Tulong Kadagiti Biktima ti Panangparigat

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY DENMARK

“NALAKLAKA NGA UMIMBAG TI NADANGRAN A TULANG NGEM TI NADANGRAN A KARARUA.”​—Dr. Inge Genefke.

MAYSA a baro ti magmagna iti natalinaay a lansangan iti maysa a siudad ti Europa sa nagsarimadeng tapno kitaenna ti sumagmamano a lako a naka-display iti maysa a tiendaan. Pagammuan, nagpigerger dagiti imana. Nagkutukot ti tumengna. Iniggamanna ti tengngedna ta kasla maangsan. Iti sarming ti tiendaan, naanninawanna ti dua a nakauniporme a polis. Awan nakabasolan ti baro, ket awan ti gapu nga agbuteng. Ngem ti pannakakitana laengen kadagiti nakauniporme a polis ipalagipna kenkuana ti maysa a lugar a rinibu a kilometro ti kaadayona ken tiempo a tawenen ti naglabas, idi isut’ nagbalin a biktima ti panangparigat.

Mabalin a kapadasan daytoy ti asinoman iti minilion a lallaki, babbai, ken uray ubbing. Mabalin a kapadasan ti maysa nga am-ammoyo. Nalabit a ti biktima ti di umiso a pannakatrato ket maysa a refugee wenno ganggannaet nga immakar iti purokyo. Mabalin a ti annakna ket kaeskuelaan ti annakyo. Mabalin a pagaammoyo kas di matagtagari, kalmado, nasingpet a kaarruba a di unay makipulpulapol. Ngem makaallilaw dagiti makinruar a langa; mabalinda a kaluban ti agtutuok a rikna ti biktima bayat nga ikagkagumaanna a lipaten ti naglabas a pisikal ken mental a panagsagaba. Aniaman ti makitana​—wenno mangngegna​—ti mabalin a mangsagid iti lagipna kadagiti makapakullayaw a naglabas. Kuna ti maysa a biktima: “Kada adda mangngegko a sangit ti maladaga, malagipko dagiti tattao a nangngegko nga agan-anek-ek idiay pagbaludan. Kada mangngegko ti napigsa a puyupoy ti angin, malagipko ti panagwasiwas ti pang-or​—ti unina sakbay nga agdisso kaniak.”

Saan la a dagiti political extremist ken grupo ti terorista ti mangtutuok. Iti adu a pagilian, ar-aramiden met dayta dagiti soldado ken polis. Apay? Ti panangparigat ket alisto ken episiente a pamay-an a panggun-od ti impormasion, pangpaamin iti nagbasol, panggun-od ti ebidensia, wenno panagibales. Sigun iti taga Denmark a ni Dr. Inge Genefke, maysa a kangrunaan nga eksperto mainaig iti panangparigat, sumagmamano a kaso a dagiti gobierno “nagturayda ken nataginayonda ti puestoda babaen ti aramid a panangparigat.” Kastoy ti kinuna ti maysa a biktima: “Kayatdak a dadaelen tapno makita ti dadduma ti mapasamak kenka no babalawem ti gobierno.”

Iti adu a tattao, ti ideya a panangparigat iti pada a tattao ket naan-anay a mangipalagip iti Dark Ages. Nangnangruna ta idi 1948, impakat ti Naciones Unidas ti Universal Declaration of Human Rights, a kastoy ti sagudayenna: “Awan ti asinoman a maparigat wenno maranggasan, matrato wenno madusa iti pamay-an a di natauan wenno mangimameg.” (Artikulo 5) Nupay kasta, patien ti dadduma nga eksperto nga agingga iti 35 a porsiento kadagiti refugee iti intero a lubong ti naparparigat. Apay a kasta unay kasaknap ti panangparigat? Ania ti epektona kadagiti biktima, ken ania ti mabalin nga aramiden tapno matulongan ida?

Ti Biagda Kalpasanna

Saan a pakasdaawan nga adu a biktima ti agtalaw manipud pagilianda tapno mangabaruananda iti sabali a lugar. Ngem nupay agbaliw ti lugar, agtultuloy ti panagsagaba​—agpadpada iti pisikal ken iti panunot. Kas pagarigan, mabalin a pabasolen ti biktima ti bagina gapu ta saanna a nalapdan ti pannakamaltrato dagiti gayyem wenno kabagianna. Mabalin met a nakaronto ti kinaawan panagtalekna iti dadduma, a pagamkanna nga amin a tao a masabetna ket managitiktik. “Agnanayonto a kasla ganggannaet ti maysa a biktima ti panangparigat,” kuna ti mannurat a ni Carsten Jensen. “Namimpinsan a napukawna ti talekna iti lubong.”

Agbanag dayta iti aglaok a pisikal ken mental a pannakadidigra a mangriro iti biktima ken asinoman a mangpadas a tumulong kenkuana. No maminsan, nalaka a maagasan ti pannakadangran iti pisikal, ngem saan a kasta iti mental. “Kunami idi damo, ‘Sige, agasanmi ti pisikal nga an-anayenda​—ket agsublinto ti biagda iti normal,’” kuna ni Dr. Genefke. “Ngem idi agangay nakitami a ti manglaplapunos kadakuada isu ti saem iti pusoda.” Nupay kasta, kuna ni Dr. Genefke: “Pakasdaawanmi a maammuan a posible gayam a mapalag-anan ken matulongan dagiti biktima, uray no limmabasen ti adu a tawen.”

Idi 1982, iti National Hospital idiay Copenhagen, impasdek ni Dr. Genefke ken dagiti kakaduana a doktor a taga Denmark ti maysa a bassit a departamento a pangtamingan kadagiti refugee a biktima ti panangparigat. Iti nanumo a nangrugianna, rimmang-ay kas sangalubongan nga organisasion a naawagan International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT). Manipud iti hedkuarterna iti Copenhagen, imatmatonan daytoy a konsilio ti panangsaranay a trabaho babaen ti nasurok a 100 a sangana iti intero a lubong. Kadagiti naglabas a tawen, adu ti nasursuro ti konsilio maipapan iti panangtaming kadagiti biktima ti panangparigat.

Kasano a Makatulong

Masansan a makatulong kadagiti biktima nga estoriaenda dagiti napasaranda. Kastoy ti sagudayen ti maysa a report ti IRCT: “Agarup 20 a tawenen iti naglabas, agparang a doble ti tuok dagiti biktima ti panangparigat. Umuna, babaen ti pannakaparigat iti pisikal ken mental, ken maikadua, saanda a mayestoria daytoy.”

Ipapantayon a saan a nasayaat a pagsasaritaan ti makapaladingit a topiko a kas iti pannakaparigat. Ngem no kayat ti agsagsagaba nga iyesngaw ti kaririknana iti maysa a gayyem ket ti gayyemna dina kayat ti agimdeng, nakarkaronto ti pannakaupay ti agsagsagaba. Napateg ngarud nga ipatalged iti biktima nga adda maseknan kenkuana. Siempre, awan rumbeng a makibibiang iti personal a biag ti sabali. Ti biktima ti kangrunaan nga agdesision no kayatna, no kaano, ken no asino ti pangyesngawanna iti rikriknana.​—Proverbio 17:17; 1 Tesalonica 5:14.

Isingasing ti kaaduan nga eksperto nga usigen nga agpadpada ti pisikal ken ti mental nga aspeto ti panangparigat. Iti dadduma a biktima, masapul a tamingen ida dagiti eksperto sada makalung-aw. Paset ti metodo ti panagpaimbagda ti ehersisio iti panaganges ken pannakikomunikar.a Dagiti rikna ti pannakaibabain ti masansan a maysa kadagiti umuna a maikkan iti asikaso. Kinuna ti maysa a therapist iti maysa a babai a naulit-ulit a narames ken nakabkabil: “Normal ti mariknam a pannakaibabain ken manamnama a kasta. Ngem laglagipem a saan a sika ti naibabain. Dagiti tattao a nangaramid iti kasta kenka ti nakababain.”

Dagiti Nakalasat iti Kampo Konsentrasion

Bayat ti Gubat Sangalubongan II, minilion a tattao ti nagsagaba iti mangikkat dayaw a pannakaibabain kadagiti kampo konsentrasion idi panawen ni Hitler. Nairaman kadagitoy ti rinibu a Saksi ni Jehova a naidadanes gapu iti panagkedkedda a mangtallikud kadagiti narelihiosuan a patpatienda. Di pagduaduaan a ti pammatida ti nakatulong tapno maibturanda dagiti kasta a narigat a situasion. Kasano?

Sakbay ti pannakaibaludda, nabayagen a siaannad nga ad-adalen dagitoy a Kristiano ti Sao ti Dios. Iti kasta, saanda a naklaat idi immay ti suot, ket dida met pinabasol ti Dios idi saan a nagpatingga a dagus ti panagsagabada. Babaen iti panagadal iti Biblia, naawatan dagiti Saksi no apay nga ipalpalubos ti Dios ti kinadakes ken no kasanona a pagpatinggaen daytoy iti tiempo nga inkeddengna. Inwardas ti panagadalda iti Biblia a ni Jehova “ayatenna ti kinalinteg” ken agpungtot no di umiso ti panangtrato ti tao iti padana.​—Salmo 37:28; Zacarias 2:8, 9.

Siempre, masapul a daeran ti adu kadagitoy a nakalasat iti kampo konsentrasion dagiti makadidigra nga epekto ti pannakaparparigatda. Iti panangaramidda iti dayta, napabilegda iti kasta unay babaen ti panangipangagda iti balakad ni apostol Pablo. Bayat nga adda ni Pablo iti pagbaludan idiay Roma, adda kasasaad a namagdanag unay kenkuana, isu nga insuratna kadagiti kapammatianna: “Dikay maringgoran iti aniaman, no di ket iti amin a banag babaen ti kararag ken araraw agraman panagyaman maipakaammo koma dagiti dawdawatyo iti Dios; ket ti talna ti Dios a mangringbaw iti amin a panunot aywanannanto dagiti pusoyo ken dagiti pannakabalin ti isipyo babaen ken Kristo Jesus.”​—Filipos 1:13; 4:6, 7.

Babaen ti panagadal iti Biblia, naammuan dagitoy natarnaw a tattao nga inkari ti Dios a pagbalinenna ti daga a maysa a paraiso, a sadiay maikkatton dagiti nasaem nga epekto ti pannakaibabain kas iti pannakaparigat.

Isarsarita dagiti Saksi ni Jehova daytoy naibasar Biblia a namnama kadagiti kaarrubada iti nasurok a 230 a dagdaga. Gapu kadagiti nariribuk a kasasaad ti lubong, maam-ammoda ti adu nga agsagsagaba maigapu iti kinadangkok ti tao iti padana. No masabetda dagiti biktima ti panangparigat, ikagumaan dagiti Saksi nga iranud kadagitoy a tattao ti kari ti Biblia a naraniag a masanguanan. Anian a ragsakda a mangirakurak iti naimbag a damag nga iti masanguanan, ti panangparigat ket pasetto laengen ti naglabas!​—Isaias 65:17; Apocalipsis 21:4.

[Footnote]

[Blurb iti panid 24]

“AWAN TI ASINOMAN A MAPARIGAT WENNO MARANGGASAN, MATRATO WENNO MADUSA ITI PAMAY-AN A DI NATAUAN WENNO MANGIMAMEG.”​—Artikulo 5, Universal Declaration of Human Rights

[Kahon iti panid 25]

NO KASANO KAYO A MAKATULONG

NO ADDA AM-AMMOYO NGA AGPAPAUNGAR KADAGITI EPEKTO TI PANNAKAPARIGAT, MABALIN A MAKATULONG DAGITI SUMAGANAD A SINGASING:

● Ipariknayo ti empatia. Mabalin a kunaenyo: “Ammok nga adu ti rigat iti pagilian a naggapuam. Kasanom a dadaeran?”​—Mateo 7:12; Roma 15:1.

● Dikay agus-usioso wenno ipilit ti tulongyo. Imbes ketdi, naasi ken mannakaawatkay koma. Ibagam iti biktima a sidadaanka a dumngeg.​—Santiago 1:19.

● Diyo lablabsen ti tumulong. Saanyo nga ikkaten iti agsagsagaba ti panagraemna iti bagina wenno ti kalinteganna nga agmaymaysa. Ti punto isu ti pannakibinnulig iti pakadagsenan ti agsagsagaba, saanyo ket a bukbukodan.