Ania ti Isursuro ti Nakaparsuaan?

“Imtuodam, pangngaasim, dagiti naamo nga animal, ket isurodakanto; kasta met dagiti nagpayak a parsua iti langlangit, ket ibagadanto kenka. Wenno ipakitam ti pannakaseknanmo iti daga, ket isuronakanto dayta; ket ideklaranto kenka dayta dagiti ikan iti baybay.”—JOB 12:7, 8.

KADAGITI kallabes a tawen, timmulok met laeng dagiti sientista ken inheniero a nagpaisuro kadagiti mula ken animal. Iti tay-ak ti panagadal a maawagan iti biomimetics, ad-adalen ken tultuladenda ti disenio ti nadumaduma a parsua gapu iti panagreggetda nga agaramid kadagiti baro a produkto ken mangpasayaat iti andar dagiti agdama a makina. Bayat nga us-usigem dagiti sumaganad a pagarigan, saludsodam ti bagim, ‘Asino a talaga ti maikari a mapadayawan kadagitoy a disenio?’

Panagsursuro Manipud Kadagiti Pigar ti Balyena

Ania ti masursuro dagiti diseniador ti eroplano manipud iti humpback whale (maysa a kita ti balyena)? Nagadu. Ti nataengan a humpback ket agarup 30 a tonelada ti timbangna—kas iti timbang ti kargado a trak—ken addaan iti medio nasikkil a pammagi ken dadakkel a pigar a kasla payak. Nakalalaing nga aglangoy daytoy 12 a metro ti kaatiddogna nga animal. Kas pagarigan, bayat nga agtiltiliw iti taraonna, mabalin nga aglangoy nga agpangato ken agrikusrikus iti sirok ti nagadu a mabalin a pagtaraonna a krustasio wenno ikan, bayat a mangipugpug-aw iti nagadu a burek. Maysa ket kagudua a metro ti diametro dagitoy a burek nga agserbi a kasla sigay. Gapu iti dayta, maurnong dagiti ikan wenno krustasio iti narabrabaw a paset ti baybay. Pagammuan ta agsasaruno a sikbaben idan ti balyena.

Ti nangruna a nagsiddaawan dagiti managsukisok ket no kasano a makapagrikus daytoy nasikkil ti pammagina a parsua iti nailet a diametro. Natakuatanda a ti sukog dagiti pigarna ti makagapu. No idilig iti payak ti eroplano, saan a nasimpa ti igid dagiti pigarna no di ket rimmagadi. Addaan dayta kadagiti naintar ken nakadungraraw a kakasla tambukor a maawagan iti tubercle.

Bayat a sisisiglat nga aglanglangoy daytoy a balyena, dagitoy a tubercle ti ad-adda a mangpataud iti mangital-o a puersa ken mangpapartak iti panaglangoyna. Kasano? Ilawlawag ti pagiwarnak a Natural History a dagiti tubercle papartakenda ti naannayas a panagayus ti danum iti rabaw ti pigar, uray no diretso nga agpangato ti balyena. No nasimpa ti pingir ti pigar, ti balyena ket saan a makapagrikusrikus ken makalung-aw iti kasta a nailet a pagrikusanna. Ngamin, nadawel ken agalikuno ti danum iti sirok ti pigar isu a saan a makabuelo nga agpangato.

Ania dagiti praktikal a pakausaran dayta a takuat? Dagiti payak ti eroplano a natulad iti disenio ti pigar dagita a balyena nalawag a manmanonto laengen nga agkayabkab wenno manmanonton ti kasapulanda a dadduma pay a mekanikal nga alikamen tapno makibagay iti turongen ti angin. Nataltalged ken nalaklaka a manteneren dagiti kasta a payak. Ti eksperto iti biomechanics (nasientipikuan a panangadal iti panagdaliasat ken panagwatwat) a ni John Long patienna nga iti asidegen, “posible a makitatayton a tunggal eroplano ket addaan kadagiti tambukor a kaasping iti adda kadagiti pigar dagiti humpback whale.”

Panangtulad Kadagiti Payak ti Agila ti Taaw

Siempre, dagiti payak ti eroplano ket natuladen manipud iti uha dagiti payak ti adu a tumatayab. Nupay kasta, nabiit pay a pinasayaat dagiti inheniero ti panangtuladda iti disenio dagiti payak ti adu a tumatayab. Kastoy ti impadamag ti magasin a New Scientist: “Dagiti managsukimat idiay University of Florida, nagaramidda iti kaunaan ken kabbaro nga eroplano a ti tayabna ket makontrol manipud iti adayo. Natulad dayta manipud iti panagampayag, panagpababa, ken napartak a panagpangato ti agila ti taaw.”

Naisangsangayan ti panagmaniobra dagiti agila ti taaw bayat nga agtaytayabda iti tangatang babaen ti panangbiorda iti susuop ti siko ken abaga dagiti payakda. Babaen ti panangtulad iti daytoy nalap-it a disenio dagiti payak, “ti 24 a pulgada a kabbaro ken kaunaan nga eroplano us-usarennan ti bassit a motor a pangkontrol iti agsasaruno nga atiddog a metal a mamagtignay kadagiti payak,” sigun iti dayta a magasin. Gapu iti nagsayaat a pannakadisenio dagitoy a payak, makapagampayag ken makababa a dagus ti bassit nga eroplano iti nagbabaetan dagiti nangangato a pasdek. Magagaran ti Air Force ti Estados Unidos nga agaramid iti kasta a lugan a nalaka nga imaniobra tapno mausarda a pagbirok kadagiti kemikal ken biolohikal nga igam kadagiti dadakkel a siudad.

Panangtulad Kadagiti Saka ti Tekka

Nagadu met ti masursuro ti tattao kadagiti animal iti takdang. Kas pagarigan, ti tekka ket makakalay-at kadagiti diding ken makakapet a pabalinsuek kadagiti kisame. Uray idi panawen ti Biblia, nalatak daytoy a parsua gapu iti dayta a nakaskasdaaw nga abilidadna. (Proverbio 30:28) Apay a kabaelan ti tekka a sumraen ti grabidad?

Makakapet ti tekka kadagiti nalamuyot a sarming gapu kadagiti nagbabassit a kasla muldot iti kudil ti sakana. Awan ti pigket nga iruar dagiti sakana. Imbes ketdi, agus-usar dagitoy iti nagbassit a puersa dagiti molekula. Agdekket dagiti molekula iti saka ti tekka ken dagiti molekula ti disso a kaptanna gapu kadagiti nakapuy a puersa iti nagbaetan dagiti atomo wenno molekula. Ti grabidad gagangay nga artapanna dagitoy a puersa, isu a saanka a makakalay-at iti diding no italmegmo dagiti dakulapmo iti dayta. Nupay kasta, gapu kadagiti nagbabassit a muldot ti tekka, nalawlawa ti makaptanna iti diding. Ti nakapuy a puersa iti nagbaetan dagiti atomo wenno molekula, no mainayon iti rinibu a muldot kadagiti saka ti tekka ket umdasen a mangpataud iti puersa a mangtengngel iti timbang dayta bassit a parsua.

Ania ti mabalin a pakausaran dayta a takuat? Dagiti sintetiko a materiales a natulad manipud kadagiti saka ti tekka ket mabalin a pangsandi iti Velcro—maysa manen a produkto a natulad iti nakaparsuaan.a Ti pagiwarnak a The Economist dinakamatna ti maysa a managsukimat a nangibaga a ti tape a naaramid manipud iti sintetiko a material a mangtulad iti disenio dagiti nagbabassit a muldot kadagiti saka ti tekka ket mabalin nga usaren nangnangruna “kadagiti panangagas a di mabalin ti agusar iti kemikal a pigket.”

Asino ti Rumbeng a Mapadayawan?

Kabayatanna, ti National Aeronautics and Space Administration ket agar-aramid iti robot nga adu ti sakana a magna a kaasping ti manggagama. Nakapataud metten dagiti inheniero idiay Finland iti innem ti sakana a traktora a makakalay-at kadagiti bangen a kas iti maaramidan ti higante nga insekto. Ti dadduma pay a managsukimat ket nangdisenio iti tela nga addaan iti babassit a linabag nga aglukat ken agserra a kaasping ti panaglukat ken panagserra ti sabong ti saleng. Adda paktoria iti lugan nga agar-aramid iti behikulo a mangtulad iti nakaan-annayas a panaglangoy ti ikan a boxfish. Suksukimaten metten ti dadduma a managsukisok dagiti kalidad ti shell dagiti abalone a di maan-ano uray matnag, tapno makaaramidda kadagiti nalaglag-an ken nalaglagda a kabal ti bagi.

Nagadu ti nagsayaat nga ideya a naammuanen manipud iti nakaparsuaan nga uray la nakaipasdeken dagiti managsukimat iti kayariganna a kamalig dagiti impormasion maipapan iti rinibu a nadumaduma a sistema iti bagi dagiti sibibiag a parsua. Mabalin a sukimaten dagiti sientista daytoy naurnong nga impormasion tapno makasarakda kadagiti “solusion nga agtaud iti nakaparsuaan agpaay kadagiti parikutda iti panagdisenio,” kinuna ti The Economist. Dagiti sistema ti nakaparsuaan nga adda iti daytoy a kamalig dagiti impormasion ket pagaammo kas “dagiti biolohikal a patente.” Kadawyanna, ti makinkua iti patente ket maysa a tao wenno kompania a legal a mangirehistro iti baro nga ideya wenno makina. No maipapan iti biolohikal a patente, kastoy ti kinuna ti The Economist iti panangilawlawagna iti daytoy a kamalig ti impormasion: “No dagiti kinasigo iti panangtulad ket aw-awaganda kas ‘dagiti biolohikal a patente,’ ipagpaganetget laeng dagiti managsukimat a ti nakaparsuaan, no ar-arigen, ti makinkua iti patente.”

Kasano a nagun-odan ti nakaparsuaan dagitoy amin a nagsayaat nga ideya? Sigun iti adu a managsukimat, dagiti kasla naisangsangayan a disenio a nabatad a makita iti nakaparsuaan ket gapu iti pannakigasanggasat ti ebolusion iti minilion a tawenen. Ngem sabali ti konklusion ti dadduma a managsukimat. Iti The New York Times idi 2005, kastoy ti insurat ni Michael Behe, maysa nga eksperto kadagiti nagbabassit a sibibiag a banag ken dagiti epekto dagitoy iti tattao: “Ti nalawag a kaadda ti disenio [iti nakaparsuaan] ti mangipaay iti di mabalusingsing a simple nga argumento: saanen a kasapulan ti ebidensia no aglaplapusanan ken nakalawlawagen ti agdadata nga ebidensia.” Ania ti konklusion ni Behe? “Saan koma a malipatan ti disenio, gapu laeng ta agdadata nga adda dayta.”

Kinapudnona, ti inheniero a nangdisenio iti nataltalged ken naan-annayas a payak ti eroplano ket maikari a mapadayawan gapu iti diniseniona. Umasping iti dayta, ti imbentor a nagaramid iti ad-adu ti pakausaranna a benda—wenno ti mas komportable a tela wenno naan-annayas a de motor a lugan—ket maikari a mapadayawan gapu iti diniseniona. Kinapudnona, ti managpartuat a mangtulad iti disenio ti sabali ngem dina bigbigen wenno padayawan ti orihinal a diseniador ket mabalin a maibilang kas maysa a kriminal.

Iti panagkunam, nainkalintegan kadi para kadagiti nakalalaing a managsukimat a mangpalpalaran a mangtulad iti sistema ti nakaparsuaan tapno masolbarda dagiti narikut a parikut iti inhenieria nga iturongda ti pammadayaw iti awanan sirib nga ebolusion kas ti nagtaudan kano iti orihinal nga ideya? No adda masirib a nangdisenio iti banag a natulad, ti ngay orihinal? Kinapudnona, siasino ti maikari iti ad-adu a pammadayaw, daydiay mannursuro wenno ti estudiante a nangtulad iti pamay-an ti mannursurona?

Nainkalintegan a Konklusion

Kalpasan nga inusigda ti ebidensia ti kaadda ti disenio iti nakaparsuaan, adu a managpanunot a tattao ti umanamong iti rikna ti salmista a nangisurat iti kastoy: “Anian a nagadu ti aramidmo, O Jehova! Isuda amin inaramidmo buyogen ti kinasirib. Ti daga napno kadagiti pinataudmo.” (Salmo 104:24) Umasping met laeng iti dayta ti konklusion ti mannurat iti Biblia a ni Pablo. Kastoy ti insuratna: ‘Ta dagiti di makita a kualidad ti Dios ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen iti bambanag a naaramid, ti mismo nga agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna.’—Roma 1:19, 20.

Nupay kasta, adu a napasnek a tattao a mangraraem iti Biblia ken mamati iti Dios ti agrason a ti Dios mabalin nga inusarna ti ebolusion tapno mangparsua kadagiti nakaskasdaaw a banag iti lubong ti nakaparsuaan. Ngem ania ngay ti isursuro ti Biblia?

[Footnote]

[Blurb iti panid 5]

Kasano a nagun-odan ti nakaparsuaan dagitoy amin a nagsayaat nga ideya?

[Blurb iti panid 6]

Asino ti makinkua iti patente ti nakaparsuaan?

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

No adda masirib a nangdisenio iti banag a natulad, ti ngay orihinal?

Daytoy nalaka nga imaniobra nga eroplano ket natulad manipud kadagiti payak ti agila ti taaw

Saan a marugitan dagiti saka ti tekka, awan a pulos ti tugotda, kumpet iti aniaman a disso malaksid iti Teflon, ken laklakaenda ti kumpet ken umibbet. Ikagkagumaan dagiti managsukisok a tuladen ida

Tinuladda ti nakaan-annayas a panaglangoy ti ikan a boxfish tapno maaramid ti maysa a kotse

[Credit Lines]

Eroplano: Kristen Bartlett/ University of Florida; saka ti tekka: Breck P. Kent; box fish ken kotse: Mercedes-Benz USA

[Kahon/​Dagiti Ladawan iti panid 8]

DAGITI MANAGDALIASAT A NAINKASIGUDAN TI KINASIRIBDA

Adu a parsua ti ‘nainkasigudan a masirib’ ta ammoda ti turturongenda iti intero a planeta a Daga. (Proverbio 30:24, 25) Usigem ti dua a pagarigan.

◼ Kabesado Dagiti Kuton ti Dalanda Kasano a masarakan dagiti kuton nga agbirbirok iti taraon ti dalanda nga agawid? Natakuatan dagiti managsukimat idiay United Kingdom a malaksid iti panangiruarda iti kemikal nga iwarasda iti dalan, dadduma a kuton us-usarenda ti pannakaammoda iti geometria tapno makaaramidda iti desdes a panglakaanda nga agawid. Kas pagarigan, dagiti pharaoh ant “agaramidda iti nagsanga a desdes nga addaan iti 50 agingga iti 60 a degree nga anggulo wenno kanto manipud iti balayda,” kinuna ti New Scientist. Ania ti naisangsangayan maipapan iti daytoy a sistema? No agaw-awid ti kuton ket makadanon iti nagsangaan ti desdes, gagangay a surotenna ti desdes a di unay sumiasi iti kannigid wenno kannawan. Ngamin, sigurado nga agturong dayta iti balayna. Sigun iti artikulo, “ti geometria dagiti nagsanga a dalan ti mangpaannayas iti panagdaliasat dagiti kuton kadagiti agkakamang a desdes, nangruna no agsinnabatda a lumasat a mapan iti dua a direksion. Iti kasta, saan unay a mabannog ti tunggal maysa kadakuada, nga isu ti mapasamak no saan a husto ti dalan a pinilida.”

◼ Ammo Dagiti Tumatayab ti Eksakto a Papananda Makadanon ti adu a tumatayab iti eksakto a turongenda uray nakaad-adayo ken iti aniaman a kasasaad ti paniempo. Kasano? Natakuatan dagiti managsukimat a mailasin dagiti tumatayab ti paset ti daga nga ayan ti batumbalani. Nupay kasta, “nadumaduma ti paset [ti daga] nga ayan ti batumbalani ken saan a kanayon nga eksakto nga amianan ti ayan dagitoy,” sigun iti pagiwarnak a Science. Ania ti makatulong tapno kanayon a husto ti turongen dagiti umakar a tumatayab? Nalawag nga ibagay a siuumiso dagiti tumatayab ti nainkasigudan a siribda a mangammo kadagiti direksion tapno maitunos dayta iti paglennekan ti init iti tunggal rabii. Ngamin, agbalbaliw ti paglennekan ti init sigun iti distansiana manipud iti makintengnga a paset ti daga ken sigun iti uppat a kasasaad ti paniempo. Isu a patien dagiti managsukimat a makibagay dagitoy a tumatayab kadagiti panagbalbaliw gapu ta “nainkasigudan nga ammoda no ania ti tiempo ken orasen. Pagbanaganna, ammoda no ania ti bulanen iti maysa a tawen,” sigun iti Science.

Asino ti nangisuro iti kuton iti pannakaawatna maipapan iti geometria? Asino ti nangted kadagiti tumatayab iti pannakaammoda iti eksakto a papananda, ken no ania ti tiempo ken orasen, ken asino ti nangipaay kadakuada iti utek a makaibuksil kadagitoy? Ti awanan sirib nga ebolusion? Wenno ti masirib a Namarsua?

[Credit Line]

© E.J.H. Robinson 2004