Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Mailaklako a Naisalsalumina a Karne
Nupay adda dagiti internasional a linteg a mangiparit iti pannakaikomersio ti karne ti panniki ken ti pannakausarna kas taraon idiay Europa, di legal a mailaklako pay laeng dayta kadagiti tiendaan ken restawran idiay Britania. “Talaga a makapadanag ti pannakapapatay ti masalsalakniban a kita dagiti panniki ken ti di masiputan a pannakailakoda iti sabali a pagilian agraman ti panagpeggad ti salun-at ti publiko gapu iti pannanganda iti karne a di nainspeksion,” kuna ni Richard Barnwell, ti World Wide Fund for Nature. Iti adu a paset ti Africa, nabayagen ken napateg a taraon dagiti panniki, ket idiay Malaysia ken Indonesia, napartak ti ibabassit ti bilang ti sumagmamano kadagiti manmano a kita dagiti panniki gapu iti pannakaikomersio ti karneda. Kasta met nga idiay Seychelles, ti panniki a nailuto iti sarsa ti curry, maysa a klase ti rekado dagiti Indian, ket maibilang a kinasaliwanwan. Ngem ipadamag ti The Sunday Times ti London a “saan laeng [a dagiti panniki] ti agpegpeggad a maungaw nga animal a matartarigagayan idiay Europa.” Aglaklako dagiti restawran idiay Brussels, ti kabesera ti Belgium, iti karne ti chimpanzee, maysa a kita ti sunggo.
Alusiisenka Kadi?
Adda ugali ti agarup 15 a porsiento iti pangkaaduan a populasion a mangipakita a nerbiosoda, kuna ti periodiko a Globe and Mail ti Canada. Nadlaw dagiti managsirarak nga alusiisen ti dadduma babaen ti “panangtiritirda iti buokda, panagtabbuga, panangkuyegyeg iti gurong, panangkagat iti kuko ken dadduma pay.” Apay nga alusiisen dagiti tattao? Patien ti maysa a sikiatrista idiay Centre for Addiction and Mental Health idiay Toronto a ni Peggy Richter a makapabang-ar ti kasta a nayugalin a tignay. Iti kasumbangirna, kuna ti clinical psychologist a ni Paul Kelly a ti tension ti pakaigapuan ti panagalusiis ken automatiko, di mapupuotan a reaksion nga agsasaganad a mapasamak ken mangbang-ar kenka manipud iti makapadanag a kasasaad. Sigun kadagiti eksperto, “masursurom a lapdan ket inton agangay naan-anay a maisardengmo ti ugali babaen ti replacement therapy—kayatna a sawen, agpanunotka iti sabali a banag no madlawmo nga alusiisenka,” kuna ti Globe.
Adikto iti Cola?
Iti kada tawen, umin-inum dagiti Mexicano iti promedio a 160 a litro ti cola iti kada tao, kuna ti Mexican Association of Studies for Consumer Defense. Ad-adu a kuarta ti mabusbos iti panaginum iti cola iti kada tawen, ngem iti kuarta a mabusbos iti sangapulo a kangrunaan a taraon no mapagtitipon. Sigun iti dadduma, ti iyiinum iti adu kadagitoy a soft drink ti maysa kadagiti kangrunaan a pakaigapuan ti malnutrision idiay Mexico. Ti dadduma kadagiti ramen ti cola ket manglapped iti panangagsep ti bagi iti calcium ken iron. Dagiti parikut a maipagarup met a mainaig iti iyiinum iti cola iramanna ti dakdakkel a posibilidad a tumaud dagiti bato iti bekkel, panagrukab, panaglukmeg, ken maaddaan iti alta presion agraman insomnia, gastric ulcer, ken panagdandanag. ‘Maaw-awagantayo idi a “mannangan iti mais,”’ kuna ti Consumer’s Guide Magazine, ‘ngem ita mabalinyon nga ibaga a managinumtayo iti “cola.”’
“Nalinteg a Gubat”?
“Ti gubat idiay Yugoslavia ket nangpataud kadagiti naan-anay a panagsisina kadagiti relihion, a naibasar iti interpretasion ti tradisional a kapanunotan maipapan iti ‘nalinteg a gubat,’” kuna ti Pranses a periodiko a Le Monde. Ni Augustine, a nagbiag idi maikalima a siglo, ti nagtaudan ti ideya a nalinteg a gubat (jus ad bellum). Sigun iti Le Monde, dagiti “moral” a panangikalintegan a pinagbalin idi agangay ti maysa a Katoliko a pilosopo a ni Thomas Aquinas a maanamongan ti kasta a gubat karamanna ti sumaganad: Masapul nga adda “nainkalintegan a makagapu,” ti gubat ti “kaudian [koma] a pamuspusan,” masapul nga adda “lehitimo nga autoridad,” daydiay makigubat ken “saan [koma] a mangpataud iti ad-adu a peggad ken riribuk ti pannakausar dagiti igam ngem iti riribuk a masapul a mapasardeng.” Ti maysa pay a kababalin a nangrubrob iti dayta idi maika-17 a siglo ket ti “tsansa ti balligi.” Nupay kontraen ti kaaduan a relihion kadagitoy nga aldaw ti kapanunotan maipapan iti “nasantuan a gubat,” pagdedebatianda latta ti maibilang a “nalinteg a gubat.”
Dagiti Narasuk nga Agtutubo Idiay Brazil
Idiay Brazil, “napadasanen ti 33% kadagiti babbalasitang ken 64% kadagiti babbarito ti damo a seksual a pannakinaig idi agtawenda iti nagbaetan ti 14 ken 19,” kuna ti O Estado de S. Paulo. Kanayonanna, iti sangapulo laeng a tawen, nadoble ti bilang dagiti babbalasitang a taga Brazil nga agtawen iti 15 agingga iti 19 a nangrugi iti seksual nga aramid sakbay ti panagasawa. Sigun iti mangad-adal iti kasasaad ti populasion a ni Elizabeth Ferraz, adda “naidumduma a panagbalbaliw iti kababalin maipapan iti seksualidad.” Kas pagarigan, ipakita ti maysa pay a panagadal nga addan di kumurang a maysa nga anak wenno asidegen a maaddaan iti anak ti 18 a porsiento kadagiti agtutubo a taga Brazil.
Kasano Katalged ti Ospitalyo?
“Adda maysa iti kada 10 a gundaway a maimpeksion dagiti pasiente iti ospital idiay Ireland,” kuna ti The Irish Times. Ti hospital acquired infection (HAI), kas pangawag iti dayta, kasapulanna ti kanayonan a panangagas ken nabaybayag a pannakayospital. Iti promedio, mabalin a makagastos ti maysa a makaptan iti HAI iti $2,200 iti kada pasiente, ket kalikagumanna ti 11 pay nga aldaw a pannakayospital no ti dara ti naapektaran iti impeksion. Nangnangruna a makapadanag dagiti impeksion gapu kadagiti “mikrobio a naandur iti agas, nga “uman-andur iti adu a kita ti antibiotiko,” kuna ti periodiko. Dagidiay nalaka a makaptan iti HAI ket “dagiti lallakay ken babbaket, dagiti ubbing pay unay, dagidiay nabayagen a naidalit iti ospital, [ken] dagidiay addaan iti nakaro a sakit a kas iti sakit iti puso wenno nakaro a brongkitis.”
Immadu ti Mapattapatta a Gene
Nabiit pay a binalbaliwan dagiti managsirarak iti 140,000 kas ti mapattapatta a bilang dagiti gene iti kada selula ti tao, kuna ti The New York Times. Dagiti napalabas a pattapatta ket manipud 50,000 agingga iti 100,000 a gene ti tao. Kaipapananna a ti natauan nga organismo ket narikrikut nga amang ngem iti dati a pagarup. Tunggal gene bilinenna dagiti selula ti bagi a mangpartuat iti amino acid, a mausar inton agangay a pagpataud kadagiti protina. Ti bigla nga iyaadu ti nabalbaliwan a bilang “ipakitana no kasano kaadu ti mabalin pay nga adalen maipapan iti genetiko a pannakaiprograma ti tao,” kuna ti periodiko.
Nabalbaliwan a Panangmatmat Maipapan iti Impierno
Adun a siglo nga insuro ti Iglesia Katolika a ti impierno ket lugar nga agnanayon a pagtutuokan dagiti kararua dagiti nadangkes a tattao. Agparang a nagbalbaliwen. Ti impierno “ket saan a pannusa nga agparang nga impataw ti Dios,” kuna ni Pope John Paul II, “no di ket ti kasasaad nga ibunga dagiti kababalin ken aramid ti tattao iti daytoy a biag.” Kasta ti kuna ti L’Osservatore Romano. “Imbes a lugar,” kuna ti papa, “ipalnaad ti impierno ti kasasaad dagidiay sipapakinakem ken inkeddengda ti sumina iti Dios, ti gubuayan ti amin a biag ken rag-o.” Kunana pay a ti “agnanayon a pannakaukom” ket saan a gapuanan ti Dios; imbes ketdi, “dayta ti parsua a simmina manipud iti ayat [ti Dios].”
Makapasalun-at ti Pannagna
Malaksid a makatulong kenka nga agpakuttong ken mabang-aranka manipud danag, makatulong ti pannagna a mangkissay iti “presion ti dara ken iti peggad a maatake ti pusom,” kuna ti The Globe and Mail, ti Toronto. Ti panagtalinaed a nasalun-at kalikagumanna a mangyeskediulka iti masnup a panawen iti pannagna. Kasano kapaut? “Sigun iti Canada’s Physical Activity Guide to Healthy Active Living, no magnaka iti kalkalainganna a kapartak, masapul a magnaka iti agdagup iti 60 a minuto iti kada aldaw—iti di kumurang a sagsasangapulo a minuto a pannagna.” Mabalin met nga agtalinaedka a nasalun-at no sipapartak a magna wenno agbisikletaka iti 30 agingga iti 60 a minuto iti kada aldaw wenno ag-jogging-ka iti 20 agingga iti 30 a minuto iti kada aldaw. Isingasing ti Globe ti panagsapatos iti nalag-an ken serken ti angin sa addaan kadagiti nalap-it a suelas, umdas a pangsuportar iti saka, nalukneng a makin-uneg a suelas, ken komportable a pagpisipisan ti ramay ti saka.
Nasapa a Pakdaar
“Mabalin a manamnama ti lubong ti maysa a dekada dagiti ‘nakaro a didigra,’” kuna ti World Press Review, a naibasar iti maysa nga artikulo iti Financial Times ti London. Iti panangdakamatna kadagiti natural a didigra a kas iti bagyo ken ginggined, mamakdaar ti International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies a nalaka a madidigra dagiti lugar nga aduan iti populasion. “Kadagiti 50 a kapapartakan a dumakkel a siudad iti lubong, 40 ti adda kadagiti lugar a masansan a maginggined, ket kagudua iti populasion ti lubong ti agnanaed kadagiti rehion nga asideg iti baybay, a nalaka a maapektaran iti panagatab ti baybay,” kuna ti magasin. Ti maysa pay a makapadanag a pagilasinan ket nupay umad-adu dagiti didigra, bimmassit ti pondo ti gobierno iti adu a nasion a mausar a pangtulong no adda emerhensia.
Atiddog a Rabii
“Nakasipsipnget.” Kasta ti panangdeskribir ti Norwego a managsukisok iti rehion ti North ken South Pole a ni Fridtjof Nansen iti “Mörketid,” wenno ti panawen a saan a pulos nga aginit idiay makin-amianan a Norway. Iti dua a bulan, ti laeng bassit a lumabaga a kolor dapo a lawag iti apagsuripet ti kakaisuna a makita iti sumagmamano nga oras no agmatuon. Ngem saan nga amin ket maragsakan iti daytoy a panawen ti kinasipnget. Sigun iti periodiko nga Ibbenbürener Volkszeitung, malmaldaang ti 21.2 a porsiento kadagiti Norwego nga agnanaed iti ad-adayo ngem iti polar circle gapu iti kalam-ekna. Ti mabalin a makagapu isu ti kurang a melatonin, maysa a hormone nga agtaud iti utek. Ti lawag ti kakaisuna a pamuspusan. Nupay kasta, umad-adu ti bilang dagiti turista a maallukoy iti polar circle gapu iti pasaray panaggilap ti aurora, ti panaggilap ti niebe no masilnagan iti lawag ti bulan, ken ti naimeng a lawag kadagiti agaaddayo a bario.