BUYOT

Dakkel a bunggoy ti lallaki a naorganisar ken nasanay maipaay iti pannakigubat iti takdang. Ti gagangay a Hebreo a termino maipaay iti “buyot” (tsa·vaʼʹ) ket kadawyanna a maus-usar a tumukoy kadagiti natauan nga armado a puersa (Nu 1:3), ngem mabalin met nga ipasimudaagna dagiti espiritu a parsua iti langlangit (1Ar 22:19) ken dagiti pisikal a nailangitan a banag. (De 4:19) Ti Hebreo a chaʹyil, nabatad a nagtaud iti sao a kaipapananna ti “manayon” (Job 20:21), ket nausar a tumukoy iti “puersa militar” ken “pakiranget a puersa” (2Sm 8:9; 1Cr 20:1), ngem kaipapananna met ti “kabaelan; kired; pannakabael; dagiti sanikua; kinabaknang.” (1Cr 9:13; De 33:11; Pr 31:29; Isa 8:4; Eze 28:4) Ti Hebreo a gedhudhʹ ipasimudaagna ti “buyot dagiti tulisan” wenno ‘dagiti buyot.’ (2Sm 22:30; 2Cr 25:9) Kadagiti uppat a Griego a termino a tumukoy iti buyot iti Kasuratan, tallo (stra·ti·aʹ, straʹteu·ma, ken stra·toʹpe·don) ti nagtaud iti Griego a sao nga stra·tosʹ, kangrunaanna a tumukoy iti nagkampo a buyot, kas maisupadi iti maysa a buyot a napaguurnos kadagiti linia ti bakal. Ti stra·toʹpe·don, nga adda iti dayta ti sao a peʹdon (daga), ket mayanatup a naipatarus a “nagkampo a buyot.” (Lu 21:20) Ti Griego a termino a pa·rem·bo·leʹ (manipud pa·raʹ [iti sibay] ken balʹlo [ipuruak]) literal a tumukoy iti pannakaiwaras wenno pannakaitalantan dagiti soldado iti urnos ti bakal. Mabalin a kaipapananna ti ‘buyot,’ “kuartel dagiti soldado,” wenno “pakarso.”​—Heb 11:34; Ara 21:34; Apo 20:9.

Nanipud idi tiempo ni Abraham, dagiti adipen ni Jehova sakbay ti panawen Kristiano nakipasetda iti naarmasan a pannakigubat. Kalpasan a ti Elamita a ni Kedorlaomer ken dagiti kaaliadona impanawda ti kaanakan ni Abraham a ni Lot ken ti sangakabbalayanna, inurnong ni Abraham ti buyotna a ‘nasanay a lallaki, tallo gasut ken sangapulo ket walo nga adipen,’ ket kaduana dagiti kakapponna kadagiti kabangibang a lugar, kimmamatda agingga iti Dan, agarup 200 km (120 mi) iti amianan nga amianan-a-daya. Kalpasanna biningbingayna dagiti puersa ket rimmaut iti rabii, maysa nga estratehia a maulit-ulit a naaramat kadagidi tiempo ti Biblia.​—Ge 14:13-16.

Israelita. Nasurok nga 400 a tawen kalpasanna, ti nasion ti Israel sigaganat unay a pimmanaw iti Egipto, ngem iti nasayaat-pannakaorganisarna nga “urnos ti pannakibakal,” mabalin nga umasping iti maysa a napagkalima a buyot a buklen ti maysa a kangrunaan a bunggoy nga adda solsoldado iti sanguanan, guardia iti likudan, ken bayabay a bunggoy iti agsumbangir a sikigan. (Ex 6:26; 13:18) Ti kumamkamat a buyot dagiti Egipcio buklen ti “innem a gasut a napili a karuahe ken amin a sabsabali pay a karuahe ti Egipto.” Ti tunggal karuahe gagangay a naglaon iti tallo a lallaki, maysa ti mangiturong kadagiti kabalio ken dua ti makirupak, nalabit pumapana, yantangay bai ti kangrunaan a pagdarup nga igam dagiti Egipcio. Kinuyog ida dagiti kabaliero. (Ex 14:7, 9, 17) Sigun ken Josephus (Jewish Antiquities, II, 324 [xv, 3]), dagiti Hebreo “kinamat ti 600 a karuahe agraman ti 50,000 a kumakabalio ken nakaad-adu a magmagna a soldado a 200,000 ti bilangda.”​—Kitaenyo ti AYUDANTE.

Di nagbayag kalpasan ti Ipapanaw, nakidangadang dagiti Israelita iti kaunaan a namilitariaan a pannakirangetda kas nawayawayaan nga ili. Rinaut ida dagiti Amalekita idiay Refidim, iti rehion ti Bantay Sinai. Iti panangiwanwan ni Moises, sidadaras a nangummong ni Josue iti pakirupak a puersa. Gistay agmalmalem a nagpaut ti bakal, ket iti laksid ti kinaawan kapadasanda iti arte ti pannakigubat, inted ni Jehova ti panagballigi iti Israel.​—Ex 17:8-14.

Agarup makatawen kalpasan ti Ipapanaw, nabilang dagidiay kualipikadon nga agserbi iti buyot, lallaki a 20 ti tawenda ken agpangato. Ti dagup ti nasensus ket 603,550. (Nu 1:1-3, 45, 46) Idi agpatinggan ti panagbaniaga idiay let-ang, ti bileg ti buyot bimmaba bassit agingga iti 601,730 kas impakita ti naaramid nga umasping a panagbilang. (Nu 26:2, 51) Saan a karaman dagiti Levita iti panagannong iti buyot, gapuna saanda a nairaman kadagitoy a bilang no di ket naisina ti pannakabilangda.​—Nu 1:47-49; 3:14-39; 26:57, 62.

Dagiti di mairaman. Malaksid iti tribu ni Levi, dagiti sumaganad ket di naobligar a makipaset iti panagserbi iti militar: (1) ti tao a “nangbangon iti baro a balay ket saanna nga inaguraran”; (2) ti ‘tao a nagmula iti kaubasan ket saanna a nairugi nga usaren dayta’; (3) ti ‘lalaki a nakitinnulag iti maysa a babai ket saanna nga innala’; (4) daydiay nangasawa “rebbeng a saan a mapan iti buyot, [no di ket] . . . rebbeng nga agtultuloy a siwayawaya iti balayna iti makatawen”; (5) ‘ti tao nga agbuteng ken agkullayaw ti pusona.’​—De 20:5-8; 24:5.

Ur-urnos iti buyot kalpasan ti pannakaparmek ti Canaan. Kalpasan a ti kaaduan nakapagsaaden iti Canaan, bassit ti panagkasapulan iti dakkel a permanente a buyot; dagiti panagraranget kadagiti ketegan gagangay a tinaming dagiti nainaig a lokal a tribu. No kasapulan idi ti panangummong iti dakdakkel a napagkaykaysa a pakirupak a puersa manipud sumagmamano a tribu, mangibangon ni Jehova iti Uk-ukom a mangidaulo. Ti ayab maipaay iti pannakigubat naibanag iti nadumaduma a pamay-an: dagiti pagilasinan ti trumpeta, dagiti mensahero, wenno naipatulod dagiti tanda tapno matignay a makirupak dagiti mannakidangadang a lallaki.​—Nu 10:9; Uk 3:27; 6:35; 19:29; 1Sm 11:7.

Agparang a dagiti mannakigubat ti nagpataud kadagiti bukodda nga igam: dagiti kampilan, pika, gayang, sabat, pallatibong, bai, ken pana. Gagangay a dagiti lallaki ti makinrebbeng kadagiti bukodda a taraon; gapuna nangipatulod ni Jesse kadagiti pagtaraon maipaay iti annakna iti buyot ni Saul. (1Sm 17:17, 18) Nupay kasta, adda idi maysa a kaso a ti 10 porsiento kadagiti boluntario nailasinda a mangala kadagiti abasto maipaay iti dadduma.​—Uk 20:10.

Ti kaadda ni Jehova iti pakarso ti Israel kinalikagumanna ti kinasagrado, seremonial a kinadalus iti biang dagiti soldado. (De 23:9-14) Yantangay, iti sidong ti Linteg, ti seksual a pannakidenna pinagbalinna a narugit ti maysa a lalaki agingga iti sumaruno nga aldaw, agpadpada da David ken Uria a siaannad a nangliklik iti seksual a pannakidenna bayat nga aktiboda iti annongda. (Le 15:16-18; 1Sm 21:1-6; 2Sm 11:6-11) Dagiti buyot ti pagano a nasnasion masansan a rinamesda dagiti babbai kadagiti naparmek a siudad, ngem saan a kasta dagiti nagballigi a soldado ti Israel. Iti uneg ti makabulan saanda met a napalubosan a mangasawa iti kautibo a babai.​—De 21:10-13.

Dagiti naan-anay a panagballigi ti Israel nagpannuray ken Jehova, nupay kasta nasken ti nasayaat a panangimaton iti buyot. Daytoy a pagrebbengan naipabaklay kadagiti nadutokan nga opisial ken papanguluen ti rinibu ken ti ginasut. Nadutokan ti papadi a mangparegta ken mangipaay iti panangiwanwan ken nabileg a pakinakem bayat dagiti kampania. (Nu 31:6, 14; De 20:2-4, 9) Bayat ti kaaldawan ti Uk-ukom, daydiay imbangon ni Jehova ti mismo a nangidaulo iti buyot a mapan iti bakal. Ti ukom imbalabalana met dagiti taktika ken estratehia. Impuestona dagiti puersana iti nadumaduma a pamay-an: pannakabennebenneg (gagangay a tallo a benneg), kellaat nga idadarup, panagsaneb, sangonsango nga iraraut, panangala kadagiti pagballasiwan ti karayan, ken dadduma pay.​—Jos 8:9-22; 10:9; 11:7; Uk 3:28; 4:13, 14; 7:16; 9:43; 12:5.

Iti sidong ti monarkia. Yantangay saanda a napnek iti teokratiko nga urnos iti sidong ti Uk-ukom, kinalikaguman dagiti umili ti agbalin a “kas iti amin a nasnasion,” nga addaan iti ari a rummuar iti sangoda ken makirupak kadagiti bakalda. (1Sm 8:20) Nupay kasta, pinakdaaran ida ni Samuel a ti kasta nga ari saan a makirupak nga agmaymaysa; alaenna ti annakda “ket ikabilna ida a kas kukuana kadagiti karuahena ken kadagiti kumakabaliona, ket ti sumagmamano kasapulan nga agtaraydanto iti sanguanan dagiti karuahena.” (1Sm 8:11, 12; kitaenyo ti TUMATARAY.) Ti ari ket panguluen a komandante, a ti maikadua nga addaan autoridad isu ti panguluen ti buyot.​—1Sm 14:50.

Nagbaliwbaliw ti kadakkel ken bileg ti buyot ni Saul sigun kadagiti panagkasapulan. Iti maysa a pasamak nangpili iti 3,000 a lallaki, a ti 1,000 kadakuada adda iti sidong ti panagbilin ti anakna a ni Jonatan. (1Sm 13:2) Maipaay iti sabali pay a pannakidangadang 330,000 ti naummong. (1Sm 11:8) Ngem agparang a nakapuy ti pannakakabal ti Israel no idilig iti buyot dagiti Filisteo nga aduan unay iti makina a pakigubat, isuda a makabael a mangurnong iti 30,000 a karuahe, 6,000 a kumakabalio, sigun iti Masoretiko a teksto, ken “tattao a kas kadagiti binukel ti darat . . . ti kaaduda,” kas iti inaramidda idiay Micmas. “Napasamak idi aldaw ti bakal nga awan ti nasarakan a kampilan wenno pika iti ima ti asinoman kadagiti tattao,” malaksid kada Saul ken Jonatan.​—1Sm 13:5, 22.

Bayat ti panagturay ni David, dakkel ti rimmang-ayan ti buyot ti Israel, agpada iti kadakkel ken kinaepektibo. Adda nasurok a 300,000 a lallaki a nakabalan maipaay iti gubat a napan idiay Hebron, ket ti kinaari ni Saul inyawatda ken David. (1Cr 12:23-38) Dagiti di Israelita nagserbida met iti buyot ni David.​—2Sm 15:18; 20:7.

Tinaginayon ni David ti adu kadagiti dadaan a balabala ti pannakaorganisar ti buyot, kas iti panangikutna a mismo iti saad ti panguluen a komandante, ket nangdutok kadagiti komandante iti pagbabakalan kas kada Joab, Abner, ken Amasa, ket inkabilna iti sidongda dagiti pannakaulo ti rinibu ken ti ginasut. (2Sm 18:1; 1Ar 2:32; 1Cr 13:1; 18:15) Nupay kasta, nangaramid ni David iti sumagmamano a bukodna a baro a balabala. Ti maysa a sistema ti binulan a rikus nangipaay iti 12 a bunggoy a buklen ti 24,000 kada bulan (agdagup iti 288,000), iti kasta kadawyanna a nagserbi ti maysa a soldado iti makabulan laeng iti maysa a tawen. (1Cr 27:1-15) Saan a kayat a sawen daytoy a maymaysa a tribu ti naggapuan ti intero a 24,000 nga agserbi iti makabulan, no di ket ti tunggal tribu impaayna ti bingayna iti binulan a makalikaguman iti intero a makatawen.

Bembenneg dagiti kumakabalio ken dagiti karuahe. Dagiti karuahe, nga agakar-akar a pagbatayan iti panagibiat, ket tinagipateg unay dagiti taga Babilonia, Asirio, ken dagiti Egipcio gapu iti kinapartak ken kinalakada a maimaniobra. Nagbalinda ngarud a mayanatup a simbolo ti namilitariaan a pannakabalin dagiti kangrunaan nga imperio ti lubong. Iti sidong ni David a katan-okan a komandante ti militar ti Israel, ti intero a buyot ket buklen ti magmagna a soldado nga addaan kadagiti maiggaman nga igam​—kampilan, pika, bai, wenno pallatibong. Nalagip la ketdi ni David a namatigmaan ni Jehova maibusor iti panagkammatalek iti kabalio maipaay iti balligi (De 17:16; 20:1), a dagiti kabalio ken karkaruahe ni Faraon “intapuak [ni Jehova] iti baybay” (Ex 15:1, 4), ken pinaglukat ni Jehova dagiti aribengbeng ti langit kadagiti ‘siam a gasut a pakigubat a karuahe ni Sisera nga addaan kadagiti panabas a landok’ iti kasta ti ‘napegges nga ayus ti Kison inyanudna’ ti kabusor.​—Uk 4:3; 5:21.

Gapuna, no kasano a linugpi ni Josue dagiti nakautibo a kabalio ken pinuoranna dagiti karuahe ti kabusor, kasta met laeng ti inaramid ni David kadagiti kabalio a nakemmeg manipud ken Hadadezer, nga ari ti Zoba. Linugpina amin malaksid ti sangagasut kadagiti adu a kabalio a nakautibo manipud ari ti Zoba. (Jos 11:6-9; 2Sm 8:4) Iti maysa a kanta inlawlawag ni David no kasano a dagiti karuahe ken kabalio ti pakaseknan dagiti kabusorna, “ngem, no kadatayo, ti maipapan iti nagan ni Jehova a Diostayo dakamatentayto.” “Ti kabalio maysa nga allilaw a pakaisalakanan.” (Sal 20:7; 33:17) Kas kunaen ti proverbio: “Ti kabalio ket banag a maisagana maipaay iti aldaw ti bakal, ngem ti panangisalakan kukua ni Jehova.”​—Pr 21:31.

Iti panagturay ni Solomon, adda baro a kapitulo a naisurat iti rekord ti pakasaritaan ti buyot ti Israel. Ti panagturayna addaan relatibo a kinatalna, nupay kasta nagpaadu iti kabalio ken karuahe. (Kitaenyo ti KARUAHE.) Kaaduanna a nagatang ken naangkat dagitoy a kabalio manipud Egipto. Iti intero a teritoria kinasapulan a maibangon dagiti sibubukel a siudad tapno adda pagyanan dagitoy baro a benneg ti militar. (1Ar 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Cr 1:14-17) Nupay kasta, saan a pulos binendisionan ni Jehova daytoy a baro a gannuat ni Solomon, ket idi matay ken idi mabingay ti pagarian, kimmapuy ti buyot ti Israel. Kas insurat ni Isaias idi agangay: “Asi pay dagidiay sumalsalog idiay Egipto maipaay iti tulong, dagidiay agkammatalek kadagiti kabalio laeng, ken agtalek kadagiti karuahe a pakigubat, agsipud ta nakaad-aduda, ken kadagiti kabalio a pakigubat, agsipud ta nabilegda unay, ngem saanda a kimmita iti Daydiay Santo ti Israel ken saanda a binirok ni Jehova a mismo.”​—Isa 31:1.

Bayat ti nabingay a pagarian. Kalpasan ti pannakabingay ti pagarian, adda nagtultuloy a panagbinnusor iti nagbaetan ti Juda ken Israel. (1Ar 12:19, 21) Ti suno ni Rehoboam a ni Abias naaddaan laeng iti 400,000 a lallaki iti buyotna idi immay maibusor kenkuana ni Jeroboam nga addaan iti 800,000. Nupay basbassit ti bilangda, dua maibusor iti maysa, nagballigi ti makin-abagatan a pagarian “agsipud ta nagkammatalekda ken Jehova.” Naipukaw ti Israel ti 500,000 a lallaki.​—2Cr 13:3-18.

Mainayon iti rinnisiris iti nagbabaetan dagiti tribu, adda ibubusor manipud iti ruar a pinarnuay dagiti pagano a nasion iti aglikmut. Napilitan ti Israel a mangtaginayon iti permanente a buyot gapu kadagiti mamagpungtot a pannakirelasion iti Siria iti amianan. (2Ar 13:4-7) Kinasapulan met a sarkedan ti Juda dagiti idadarup dagiti pagano a buyot. Iti maysa a pasamak, ti Egipto rinautna ti Juda ket nangipanaw iti adu a nakamkam. (1Ar 14:25-27) Iti sabali pay a tiempo, immay ti Etiopia a maibusor iti Juda buyogen ti buyot a 1,000,000 a lallaki ken 300 a karuahe. Dagiti puersa ni Ari Asa ket 580,000 laeng, ngem idi ‘rinugianna ti umawag ken Jehova a Diosna,’ “inabak ni Jehova dagiti Etiope,” ket awan uray maysa a nabati a sibibiag.​—2Cr 14:8-13.

Manen, idi a ti Moab, Ammon, ken dagiti Ammonim simmang-atda a maibusor ken Jehosafat, nupay addaan iti puersa a buklen ti 1,160,000, “insaad [ni Jehosafat] ti rupana tapno birokenna ni Jehova,” a nangipasigurado kenkuana, “Ti bakal saanyo a kukua, no di ket kukua ti Dios.” (2Cr 17:12-19; 20:1-3, 15) Dayta a pasamak nagbalin a namilitariaan a pakasarsaritaan, ta ti maysa a koro dagiti nasanay a kumakanta “mapanda idi nga umun-una kadagiti armado a lallaki,” nga ikankantada, “Ipaayyo ti daydayaw ken Jehova.” Gapu iti pannakariribuk, dagiti puersa ti kabusor dinadaelda ti maysa ken maysa.​—2Cr 20:21-23.

Romano. Ti buyot ti Roma, a napattapatta a buklen ti 300,000 bayat ti panagturay ni Augusto, ket naorganisar a naiduma unay kadagiti buyot dagiti immun-una nga imperio. Ti kangrunaan a paset dagiti puersa militar ti Roma isu ti lehion. Dayta ket dakkel nga agbukbukod a benneg, maysa a kompleto a buyot, imbes a nasanay a benneg ti maysa a dakdakkel a puersa. No dadduma sangsangkamaysa a nakiranget dagiti lehion, a pinagtitiponda dagiti alikamen ken bilegda iti sidong ti maysa a kangrunaan a komandante, kas idi nagtitipon ti uppat a lehion iti sidong ni Tito maipaay iti pannakalakub ti Jerusalem, idi 70 K.P. Ngem no iti kabukbukodanna a naiparebbeng nga annongen, kadawyanna a nagwaywayas ti lehion. Ti tumultulong kadagiti kameng ti lehion isu ti auxilia a buklen dagiti saan nga umili ti Roma a naggapu iti amin a paset ti imperio, masansan a dagiti boluntario manipud lokal a distrito. Dagiti tumultulong a buyot, a sinuportaran dagiti lehion, naisaadda kadagiti ketegan. Apaman a sidadayaw a maikkat, ti maysa nga adda iti auxilia naipaayan iti pannakabigbig kas umili ti Roma.

Nagbaliwbaliw ti bilang dagiti lehion iti nadumaduma a tiempo, manipud 25 wenno nakurkurang pay agingga iti kaadu a 33. Kasta met a nagbaliwbaliw ti bilang dagiti soldado a nangbukel iti lehion manipud agarup 4,000 agingga iti 6,000; idi umuna a siglo, ti puersa gagangay a buklen ti 6,000. Maigapu itoy, ti “lehion” kas pannakausarna iti Kasuratan nalawag a kaipapananna ti di nakedngan ken dakkel a bilang. (Mt 26:53; Mr 5:9; Lu 8:30) Ti tunggal lehion adda bukodna a komandante, nga agmaymaysa a manungsungbat iti emperador, ket iti sidongna adda innem a tribuno, naawagan chiliarch (komandante ti militar, NW).​—Mr 6:21; Jn 18:12; Ara 21:32–23:22; 25:23; kitaenyo ti KOMANDANTE TI MILITAR.

Ti lehion nabingbingay iti sangapulo a cohort, wenno bunggoy. Iti kasta, ti Kasuratan dakamatenna ti “bunggoy nga Italiano” ken ti “bunggoy ni Augusto.” (Ara 10:1; 27:1; kitaenyo ti AUGUSTO, BUNGGOY NI.) Idi natay ni Herodes Agripa, idi 44 K.P., adda lima a cohort idiay Cesarea. No mabingbingay pay, ti lehion addaan iti 60 a senturia, kadawyan a 100 a lallaki iti tunggal maysa, iti sidong ti panangidaulo ti maysa a senturion (opisial ti buyot, NW). Nangnangruna a napateg dagitoy nga opisial, a makinpagrebbengan iti panangsanay kadagiti soldado. (Mt 8:5-13; 27:54; Ara 10:1; 21:32; 22:25, 26; 23:17, 23; 24:23; 27:1, 6, 11, 31, 43; kitaenyo ti OPISIAL TI BUYOT.) Iti tunggal lehion, adda sangapulo nga opisial a naisangsangayan ti ranggoda a nagakem kas para-guardia, agitultulod, ken no dadduma kas manangdusa.​—Mr 6:27.

Dagiti lehion ti Roma nadumaduma ti bandera ken insigniada nga addaan ladladawan dagiti agila wenno sumagmamano nga animal; idi agangay nainayon ti babassit nga estatua ti emperador. Adda narelihiosuan a kaipapanan dagitoy a wagayway, naibilangda a sagrado ken nasantuan nga uray la napagdaydayawan dagita, ket naguardiaan uray pakapukawan ti biag ti tao. Dayta ti makagapu a dagiti Judio siraranggas a binusorda ti kaadda dagita idiay Jerusalem.

Dagidiay Pagaammo kas Nagkauna a Kristiano. Nagkitakit dagiti nagkauna a Kristiano nga agserbi iti buyot ti Roma, agpada kadagiti lehion ken iti auxilia, nga imbilangda ti kasta a panagserbi kas naan-anay a di maitunos kadagiti Nakristianuan a sursuro. Kunaen ni Justin Martyr, iti maikadua a siglo K.P., iti librona a “Dialogue With Trypho, a Jew” (CX): “Dakami a ti kabibiagmi napnuan iti pannakigubat, panagpipinnatay, ken tunggal kinadangkes, iti intero a daga dakami amin binalbaliwanmi dagiti pakigubat nga igammi,​—dagiti kampilanmi pinagbalinmi a subsob ti arado, ket dagiti pikami pinagbalinmi a ramramit a pagsukay.” (The Ante-Nicene Fathers, Tomo I, p. 254) Iti suratna a “The Chaplet, or De Corona” (XI), idi ibinsabinsana “no umiso met laeng kadagiti Kristiano ti pannakigubat,” inrupir ni Tertullian (a. 200 K.P.) manipud Kasuratan nga uray ti mismo a namilitariaan a panagbiag ket di nainkalintegan, kalpasanna ingngudona, “Inikkatko manipud kadakami ti namilitariaan a panagbiag.”​—The Ante-Nicene Fathers, 1957, Tomo III, p. 99, 100.

“Ti naannad a panangusig iti isuamin nga adda nga impormasion ipakitana nga, agingga idi tiempo ni Marcus Aurelius [121-180 K.P.], awan ti Kristiano a nagsoldado; ket awan ti soldado a, kalpasan a nagbalin a Kristiano, nagtalinaed iti panagserbi iti militar.” (The Rise of Christianity, ni E. W. Barnes, 1947, p. 333) “Iti agdama, makita a gistay awan pammaneknek iti kaadda ti maysa a Kristiano a soldado iti nagbaetan ti 60 ken agarup 165 A.D.; . . . uray pay agingga idi panagturay ni Marcus Aurelius, awan Kristiano nga agsoldado kalpasan ti panagbautisarna.” (The Early Church and the World, ni C. J. Cadoux, 1955, p. 275, 276) “Idi maikadua a siglo, pinasingkedan ti Kristianidad. . . a ti panagserbi iti militar ket saan a tumunos iti Kristianidad.” (A Short History of Rome, da G. Ferrero ken C. Barbagallo, 1919, p. 382) “Ti kababalin dagiti Kristiano ket naiduma unay kadagiti Romano. . . . Yantangay inkaskasaba ni Kristo ti kappia, nagkitakitda nga agsoldado.” (Our World Through the Ages, da N. Platt ken M. J. Drummond, 1961, p. 125) “Imbilang dagiti immuna a Kristiano a di umiso ti makirupak, ket saanda nga agserbi iti buyot uray no ti Imperio nagkasapulan kadagiti soldado.” (The New World’s Foundations in the Old, da R. ken W. M. West, 1929, p. 131) “Dagiti Kristiano . . . nagkedkedanda ti panagtakem iti gobierno ken panagserbi iti militar.” (Editorial nga introduksion iti “Pannakaidadanes dagiti Kristiano idiay Gaul, A.D. 177,” iti The Great Events by Famous Historians, inurnos ni R. Johnson, 1905, Tomo III, p. 246) “Nupay inyukuokda [dagiti Kristiano] dagiti pamunganayan a prinsipio ti awan panagkedkedna a panagtulnog, nagkitakitda a maaddaan iti aniaman nga aktibo a pannakipaset iti sibil a panangtarawidwid wenno iti namilitariaan a panangidepensa iti imperio. . . . Imposible a makapagakem dagiti Kristiano kas soldado, mahistrado, wenno prinsipe a dida pagtallikudan ti ad-adda a sagrado nga annongen.”​—The Decline and Fall of the Roman Empire, ni Edward Gibbon, Tomo I, p. 416.

Nailangitan. Dagiti nailangitan a buyot, a ti kayatna a sawen ket nasayaat-pannakaorganisarna nga umariwekwek, saan laeng a tumukoy iti pisikal a bitbituen no di ket ad-adda a masansan a tumukoy kadagiti mannakabalin a buyot a buklen dagiti angheliko nga espiritu a parsua iti sidong ti katan-okan a panagbilin ni Jehova a Dios. (Ge 2:1; Ne 9:6) Ti sasao a “ni Jehova ti buybuyot” agparang iti 283 a daras iti Hebreo a Kasuratan, umuna iti 1 Samuel 1:3, ket dua iti katupagna ti masarakan iti Griego a Kasuratan. (Ro 9:29; San 5:4; kitaenyo ti JEHOVA TI BUYBUYOT.) Iti pannakaibinsabinsa dagiti angheliko a mannakigubat, naaramat dagiti namilitariaan a termino a kas iti “lehion,” “karuahe a pakigubat,” “kumakabalio,” ken dadduma pay. (2Ar 2:11, 12; 6:17; Mt 26:53) No iti kadakkelna, ti pakarso dagiti di makita a buyot ni Jehova ramanenna ti ‘pinullo a ribu, rinibu a maulit-ulit,’ a pakigubat a karuahe. (Sal 68:17) Kas pakirupak a puersa, awan pannakaparmekda. Ti “prinsipe ti buyot ni Jehova” a siiiggem iti naasut a kampilanna nagparang ken Josue ken nangted kadagiti pammilin no kasano a makautibo ti Jerico. (Jos 5:13-15) Ti maysa nga anghel kadagitoy nailangitan a buyot pinapatayna ti 185,000 nga Asirio iti maysa laeng a rabii. (2Ar 19:35) Idi bimtak ti gubat idiay langit, ni Miguel ken dagiti anghelna intapuakda ni Satanas ken dagiti sairona iti kaparanget ti daga. (Apo 12:7-9, 12) Kanayonanna pay, awanto ti paglisian inton “dagiti buyot . . . sadi langit” surotenda ti “Ari ti ar-ari ken Apo ti ap-appo” bayat nga iyegna ti pannakadadael “ti atap nga animal ken ti ar-ari ti daga ken dagiti buyotda.” (Apo 19:14, 16, 19, 21) Iti dayta met laeng a tiempo, nupay kasta, daytoy a mannakabalin a di makita a buyot ni Jehova mangipaay iti pannalaknib kadagiti matalek nga adipenna ditoy daga.​—2Ar 6:17; Sal 34:7; 91:11; Da 6:22; Mt 18:10; Ara 12:7-10; Heb 1:13, 14.

Kitaenyo met ti AR-ARMAS, KABAL; GUBAT; SOLDADO.