Panangmatmat iti Lubong
Ti Sekreto ti Kinaragsak?
Nupay nasalsalun-at ken nabakbaknang dagiti Briton ngem ti kasasaadda 25 a tawenen ti napalabas, kaaduanna, saanda unay a naragsak, sigun iti survey a naireport iti The Daily Telegraph ti London. Iti iyaanamongna kadagitoy a natakuatan ti Social Trends Report manipud iti Central Statistical Office, pasingkedan ti maysa nga Americano a sociologist, a ti pudno a kinaragsak agtaud iti kaadda ti “panggep ti biag” agraman “ti panangragpat kadagiti makagunggona a kalat.” Kalpasan ti pannaka-interview ti gistay 400 a tattao, dua a managsirarak ti New Zealand ti naaddaan iti umasping a konklusion—a kunaen ti kaaduan a tattao nga adda kinaragsak no “mabigbig ti urnos ken panggep ti kaaddada.” Dagiti naasawaan ken dagidiay nabileg ti narelihiosuan a patpatienda ti ad-adda a maaddaan iti pannakapnek. Iti pannakausig ti pannakarakrak ti panagasawa ken ti pannakapukaw ti narelihiosuan a pammati idiay Britania, ingudo ti periodiko a “kas maysa a nasion, agtultuloyto latta ti panagbalintayo a saan unay a naragsak.”
DNA ken ti Dead Sea Scrolls
Nangrugi ti pannakaipaulog ti kadaanan a Dead Sea Scrolls kalpasan unay ti pannakatakuatda idiay disierto ti Judea idi 1947. Agingga ita, naipatarusen ti agarup 15 a lukot. Agarup 10,000 a kas iti kuko ti tangan ti kadakkelna a perpersay ti nabatbati manipud ti ginasut a dadduma a lukot. Napaneknekan a makapaupay ti panamagsasaip kadagiti perpersay. Narunot unayen dagiti ikingda tapno mapagsasaipda a kas iti jigsaw puzzle, ket tangay naglaon ti tunggal persay iti sumagmamano laeng a karakter, saan a masurotan ti kaipapananda. Ita, sigun iti International Herald Tribune, makatulongton ti nasientipikuan a pamay-an. Kasano? Naaramid ti panagsurat iti lalat dagiti ayup, isu a ti DNA-typing ti makailasin iti kita, pangen, ken indibidual nga ayup a nagtaudan ti tunggal persay. Daytoy ti inanamaen dagiti eskolar a mangpalakanto iti pannakaklasipikar ken pannakaitupag dagiti persay.
Nasaknap a Pannakarakrak ti Pamilia
“Iti intero a lubong, agpadpada kadagiti nabaknang ken napanglaw a pagilian, nakaro a panagbalbaliw ti mapaspasamak iti estruktura ti biag ti pamilia,” kuna ti The New York Times, iti panangkomentona iti nabiit pay a report. “Saan a limitado iti tattao ti aniaman a sosial a klase wenno pagilian ti nakaro a panagbalbaliw ti pamilia.” Ti report, a naikugnal iti maysa a panagadal ti Population Council iti pinulpullo a pagilian, ti mangitudo iti uso a kas ti iyaadu dagiti agdiborsio ken di naikasar nga inna. “Maysan a sarsarita ti ideya a natalged ken nadekket nga institusion ti pamilia a ti ama ti para sapul ken ti ina ti manangipaay iti emosional a panangtaripato,” kuna ni Judith Bruce, maysa kadagiti autor ti panagadal. Umad-adu dagiti marakrakrak ti panagasawada, babaen man iti panagsina, panangbaybay-a, wenno diborsio, ket gistay agkaiwaran dagiti di naikasar nga inna. Kas pagarigan, kakatlo iti amin a maipasngay idiay Akin-amianan a Europa ti impasngay dagiti di naikasar nga inna. Itudo dagiti managsirarak ti “wayawaya dagiti babbai,” a pakainaigan ti ekonomiko a saadda ken ti umad-adu nga akemda iti pagtrabahuan, kas ti kangrunaan a rason iti adu a panagbalbaliw iti pamilia. Ti nakadkadlaw a di nairaman iti pangkaaduan nga uso isut’ Japan, a sadiay manmano pay laeng dagiti di naikasar nga inna ken sangakabbalayan dagiti agsolsolo a nagannak. Nupay kasta, tallo a kakapat kadagiti diborsiado nga amma sadiay ti di mangsussustento iti annakda.
Basol Dagiti Amma
Binigbig ti Religious Affairs Ministry ti Israel nga ik-ikutanna ti sekreto a blacklist ti sumagmamano a ribu nga umili a Judio a naparitan a mangasawa iti dadduma a Judio agsipud ta annak ida dagiti naiparit a relasion. Dadduma a pareha a kayatdan ti agkallaysa ti agkuna a natakuatanda laeng daytoy idi asidegen a mairingpas dagiti planoda para iti kallaysa. Dagiti rabbi ti Orthodox ti mangaramid iti maudi a desision. Idi pinadas da Shoshana Hadad ken Masoud Cohen nga irehistro ti uppat ti tawenna a baritoda idiay Interior Ministry, natakuatanda a saanen a balido ti panagkallaysada idi 1982 “maigapu iti basol a naaramidan ti pamilia ti asawa a babai agarup 2,500 a tawenen ti napalabas,” ipadamag ti Times Union iti Albany, New York. Kunana pay: “Naikugnal ti pagannurotan iti historiko a saosao. Patien dagiti rabbi a ti adayon nga inapo da Hadad . . . ti ilegal a nangikasar iti maysa a diborsiada idi agarup 580 K.P.” Sipud idin, awanen ti napalubosan iti pamilia a Hadad a mangasawa iti aniaman a managan Cohen. Dagiti Cohen ti maibilang nga annak dagiti orihinal a papadi iti templo ket masapul nga alagadenda dagiti espesial a restriksion. “No adda inaramid dagiti inapo idi kaaldawan ti templo a binangon ni Solomon, masapul kadi nga agsagabatayo agingga ita nga aldaw?” inyimtuod ni Soshana. Kuna ti Religious Affairs Ministry a mabalin a maidarum met ti agassawa gapu iti maipagarup a panangallilawda iti rabbi a nangkasar kadakuada.
Asidegen: Umuna a Pagilian iti Asia nga Awanan Kabakiran
Ipakdaar ti United Nations Development Programme (UNDP) a sangsanguen ti Pilipinas ti naan-anay a pannakakalbo dagiti kabakiran. “Ti panangrarit ti populasion ken ti di makontrol a pannakapukan dagiti kayo” ti ad-adda a mangdaddadael iti napnot’ kayo a daga ti Pilipinas. Sakbay ti maikadua a gubat sangalubongan, 60 agingga iti 70 a porsiento iti pagilian ti napno kadagiti kabakiran. Ita, 15 laengen a porsiento. “Inton tawen 2000,” ipadamag ti Update, pampleta ti UNDP, “mabalin a ti Pilipinas ti umuna a pagilian iti Asia a makapukaw iti amin a daga ken kayo ti kabakiranna.”
“Bendito Dagiti Saksi ni Jehova”
Kas iti adu a dadduma a pagilian, rimsua ti maysa nga eskandalo maigapu iti dara idiay Italia. Makuna a rinibu a litro ti dara ti naiwaras kadagiti mangyalison a sentro a di limmasat iti panangeksamen wenno maitutop a panamagannad, a mamagpeggad iti rinibu a tattao a maakaran iti sakit a kas iti AIDS ken hepatitis. Iti panagkomentona iti makapakigtot a kasasaad a mangipangpangruna iti ganansia ngem iti personal a salun-at, rinugian ni Luigi Pintor, editor ti Italiano a periodiko nga Il Manifesto, ti artikulona kadagitoy a sasao: “Bendito dagiti Saksi ni Jehova, nga . . . agkedked nga agpayalison iti dara gapu kadagiti narelihiosuan a rason. Bayat a basaenda dagiti periodiko kadagitoy nga aldaw, isuda laeng dagiti di rumbeng a madanagan maipapan iti mapaspasamak . . . kadagiti industria ti dara ken klinika a mangilaklako ken mangyal-alison iti dara, plasma, ken dagiti kanaigda a derivatives iti padada a tao.”
‘Beautician’ Para Kadagiti Elepante
Agawit dagiti elepante idiay abagatan nga estado ti India a Kerala iti nadagsen a karga, masansan a kadagiti saongda. Ngem adu kadagiti elepante ti maus-usar met kadagiti prosesion ti templo ken kadagiti narelihiosuan a piesta. Sakbay dagitoy nga okasion, serbian ida ti maysa a propesional a beautician, saan a babaen ti panangretoke iti rupa, no di ket iti panangpapintas iti saong. Ti kakaisuna a tao idiay Kerala a mangar-aramid itoy adut’ kalikagumanna a trabaho isu ni P. K. Sasidharan, a nakatawid iti kinasigona ken ni apongna. Kasano a maikeddengna ti kaadu a pangpapintas? Dagiti espesipikasion—a naikugnal iti katayag, kadakkel, ken sukog ti bagi ti elepante—ti saan a pulos a maibaga a sekreto ti pamilia. No makitunos ti ayup, ti panangpapintas alaenna ti agarup tallo nga oras, ngem ti narigat a kontrolen nga elepante ti mamagpeggad ken napapaut ti kasapulanna a serbisio. Malaksid kadagiti rason a pakainaigan ti kosmetiko, dagiti saong ti para trabaho nga elepante ti agkasapulan ti panangpapintas iti kada dua a tawen tapno mataginayon ti kombiniente a kaatiddogda agpaay iti panagbagkat.
Dagiti Ubbing a Biktima ti Gubat
Adda idi tiempo a soldado ti kaaduan a biktima ti gubat. Ita saanen a kasta. Kabayatan ti napalabas a sangapulo a tawen, dagiti gubat ti nangbaldado ken nangpapatay iti ad-adu nga ubbing ngem kadagiti soldado. Agarup dua milion nga ubbing ti natay kadagiti gubat iti napalabas a dekada, kuna ti The State of the World’s Children 1995, maysa a report ti United Nations Children’s Fund. Uppat agingga iti 5 a milion pay nga ubbing ti nabaldado, nasurok a 5 a milion ti kapilitan nga agbakuit kadagiti kampo a pagkamangan, ken nasurok a 12 milion ti napukawan iti balay. Kuna ti report: “Nakababain dagitoy nga estadistika. Ket napaut a kinaladingit ti panangapektardanto kadagiti masanguanan a kaputotan ken ti pannakidangadangda agpaay iti kinatalged ken panagtutunos ti kagimongan.”
Bassit ti Gatadna a Sentimo
“Adu a tattao ti di man la agsardeng tapno pidutenda ti sentimo kadagitoy nga aldaw,” kinuna ti pannakangiwat ti Royal Mint ti Britania. Ngem saan la a mapaspasamak dayta idiay Britania. Idiay Estados Unidos, nagadu a sentimo ti mapukaw wenno mabaybay-an iti kada aldaw isu nga agkurkurangen dagiti banko. Itay nabiit, nangitukon ti Key Bank of New York iti 55 a sentimo iti asinoman a mangiserrek iti 50 a sentimo. Kas resultana, lima a milion a sinsilio ti naurnong iti dua a lawas. Ireport ti The Sunday Times ti London nga idiay Massachusetts, nakaurnong ti maysa a dakkel a pagprosesuan iti basura iti $1,000 iti kada aldaw a sinsilio—kaaduanna sentimo—babaen iti panangyakayakda kadagiti dapo.
Namnama Kadagiti Biktima ti Sakit ti Puso
“Naipagarup idi a saanen a maliklikan ti tattao ti panagsakit ti pusoda kalpasan a nadangran ti pusoda, ngem maatur ti pannakadangran babaen ti panagehersisio,” kuna ni Dr. Peter Liu, direktor ti panagsirarak ti cardiology idiay Toronto Hospital. Kalpasan ti naballigi a pannakaadal dagiti utót, ipaalagad ti Cardiac Function Clinic ti ospital kadagiti adda sakit ti pusoda a pasiente a “magnada iti in-inut a naynayonanda ti kaadayona a distansia iti kada aldaw,” ireport ti The Globe and Mail. “Dagiti damo a resulta ipakitada a ti pannagna iti agarup maysa a kilometro iti kada aldaw ti mangbalbaliw iti ‘kumarkaro a kasasaad [ti puso]’ uray ti panagsakit ti puso dagiti tattao.” Nupay kasta, kalalainganna la koma ti kapartakna, ket maaramid ti pannagna iti sidong ti panangiwanwan, kinuna ni Dr. Liu.