PANANGABBONG, ALDAW TI
Ti Aldaw ti Panangabbong (Heb., yohm hak·kip·pu·rimʹ, “aldaw dagiti panangabbong”) ket aldaw ti pannakaikappia wenno pannakaabbong ti basol. Daytoy ket rinambakan ti Israel iti maikasangapulo nga aldaw ti maikapito a bulan ti sagrado a tawen, wenno iti Tisri 10. (Ti Tisri agarup katupagna ti Setiembre-Oktubre.) Iti daytoy nga aldaw, ti nangato a padi ti Israel agidaton idi kadagiti sakripisio kas pangabbong iti basol maipaay iti bagina, maipaay iti dadduma pay a Levita, ken maipaay kadagiti umili. Tiempo met dayta ti panangdalus iti tabernakulo wenno kadagiti templo iti naud-udi a tiempo manipud kadagiti mangmulit nga epekto ti basol.
Ti Aldaw ti Panangabbong ket tiempo ti nasantuan a kombension ken panagayunar, kas ipasimudaag ti ‘panangparigat idi dagiti umili kadagiti kararuada.’ Daytoy laeng ti panagayunar a naibilin iti sidong ti Mosaiko a Linteg. Sabbath met dayta, tiempo a di panangaramid kadagiti kadawyan a trabaho.—Le 16:29-31; 23:26-32; Nu 29:7; Ara 27:9.
Maymaysa laeng nga aldaw iti makatawen, iti Aldaw ti Panangabbong, a napalubosan ti nangato a padi a sumrek iti Kasasantuan a benneg ti tabernakulo wenno ti templo. (Heb 9:7; Le 16:2, 12, 14, 15) No dumteng ti tawen a Jubileo, mangrugi dayta iti Aldaw ti Panangabbong.—Le 25:9.
Ti kabsat ni Moises a ni Aaron ti nangato a padi ti Israel, idi a daytoy a panangngilin nayussuat idiay let-ang ti Peninsula ti Sinai idi maika-16 a siglo K.K.P. Ti naibilin kenkuana nga aramidenna nagserbi a pagtuladan maipaay kadagiti simmarsaruno a panangngilin iti Aldaw ti Panangabbong. Babaen iti panangiladawan iti panunot kadagiti nakangayngayed a pasamak iti dayta nga aldaw, posible nga ad-adda a matarusan no kasano kapateg dayta kadagiti Israelita. Di pagduaduaan a dayta ti nangtignay kadakuada tapno ad-adda pay a sipapanunotda iti managbasol a kasasaadda ken iti panagkasapulanda iti pannakasubbot. Kasta met, dayta ti nangtignay kadakuada a mangtagipateg a naan-anay pay iti naruay nga asi ni Jehova iti panangaramidna iti kastoy nga urnos tapno maabbongan ti basbasolda iti napalabas a tawen.
Dagiti Tampok ti Aldaw ti Panangabbong. Sumrek idi ni Aaron iti nasantuan a disso agraman maysa nga urbon a toro a maipaay a daton gapu iti basol ken maysa a kalakian a karnero a maipaay a daton a mapuoran. (Le 16:3) Iti Aldaw ti Panangabbong, ipaknina ti kadawyan a lupotna kas padi, agdigus iti danum, ket agkawes iti nasantuan a lienso a kawkawes. (Le 16:4) Simmaganad, nangaramid ti nangato a padi iti binnunot maipaay iti dua a kalding (kalakian nga urbon) nga agpadpada unay ti kinasalun-at ken kinaawan pakapilawanda, a dagitoy ket naala manipud iti gimong ti annak ti Israel. (Le 16:5, 7) Ti nangato a padi pagbinnunotanna dagitoy tapno masinunuo no ania kadagitoy a dua ti maisakripisio ken Jehova kas daton gapu iti basol ken no ania ti maibulos iti let-ang, a mangawit kadagiti basolda kas ti ‘kalding maipaay ken Azazel.’ (Le 16:8, 9; idiligyo ti Le 14:1-7; kitaenyo ti AZAZEL.) Kalpasanna insakripisiona ti urbon a toro kas daton gapu iti basol maipaay iti bagina ken iti balayna, a ramanenna ti intero a tribu ni Levi, a ti sangakabbalayanna ket kameng iti dayta a tribu. (Le 16:6, 11) Kalpasan dayta, nangala iti napabanglo nga insienso ken iti pagikkan ti apuy a napno kadagiti sumsumged a beggang manipud iti altar ket napan iti uneg ti kortina, ket simrek iti Kasasantuan. Iti daytoy a kaunggan a siled nga ayan ti lakasa ti pammaneknek, ti insienso ket napuoran, a ti ulep ti mapupuoran nga insienso inabbungotanna ti kalub ti nabalitokan a Lakasa, nga iti rabaw dayta ti ayan ti dua a kerubin a nasukog iti balitok. (Le 16:12, 13; Ex 25:17-22) Babaen iti daytoy a tignay, nabalinan manen ni Aaron ti sumrek a sitatalged iti Kasasantuan kalpasanna.
Iti panagsublina manipud iti Kasasantuan, innala ni Aaron ti dadduma iti dara ti toro, simrek iti daytoy a benneg nga awitna dayta, ket imparsiakna ti dadduma iti dara babaen ti ramayna iti mamimpito iti sanguanan ti kalub ti Lakasa iti makindaya a sikigan. Kasta ti pannakairingpas ti panangabbong maipaay iti kinapadi, a namagbalin kadagiti papadi a nadalus ken makabael nga agserbi kas manangibabaet iti nagbaetan ni Jehova ken ti ilina.—Le 16:14.
Ti kalding a nakaitumpongan ti pannaka-bunot “maipaay ken Jehova” ket naisakripisio kas daton gapu iti basol, maipaay kadagiti umili. (Le 16:8-10) Kalpasanna, ti nangato a padi inserrekna ti dara ti kalding maipaay ken Jehova iti Kasasantuan, nga aramatenna dayta sadiay tapno mangaramid iti panangabbong maipaay iti 12 a di papadi a tribu ti Israel. Iti pamay-an nga umasping iti naaramid iti dara ti toro, ti dara ti kalding naiparsiak a “maiturong iti kalub ken iti sanguanan ti kalub” ti Lakasa.—Le 16:15.
Babaen kadagitoy a pamay-an, nangaramid met ni Aaron iti panangabbong maipaay iti nasantuan a disso ken iti tolda ti gimong. Kalpasanna, nangala iti dadduma iti dara ti toro ken iti dara ti ‘kalding maipaay ken Jehova,’ ket nangaramid iti panangabbong maipaay iti altar ti daton a mapuoran, a ti dadduma kadagita a dara inkabilna kadagiti sara ti altar. Masapul met nga “iparsiakna ti dadduma iti dara iti rabaw dayta babaen ti ramayna iti mamimpito ket dalusanna ken santipikarenna manipud kadagiti kinarugit ti annak ti Israel.”—Le 16:16-20.
Ti nangato a padi inturongna itan ti atensionna iti nabati a kalding, daydiay maipaay ken Azazel. Impatayna ti im-imana iti ulo ti kalding, impudnona iti rabaw dayta “dagiti amin a biddut ti annak ti Israel ken amin nga iyaalsada iti amin a basbasolda,” inkabilna dagitoy iti rabaw ti ulo dayta, ket kalpasanna pinagtalawna “nga agturong iti let-ang babaen ti ima ti sisasagana a tao.” Gapuna, ti kalding inawitna nga impan idiay let-ang dagiti biddut dagiti Israelita, a sadiay a nagpukaw dayta. (Le 16:20-22) Kalpasanna, ti tao a nangipanaw iti kalding masapul a labaanna dagiti kawesna ken digusenna ti lasagna iti danum sakbay a sumrek manen iti pakarso.—Le 16:26.
Simrek itan ni Aaron iti tolda ti gimong, inuksobna ti lienso a kawkawesna, nagdigus, ket inkawesna ti kadawyan a pagan-anayna. Simmaganad, indatagna ti mapuoran a datonna ken ti mapuoran a daton dagiti umili (nga inaramatna dagiti kalakian a karnero a nadakamat iti Le 16:3, 5) ket nangaramid iti panangabbong, ket ti taba ti daton gapu iti basol pinagasukna iti rabaw ti altar. (Le 16:23-25) Ni Jehova a Dios kanayon a kinalikagumanna maipaay kenkuana ti taba ti maysa a sakripisio, ket naiparit a kanen dayta dagiti Israelita. (Le 3:16, 17; 4:31) Ti nabatbati kadagiti bangkay ti toro ken ti kalding ti daton gapu iti basol ket naipanaw manipud iti paraangan ti tabernakulo ket naipan iti maysa a lugar iti ruar ti pakarso, a sadiay ti nakapuoranda. Daydiay nangaramid iti panangpuor masapul a labaanna dagiti kawesna ken digusenna ti lasagna iti danum, a kalpasan dayta mabalinna ti sumrek iti pakarso. (Le 16:27, 28) Nadakamat iti Numeros 29:7-11 dagiti kanayonan a sakripisio iti dayta nga aldaw.
Ti Panangngilin a Mayalubog iti Linteg Agpatingga. Nupay dagiti pasurot ti Judaismo ramrambakanda pay laeng ti Aldaw ti Panangabbong, ti kasta a panangrambak bassit ti umarngianna iti daydiay inyussuat ti Dios, agsipud ta awananda iti tabernakulo, altar, ken lakasa ti tulag, kasta met nga awan panagisakripisio iti tortoro ken kalkalding, ken awan Levitico a kinapadi. Nupay kasta, bigbigen dagiti Kristiano a ti ad-adipen ni Jehova awanda itan iti sidong ti kasta a pagrebbengan. (Ro 6:14; Heb 7:18, 19; Efe 2:11-16) Kanayonanna pay, ti pannakadadael ti templo ti Jerusalem idi 70 K.P. pinagpatinggana dagiti panagserbi ti pudpudno a Levitico a kinapadi, ket awan itan ti pamay-an a panangipasdek no siasino dagiti maiparbeng nga agakem kas kadagidi a papadi. Kunaen ti The Encyclopedia Americana (1956, Tomo XVII, p. 294) maipapan kadagiti Levita: “Kalpasan ti pannakadadael ti templo idi tiempo ti pannakaiwarawara, nagpukawdan iti pakasaritaan, a nailalaokda iti bunggoy dagiti kautibo a naiwaraswaras iti lubong ti Roma.”
Mangisimbolo a Kaitungpalan. Idi mangilngilin sigun iti maiparbeng a pamay-an, ti tinawen nga Aldaw ti Panangabbong, kas iti dadduma pay a tampok ti Mosaiko a Linteg, ket nagserbi a ladawan ti maysa a banag nga adayo a nasaysayaat. Ti naannad a panangusig iti daytoy a panangngilin sigun iti lawag ti naipaltiing a sasao ni apostol Pablo ipakitana a ti nangato a padi ti Israel ken ti an-animal a naaramat mainaig iti dayta a seremonia insimboloda ni Jesu-Kristo ken ti annongenna a panangsubbot maipagapu iti sangatauan. Iti suratna kadagiti Hebreo, impakita ni Pablo a ni Jesu-Kristo ti naindaklan a simboliko a Nangato a Padi. (Heb 5:4-10) Ipamatmat met ti apostol a ti iseserrek ti nangato a padi iti Kasasantuan maysa nga aldaw iti makatawen buyogen ti dara dagiti sakripisio nga animal inladawanna ti iseserrek ni Jesu-Kristo idiay langit a mismo buyogen ti bukodna a dara, tapno mangaramid iti panangabbong maipaay kadagidiay mangiparparangarang iti pammati iti sakripisiona. Siempre, yantangay awanan basol ni Kristo, saanna a kasapulan ti mangidaton iti sakripisio maipaay iti aniaman a bukodna a basol, kas iti inaramid ti nangato a padi ti Israel.—Heb 9:11, 12, 24-28.
Insakripisio ni Aaron ti toro maipaay iti papadi ken iti nabatbati a paset ti tribu ni Levi, nga imparsiakna ti dara dayta iti Kasasantuan. (Le 16:11, 14) Pumadpada iti dayta, indatag ni Kristo ti pateg ti natauan a darana iti Dios idiay langit, a sadiay a maipakat dayta agpaay a pakagunggonaan dagidiay makipagturay kenkuana kas papadi ken ar-ari. (Apo 14:1-4; 20:6) Ti kalding maipaay ken Jehova naisakripisio met ket ti darana naiparsiak iti sanguanan ti Lakasa iti Kasasantuan, agpaay a pakagunggonaan dagiti di papadi a tribu ti Israel. (Le 16:15) Umasping iti dayta, ti sakripisio ni Jesu-Kristo agpaay met a pakagunggonaan ti sangatauan malaksid pay iti naespirituan nga Israel a buklen ti papadi. Dua a kalding ti kasapulan idi, ta ti maysa laeng a kalding saan a mabalin nga agpaay kas sakripisio ket kagiddan dayta maaramat met a mangipanaw kadagiti basol ti Israel. Natukoy dagita a dua a kalding kas maymaysa a daton gapu iti basol (Le 16:5) ket agpadpada ti pannakatratoda agingga a mapagbinnunotan dagitoy, mangipasimudaag a buklenda a dua ti maysa a simbolo. Saan laeng a naisakripisio ni Jesu-Kristo no di ket impanawna pay ti basbasol dagidiay a maipaay kadakuada isu natay kas sakripisio.
Imparangarang ni apostol Pablo a saan a posible ti pannakaikkat dagiti basol babaen iti dara dagiti toro ken dagiti kalding. Nupay kasta, nangisagana ti Dios iti bagi a maipaay ken Jesus (nga idi indatagna ti bagina maipaay iti bautismo, impakitana a situtulok a mangisakripisio iti dayta a bagi), ket maitunos iti pagayatan ti Dios, dagiti pasurot ni Kristo ‘nasantipikarda babaen ti pannakaidaton ti bagi ni Jesu-Kristo a namimpinsanen.’ (Heb 10:1-10) Yantangay ti nabatbati a paset dagiti bagi ti toro ken ti kalding a naidaton iti Aldaw ti Panangabbong napuoran kamaudiananna iti ruar ti pakarso ti Israel, ti apostol kunaenna a ni Kristo nagsagaba (yantangay nailansa) iti ruar ti ruangan ti Jerusalem.—Heb 13:11, 12.
Gapuna, nupay ti Aldaw ti Panangabbong dagiti Judio saanna a napataud ti naan-anay ken permanente a pannakaikkat ti basol agpaay a mismo iti Israel, nabatad nga adda isimsimbolo ti nadumaduma a tampok dayta a tinawen a rambak. Inladawan dagita ti naindaklan a panangabbong maipaay iti basbasol, a dayta a panangabbong ket inaramid ni Jesu-Kristo, ti Nangato a Padi nga ipadpaduyakyak dagiti Kristiano.—Heb 3:1; kitaenyo ti PANANGABBONG; SUBBOT.