjinanḓengu kove okuyandja omuinyo woye ku Jehova?

56 Ove otja tji mo kaenda pamwe aruhe notjiwaṋa tjaJehova, ove mo hepa okurihwikika omuini ‘nomundu omupe’ nu okunu ovihape vyombepo yaMukuru—“orusuvero, enyando, ohange, omuretima, oupore, omutima omuwa, ouṱakame, omerisusuparisiro, omeritjaerero.” (Ovakolose 3:10, 12-14; Ovagalate 5:22, 23) Imbi mavi ku etere omakovero omakoto. Ove mape ya o kara nomaputi ngu wa sokutaara moruvezeveze mena rokutja ove u ri mouye ouzunḓake na wina mena romeheurisiro woye omuini. Nungwari Jehova me ku vatere. Embo re mari kwizike ku imba mbu mave kondjo tjiri okumunyandisa omutima: “Amu rikendere otjiṋa, nungwari mozongumbiro zeṋu azehe ningireye ku [Mukuru, EEP] imbi mbi mwa hepa, aruhe amamu tja okuhepa ku Ye. Nohange ya[Mukuru, EEP] ndja kapita ozondunge azehe zovandu mai ṱakamisa omitima vyeṋu nouripura weṋu mu Kristus Jesus.” (Ovafilipi 4:6, 7) Ove mo nanwa i orusuvero rwaJehova, kokutja ove u vange okumukarera. Ovahongonone vaJehova mave nyaṋuka okukuraisira kutja ove u sokuyandja vi omuinyo woye ku Mukuru ngwi omusuvere nokurira umwe wovahongonone ve ovaingonapare. (Epsalme 104:33; Lukas 9:23) Ii, otjo omaingonekero. Ripura uri! Otja omurikotamene waJehova, ove mape ya o rarakana ondandero yomuinyo waaruhe moparadisa imba kombanda yehi.—Sefanja 2:3; Jesaja 25:6, 8.

57. (a) Mouye oupe, orupe orukoto ruṋe ndu maru kara pokati ka Mukuru novandu? (b) Ozondaya zeṋe tjiva ove nḓu mo kayorokera?

57 Ku nao, kaende komeho, okukonḓonona nokukura morusuvero nokuyandja ondangu ku Jehova Mukuru, Omuzandu we, nohoromende yeyuru yousemba. Momahandjuṋunino wohoromende yaMukuru na inḓa ozondaya oyo nḓu mai karokisa kombanda yovandu, omaprofetero wOmbeibela mae tja: “Tara, omaturiro wa[Mukuru, EEP] ye ri mokati kovandu. Eye ma tura mokati kawo, nowo ave rire otjiwaṋa tje. [Mukuru, EEP] omuini ma kara puna wo nu a rire [Mukuru, EEP] wawo.” ‘Mukuru omuini,’ ngwa tongamisiwa tjinene kombanda yomahonaparero omanaukona omanyone wovandu wandino, ma kara popezu tjinene otja Ihe wounyaṋutima ku imba avehe mbe mu suvera nokurikotamena ye moruveze orupe ndo. Momauatjiri, opo mape kara uri indji ongamburiro imwe, omerikotameno omauatjiri waJehova Mukuru, nu overikotamene ve mave yorokere orupe orukoto rwovanamutje ku Ihe. Eye me ke ri raisa otja Ihe omusuvere! “Eye ma pyoṋa omahoze aehe momeho wawo. Nonḓiro kai tji nakukara po rukwao; noruhoze nomaririro, nomuhihamo kavi tji nakukara po rukwao. Oviṋa ovikuru vya kapita.”—Omavandururiro 21:3, 4, sasaneka EEP.

58. Ongwaye ove tji mape ya o kara nomakwizikiro kutja Jehova ‘ma kayarura avihe koupe’?

58 Ku nai otjiungura otjihimise otjinene tjokuzikamisa ehi oparadisa kehi yohoromende ndje urisiwa yeyuru tjandje tja yenenisiwa. Otjo tji ri otjotjikurame otja epu kutja eyuva mari piti na ri zengi muhuka. Orondu omakwizikiro waJehova Mukuru, Omuute weyuru nehi, owo aruhe “omauatjiri nomaṱakame.” Ongu ri ye ngu ma tja okuza kotjihavero tje meyuru: “Tara, Ami me yarura avihe koupe!”—Omavandururiro 21:5.

Momayarukiriro wokambo nga, ove otjo zira vi omapuriro ngu maye kongorere?

Omomiano viṋe Ombeibela mu ya kurama peke?

Ove we rihonga tjike ohunga na Mukuru?

Kristus Jesus ouṋe?

Satana Omudiaboli ouṋe?

Ongwaye Mukuru tja yandjera ourunde?

Ongwaye omundu tje koka?

Ongaro yovaṱi oo iṋe?

Otjisuta tjongutukiro otjiṋe?

Ombendukiro mai tjitirwa pi nu vi?

Ouhona otjikwatjike, nu owo mau yenenisa tjike?

“Otjiraisiro” ‘tjomaandero woviṋa vyoruveze’ otjiṋe?

Ove mape ya o rirongerere vi komuinyo waaruhe mOparadisa?

[Omambo wokehi]

a Omaraisiro wOmbeibela okuzeuparisa otukondwa tu twa kapita: (1) Oviungura 17:26; Epsalme 46:9; Mika 4:3, 4; Jesaja 65:21-23; (2) Jesaja 65:25; 11:6-9; 55:12, 13; Epsalme 67:6, 7; (3) Job 33:25; Jesaja 35:5, 6; 33:24; Epsalme 104:24; (4) Jesaja 55:11.

b Ndoovazu kape raisirwe omuano warwe, omaraisiro ayehe wOmatjangwa mokambo nga ya isiwa mOmbeibela yOtjiherero yo 1987. Omasusuparisiro EEP maye hee Etestamente Epe nOmapsalme, OY maye hee Ombutiro yOmbuze Ombwa yaMukuru, na NW maye hee New World Translation of the Holy Scriptures, omapitisiro wo 1984.

c Monarchs and Tombs and Peoples—The Dawn of the Orient, omukuma 25.

d Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, i J. McClintock na J. Strong, Orupa 8, omukuma 908.

[Oviperendero pomukuma 13]

Otja otjiutwa, omundu wa tongama tjinene kombanda yovipuka

[Otjiperendero pomukuma 18]

Jesus wa ṱekire pamwe nomundu omuurisiwa Adam

    Omambo wOtjiherero (1990-2025)
    Pita mba
    Hita mba
    • Otjiherero
    • Hinda
    • Omuano mbu mo vanga
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Omazeva wokuungurisa
    • Omirari vyondjivisiro yoye omuini
    • Tjita omarundurukiro woye omuini
    • JW.ORG
    • Hita mba
    Hinda