Librot’ Biblia Numero 20—Dagiti Proverbio
Nangisao: Salomon, Agur, Lemuel
Lugar a Nakaisuratanna: Jerusalem
Nalpas a Naisurat: c. 717 K.K.P.
1. Ania a sirib ti masarakan kadagiti Proverbio?
IDI a ni Salomon, nga anak ni David, nagari iti Israel idi 1037 K.K.P., dimmawat ken Jehova iti “sirib ken pannakaammo” a “mangukom itoy naindaklan nga ili.” Kas sungbat, inikkan ni Jehova iti ‘pannakaammo ken sirib ken mannakaawat a puso.’ (2 Cron. 1:10-12; 1 Ar. 3:12; 4:30, 31) Kas resultana, nabaelan ni Salomon “ti nangisao kadagiti tallo ribo a proverbio.” (1 Ar. 4:32) Dadduma kadagitoy naisao a kinasirib nairekord iti librot’ Biblia a Dagiti Proverbio. Yantangay ti siribna ket talaga a daydiay “insaad ti Dios iti pusona,” ngarud no adalentay Dagiti Proverbio kinapudnona ad-adalentay ti sirib ni Jehova a Dios. (1 Ar. 10:23, 24) Gupgopen dagitoy a proverbio dagiti agnanayon a kinapudno. Mayatadayda iti tiempotay ita a kas met la idi damoda a naibalikas.
2. Apay a maikanatad idi tiempon Salomon a maipaay kadakuada ti nadibinuan a giya Dagiti Proverbio?
2 Daydi panagari ni Salomon umno a tiempo a maipaayan iti nadibinuan a giya. Nakuna a ni Salomon “nagtugaw iti trono ni Jehova.” Ti teokratiko a pagarian ti Israel adda idi iti tapawna, ket ni Salomon naparaburan iti mangnibinibi a “naarian a dayag.” (1 Cron. 29:23, 25) Tiempo ti talna ken kinawadwad, tiempot’ kinatalged. (1 Ar. 4:20-25) Ngem, uray addada iti sidong ti teokratiko a turay, kaskasdi nga aduandat’ personal a problema ken rigat gaput’ natauan a kinaimperpekto. Nalawag no apay nagtaklinda ken masirib nga Ari Salomon a tumulong kadakuada a mangrisut kadagita. (1 Ar. 3:16-28) Idi inukomna dagiti adu a kaso, inyebkasna dagiti proverbio a maiyataday kadagiti adu a sirkumstansia iti biag a rumsuat’ inaldaw. Dagitoy ababa ngem tumagus a sasao impateg unay dagiti mayat a mangitunos ti biagda sigun iti pagayatan ti Dios.
3. Kasano a naurnong Dagiti Proverbio?
3 Saan a kuna ti rekord nga insurat ni Salomon Dagiti Proverbio. Ngem, kunana a ‘nangisao’ kadagiti proverbio, kasta met “isu . . . naan-anay a nagsukimat, tapno urnosenna dagiti adu a proverbio,” ngarud ipalnaadna nga interesado a mangitalimeng kadagiti proverbio a mausarto kalpasanna. (1 Ar. 4:32; Ecl. 12:9) Idi tiempo da David ken Salomon, addada opisial a sekretario a nailista kas opisial ti ari. (2 Sam. 20:25; 2 Ar. 12:10) Ditay ammo no dagitoy nga eskriba idiay palasio insurat ken inurnongda dagiti proverbiona, ngem dagiti balikas ti agturay a kas kenkuana talaga nga ipategda ket gagangay a mairekord. Kaaduan ti umanamong a daytoy a libro ket naurnong manipud kadagiti sabali pay a natiptipon a libro.
4. (a) Kasanot’ kaaduan a pannakadibidir Dagiti Proverbio? (b) Asinot’ nagtaudan ti kaaduan a proverbio?
4 Agkalima a seksion Dagiti Proverbio. Isuda dagitoy: (1) Kapitulo 1-9, a kastoy ti panglukatna, “Dagiti proverbio ni Salomon nga anak ni David”; (2) Kapitulo 10-24, a nadeskribir kas “Dagiti Proverbio ni Salomon”; (3) Kapitulo 25-29, a kastoy ti rugina: “Dagitoy pay dagiti proverbio ni Salomon a sinakar dagiti tao ni Ezekias nga ari ti Juda”; (4) Kapitulo 30, a mangrugi kas “Dagiti sao ni Agur nga anak ni Jakeh”; ken (5) Kapitulo 31, a buklenna “Dagiti sao ni Lemuel nga ari, dagiti napateg a mensahe nga inted ni inana a manglinteg kenkuana.” Ni ngad Salomon ti nangputar iti kaaduan a proverbio. No maipapan kada Agur ken Lemuel, awan maipiho no iti katataoda. Kuna dagiti dadduma a komentarista a ni Lemuel mabalin a sabali a nagan ni Salomon.
5. Kaano a naisurat ken napagtitipon Dagiti Proverbio?
5 Kaano a naisurat ken napagtitipon Dagiti Proverbio? Kaaduanna di pagduaduaan nga idi nagturay ni Salomon (1037-998 K.K.P.) sakbay ti itatallikudna. Gapu ta di masierto ti katatao da Agur ken Lemuel, narigat a petsaan ti insuratda. Yantangay maysa a benneg ket naaramid idi turay ni Ezekias (745-717 K.K.P.), di mabalin a nalpasda a natiptipon sakbay ti panagturayna. Dagiti dua a naudi a benneg naurnongda met ngata idi tiempo ni Ari Ezekias? Adda makalawlawag a sungbat iti footnote ti Proverbio 31:31 iti New World Translation of the Holy Scriptures—With References: “Dadduma nga ed[ision] ti Heb[reo] a teksto agparang ti trigrammaton, wenno tallo a letra a, Chehth, Zaʹyin, Qohph (חזק) a kas pirma ni Ari Ezekias iti sinakar dagiti eskribana tapno pakakitaan a nalpasdan.”
6. Aniat’ proverbio, ket apay maikanatad ti Hebreo a titulona?
6 Kadagiti Hebreo a Biblia naawagan idi damo dayta a libro iti umuna a saona a, mish·lehʹ, kayatna a sawen “dagiti proverbio.” Ti mish·lehʹ isut’ plural, construct state, ti Hebreo a nombre a ma·shalʹ, a sapasap a maipapan a naadaw iti sao a kayuloganna “umarngi” wenno “maidilig.” Dagitoy a termino umnot’ panangdeskribirda kadagiti linaonna, ta dagiti proverbio ket nabagas a sasao a kadarato nga aginnarngi wenno agdinnilig ket pagpanunotenna dayta dumdumngeg. Gapu ta ababa ti pormada nalaka ida a masurotan ken makapainteres, ket iti kasta a porma nalaka ida nga isuro, adalen, ken laglagipen. Agtalinaed ti ideya.
7. Aniat’ mapaliiw no iti estilo Dagiti Proverbio?
7 Makapainteres met ti estilot’ panagyebkasna. Hebreo a daniw ti estilona. Ti kaaduan a balabalana isut’ parallel poetry. Saan nga agkakaaweng ti murdong dagiti linea. Naglaon kadagiti ritmiko a linea a parepareho ti kapanunotan wenno ideyada. Ti imnas ken puersa ti pannursurona agpannuray kadagitoy a ritmiko nga ideya. Mabalin nga agkaarngi wenno agsupadida, ngem adda kadagita ti puersana tapno nayonanna ti kapanunotan, palawaenna ti ideya, ken siguraduenna nga ibuksilan ti kayuloganna. Dagiti ehemplo ti kastoy nga agkaarngi a linea masarakan iti Proverbio 11:25; 16:18; ken 18:15, sa dagidiay met agsinnupadi masarakan iti Proverbio 10:7, 30; 12:25; 13:25; ken 15:8. Sabali met a tipo ti balabala ti masarakan iti ngudo ti libro. (Prov. 31:10-31) Ti 22 a bersikulo naurnosda tapno iti Hebreo tunggal maysa mangrugi iti agsasaganad a letra iti Hebreo nga alpabeto, nga isu ti acrostic nga estilo a namin-adu met a nausar kadagiti salmo. No iti kinaimnas awan kadagiti sinurat idi ugma ti umarngi iti daytoy.
8. Kasano a ti panangusar dagidi immuna a Kristiano iti Proverbio pasingkedanna nga autentiko dayta?
8 Ti pakakitaan nga autentiko Dagiti Proverbio isut’ naynay a panangusar dagidi nagkauna a Kristiano no mangidatagda kadagiti pagannurotan. Ni Santiago rumsua a pamiliar unay kadagiti Proverbio ket inusarna dagiti pundamental a prinsipio kadagidiay nasayaat a pammalakadna para iti Nakristianuan a kababalin. (Idiligyo ti Proverbio 14:29; 17:27 iti Santiago 1:19, 20; Proverbio 3:34 iti Santiago 4:6; Proverbio 27:1 iti Santiago 4:13, 14.) Adda pay dagiti diretsa a naadaw iti Proverbio sigun kadagitoy a teksto: Roma 12:20—Proverbio 25:21, 22; Hebreo 12:5, 6—Proverbio 3:11, 12; 2 Pedro 2:22—Proverbio 26:11.
9. Kasano a ti Proverbio maitunos iti intero a Biblia?
9 Sa, agparang a ti Proverbio maitunos iti intero a Biblia, gapuna paset daytoy ti “amin a Kasuratan.” Karkarnat’ panagkaykaysa ti kapanunotanna no idilig iti Linteg ni Moises, dagiti pannursuro ni Jesus, ken dagiti insurat dagiti disipulo ken apostol ni Jesus. (Kitaenyo ti Proverbio 10:16—1 Corinto 15:58 ken Galacia 6:8, 9; Proverbio 12:25—Mateo 6:25; Proverbio 20:20—Exodo 20:12 ken Mateo 15:4.) Uray iti panangdakamatna kas pangarigan iti pannakaisagana ti daga a pagtaengan ti tao, makitunos ti kapanunotanna kadagiti dadduma a mannurat iti Biblia.—Prov. 3:19, 20; Gen. 1:6, 7; Job 38:4-11; Sal. 104:5-9.
10, 11. Ania pay ti mangpasingked nga impaltiing ti Dios dayta?
10 Ti mangpasingked pay a daytoy impaltiing ti Dios isut’ itutunosna iti siensia, uray no ti proverbio ket maipapan iti kimika, medisina, wenno iti salun-at. Ti Proverbio 25:20 masinunuo a sagudayenna ti reaksion ti suka ken soda. Ti Proverbio 31:4, 5 anamonganna ti moderno a takkuat ti siensia a ti arak pakapuyenna ti panagisip. Adu a doktor ken nutrisionistat’ umanamong a ti diro makapasalun-at, ket ipalagipna ti proverbio nga: “Anakko, manganka iti diro, ta naimbag.” (Prov. 24:13) Dagiti moderno a paliiw kadagiti pasiente a sikosomatiko saan a kabbaro iti Proverbio. “Ti naragsak a puso naimbag nga agas.”—17:22; 15:17.
11 Wen, naan-anay a sinaklaw Dagiti Proverbio ti amin a kasapulan ken situasion ti tao gapuna kinuna ti maysa nga autoridad: “Awan ti relasion iti biag a dina sursuruan iti maikanatad, awan naimbag wenno dakes a tendensia a dina gutugoten wenno tinggaren. Ti panunot ti tao dagdagus a mayadani iti Dios, . . . ket ti tao magna iti saklang ti Nangaramid ken Ukomna . . . Amin a kita ti tao masarakan itoy kadaanan a libro; ket nupay tallo ribo a tawenen idi naisurat, kaskasdi a maikanatad iti kasasaad a kunam la no naadaw iti sibibiag a pannakabagína.”—Smith’s Dictionary of the Bible, 1890, Tomo III, panid 2616.
LINAON DAGITI PROVERBIO
12. (a) Ania a nagsisinggalut a daniw ti mangbukel iti umuna a seksion ti Proverbio? (b) Aniat’ isurona maipapan iti sirib ken natauan a kondukta? (c) Kasano a ti Proverbio 1:7 isaadna ti padron ti intero a libro?
12 Umuna a Seksion (1:1–9:18). Nagsisinggalut a daniw daytoy a buklen dagiti ababa a bitla a kasla saot’ ama iti anak, a kasapulan ti sirib a mangigiya iti puso, wenno ti intero a makin-uneg a persona, ken mangiturong iti tarigagay. Isuronat’ pateg ti sirib ken dagiti bendisionna: ragsak, makaay-ayo, talna, ken biag. (1:33; 3:13-18; 8:32-35) Kasupadi daytoy ti kinaawan sirib ken dagiti resultana: panagsagaba ken kamaudiananna ipapatay. (1:28-32; 7:24-27; 8:36) Gaput’ kawadwad dagiti situasion ken posibilidad ti biag, maaddaantay iti pundamental a panangadal iti kondukta ti tao ken ti agdama ken masanguanan a pagbanagan dayta a kondukta. Dagiti sao ti Proverbio 1:7 iwardasnat’ padron ti intero a libro: “Ti panagbuteng ken Jehova isu ti punganay ti pannakaammo.” Amin a tignay ipalnaadna komat’ panangbigbig ken Jehova. Mayunay-unay a di liplipatan dagiti linteg ti Dios, nga annuroten dagiti bilinna ket di ida liwliwayan.
13. Inagananyo dagiti agminar nga elemento a masarakan iti umuna a seksion Dagiti Proverbio.
13 Dagiti agminar nga elemento iti daytoy umuna a seksion isudat’ praktikal a sirib, pannakaammo, panagbuteng ken Jehova, disiplina, ken pannakaawat. Napakdaaran maibusor iti dakes a kadkadua, panangilaksid iti disiplina ni Jehova, ken di maitutop a relasion iti babai a ganggannaet. (1:10-19; 3:11, 12; 5:3-14; 7:1-27) Namindua, ti sirib nadeskribir nga adda kadagiti lugar publiko, ket iti kasta, nalaka a maala. (1:20, 21; 8:1-11) Kasla adda personalidadna ket al-allukoyenna dagidiay awan kapadasanna, ken lawlawaganna pay ti pannakaparsuat’ daga. (1:22-33; 8:4-36) Anian a karkarna a libro daytoy! Agserra daytoy a seksion sigun iti tema nga inrugina, a “ti panagbuteng ken Jehova isu ti punganay ti sirib.” (9:10) Iti intero a seksion, irupirna a ti panangbigbig ken Jehova iti amin a dalantayo, agraman itutunos iti kinalintegna, isut’ dana ti biag ket igaganatay kadagiti adu a makadangran.
14. Ania a panagdinnilig ti nakaidumaan ti praktikal a panangisuro Dagiti Proverbio?
14 Maikadua a Seksion (10:1–24:34). Masarakantay ditoy ti adu a pagpilian, di agnanaig a replan a mangipakat iti sirib kadagiti komplikado a situasion iti biag. Babaen iti panangisurona kadatayo iti umiso nga aplikasion, ikagumaannat’ dakdakkel a kinaragsak ken makaay-ayo a kabibiag. Dagiti balikas nga agsusupadi isudat’ mangigunamgunam kadatayo kadagitoy a sursuro. Adtoy ti di kompleto a listaan dagiti tema a naamiris la iti kapitulo 10, 11, ken Pr 12:
ayat kon. gura
kinasirib kon. kinamaag
mapiar kon. kinakusit
kinamatalek kon. pammardaya
pudno kon. ulbod
panagparabur kon. panagkedked
kinagaget kon. kinasadut
magna iti kinatarnaw kon. nakillo a daldalan
naimbag a balakad kon. awanan nasigo a giya
makabael nga asawa kon. mangibabain nga asawa
kinalinteg kon. kinadangkes
kinaemma kon. kinapalangguad
No amirisentay ti listaan nga inaigtay iti inaldaw a kabibiag kumbinsirennatayo a Dagiti Proverbio talaga a praktikal!
15. Mangted kadagiti ehemplo ti nagduduma a natauan a situasion a natratar iti Proverbio.
15 Ti nabati pay a pasetna (13:1–24:34) ituloyna dagiti pammalagip iti estandarte ni Jehova tapno maaddaantay pannakaawat ken panagilasin. Ti nailista a nagduduma unay a natauan a situasion ipakitana ti nalawa a saklaw daytoy a libro. Naimbag unay ti pammalakad ti Biblia maipapan iti panaginkukuna, kinapalangguad, panangtungpal iti kari, kinaannad, pannakikadkadua, pananglinteg ken panangsanay iti ubing, panangmatmat ti tao iti banag a nalinteg, nabannayat nga agpungtot, parabur kadagiti marigrigat, kinasaur, kararag, pananglais, panagkontento iti kasapulan ti biag, kinatangsit, kinukusit a ganansia, pannuksok, riri, panagteppel, panagputputong, panagulimek, panangidumduma, panaggaapa, kinapakumbaba, kinaluho, panangtaming iti ama ken ina, makabartek nga inumen, panagkusit, galgalad ti asawa a babai, sagsagut, panagbulod, panagpautang, kinamanangaasi, kompiansa, sanikua, panangpatanor iti sangakabbalayan, apal, ibabales, kinaubbaw, naanus a sungbat, panagmennamenna, ken pudno a pannakigayyem. Talaga a nawadwad a balakad a nasayaat a mangigiya kadagiti inaldaw nga aramid! Kadagiti dadduma, adu kadagitoy ti kasla di nesesita, ngem mapaliiwtay ditoy a ti Biblia dina baybay-an dagiti kasapulantayo uray no kaslada banag a babassit. Gapu itoy, nakapatpateg unay Dagiti Proverbio.
16. Ania a makapabileg a balakad ti adda iti maikatlo a seksion ti Proverbio?
16 Maikatlo a Seksion (25:1–29:27). Makapabileg ti pammalakadna kadagiti banag kas iti dayaw, anus, kabusor, pannakilangen kadagiti maag, panaglinglingay, pammasablog, imun, dinangran ti gayyem, bisin, pardaya, panangasikaso iti rebbengen, interes, panagpudno, resulta ti dakes a turay, kinaarogante, pamendision ti nalinteg a turay, kinadelinkuentet’ ubing, panangtratot’ adipen, pannakaawat, ken panangripirip.
17. (a) Ania a “nabagas a mensahe” ti imburay ni Agur? (b) Ania a nagduduma a grupo ti saggapat a banag ti dineskribirna?
17 Maikapat a Seksion (30:1-33). Daytoy “ti nabagas a mensahe” a nainagan ken Agur. Kalpasan a sipapakumbaba nga inadmitirna nga isu ket awan kaes-eskanna, tinukoy ti mannurat ti di pannakabael ti tao a parsuaen ti daga ken dagiti linaonna. Kunana a ti Saot’ Dios ket nagugoran ken maysa a kalasag. Dinawatna a mayadayo kenkuana ti sao nga ulbod ket ti kinabaknang wenno kinapanglaw di koma maited kenkuana. Dineskribirna ti narugit, natangsit, ken naagum a kaputotan nga ilunodda dagiti dadakkelda. Uppat a banag a di agkuna “Umanayen!” nailasinda, agraman uppat a banag a narigat a tarusan. (30:15, 16) Nailanad ti babai a mannakikamalala a sidudursok nga agkuna nga awan basolna. Sa nadeskribir ti uppat a banag a di maibturan ti daga, uppat a babassit a banag nga inkasigudan ti siribda, ken uppat a banag a nagpaiduma ti panagdakiwasda. Gapu kadagiti umno a panagdilig, impakdaar ti mannurat a “ti manggargari iti pungtot pataudenna ti ringgor.”—30:33.
18. Aniat’ nasao ni Ari Lemuel maipapan iti (a) dakes a babai ken (b) makabael nga asawa a babai?
18 Maikalima a Seksion (31:1-31). Adtoy pay ti sabali a “nabagas a mensahe,” manipud ken Lemuel nga ari. Duat’ estilo ti pannakaisuratna. Ti umuna a paset saritaennat’ didigra iti dakes a babai, ipakdaarna a ti arak kiluennat’ hustisia, ket idagadagna ti nalinteg a panangukom. Ti acrostic iti maud-udi a pasetna naipamaysa iti nangayed a deskripsion ti makabael a babai. Detaliado nga usigenna ti pategna, a pagminarenna nga isu ket mapagtalkan ken makagunggona iti makinkukua. Mairaman a galadna ti kinagaget, nasapa a bumangon, naannad nga aggatang, naasi kadagiti napanglaw, agraman panagsaksakbay ken panagsao buyogen ti sirib. Alerto pay, raemen dagiti annakna, ken dayawen ni lakayna. Kangrunaanna, agbuteng ken Jehova.
NO APAY NAIMBAG
19. Kasano nga impakaammo a mismot’ Proverbio ti naimbag a panggepna?
19 Ti naimbag a panggep Dagiti Proverbio nailanad kadagiti panglukat a bersikulo: “Tapno ti maysa maammuanna ti kinasirib ken disiplina, tapno mailasin dagiti sao ti pannakaawat, tapno awaten ti disiplina a mangted panangtarus, kinalinteg ken kinahustisia ken kinatakneng, tapno maited ti kinamanakem kadagidiay awan kapadasan, iti bumaro ti pannakaammo ken abilidad nga agpanunot.” (1:2-4) Maitunos itoy a panggep, itampok ti libro ti pannakaammo, sirib, ken pannakaawat, a tunggal maysa naimbag sigun iti bukodna a wagas.
20. Aniat’ nakuna Dagiti Proverbio maipapan iti pannakaammo?
20 (1) Masapul unay ti tao ti pannakaammo, ta dakes no isu ket ignorante. Di pulos magun-odan ti umiso a pannakaammo no di agbuteng ken Jehova, ta ti kasta a panagbuteng isut’ punganay ti pannakaammo. Ad-adda a makalikaguman ti pannakaammo ngem ti nasudi a balitok. Apay? Gaput’ pannakaammo maispal ti nalinteg; tipdennatay nga agdarasudos iti basol. Anian ta masapul a birukentay dayta, a kupikopantay dayta! Nakapatpateg! Gapuna “yallingagmo ta lapayagmo kadagiti sao ti masirib, tapno ipakatmo ti mismo a pusom iti pannakaammok.”—22:17; 1:7; 8:10; 11:9; 18:15; 19:2; 20:15.
21. Aniat’ nadibinuan a sursuro maipapan iti sirib?
21 (2) Ti kinasirib, ti abilidad a siuumiso nga usaren ti pannakaammo a pangdayaw ken Jehova, “isu ti banag a kangrunaan.” Gun-odem. Ni Jehova ti Gubuayanna. Ti mangted biag a kinasirib mangrugi iti panangammo ken panagbuteng ken Jehova a Dios—daytat’ dakkel a palimed ti kinasirib. Gapuna agbutengkay iti Dios, saan nga iti tao. Ni sirib a kasla adda personalidadna umaw-awag, nga amin palintegenda dagiti dalanda. Agpukpukkaw ni sirib kadagiti lansangan. Umaw-awag ni Jehova kadagiti awan kapadasanda ken di manakem nga umasidegda ket manganda iti tinapay ni sirib. Ket, no agbutengda ken Jehova, naragsakdanto uray bassit ti kupikopanda. Adut’ pamendision ti sirib; naimbag unay dagiti epektona. Ti sirib ken pannakaammo—nasken a pamunganayan dagitoy tapno adda abilidad nga agpanunot, nga isut’ mangsaluad kadatayo. No kasano a ti diro ket naimbag ken makaay-ayo, kasta met ti sirib. Napatpateg ngem balitok; isut’ kayo ti biag. Madadael dagiti tao no awanandat’ sirib, ta ti sirib italimengna ti biag; kayuloganna ti biag.—4:7; 1:7, 20-23; 2:6, 7, 10, 11; 3:13-18, 21-26; 8:1-36; 9:1-6, 10; 10:8; 13:14; 15:16, 24; 16:16, 20-24; 24:13, 14.
22. Kasano a makasaluad ti pannakaawat?
22 (3) Malaksid iti pannakaammo ken kinasirib, nesesita ti pannakaawat; gapuna, “kadagiti amin a gun-odem, gun-odem ti pannakaawat.” Ti pannakaawat isut’ abilidad a mangkita iti pannakainaig ti maysa a banag kadagiti dadduma; kayuloganna ti panagilasin, a naynayka a silalagip iti Dios, ta ti tao dina mapagtalkan ti bukodna a pannakaawat. Anian ta imposible unay a maadda ti pannakaawat wenno panagilasin no ti maysa busbusorennan Jehova! Tapno matagikuatay dayta, sirereggettay a biruken ti pannakaawat kas nalmeng a gameng. Tapno makaawattayo, masapul nga adda pannakaammotayo. Ti panagbiruk daydiay mannakaawat iti pannakaamo magunggonaan, ket ti sirib adda iti sanguananna. Masaluadan kadagiti adu a palab-og toy lubong, kas kadagiti naruay a dakes a tattao a mangsulbog iti maysa tapno annurotenna ti nasipnget a dalanda. Agyamantay ken Jehova a Dios—Gubuayan ti mangted biag a pannakaammo, sirib, ken pannakaawat!—4:7; 2:3, 4; 3:5; 15:14; 17:24; 19:8; 21:30.
23. Ania a kitat’ nainsiriban a balakad ti sumaruno a masalaysay?
23 Maitunos kadagiti naimbag a panggep Dagiti Proverbio, adu pay a masirib, napaltiingan a balakad ti itedna a tumulong kadatay a gumun-od ti pannakaawat ken saluadanna ti puso, “ta aggapu kenkuana dagiti gubuayan ti biag.” (4:23) Adtoy dagiti napili a masirib a pammalakad a naigunamgunam iti intero a libro.
24. Aniat’ nasao maipapan iti nadangkes ken iti nalinteg?
24 Agdinnilig ti nadangkes ken ti nalinteg: Ti nadangkes matiliwto kadagiti nakillo a dalanna, ket dagiti gupitna didanto makaispal kenkuana iti aldaw ti pungtot. Ti nalinteg agturturong iti biag ket gunggonaan ni Jehova.—2:21, 22; 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32; 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31; 12:2, 3, 7, 28; 13:6, 9; 14:2, 11; 15:3, 8, 29; 29:16.
25. Kasano a mamakdaar Dagiti Proverbio iti imoralidad?
25 Masapul a nadalus iti moral: Kanayon nga impakdaar ni Salomon ti imoralidad. Dagiti mannakikamalala masaplit ken maibabaindanto, ket ti pakaumsianda dinto mapunas. Nalabit nasam-it iti agtutubo “ti tinakaw a danum,” ngem ti balangkantis umulog ken patay ket itugotna dagiti awan kapadasanna a biktimana. Dagidiay matnag iti dariwangwang ti imoralidad ilunod ni Jehova.—2:16-19; 5:1-23; 6:20-35; 7:4-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28.
26. Aniat’ nakuna maipapan iti panagteppel?
26 Masapul ti panagteppel: Makondenar ti panagbartek ken kinabuklis. Tapno anamongan ida ti Dios masapul a natimbengda iti pannangan ken panaginum. (20:1; 21:17; 23:21, 29-35; 25:16; 31:4, 5) Dagidiay nabannayat nga agpungtot nawadwad ti panagilasinda ket natantan-okda ngem ti maingel a tao a kayawanna ti siudad. (14:17, 29; 15:1, 18; 16:32; 19:11; 25:15, 28; 29:11, 22) Masapul pay ti panagteppel tapno maliklikan ti apal ken imun, nga isu ti panagtumoy dagiti tulang.—14:30; 24:1; 27:4; 28:22.
27. (a) Aniat’ minamaag a panagsao? (b) Apay nesesita ti nainsiriban a panangusartay iti bibig ken dila?
27 Masirib ken minamaag a panagsao: Ti nakillo a panagsao, pammardaya, natiri a saksi, ken palsipikador malukasanto, ta makarimonda ken Jehova. (4:24; 6:16-19; 11:13; 12:17, 22; 14:5, 25; 17:4; 19:5, 9; 20:17; 24:28; 25:18) No ti ngiwat agsao kadagiti banag a naimbag, gubuayan ti biag dayta; ngem ti ngiwat ti maag parnuayennat’ pannakadadaelna. “Patay ken biag addada iti pannakabalin ti dila, ket dagiti agayat kenkuana kanendanto ti bungana.” (18:21) Makondenar ti pammardaya, nakusit a sao, pasablog, ken darasudos a sao. Nainsiriban ti panagsaot’ kinapudno, tapno maidayaw ti Dios.—10:11, 13, 14; 12:13, 14, 18, 19; 13:3; 14:3; 16:27-30; 17:27, 28; 18:6-8, 20; 26:28; 29:20; 31:26.
28. Aniat’ dakes nga ibunga ti kinatangsit, ngem aniat’ pagimbagan ti kinapakumbaba?
28 Minamaag ti agtangsit ken masapul ti kinapakumbaba: Ti natangsit ital-onat’ bagina idinto ta awanan met, gapuna matnag. Dagiti natangsit ti pusoda makarimon ken Jehova, ngem dagiti naemma ikkannat’ sirib, dayag, kinabaknang, ken biag.—3:7; 11:2; 12:9; 13:10; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 21:4; 22:4; 26:12; 28:25, 26; 29:23.
29. Kasanotay a matmatan ti kinasadut, ket apay napateg ti kinagaget?
29 Kinagaget, saan a kinasadut: Adut’ deskripsion ti sadut. Mapan koma ken kuton tapno maleksion ket sumirib. Ay, ngem ti nagaget—rumang-ayto!—1:32; 6:6-11; 10:4, 5, 26; 12:24; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25, 26; 22:13; 24:30-34; 26:13-16; 31:24, 25.
30. Kasanot’ panangipaganetget Dagiti Proverbio iti umiso a kadkadua?
30 Umiso a kadkadua: Minamaag ti makikadua kadagidiay di agbuteng ken Jehova, kadagiti nadangkes wenno maag, kadagiti napudot ti ulona, mannanao, wenno buklis. Imbes ketdi, makikadua kadagiti masirib, ket ad-addakay nga agsirib.—1:10-19; 4:14-19; 13:20; 14:7; 20:19; 22:24, 25; 28:7.
31. Aniat’ nainsiriban a balakad maipapan iti pannubngar?
31 Masapul ti pannubngar ken pananglinteg: “Ti ay-ayaten ni Jehova tubngarenna,” ket dagidiay mangipangag itoy a disiplina agturongda iti dayag ken biag. Ti manggura iti tubngar maibabainto.—3:11, 12; 10:17; 12:1; 13:18; 15:5, 31-33; 17:10; 19:25; 29:1.
32. Kasanot’ panagbalin a nasayaat nga asawa?
32 Panagbalin a naimbag nga asawa: Kanayon nga ipakdaar ti Proverbio a ti babai di mannakiriri ken di mangibabain. Ti naannad, makabael a babai nga agbuteng iti Dios adda iti dilana ti naayat a kinamanangaasi; ti makabiruk iti kasta nga asawa nagun-odna ti naimbag a nakem ken Jehova.—12:4; 18:22; 19:13, 14; 21:9, 19; 27:15, 16; 31:10-31.
33. Aniat’ naimbag a naibalakad iti panangsanay iti ubing?
33 Panangpatanor kadagiti annak: Isuro a naynay kadakuada dagiti bilin ti Dios tapno “dida makalipat.” Patanoren ida manipud kinamaladaga kadagiti instruksion ni Jehova. Usaren ti baot no kasapulan; kas ebkas ti ayat, ti baot ken pannubngar mamagsirib iti ubing. Dagidiay mangpadakkel kadagiti annak sigun iti dalan ti Dios masiribto dagiti annakda ket maragsakan ken maay-ayonto unay ti ama ken inada.—4:1-9; 13:24; 17:21; 22:6, 15; 23:13, 14, 22, 24, 25; 29:15, 17.
34. Aniat’ pagim-imbaganna no akuem ti panangtulong kadagiti sabali?
34 Rebbengen a tumulong kadagiti sabali: Masansan a maigunamgunam daytoy iti Proverbio. Ti masirib masapul nga isaknapna ti pannakaammo a pagimbagan ti dadduma. Masapul pay a managparabur kadagidiay nakurapay, ket no kasta, papautanganna ni Jehova, a manggarantisar ti pannakabayadna.—11:24-26; 15:7; 19:17; 24:11, 12; 28:27.
35. Tapno marisut ti ramut ti problema, aniat’ imbalakad Dagiti Proverbio?
35 Panagtaklin ken Jehova: Risuten ti Proverbio ti ramut ti problema babaen iti panangbalakadna nga agtalektay a naan-anay iti Dios. Kadagiti amin a dalantayo agpaiturongtay ken Jehova. Iplano ti maysa ti aramidenna, ngem ni Jehova koma ti mangidirihir kadagiti addangna. Ti nagan ni Jehova nabileg a torre, a pagkamangan ti nalinteg ket masalakniban. Manginanama ken Jehova ket agpaidalan iti Saona.—3:1, 5, 6; 16:1-9; 18:10; 20:22; 28:25, 26; 30:5, 6.
36. Kasano a Dagiti Proverbio nadeskribir kas moderno, praktikal, ken naimbag?
36 Anian a nagimbag ti Proverbio a pakasursuruan ken pakadisiplinaantayo ken kadagiti sabali! Rumsua nga awan natauan a relasion a di natratar. Adda aya mangisinsina iti bagina kadagiti padana nga agdaydayaw iti Dios? (18:1) Daydiay nangato ti saadna agikeddeng kadi sakbay a nangngegna ti dua a dasig? (18:17) Napeggad kadi ti panagang-angawyo? (26:18, 19) Mangidumdumakay kadi? (28:21) Ti komersiante idiay puestona, ti mannalon idiay talonna, ti asawa a lalaki ken babai ken ti ubing—umawatda amin ti nagsayaat nga instruksion. Matulongan dagiti nagannak tapno maibutaktakda dagiti palab-og iti dana dagiti agtutubo. Dagiti masirib maisuroda dagidiay awanan kapadasan. Ti proverbio praktikal adinoman ti yantayo; di lumaus dagiti instruksion ken balakadna: “Ti libro Dagiti Proverbio,” kinunat’ naminsan ni William Lyon Phelps nga Americano nga edukador, “mas moderno ngem ti diario itay bigat.”a Moderno, praktikal, ken naimbag a pakasursuruan ti Proverbio ta impaltiing ti Dios dayta.
37. Kasano a maitunos Dagiti Proverbio kadagiti pannursuro ti Dakdakkel a Salomon?
37 Gapu ta naimbagda a mangpalinteg kadagiti banag, Dagiti Proverbio, a kaaduan ket insaon Salomon, iturongdatayo iti Mannakabalin-amin a Dios. Kasta met ken Jesu-Kristo, ti naawagan iti Mateo 12:42 a “maysa a nangnangruna ngem ni Salomon.”
38. Kasano a Dagiti Proverbio nayonanda ti panangapresiartay iti Pagarian ti Dios ken ti nalinteg a prinsipiona?
38 Anian a yamantayo ta daytoy Maysa a nakasirsirib isut’ pinili ni Jehova kas Bin-i ti Pagarian! Ti tronona “maipasdekto a sititibker babaen iti kinalinteg,” para iti natalna a turay a nadaydayagto nga amang ngem iti turay ni Ari Salomon. Maipapan iti turay dayta a Pagarian, makunanto, “Ti naayat a kinamanangaasi ken kinapudno—salaknibanda ti ari; ket ti tronona saranayen ti naayat a kinamanangaasi.” Daytantot’ pangrugian ti agnanayon a nalinteg a gobierno para iti sangatauan, a maipapan iti dayta kuna met ti Proverbio: “No ti ari ukomenna a sipupudno dagidiay napanglaw, ti tronona mapasingkedanto iti panawen a di nakedngan.” Iti kasta, sirarag-otay nga apresiaren a Dagiti Proverbio dida la silnagan ti danatayo nga agturong iti pannakaammo, sirib, ken pannakaawat, agraman iti biag nga agnanayon, no di ket, nasnasken pay, itan-okda ni Jehova kas Gubuayan ti pudno a sirib, nga iburayna baeten ken Kristo Jesus, ti Agtawid iti Pagarian. Nayonan Dagiti Proverbio ti panangapresiartayo iti Pagarian ti Dios ken dagiti nalinteg a prinsipio nga usarenna a mangituray itan.—Prov. 25:5; 16:12; 20:28; 29:14.
[Footnote]
a Treasury of the Christian Faith, 1949, inedit da Stuber ken Clark, panid 48.