Panagsuro Manipud iti Jarawas
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! iti India
“NAKANGATNGATO ti presion ti darayo, ket madaddadael dagiti nerbioyo. Mapankay agbiahe iti maysa a tropikal nga isla ken agrelakskayo!” No pagnerbiosennakayo ti bannog ken rigat iti moderno a sibilisasion, mabalin a daytoy laeng ti balakad a kasapulanyo. Uray pay no saan a gapu iti medikal a rason, siasino ti makaliklik iti kasta a makaawis a singasing? Gapuna apay a dikay panawan amin dayta babaen ti panangsarungkaryo iti Andaman Islands, ti pagtaengan dagiti Jarawas?
Ti Andaman Islands? Jarawas? Dikay mabainan no dikay pay pulos nangnangngegan ida, ta dagitoy adayoda iti kankanayonen a pagpagnaan dagiti agpaspasiar iti lubong. No kitaenyo ti mapa, masarakanyo ti Andaman Islands iti Baybay iti Bengal, iti nagbaetan ti India ken ti Myanmar (dati a Burma). Daytoy a grupo dagiti isla, a buklen dagiti agarup 300 nga isla, isu itan ti pungto ti Republika iti India.
Saan a Sibilisado a Tattao?
Ti isla isu ti pagtaengan dagiti uppat a tribo iti Negrito—ti Great Andamanese, ti Jarawas, ti Sentinelese, ken ti Onges. Dagiti Negritos, a kaipapananna “bassit a negro,” ket maipagarup a natda ti maysa a nangisit, pygmy, a rasa idi ugma a nagnaed idi iti kaaduan iti Makin-abagatan a daya nga Asia ken Oceania. Gapu iti pannakaisinada, dagitoy ti naawagan a dagiti puro a natda iti “tao idi Panawen ti Bato,” wenno, kas kunaen ni Teniente Colebrook iti Buyot a Briton, isu a nangtengngel idi iti isla, “ti saan a sibilisado a lubong.”
Idi 1858 idi dagiti Briton nangipasdekda iti maysa a kolonia a pagbaludan sadiay, ti Great Andamanese adda bilangda a sangaribo. Di nagbayag, dagiti saksakit dagiti taga ruar—kamuras, sipilis, ken dadduma pay—agraman ti pannakaadikto iti opium ken alkoholismo, ti nangdadaelen kadagiti lallaki iti tribo. Ita sumagmamano laengen kadakuada, a naglalaoken ti darada, ti nabati iti bassit nga Strait Island. Kasta met laeng ti napasamak kadagiti Onges.
Bayat dagiti adu a tawtawen dagiti Jarawas ken dagiti Sentinelese linapdanda ti nakilanglangen, ken ti pananggundaway dagiti taga ruar. Ti kinauyongda ti namagtalinaed kadakuada a naisina ngem dayta met ti nangipaay iti pakasarsaritaanda a saan a sibilisado ken mawaw iti dara a kanibal. Iti laeng sumagmamano a tawen a napalabas, idi dagiti opisiales iti departamento iti antropolohia idiay Port Blair, ti kabisera ti Andaman Islands, pinadasna ti nakipagkita iti maysa kadagiti grupo dagiti tribo iti North Sentinel Island, ti lantsada ket napatuduan kadagiti pana, a ti maysa ti nangtudok ti saka ti maysa a retratista.
Aniat’ namagbalin kadakuada a kasta unay ti kinauyongna? Ni M. V. Portman, maysa nga opisial a Briton a mangay-aywan iti isla idi pagnguduan ti naudi a siglo, kinunana: “Idi simmangpetkami dagiti Jarawas ket naulimekda ken saanda a narungsot kadakami, ket didakam kinutkuti, agingga a kankanayonen ti panangmolmolestiami kadakuada babaen ti panangargarimi kadagiti adda iti igid nga Andamanese a bumusor kadakuada. Kalpasan ti sumagmamano a tawen a pannakariribuk, nakarigrigaten ti panagbiag dagiti Jarawas ket iti panangibalesda rinugiandan ti nangatake kadakami. Basolmi ti panagbalin dagiti Jarawas a nauyong.”
Ti Wagas ti Panagbiag ti Jarawas
Dagiti Jarawas ket kasla agakar-akar. Agbiagda nga inggrupo iti agarup 30, ket ti adu nga agkakaarruba a grupo ti mangbukel iti maysa a tribo. Tunggal grupo ti agtignay iti uneg ti nakalawlawag ti pannakaikeddengna a pagbeddengan ket saanda a biangan ti teritoria dagiti dadduma a grupo. Babaen iti panagbiagda kadagiti nalasbang, tropikal nga aglawlaw, saanda nga agtalon ken saanda nga agtaraken kadagiti animal a dinguen. Ti panagbiagda ket agpannuray iti bai, pana, ken gayangda—panaganop ken panagkalap.
Paset ti panagbiagda ti panagririnnaman iti taraon. Gapuna no adda makatiliw iti pawikan, tunggal maysa addaan iti pawikan. No makatiliw ti maysa iti baboy, tunggal maysa addaan iti baboy. Iti urnos ti kagimonganda, awan ti panangidumduma iti klase dagiti addaan ken dagiti awanan. “Dagiti Jarawas pulos a saanda a maibilang a napanglaw,” kinuna ti maysa nga opisial iti antropolohia. “Aminda addaanda kadagiti tarigagayanda a sibubuslon.”
Ti naisangsangayan a banag maipapan kadagiti Jarawas ket isudat’ mairaman kadagiti sumagmamano ditoy lubong a di makaammo a mangpasged iti apuy. Gun-odenda ti apuyda manipud kadagiti sumsumged a kabakiran a sinindian ti kimat bayat ti kanayon a panagbagiona a mapakuyogan iti gurruod. Aywananda a siaannad ti apuyda, a pagtalinaedenda a sumsumged ken kankanayon nga awit-awitda ida no umakarda.
Ti pagdaksan iti moderno a sibilisasion isu ti pannakadadael dagiti ipatpateg iti moral. “Kadagiti Jarawas, awan ti panagdenna sakbay ti panagasawa,” kinuna ti opisial a naadaw iti ngato. “Mammano ti pannakikamalala. Ti makabasol sanguenna ti nakaro a di pananganamong ti kagimongan. Isut’ maliday unay ta pumanaw iti komunidad iti mabayag a tiempo agingga a mariknana ti panagsubli.” Dagiti kadi tattao nga agnanaed iti “sibilisado” a komunidadyo addaanda iti kasta a nakaro a panangbigbig iti moralidad?
Ti moderno a sibilisasion ket pumada iti nangato a presion iti dara, sakit ti puso, kanser, ken dagiti pumada iti dayta. Dagiti Jarawas saanda a sinaplit dagita a saksakit. Nupay no babassitda—dagiti lallaki saan a dakdakkel ngem 1.5 metros ti katayag ken dagiti babbai napanpandekda—dagitoy naawaganda “ti naan-anay unay ti pannakabukelna a babassit a parparsua a sibibiag.” Iti bukodda nga aglawlaw, mammano nga agsakitda.
Nupay no saan a nalatak ti relihion iti panagbiagda, dagiti Jarawas mangaramidda kadagiti dadduma a ritual maipapan kadagiti natay. No adda matay, maipompon ti bagi, ket ti kalapaw a dati a nagnaedan ti natay mapanawan. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, makali ti bagi. Ti bangabanga, wenno masansan ti makimbaba a panga, ti iyukkor ti kaasitgan a kabagian. Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, dadduma a kabagian ti mangiyukkor iti dayta. Daytoy nga ugali ket maibilang a tanda iti panagraem iti natay ket nalawag a mainaig dayta kadagiti kapanunotan maipapan iti natay. Dagiti Jarawas patienda nga adda maysa a kararua, maysa a mangaw-awit iti biag, nga agbibiag iti sabali a lubong. Patienda met a ti kararua interesado pay laeng kadakuada, gapuna saanda a mangaramid iti aniaman a mangparurod iti dayta.
Maysa a Pagtaengan iti Kinawadwad
Dagiti Jarawas tagiragsakenda ti maysa a pagtaengan a sibabaknang a naarkosan. Mairaman kadagiti adu a napipintas a mulmula a nangkawes iti isla isu dagiti natatan-ok nga orkids, dadduma kadakuada ti masarakan laeng kadagitoy nga isla. Idi 1880, sigun iti maysa a botaniko iti lugar a ni Dr. N. P. Balakrishnan, dadduma a kita kadagitoy nga orkids “kas kadagiti brilliante” ti magatgatadan iti “nakangingngina a presio idiay Inglatera.”
Nabiit pay a nasarakan ti maysa nga Aleman a sientista idiay Sentinel Island, isu a nakapukawan ti maysa a ramayna, ti maysa a mannanakaw a rasa. Ti Government Fisheries Department Exhibition idiay Port Blair, Andaman Islands, adda ti pagipabuyaanda iti deskripsion iti mannanakaw a rasa a kunaenna: ‘Napeggad iti plantasion ti niog. Umuli kadagiti kaykayo ti niog. Purusenna dagiti natangkenen a bunga. Buongenna ti sabutna babaen kadagiti nabibileg a kawwetna. Inumenna ti nasam-it a danum ken kanenna ti lasag ti niog.’ Dagiti dadduma, nupay kasta, agduaduada no daytoy a rasa ket aramidenna amin daytoy. Nupay no bigbigenda a ti rasa ulienna dagiti kaykayo, kunaen dagiti kritiko a dayta lukatanna ken kanenna laeng dagiti nadadael a niog a natnagen iti daga.
No Ania ti Ipaay ti Masanguanan
Iti sidong ti impluensia iti moderno a sibilisasion, dagiti kadi Jarawas surotendanto ti dalan dagiti Great Andamanese ken dagiti Onges—ti main-inot a panagpababa ken nalabit ti pannakapukawen kamaudiananna? Tinto laeng tiempo ti makaibaga. Ngem bayat dagiti adun a siglo sakbay a dimteng dagiti taga ruar, dagitoy ay-aywananda ti inted-Dios a pagtaenganda ken us-usarenda dagiti probision iti awan agumna a pamay-an. Pudno, ti panagbiagda ket maysa a simple a wagas iti panagbiag. Adda kadi masursurotayo manipud kadagiti Jarawas?
[Ladawan iti panid 24]
Daytoy nga umuli iti kayo a rasa mangan kadagiti niog