Ti Misterioso a Platypus
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA
IDI damo a nakita dagiti sientipiko ti platypus, dida ammo no kasano a klasipikaren. Adtoy ti maysa a sibibiag nga agsisimparat ti kalidadna, a sangakilo wenno dua ti kadagsenna, nga agsisimparat ti pakabigbiganna a nangballikug iti dadduma a patpatien dagiti sientipiko. Awisendakayo a mangam-ammo iti daytoy naisangsangayan a bassit nga Australiano—napintas, managbabain, ken nakaay-ayat a parsua. Ngem umuna, subliantay daydi tawen 1799 ket ammuentayo ti riribuk a pinataudna idi a ti kaunaan a lalat ken burbor ti platypus inusig dagiti sientipiko ti Britania.
“Talaga a di mamati [iti kitkitaenna],” kuna ti maysa nga encyclopedia maipapan ken ni Dr. Shaw, katulongan a mangay-aywan iti seksion ti Natural History iti British Museum. Impagarupna nga “adda nangputed iti sippit ti pato sana insulbong iti bagi ti [uppat-sakana nga animal]. Pinadasna nga ikkaten ti sippit, ket ita makita pay latta dagiti marka ti gettengna iti orihinal a lalat.”
Uray pay idi napaneknekan nga agpayso ti lalat, nasdaaw latta dagiti sientipiko. Ti platypus—a ti naganna kaipapananna “patad ti sakana”—addaan sistema a panagpaadu a kaasping unay ti tumatayab ngem addaan met iti suso a pagruaran ti gatas. Nangpataud ti saludsod daytoy a kasla panagsimparat: Agitlog kadi wenno saan daytoy kasla imposible a parsua?
Kalpasan ti tawtawen ti panagsusupiat, naammuan a talaga a nagitlog ti platypus. Ngem kasla nangnayon laeng iti parikut ti tunggal panagsirarak. Kasano a klasipikarenyo ti parsua nga (1) agitlog ngem addaan suso; (2) burboran ngem addaan sippit a kas iti pato; ken (3) addaan iti iskeleton a kaasping ti nalamiis-darana a reptilia ngem nabara met ti darana?
Idi agangay, napagnunumuan dagiti sientipiko a mamalia ti platypus iti kategoria dagiti Monotremata. Ti monotreme, kas iti reptilia, addaan maysa a daramuangan, wenno wangawangan, a pagnaan dagiti itlog, semilia, ibleng, ken isbo. Ti echidna ti kakaisuna a sabali pay a sibibiag a monotreme. Ornithorhynchus anatinus ti sientipiko a naipanagan iti platypus a kaipapananna “kasla pato nga animal nga addaan sippit ti tumatayab.”
Sarungkarantayo ti Maysa a Platypus
Makapantayo iti maysa a zoo, ngem awan ti kapadpad ti pannakakita iti bulos a managbabain a platypus—banag nga inaramid ti sumagmamano pay laeng nga Australiano. Mangrugi ti panagbiroktayo iti makindaya nga Australia, iti Blue Mountains a laud ti Sydney, nupay masarakan met iti adu a karayan, waig, ken dan-aw iti makindaya a deppaar ti Australia.
Sakbay ti isisingising ti init, dumtengtayo iti daanen a kayo a rangtay ti nalitnaw, naintaran-eucalyptus a karayan. Siaanus ken siuulimek a buyaentayo iti danum ti apagbiit a panagparangna. Di agbayag, magunggonaantay met laengen iti panaguraytayo. Agarup 50 a metro manipud surong, adda agparang a sukog, nga umas-asideg kadatayo. Masapul nga agtakdertayo a naimbag.
Ti allon nga aggapu iti sippitna ti mangpasingked a platypus dayta. Mabukel dagidiay pakailasinan nga allon bayat a mekmeken ti platypus ti taraon a kinolektana kadagiti supot iti pingpingna iti panagsawarna iti tukok ti karayan. Nupay nadumaduma sigun iti panniempona, ti taraonna buklen kangrunaanna dagiti igges, itlog ti insekto, ken kuros.
Maklaatka kadi iti kinabassit ti platypus? Makapakellaat dayta iti kaaduan a tattao. Pampanunotenda a kas iti beaver wenno otter ti kadakkel ti platypus. Ngem kas makitam, basbassit pay ngem iti kadawyan a pusa ti balay. Manipud 45 agingga iti 60 a sentimetro ti kaatiddog dagiti kalakian ken agdagsen iti maysa agingga iti dua ket kagudua a kilo. Babbabassit dagiti kabaian.
Iti panangiduron ti agsinnublat panagtignayna a nagkakapet a kamaunana, siuulimek a bumatok ken agtalinaed a di lumung-aw iti maysa agingga iti dua a minuto bayat nga agin-inutton nga aglangoy nga agturong iti sirok ti rangtay. Saan a mausar a pagiduron ti saan unay a nagkakapet a kamaudina no di ket agserbi kas timon ken makibansag iti ipusna no aglangoy. Tenglenda met ti bagina a sititibker no agkurob.
No maisturbo, bumatok ti platypus a mangngegan a kasla sipat, ket kaipapananna a ditayton makita manen! Isu nga agsaotay laeng no di pay limmung-aw. Iyarasaasmo “no kasano nga agpaimeng dayta a bassit a parsua, nangnangruna kadagiti nayelo a danum no kalam-ekna?” Maremedioan a naimbag ti platypus, gapu iti dua a katulongan: metabolismo a napartak a mangpataud iti enerhia tapno mapabara ti uneg, ken ti napuskol a burbor a mamagtalinaed iti bara.
Dayta Nakaskasdaaw a Sippit
Komplikado unay ti nalukneng, kasla goma a sippit ti platypus. Nakalupkopan kadagiti pangrikna ken pangdapadap iti koriente. Iti tukok ti karayan, siaalumamay nga iwasiwas ti platypus ti sippitna bayat nga agsawar, a madlawna uray pay ti nakapuy nga elektrikal a tay-ak a patauden ti panagbetted ti piskel ti kanenna. Bayat a di lumung-aw ti platypus, ti laeng sippitna ti pangammona iti lubong, agsipud ta naserraan a naimbag dagiti mata, lapayag, ken agongna.
Annadanyo Dagidiay a Kawwet!
No kalakian ti bassit a gayyemtayo, naarmasan ti kamaudina iti dua a kawwet iti pingil nga insilpo dagiti kanal iti dua a glandula ti sabidong nga adda iti patong. Sipipigsa nga itudokna ti dua a kawwetna iti lasag ti mangraut iti pamay-an nga umasping iti panangdagdag ti kumakabalio iti kabaliona. Kalpasan unay ti damo a pannakakellaat, agpaut-ot ti biktima ken agebbal ti natudok.
No matiliw, nupay kasta, agbalin a naamo ti platypus a kas iti maysa nga uken. Tartaraknen ti Healesville Sanctuary, idiay Victoria, dagitoy nga animal iti pinulpullon a tawen ken ipadamagna a maysa kadagiti kaunaan a matartaraken “ti mangliwliwa kadagiti sangaili iti adu nga oras, nga agbalibaliktad tapno maapro-aprosan ti tianna . . . Rinibu a sangaili ti agaaripuno tapno kitaen daytoy nagpaiduma a bassit nga animal.”
Ti buybuyaentayo a platypus ti mangaramid iti kaudian a panagbatokna iti dayta nga aldaw sakbay unay a sumingising ti init iti agsapa kadagiti kabambantayan iti daya. Iti agpatnag, nasurok a maysa a kakalima iti kadagsenna ti nakannan a taraon. Bayat a tumakdang, mawas ti nagkakapet a kamaunana, a mangiparang iti napipigsa a kuko. Mapan itan iti maysa kadagiti adu nga abutna, a nagsayaat ti pannakakalina iti nagbabaetan ti ramut ti kaykayo a pangsaluad iti panagreggaay ken panagtebbag. Ti pagukopan nga abut kadawyan nga agarup 8 a metro ti kaatiddogda, ngem mabalin a maysa agingga iti nganngani 30 a metro ti kaatiddog ti dadduma nga abut ken mabalin nga addaan nagsasanga a siled. Mangipaay met iti proteksion dagiti abut manipud nabara wenno nalamiis unay a temperatura, a mamagbalin kadakuada a naimeng a disso para kadagiti kabaian a mangtaraken kadagiti urbonda.
Panagiitlogen
No primavera, mapan ti kabaian iti naintaran-mula a siled ti maysa kadagiti naun-uneg nga abutna ken agitlog iti maysa agingga iti tallo (kadawyanna dua) a kaslattay tangan ti kadakkelda. Ukopanna dagiti itlogna babaen ti panangabbongna kadakuada iti bagina ken ti nalukmeg nga ipusna. Iti agarup sangapulo nga aldaw, mapessaanen dagiti urbon kadagiti kas pergamino ti ukisda nga itlog ken agsusoda iti dua a suso ti nanangda. Wen gayam, padakkelen ti kabaian a platypus dagiti tagibina nga is-isuna; awan pakakitaan kadagitoy a mamalia a napaut ti panagsinggalut dagiti agassawa.
No ag-Pebreron, kalpasan ti tallo ket kagudua a bulan ti napartak nga idadakkel, nakasaganan a tumapog ti urbon. Tangay limitado laeng nga animal ti masuportaran ti danum, dagiti urbon mabalin nga agsawardanton inton agangay iti danum a bassit dagiti agindeg kenkuana, uray kaipapananna ti ibaballasiwda iti napeggad a takdang tapno makasarakda.
No matiliwda tapno mataraken, agbiag dagiti platypus iti nasurok a 20 a tawen, ngem no bulosda, saanda nga agbiag iti kasta a kapaut. Ti tikag ken layus ti mangpapatay kadakuada ken kanen ida dagiti goannas (dadakkel a monitor lizard), lobo, dadakkel a tumatayab a mannangan iti padada nga animal, ken, uray dagiti buaya iti amianan unay a Queensland. Nupay kasta, ti tao ti kangrunaan a pagpeggadan dagiti platypus, saan laeng a gapu iti inggagara a panangpapatay kadakuada (nainget itan ti pannakasalaknib dagiti platypus), no di pay ket ti awan sarday a panangrarit iti pagnanaedanda.
No bilang makapasiarkanto idiay Australia, mabalinmo a paliiwen a mismo ti naisangsangayan a bassit a kasla pato ti sippitna a makariribuk nga animal iti nakaisigudan a pagnaedanna, ta pulos a dika makakita iti uray maysa a bulos iti sadinoman a paset ti lubong. Babaen iti platypus, maamirismonto ti sabali manen a parupa ti awan patinggana a kinamanagpanunot ti Namarsua—agraman ti kinaparatona.
[Ladawan iti panid 17]
Iduron ti platypus ti bagina babaen iti akaba, nagkakapet a sakana
[Credit Line]
Impaay ti Taronga Zoo
[Ladawan iti panid 17]
Basbassit ngem iti kadawyan a pusa ti balay, agdagsen ti platypus iti dua agingga iti lima a libra
[Credit Line]
Impaay ni Dr. Tom Grant
[Ladawan iti panid 17]
Ti sensitibo unay a sippitna ti agsapul iti taraon iti uneg ti danum. (Adda idiay Healesville Sanctuary daytoy a platypus)
[Credit Line]
Impaay ti Healesville Sanctuary
[Picture Credit Line iti panid 16]
Retrato: Impaay ni Dr. Tom Grant