Panangmatmat iti Lubong
Di Umiso a Pannakausar Dagiti Naireseta nga Agas
Iti estado ti Victoria, Australia, ireport ti periodiko iti Melbourne a Herald Sun a “busbusbosen dagiti Australiano ti $3 a bilion iti kada tawen kadagiti agas ket kumarkaro ti pannakaadiktoda kadagiti naireseta a pangep-ep iti ut-ot.” Namakdaar ti ministro iti salun-at ti Victoria nga “agbalbalin a problematayo ti panangabuso kadagiti maireseta nga agas ket makadadaelda iti salun-at ken estilo ti panagbiag a kas kadagiti maiparit nga agas.” Inyebkasna met ti danagna maipapan kadagiti damag nga umad-adu a tattao ti ‘agpadpadoktor iti adu’ tapno makaalada iti adu a reseta. Dadduma a tableta ti maurnong, sa marumek ken mayineksion iti urat. Sigun iti maysa a surbey, immadu manipud 3 a porsiento idi 1993 agingga iti 12 a porsiento idi 1995 ti porsiento ti tattao nga agus-usar kadagiti agas a pangep-ep iti ut-ot ngem iti dadduma a maipalubos a pagagas.
Dagiti Inosente a Biktima Idiay Rwanda
Kabayatan ti nabiit pay a pinnatayan idiay Rwanda, narames ti ginasut a ribu a babbai ket daddumat’ napagtalinaed kas adipen iti sekso. Iti adu a kaso, dagiti nangrames isuda met laeng dagiti lallaki a siuulpit a nangpapatay kadagiti assawa dagiti babbai ken kakabagianda. Nagsikog ti agarup 35 porsiento kadagiti biktima ti panangrames. Kinaykayat ti dadduma a babbai ti nagparegreg kas pangrisut iti parikutda; daddumat’ nangbaybay-a kadagiti maladaga wenno impaamponda ida. Kaskasdi, “babaen iti kalalainganna a pattapatta, adda 2,000 agingga iti 5,000 a di matarigagayan nga ubbing idiay Rwanda a narames dagiti innada kabayatan ti gerra sibil,” kuna ti The New York Times. Adu a balo ken dagiti annakda ti napapanawen kadagiti komunidadda. Kuna ti Times nga “adu a babbai ti nakaamiris nga imposiblen a makiasawada pay wenno mangrugida iti baro a biag.” Makita ti dadduma nga inna kadagiti annakda ti naynay a pannakaipalagip ti bainda ken ti naranggas a pannakapapatay dagiti inay-ayatda. Maigapu kadagitoy a nasaem a lagip, marigatan ti dadduma nga inna a mangdungngo kadagiti annakda.
Sakit ti Saka
Sigun kadagiti pattapatta ti Health Service of the Federal Association of Physicians idiay Alemania, agproblema ti kagudua kadagiti umili iti dayta a pagilian kadagiti sakada. “Maliwayan ti adu a tattao a taripatuen ti sakada wenno abusuenda ti sakada babaen ti panagsapatosda iti nakail-ilet wenno makadadael iti salun-atda,” kuna ti periodiko a Nassauische Neue Presse. Ti kanayon a panagusar iti nangato ti takonna wenno saan a nasayaat ti plastarna a sapatos ti mangpaut-ot iti tumeng, patong, wenno bukot. Umad-adu met dagiti agsakit gapu iti fungi, a kas iti athlete’s foot ken mycosis. Isingasing ti Federal Association of Physicians a ti pangremedio ket “balnawan ti amin a sabon ken pamagaan a naimbag dagiti nagbaetan ti ramramay ti saka.”
Pannakaadikto iti Pannakitienda
Idiay Ireland, ti pannakaigamer iti pannakitienda “ket mabigbig itan kas pannakaadikto ken mairamanen iti panaginum iti arak, panagtomar iti maiparit nga agas, panagsugal ken saksakit iti pannangan kas nakaro a pakakumikoman ti emosion ken panunot nga agkasapulan iti propesional a tulong,” kuna ti The Irish Times. Dagiti biktima iti daytoy a pakakumikoman mabalin a mangbusbosda iti bassit a kantidad babaen iti pananggatangda iti bambanag a saanda a kasapulan. Ilawlawag ti report: “Ti gagarda a gumatang iti kawes ti mangtignay iti iruruar ti dopamine ken serotonin iti bagi, a mangpataud kalpasanna iti nasayaat a rikna.” Para iti naigamer nga aggatang, kas iti adikto iti maiparit nga agas, rumigrigat a magun-odan ti rikna a kaslattay maipalpalangit.
“Umad-adu nga Ubbing a Managbuya iti TV”
Impalgak ti surbey iti 21,000 a pamilia idiay Italia nga adikto iti TV ti kaaduan kadagiti Italiano nga ubbing. Kinuna ti periodiko a La Repubblica nga “umad-adu nga ubbing a managbuya iti TV” ti nairuam a mangusar iti remote control manipud iti umuna a tawen ti biagda. Nasurok nga uppat a milion nga Italiano nga ubbing a tallot’ tawenda aginggat’ sangapulo ti agbuybuya iti TV, a nakamulengleng iti nasurok a dua ket kagudua nga oras iti kada aldaw. Dagiti eksperto iti salun-at ti panunot madanaganda iti kinapudno a managbuyan iti TV uray dagiti ubbing nga innem agingga iti walo a bulan pay laeng.
Babbai ken Panagpakamatay
“Tinawen nga 4,500 ti agpakamatay idiay Britania: lima a lallaki iti tunggal maysa a babai,” kuna ti The Times ti London. Ngem immadu unay ti bilang dagiti agpakpakamatay nga agtutubo a babbai nga agtawen iti 15 agingga iti 24 iti napalabas nga uppat a tawen. Inlawlawag ti maysa a propesor iti University of Southampton ti maysa kadagiti posible a makagapu: “Kayat dagiti agtutubo a babbai nga agbalinda a makabael kadagiti panggedanda ken kaskasdi nga ibaklay dagiti rigat ti panagpamilia. Mangtangtangdan dagiti agtutubo nga inna a kalalainganna ti panagbiagda kadagiti para-awir tapno makapagtalinaedda kadagiti panggedanda. Kalpasanna, maldaang ken makonsiensiada. Ibagbaga ti bagida nga agbalinda nga inna ket ibagbaga ti panunotda a rummuar ken manggedda.” Patien ti propesor a ti pannakaurnong amin dagitoy a pagpulkokan ken pakarigatan ti mabalin a pakaigapuan ti umad-adu nga agpakamatay.
“Sangalubongan a Sentro” ti AIDS
Ti India ket kas iti “maysa a napartak a tren a sipapardas nga umad-adanin iti pakadisgrasiaanna” ken sipapartak nga agbalbalin kas “ti sangalubongan a sentro ti maysa kadagiti kakaruan pay laeng a saplit a rimsua iti sangatauan,” kuna ti baro a panagadal nga inlungalong ti Thames Valley University, idiay London. Umasping iti dayta, imbaga ni Dr. Peter Piot, pangulo ti programa ti AIDS ti United Nations, iti maika-11 nga internasional a taripnong maipapan iti AIDS a kellaat a nagbalin ti India kas ti nasion nga addaan iti kaaduan a tattao a naakaran iti virus ti AIDS—nasurok a 3 milion iti 950 milion a populasionna. Sigun iti periodiko nga Indian Express, pattapattaen ti maysa a panagadal a dagiti balangkantis ket kanayon a sarungkaran ti 10 porsiento iti nasurok a 223 milion nga agresibo iti sekso a lallaki iti India. Dagiti balangkantis nga agtartrabaho iti lugar ti dadakkel a siudad ken naammuan a naakaranen ket kadawyanna a mapagawid kadagiti pagindeganda nga away a sadiay ignoranteda maipapan iti sakit ken awan unay dagiti medikal a pasilidad ngem kadagidiay siudad, ti pakaigapuan ti napartak a panagraira ti sakit. Mapattapatta nga inton tawen 2000, maaddaanton ti India iti lima a milion agingga iti walo a milion a tattao nga addaan iti HIV ken agarup maysa a milion ti talaga nga addaanen iti AIDS.
Pannakadangran Gapu iti Isports
• “Nakaparpartak ti iyaadu dagiti agbisbisikleta iti bantay, ket dagiti agluglugan ti agtungpal iti ospital,” kuna ti Vancouver Sun ti Canada. Iti nagbaetan ti 1987 ken 1994, ipadamag ti periodiko a ti bilang ti tattao nga agbisbisikleta iti bantay idiay Estados Unidos ti immadu iti 512 a porsiento, manipud 1.5 milion agingga iti 9.2 milion. Dagiti kasta unay ti gagarda nga agdadamo nga agbisikleta iti nalablabes ngem ti kabaelanda a mangtaray kadagiti adayo a kalsada ken desdes ti matumba kadagiti bisikletada ket agsagabada saan laeng nga iti pannakasugat ken gasgas no di pay ket nakaro a madangran ti lipaylipay, pungngupungnguan, abaga, ken aliwadangda. Ngem dadduma a pannakadangran, nupay saan a mamagpeggad iti biag, ti addaan kadagiti nakaro ken napaut a resulta. Patien ni Dr. Rui Avelar, a batido a mangagas kadagiti pannakadangran gapu iti isports, a saan a makita iti X-ray ti pannakatukkol ti maysa kadagiti walo a bassiusit a tulang iti pungngupungnguan. Mamakdaar: “No matnagka a nakaunnat ta imam, asikasuem a dagus.” Mabalin a maaddaanto ti tao iti osteoarthritis iti pungngupungnguanna ken permanente a pannakadangran.
• “Idiay Alemania, 1.2 milion agingga iti 1.5 milion nga aksidente iti isports ti mapasamak iti kada tawen,” kuna ti Süddeutsche Zeitung. Inusig dagiti medikal a personel idiay University of Bochum ti 85,000 a pannakadangran gapu iti panagpalpaliwa ken isports iti panagregget a mangurnong iti umiso, detalyado nga impormasion maipapan kadakuada. Dagiti managay-ayam iti soccer ti nakapadas iti gistay 50 porsiento iti amin a pannakadangran. Nupay kasta, no usigen ti bilang dagiti nakipaset iti nadumaduma nga isports, natakuatan dagiti managsirarak nga addaan amin iti umasping a kaadu dagiti nadangran ti soccer, handball, ken basketball. Agarup 1 kadagiti 3 nga aksidente iti isports ket iti lipaylipay, a sarunuen ti 1 iti kada 5 iti tumeng.
Agannadkayo iti E. Coli O157:H7
“Agraraira iti intero a lubong ti pannakasabidong iti taraon gapu iti nakaro a kita ti E. coli a bakteria,” ipakdaar ti The New York Times. “Umad-adu ti bilang dagiti bakteria nga agaw-awit iti sabidong, kas ti bilang dagiti impeksion ken ipapatay iti sangalubongan.” Damo a nabigbig kas parikut idi 1982 ti kita ti bakteria, ti O157:H7. Nupay kasta, sipud idin, pinataudna ti baro a gene tapno maaramid ti sabidong a Shiga, a pakaigapuan ti Shigella dysentery. No saan a dagus a maagasan, ti panagsika agtungpal a panagpadara, pannakadadael ti bekkel, ken ipapatay. Idi 1993, iti makin-amianan a laud ti Estados Unidos, 4 a tattao ti natay ken 700 ti nagsakit kalpasan a nanganda iti saan unay a naluto a hamburger iti maysa a nalatak a restawran nga adut’ puestona. Kadagiti kallabes a tawen, rimsua manen ti sakit idiay Africa, Australia, Europa, ken Japan. Idiay laengen Estados Unidos, ti E. coli O157:H7 ti mabalin a mapabasol iti 20,000 a sakit iti kada tawen ken 250 agingga iti 500 nga ipapatay. “Maliklikan dagiti aggatang ti pannakaimpektarda no lutuenda a naimbag ti karne, nangnangruna dagiti nagiling a karne, tapno makagteng iti 155 a degrees Fahrenheit ti temperatura iti uneg, nga umdasen ti kinabarana tapno maluto a naimbag,” kuna ti Times.