Ti Nuklear a Parikut

ITI tuktok ti maysa nga agrikrikos a torre iti sakbay ti panagbannawag ti agsapa iti disierto ti New Mexico adda a nakabitin ti nagtimbukel a metal nga awagan dagiti tattao a Gadget. Kadagiti pagidulinan iti armas siam a kilometros ti kaadayuna, dagiti pisiko, kemiko, matematiko, ken dagiti soldado dida makaidna, a mangsipsiput kadagiti relosda, a pampanunotenda no pudno nga agkurri ti Gadget.

Pudno a nagkurri. Iti uneg ti 15 a segundos sakbay ti alas 5:30 t.b., bimtak ti Gadget, a nangiruar iti nuklear a bileg a maysa a kakasangamilion ti maysa a segundo. Dayta ti nangipangato iti kasla bola nga apuy a mabalin koma a nakita manipud iti sabali a planeta ken nangipaay iti putok a nangngegan iti 300 kilometros ti kaadayuna. Ti kapudot ti panagbettak ti Gadget​—a napudpudot iti sentrona ngem ti sentro iti init​—pinagbalinna ti darat iti disierto a maysa a kagudua-milia a singsing a kasla-jade ti kolorna a sarming a radio-aktibo [a ngangngani maysa a kilometro ti kalawana]. Dadduma ti nangisapata a mamindua ti kapudot ti init iti dayta nga aldaw.

Idi Agosto 6, 1945, 21 nga aldaw kalpasanna, ti maikadua a bomba atomika ti nangdadael iti Hapones a siudad iti Hiroshima, a namataud kamaudiananna ti ipapatay iti napattapatta a 148,000 a tattao. Ti panawen nuklear nangrugin.

Dayta ket 43 a tawenen ti napalabas. Dagiti armas a 4,000 a daras a nabilbileg pay ket napadasen nanipud idi. Ti nagtipon a bileg dagiti amin a warheads iti lubong ket napattapatta a katupag iti 20 bilion a tonelada iti TNT​—nasurok a maysa a milion a daras ti bilegna a mangpapatay ngem ti bomba iti Hiroshima!

Awag iti Panangikkat

Sigun iti maysa a panagadal iti 1983 World Health Organization, ti naan-anay a nuklear a gubat papatayennanto a dagus ti maysa a bilion a tattao. Ti maikadua a bilion matayto kalpasanna gapu iti putok, apuy, ken ti radiasion. Dagiti nabiit pay a panagadal ti ad-adda pay a di manginanama. Kaawatan, ngarud, a timmauden ti ikkis a maipaay iti naan-anay a pannakaikkat dagiti nuklear nga armas.

Saan nga amin dagiti awag a maipaay iti pannakaikkatda, nupay kasta, ket maigapu a naan-anay iti panangngaasi iti tao. Dadduma ti agrason a dagiti nuklear nga armas ti basta bassit laeng wenno awanan pay ti pateg iti aktual a pannakidangadang. Gapu iti nakaskasdaaw a pannakabalinda a mangdadael, ti laeng nakaro unay a pananggargari ti mabalin a nainkalintegan a pakausaranda. Gapuna, ti Estados Unidos dina inusar ida idiay Korea wenno idiay Viet Nam, dagiti Briton dida inusar ida idiay Falklands, wenno di met inusar dagiti Soviets ida idiay Afghanistan. Kuna ti dati a Secretary of Defense iti E.U. a ni Robert McNamara: “Dagiti nuklear nga armas awan ti aniaman a pagserbianda a namilitaran a panggep. Dagitoy naan-anay nga awan ti pakausaranda​—malaksid laeng iti pananglapped iti kalaban ti maysa a mangusar kadakuada.”

Kasta met, dagiti nuklear nga armas bassit laeng ti pakausaranda kas diplomatiko a banag a pamutbuteng wenno mangimpluensia kadagiti dadduma a nasnasion. Dagiti superpowers ti ad-adda a maapektaran. Ket no maipapan kadagiti awanan iti pannakabalin a nuklear, dagitoy ti masansan a mapatured nga agtakder a sumango kadagiti superpowers a bassit laeng ti panagamakda iti nuklear a panangibales.

Kamaudiananna, adda sadiayen ti gatadna. Sigun iti maysa a panagadal a naipablaak iti Bulletin of the Atomic Scientists, bayat dagiti tawtawen 1945-85 ti Estados Unidos laeng nakapataud iti agarup 60,000 a nuklear warheads.a Ti gatadna? Ngangngani $82,000,000,000​—adu unay a kuarta a maipaay iti maysa a banag nga inanamaenda a saandanto a pulos nga usaren.

Ti Bomba kas Maysa a Panglapped

Ti kapanunotan a pananglapped ket nalabit kas ti kalakayen iti historia iti panagdadangadang. Ngem iti nuklear a panawen, ti pananglapped innalanan dagiti kabbaro a pamay-an. Aniaman a nasion a mangpampanunot iti nuklear nga iraraut ket manamnama a mabales iti napartak ken makadadael a nuklear a panangibales.

Ni Heneral B. L. Davis, komander iti U.S. Strategic Air Command, ngarud ti nagkuna: “Maysa a makakumbinsir a kaso ti mabalin a maaramid a dagiti nuklear nga armas . . . ti namagbalin iti lubong a nataltalged a lugar. Dagitoy pulos a dida impatingga ti panagdadangadang; rinibribo ti agtultuloy a matay iti tinawen kadagiti panagdadangadang a saan laeng a babasit a panagdadangadang dagiti nasnasion a nairaman. Ngem ti pannakairaman dagiti superpowers ‘kadagita a panagdadangadang ti naannad a napattapatta tapno maliklikan ti direkta a panagsango gapu ta mabalin a kumaro nga agbalin a maysa a kangrunaan nga uram​—nuklear wenno gagangay.”

Iti aniaman a sangakabbalayan nga addaan kadagiti nakasagana a paltog, nupay kasta, kanayon nga adda ti peggad nga addanto ti mapaltogan babaen iti panagbiddut. Pudno met laeng dayta a prinsipio iti maysa a lubong a napno kadagiti nuklear nga armas. Ti nuklear a gubat mabalin ngarud a bumtak iti sidong dagiti sumaganad a kasasaad:

(1) Ti biddut ti kompiuter wenno ti di umiso a panagandar ti kompiuter ti mamagpanunot iti maysa a pagilian nga isut’ mararaut babaen iti nuklear. Ti tignay isut’ ibabales iti nuklear a panangraut.

(2) Mabalin a magun-odan dagiti managlablabes wenno dagiti pannakabalin a terorista a saan unay a malaplapdan iti panangusar kadakuada ngem kadagiti agdama a nuklear a pannakabalin.

(3) Ti ikakaro ti bassit a gubat iti maysa a lugar a sadiay adda paginteresan dagiti superpowers a nairaman​—kas ti Persian Gulf.

Agpapan pay kadagita a peggad, dagiti nasnasion tinaginayonda pay laeng ti polisa iti kinatalged babaen iti pananglapped. Kaskasdi, iti maysa a lubong a napnapno kadagiti nuklear nga armas, saan a natalged dagiti tattao. Ti panagtimbeng ti pannakabalin ket pudno a panagtimbeng iti panagamak, maysa a katulagan iti panangpapatay iti bagi met laeng nga inkapilitan a pinirmaan dagiti binilbilion iti lubong. No dagiti nuklear nga armas ket kas iti kampilan ni Damocles, ti pananglapped isu ti maysa a buok a manglaplapped iti dayta. Ngem ania ngay no saan a malapdan dayta? Ti sungbat ket nakaam-amak a panunoten.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

TI PANNAKABALIN TI BOMBA A MEGATON

Thermal Radiation (Lawag ken Pudot): Ti maysa a nuklear a panagbettak pataudenna ti nakaro a silnag ti lawag a mangbulsek wenno mangsisirap kadagiti tattao nga adayu iti lugar ti panagbettak​—agingga iti 21 kilometros iti aldaw ken 85 kilometros iti rabii iti panagbettak ti maysa a megaton.

Iti wenno asideg iti ground zero (ti punto a direkta nga adda iti babaen ti bumbumtak a bomba), ti nakaro a pudot ti apuy ti mamagbalin kadagiti tattao a sengngaw. Iti ad-adayu pay (agingga iti 18 kilometros), agsagaba dagiti tattao iti maikadua- ken maikatlo-degree a pannakasinit kadagiti nakasarang a kudilda. Mauram dagiti kawes. Dagiti alpombra ken muebles sumgedda. Kadagiti dadduma a kasasaad, tumaud ti nakaro ti pudotna a bagio iti apuy, a manglapunos kadagiti tattao iti gil-ayab ti apuy.

Napigsa nga Angin: Ti nuklear a panagbettak pataudenna dagiti kasla bagio nga angin. Iti asideg ti lugar a mismo a nagbettakanna, naan-anay ti pannakadadael. Iti ad-adayu pay, dagiti tattao kadagiti patakder mapandaganda kadagiti matnag a bubida wenno diding; dadduma ti madangran wenno matay babaen kadagiti agtinnag a bambanag ken muebles. Kaskasdi dagiti dadduma ti maangsan babaen iti napuskol a tapuk iti narumek a semento wenno ladrilio. Ti nakaro a pegges ti angin pataudenna ti pannakadadael ti eardrum wenno ti panagpadara iti bara.

Radiasion: Adda ti nakaro a panagbettak dagiti neutrons ken gamma rays. Ti kalalainganna a pannakaisarang iti dayta pataudenna ti sakit a mailasin babaen iti pannakaulaw, panagbakuar, ken ti pannakabannog. Ti pannakadadael dagiti selula iti dara pababaenna ti panagibtur iti impeksion ken ti pannakaitantan ti pannakaimbag dagiti sugsugat. Ti nakaro a pannakaisarang iti radiasion pataudenna ti pannakapukaw ti puot, panagpigerger, ataxia, ken panaglaladut. Sumaruno ti ipapatay iti uneg ti maysa aginga iti 48 nga or-oras.

Dagiti naisarang iti radiasion a nakalasat nalakada nga agsakit iti kanser. Mabalin a makaiyallatiwda met kadagiti matawid a depekto kadagiti annakda, agraman ti kinalupes, kankanayon a pannakaalis, di nasayaat ti pannakabukelna wenno natay a naipasngay nga annak, ken dagiti saan nga espesipiko a pagkapuyan ti salun-at.

Gubuayan: Comprehensive Study on Nuclear Weapons, nga inyimprenta ti Naciones Unidas.