Kasano a Nagbaliwen ti Lubongtayo?
NAGBALIW kadin ti lubongyo? Kinuna ti kadaanan a pilosopo a Griego a ni Heracleitus: “Awan agpaut a di agbalbaliw.” Kankanayon ti panagbalbaliw iti biagtayo amin.
Bayat ti panangmatmatyo iti napalabas a 10, 20, 30, wenno ad-adu pay a tawen, ania dagiti panagbalbaliw a nakitayon? Mabalin a nakitayo a nagbalin a moderno dagiti banag ken ti panagbaliw dagiti gagangay nga ipatpateg. Awan duadua a makitayo dagiti positibo a panagbalbaliw ken dagiti dadduma a negatibo.
No nasuroken a 70 ti edadyo, ania dagiti panagbalbaliw a nakitayo nanipud iti kinaagtutuboyo? Malagipyo ti tiempo idi nga awan ti TV, idi nabuntog pay ti tayab dagiti eroplano a 150 kilometro laeng iti kada oras, idi ti panagbiahe a mapan kadagiti dadduma a nasion ket babaen laeng iti barko, idi a ti panangabuso ti droga ket agingga laeng kadagiti lugar a masansan a pappapanan dagiti agsigsigarilio iti opium, idi mammano pay dagiti kotse. Wen, pudno a nagbaliwen ti lubongyo.
Ti Nabaliwanen a Kagimongan Dagiti Gumatang ken Agusar
Ngem nabaliwan ti lubong uray pay kadagiti agtutubo. Iti laeng napalabas a 45 a tawen, dagiti paglakuan iti lubong ti riningbawan laeng dagiti produkto ken pannakaammo iti Laud. Ita, dagiti nasion iti Daya nga adda iti igid ti Baybay Pacipico mangidadaulodan iti panagpataud iti kotse, dagiti kompiuter, kamera, TV, ken adu a kita dagiti de koriente nga alikamen.
Daytoy ket iyilustrar ti imbaga ti maysa nga Insik a managbiahe iti Agriingkayo!: “Iti las-ud laeng ti 30 wenno 40 a tawen a napalabas, ti arapaap ti kadawyan nga Insik isu ti pananggun-od iti bisekleta ken ti maysa a makina a pagdait. Dagidiay idi dagiti alikamen a pakabigbigan. Ita ti arapaap isu ti panangtagikua iti de kolor a TV, maysa a VCR, refrigerator, ken motorsiklo.” Dagiti tao a gumatang ken agusar kadagitoy, idiay man China wenno iti dadduma a lugar, nagbaliwen dagiti pagay-ayatda a banag ken dagiti tarigagayda.
Napasamaken daytoy a panagbaliw ti panangmatmat kadagiti adu a nasion bayat a rimmang-ay ti ekonomiada. Kinuna ni Pedro, maysa a taga Catalonia nga agedad iti nasurok a 40: “Idiay España 30 a tawen ti napalabasen, ti ambision isu ti panangtagikua iti uray maysa laeng a bassit a 600 cc a [Fiat] a kotse a Seat. Ita dagiti Español tarigagayandan ti BMW a naaramid idiay Alemania!” Nagkomento ni Jagdish Patel, maysa a taga Estados Unidos, maipapan iti nabiit pay a panagbiahena a napan idiay daga a naggapuanna nga India: “Nasdaawak iti kaadu itan dagiti kotse kadagiti kalsada ti India. Addada pay laeng dagiti kotse a Hindustan kadagiti haywey, ngem dagitoy ti kinadduaanen dagiti moderno a kotse, motor scooter, ken dagiti motorsiklo a naaramid idiay India babaen ti naisangsangayan a pammalubos dagiti gangannaet a kompania.”
Dagiti Panagbaliw iti Siensia
Iti 25 a tawen laeng a napalabas, adu pay laeng ti mangmatmat iti bulan kas maysa a misterio a makaawis. Nanipud idin, nakapagna ken nakaibatin ti tao kadagiti sientipiko nga alikamen iti dayta a gangannaet nga aglawlaw ken nakaiyawiden kadagiti sample a bato nga agpaay iti panangsukimat. Kankanayonen ti panagipatayab kadagiti space shuttle ti America, ket pagsasaritaanen dagiti sientista ti E.U. ti panangipasdek iti maysa a manayon nga estasion iti law-ang ken ti ipapan idiay Mars.
Asino ti nakangngegen iti AIDS iti 15 a tawen a napalabasen? Ita, daytat’ maysan a sangalubongan a saplit, ket minilion dagiti maam-amak iti dayta.
Dagiti Panagbalbaliw iti Politika
Uppat a tawen laeng a napalabas, ti kasla di marbek a pader ti nangbingay iti siudad ti Berlin; adda ti Komunista nga Union Soviet ken ti Cold War. Ita ti Berlin ti napilin a kabisera ti nagkaykaysa nga Alemania, ken ti 11 kadagiti 15 a republika iti dati nga Union Soviet nangbuangaydan iti maysa a Commonwealth dagiti Agwaywayas nga Estado.
Sumagmamano a tawen laeng ti napalabas, ti Naciones Unidas ket maysa laeng a lugar iti panagdadangadang dagiti kapitalista ken Komunista a pannakabalin, ket dagiti di mangsupsuporta a nasion likliklikanda ti pannakibiang ken agbuybuyada laeng. Ita dagiti nasion iti Daya ken Laud pagsasaritaandan ti talna ken talged, ket nabilbileg ken ad-addan nga epektibo ti Naciones Unidas. Makaipatuloden kadagiti buyotna kadagiti nariribuk a lugar iti isuamin a lubong. Tallo a tawen ti napalabasen, adda dagiti pagilian a pagaammo a kas Yugoslavia ken Czechoslovakia. Ita nabingbingaydan a babassit nga agwaywayas nga Estado.
Babaen kadagitoy amin a panagbalbaliw, rimmang-ayen kadi ti lubong nga agturong iti pudno a talna, kinahustisia, ken nasayaat a pannakaiwaras ti taraon ken dagiti kinabaknang? Nagbalin kadin ti lubong nga ad-adda a sibilisado? Makapagnakayo kadi kadagiti kalsada a di agamak kadagiti kriminal? Nasursuruantayo kadin tapno ditay guraenen dagiti dadduma a maigapu iti rasa, relihion, politika, estilo ti panagbiag, wenno pagsasao? Ti kadi panagbalbaliw agturong iti pudno nga irarang-ay ti kaaduan iti natauan a pamilia ken iti pagtaengantayo, ti daga? Sadino ti pagturturongantayo? Dagiti sumaganad nga artikulo usigenda dagitoy ken dagiti dadduma pay a saludsod.