Via Egnatia​—Kalsada a Nakatulong iti Irarang-ay

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY GRECIA

IDI 50 K.P., maysa a grupo dagiti Kristiano a misionero ti damo a napan idiay Europa. Immannugotda iti awis nga inawat ni apostol Pablo iti maysa a sirmata: “Umallatiwka idiay Macedonia ket tulongannakami.” (Aramid 16:9) Ti mensahe maipapan ken Jesu-Kristo nga inyeg ni Pablo ken dagiti kakaduana addaan iti naisangsangayan nga epekto iti Europa.

Ti maysa a napateg a tulong iti pannakaisaknap ti Kinakristiano idiay Macedonia ket ti Via Egnatia, maysa a nasemento a kalsada dagiti Romano. Idi makasangladdan idiay puerto ti Neapolis (Kaválla, Grecia itan) iti makin-amianan a pungto ti Baybay Aegean, nalawag a limmasat dagiti misionero iti dayta a kalsada a nagturong iti Filipos, ti kangrunaan a siudad iti distrito ti Macedonia. Ti kalsada nagturong iti Amfipolis, Apolonia, ken Tesalonica, dagiti sumaganad a nagsardengan ni Pablo ken dagiti kakaduana.​—Aramid 16:11–​17:1.

Dagiti paset daytoy a kadaanan a kalsada adda pay agingga ita ket maus-usar pay la nga inaldaw. Ita addan plano a mangaramid iti moderno a kalsada a mangsurot iti ruta ti kadaanan a kalsada ken ikutanna ti isu met la a nagan.

Asino ti nangaramid iti orihinal a kalsada? Kaano a naaramid dayta, ken maigapu iti ania a panggep?

Apay a Kasapulan

Bayat nga intultuloy ti Imperio a Romano ti panangparmekna nga agpadaya, ti Macedonia nagbalin a Romano a probinsia idi 146 K.K.P. Daytoy a nagun-odan, nupay kasta, nangpataud iti baro a kasapulan ti imperio​—ti abilidad a mangipuesto a dagus kadagiti puersa militar kadagiti kabarbaro a teritoria. Ti Via Appia, wenno Appian Way, iti Peninsula ti Italia, insilponan ti Roma iti abagatan a daya nga Adriatic Coast. Ngem ita ti imperio masapulna ti umasping a kalsada iti Balkan Peninsula, isu a naiplano ti Via Egnatia. Daytat’ naipanagan iti inheniero a mangidaulo iti proyekto, ti prokonsul a Romano a ni Gnaius Egnatius.

Mangrugi iti ili iti puerto ti Dyrrachium iti probinsia ti Illyricum (Durres, Albania), ti Via Egnatia agtultuloy agingga iti kadaanan a siudad ti Byzantium (Istanbul, Turkey), a nasurok a 800 a kilometro. Ti panagaramid nangrugi idi 145 K.K.P. ket innalana ti 44 a tawen tapno makompleto. Kas nakairantaanna, di nagbayag ti Via Egnatia naaramat a napateg nga instrumento iti panagsaknap ti Roma iti Daya.

Narigat a Kasasaad ti Daga a Pangaramidan ti Kalsada

Ti narigat a kasasaad ti daga, nupay kasta, ti namagbalin iti panangaramid ti kalsada a maysa a karit. Iti pangrugian, kas pagarigan, ti kalsada dupagenna ti Dan-aw Ohrid, isu a likawen ti kalsada iti amianan. Kalpasanna, inton makapagsikkon iti bantay nga agpadaya a bumallasiw iti narikut a kasasaad ti likkalikkaong, kalbon a kabambantayan, ken tanap nga addaan dan-aw, makagteng ti kalsada kamaudiananna iti akintengnga a tanap ti Macedonia.

Bayat nga umadani ti kalsada iti siudad ti Tesalonica, surotenna ti tanap ken nawayang a probinsia. Ngem ti kasasaad ti daga iti akindaya a sikigan ti siudad ket naturod. Babaen ti isasang-atna kadagitoy a turod, sumalog ti Via Egnatia iti tanap nga addaan dan-aw a sikkosikko, nasagneb ti igidna. Agtultuloy nga agsikko a lumasat iti katantanapan ken baresbes agingga a makagteng iti kadaanan nga ili ti Neapolis.

Manipud sadiay surotenna ti igid ti baybay Aegean nga agpadaya ken bumallasiw a lumasat iti rehion ti Thrace. Iti maudi a pasetna, ti kalsada nalinlinteg ken patad agingga iti pungtona, ti Byzantium.

Nagserbi iti Panggepna

Ti Via Egnatia ti nagbalin a diretso ken kalakaan a dalan iti nagbaetan ti Roma ken dagiti naparmek ti Roma nga agpadaya a mapan iti Baybay Adriatico. Pinapartakna ti pannakaporma dagiti kolonia a Romano kadagiti ili ti Macedonia ket dakkel ti impluensiana iti irarang-ay ti ekonomia, populasion, ken kultura ti lugar. Ti kalsada pinagbalinna a nalaka ti pannakaibiahe ti asero, aspalto, pirak, ikan, lana, arak, keso, ken dadduma pay a bambanag.

Ti irarang-ay maigapu iti kasta a panagnegosio ti nangiraman iti dadduma nga ili iti igid ti kalsada, kas iti Tesalonica ken Amfipolis, sumagmamano kadagiti kadadakkelan a sentro a siudad iti Balkan. Ti Tesalonica, kangrunaanna, nagbalin a maysa a napateg a sentro ti negosio, a nabaknang kadagiti aramid ti arte ken kultura. Pudno a ti gastos iti panangtaginayon itoy a kalsada ti nangnangruna a baybayadan dagiti komunidad a lasatenna. Ngem, kas subad, dagitoy a komunidad tinagiragsakda ti nawadwad a gunggona nga internasional a panagnegosio.

Pasetna iti Panagsaknap ti Kinakristiano

Ti Via Egnatia, nupay kasta, nangyeg kadagiti tattao nga agindeg iti lugar ti gunggona a nasaysayaat pay ngem ti material nga irarang-ay. Alaenyo, kas pagarigan, ti nabaknang a babai a negosiante a ni Lidia. Nagindeg idiay Filipos​—ti umuna a siudad idiay Europa a nakangngeg iti panangikasaba ni Pablo iti naimbag a damag. Idi dimsaagdan idiay Neapolis idi 50 K.P., ni apostol Pablo ken dagiti kakaduana nagbiaheda iti 16 a kilometro a nagpa-amianan a laud a nangsurot iti Via Egnatia a mapan idiay Filipos.

“Iti aldaw ti sabbath,” insurat ni Lucas, “napankami iti ruar ti ruangan iti igid ti maysa a karayan, a sadiay impagarupmi nga adda disso a pagkararagan; ket nagtugawkami ket rinugianmi a kasao dagiti babbai a naguummong.” Mairaman kadagiti babbai a nagimdeng ken Pablo isu ni Lidia. Iti dayta met la nga aldaw, isu ken ti sangakabbalayanna nagbalinda a manamati.​—Aramid 16:13, 14.

Manipud Filipos, linasat ni Pablo ken dagiti kakaduana ti Via Egnatia a napan idiay Amfipolis ken Apolonia agingga iti Tesalonica, nga agdagup iti 120 a kilometro. (Aramid 17:1) Tapno maikasaba ti naimbag a damag idiay Tesalonica, inusar ni Pablo ti panagtitipon dagiti Judio iti aldaw ti Sabbath iti sinagoga ti lugar. Gapuna, dadduma kadagiti Judio ken ti umariwekwek a Griego nagbalinda a manamati.​—Aramid 17:2-4.

Kasta met itatta, us-usaren dagiti Saksi ni Jehova idiay Albania ken Grecia ti paset daytoy met la a kalsada a mangdanon kadagiti tattao nga agindeg kadagitoy a teritoria. Ti kalatda ket isaknap ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, kas ti inaramid ni apostol Pablo ken dagiti misionero a kakaduana. (Mateo 28:19, 20; Aramid 1:8) Kinapudnona, ti Via Egnatia ket maysa a kalsada ti Roma a nakatulong iti naespirituan nga irarang-ay, agpadpada idi umuna a siglo ken iti daytoy maika-20 a siglo!

[Dagiti Mapa iti panid 16, 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BRITANIA

EUROPA

AFRICA

BALKAN PENINSULA

MACEDONIA

GRECIA

Dyrrachium, Illyricum (DURRES, Albania)

Tesalonica

Apolonia

Amfipolis

Filipos

Neapolis (Kaválla)

Byzantium (Istanbul)

NANGISIT A BAYBAY

BAYBAY TI MARMARA

THRACE

BAYBAY AEGEAN

Troas

TURKEY

[Credit Line iti panid 16]

Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 16]

Iti kalsada a mapan idiay Neapolis

[Ladawan iti panid 17]

Iti kalsada a mapan idiay Filipos