LUCAS
Maysa a mangngagas ken matalek a kadua ni apostol Pablo. Isu ti mannurat ti Ebanghelio ni Lucas ken Dagiti Aramid Dagiti Apostol. Nalawag a de adal ni Lucas kas ipasimudaag dagiti suratna. Kasta met, ti kapadasanna kas doktor ket nakadkadlaw iti panagusarna kadagiti termino ti medisina.—Lu 4:38; Ara 28:8.
Saan nga imbaga ni Lucas a nasaksianna ti paspasamak iti biag ni Kristo a nailanad iti salaysayna iti Ebanghelio. (Lu 1:2) Ngarud, nalawag a nagbalin a manamati kalpasan ti Pentecostes ti 33 K.P.
Iti libro nga Aramid, natukoy ni Lucas iti saan a direkta a pamay-an babaen ti pannakaaramat dagiti pronombre a “mi” ken “kami.” (Ara 16:10-17; 20:5–21:18; 27:1–28:16) Kaduana ni Pablo idiay Troas iti maikadua a panagdaliasat ti apostol kas misionero, ket manipud idiay kimmuyog a nagpa-Filipos. Mabalin a nagtalinaed sadiay agingga iti isusubli ni Pablo iti maikatlo a panagbaniagana kas misionero. Kimmuyog ni Lucas iti panagdaliasat ni Pablo idiay Judea iti ngudo dayta a panagdaliasat kas misionero (Ara 21:7, 8, 15), ket bayat a naibalud ti apostol iti agarup dua a tawen idiay Cesarea, nalabit sadiay nga insurat ni Lucas ti salaysayna iti Ebanghelio (a. 56-58 K.P.). Kinaduana ni Pablo iti panagdaliasatna nga agturong idiay Roma tapno mausig. (Ara 27:1; 28:16) Yantangay ti libro nga Aramid saklawenna ti paspasamak manipud 33 K.P. agingga iti dua a tawen a pannakaibalud ni Pablo idiay Roma ngem saanna nga ilanad ti nagbanagan ti panagapelar ni Pablo ken Cesar, nalabit naileppas sadiay ni Lucas ti libro nga Aramid idi agarup 61 K.P.
Nairaman ti kablaaw ni Lucas idi kinablaawan ni Pablo dagiti Kristiano idiay Colosas idi nagsurat kadakuada manipud Roma (a. 60-61 K.P.), ket isu inyam-ammo ti apostol kas “dungdungnguen a mangngagas.” (Col 4:14) Iti panagsuratna ken Filemon manipud Roma (a. 60-61 K.P.), inraman ni Pablo ti kablaaw ni Lucas, a tinukoyna kas maysa ‘kadagiti katrabahuanna.’ (Flm 24) Nagtalinaed ni Lucas kas nasinged a kadua ni Pablo ket kaduana ti apostol sakbay unay a napapatay dayta kas martir, a nabatad daytoy iti sasao ni Pablo, “Ni laeng Lucas ti adda kaniak.”—2Ti 4:11.
Ipapan ti dadduma a ni Lucas ket Gentil, a kangrunaanna nga imbatayda daytoy iti Colosas 4:11, 14. Agsipud ta immuna a dinakamat ni Pablo ‘dagidiay nakugit’ (Col 4:11) ken kalpasanna tinukoyna ni Lucas (Col 4:14), timmaud ti panangipapan a saan a karaman ni Lucas kadagiti nakugit ket ngarud saan a Judio. Ngem saan a masigurado no pudno daytoy. Kunaen ti Roma 3:1, 2 a ti Dios intalekna kadagiti Judio ti impaltiingna a sasaona. Maysa ni Lucas kadagidiay nakaitalkan ti kasta a naipaltiing a sasao.
Saan met a mangipaay ti Kasuratan iti pangibatayan a ni Lucas isu ti Lucio a nadakamat iti Aramid 13:1 wenno ti ‘kabagian’ ni Pablo a kasta met laeng ti naganna a natukoy iti Roma 16:21.