MANASES

[Daydiay Mamagbalin a Mananglipat; Daydiay Mangpalipat].

1. Inauna nga anak ni Jose ken apoko ni Jacob. Kalpasan a nagbalin ni Jose nga administrador iti taraon iti Egipto, inted kenkuana ni Faraon ni Asenat kas asawana, ti anak a babai ni Potifera a padi ti On, ket nangipasngay ni Asenat iti dua nga annak ken Jose, da Manases ken Efraim. Manases ti impanagan ni Jose iti inaunana ta kinunana: “Ti Dios pinalipatna kaniak ti isuamin a riribukko ken ti intero a balay ni amak.”​—Ge 41:45, 50-52.

Idi bendisionan ni Jacob da Manases ken Efraim, impettengna nga ikabil ti kannawan nga imana ken Efraim ket ti kannigidna ken Manases, iti kasta ad-adda a pinaboranna ti ub-ubing a ni Efraim imbes a ni Manases. (Ge 48:13-20) Ipasimudaag daytoy nga agbalinto a natantan-ok ni Efraim ngem ni Manases.

Naaddaan ni Manases iti annak iti kamalalana a Sirio (1Cr 7:14), ket nakita pay ni Jose dagiti putot ni Maquir nga anak ni Manases.​—Ge 50:22, 23.

2. Ti tribu ti Israel a nagtaud iti anak ni Jose a ni Manases ken buklen ti pito a pamilia ti tribu. Agarup makatawen kalpasan ti ipapanaw dagiti Israelita iti Egipto, ti bilang dagiti nababaneg a lallaki ti Manases manipud 20 ti tawenna nga agpangato ket 32,200. (Nu 1:34, 35) Awan duadua a karaman ditoy ni Gaddi, maysa kadagiti sangapulo a lallaki a nangyeg iti dakes a damag kalpasan ti panangsimisimda iti Naikari a Daga. (Nu 13:1, 2, 11, 25-33) Idi tiempo ti maikadua a panagsensus kalpasan ti nganngani uppat a dekada, ti nairehistro a lallaki ti tribu ket immadu a nagbalin a 52,700, nga ad-adu iti 20,200 ngem iti Efraim. (Nu 26:28-34, 37) Nalawag ngarud a ti nababbaba nga akem ni Manases iti masanguanan ti tuktukoyen ni Moises idi dinakamatna ti maipapan iti “pinullo a ribu ni Efraim” idinto ta “rinibu ni Manases.”​—De 33:17.

Idiay let-ang, iti sidong ti panangidaulo ti panguluen ti tribu ni Manases a ni Gamaliel nga anak ni Pedazur nagpakarso dayta a tribu iti laud ti tabernakulo, a kadua ti Efraim ken Benjamin. Maikatlo ti nagpuestuan daytoy tallo a tribu a benneg iti urnos ti panagmartsa.​—Nu 1:10, 16; 2:18-24; 7:54; 10:23.

Dagiti Panagparmek iti Agsinnumbangir a Deppaar ti Karayan Jordan. Idi pinarmek dagiti Israelita da Sihon ken Og nga ar-ari dagiti Amoreo, ti naparmek a dagada ket inted ni Moises kadagiti Rubenita, kadagiti Gadita, ken iti kagudua ti tribu ni Manases iti kondision a tumulong dagitoy a tribu a mangparmek kadagiti teritoria iti laud ti Jordan. (Nu 32:20-33; 34:14, 15; De 29:7, 8) Agparang a ti makin-amianan a benneg ti daga iti daya ti Jordan ket naala a nangnangruna gapu iti panagregget dagiti Manasesita, a ti nangparmek iti dadduma a paset dayta ket isu da Jair, Noba, ken “ti annak ni Maquir.” Gapu itoy, inted kadakuada ni Moises daytoy a rehion.​—Nu 32:39-42; De 3:13-15; 1Cr 2:21, 22.

Idi agangay, dagiti lallaki “iti kagudua a tribu ni Manases” nga immawaten iti tawid ket bimmallasiw iti Jordan sada timmulong a nangparmek iti daga nga adda iti laud. (Jos 1:12-18; 4:12) Karamanda met kadagidiay naguummong iti sanguanan ti Bantay Gerizim idi “binasana [ni Josue] a sipipigsa ti amin a sasao ti linteg, ti bendision ken ti lunod.” (De 27:12; Jos 8:33, 34) Babaen ti panangidaulo ni Josue, dinuprak dagiti Israelita ti pannakabalin dagiti Canaanita, a pinarmekda ti 31 nga ar-ari iti las-ud ti agarup innem a tawen. (Jos 12:7-24) Kalpasan dayta, nupay adda pay teritoria a saan a naparmek, biningay ni Josue ti daga kas tawid babaen iti tulong ti Nangato a Padi a ni Eleazar ken dagiti dinutokan ti Dios a pannakabagi manipud sangapulo a tribu (agraman ti Manasesita a ni Haniel nga anak ni Efod).​—Nu 34:17, 23; Jos 13:1-7.

Tawid a Daga. Siempre, addan tawid ti kagudua ti tribu ni Manases idiay daya ti Jordan. Karaman iti dayta ti Basan ken maysa a paset ti Galaad. (Jos 13:29-31) Ti Gad ket adda met iti abagatan, a ti beddengna a siudad ket ti Mahanaim. (Jos 13:24-26, 30) Ti kaaduan a paset daytoy a lugar ket nangato a lantag, a ti kaaduan a kangatona ket agarup 610 m (2,000 pie). Ditoy a masarakan ti Golan, maysa kadagiti innem a siudad a pagkamangan, ken ti Beestera (Astarot), sabali pay a siudad dagiti Levita.​—Jos 20:8, 9; 21:27; 1Cr 6:71.

Ti tawid a naited iti nabatbati a kagudua dagiti Manasesita ket ti teritoria iti laud ti Jordan. (Jos 17:2, 5) Ti kabinneddengna iti abagatan ket Efraim, iti amianan a laud ket Aser, iti amianan a daya ket Isacar, ken iti laud ket ti Baybay Mediteraneo. Manipud Micmetat, ti beddeng iti nagbaetan ti Efraim ken Manases ket dumanon agingga iti Tappua, nga aglayon iti igid ti naapres a ginget ti Kana, sa agpatingga iti Mediteraneo. (Idiligyo ti Jos 16:5-8; 17:7-10.) Yantangay dagiti Efraimita ket addaan kadagiti siudad a naiballaet iti Manases, naikkan met dagiti Manasesita kadagiti siudad (Bet-sean, Ibleam, Dor, En-dor, Taanac, ken Megiddo, kasta met dagiti agpampannuray nga ilida) a naiballaet iti Isacar ken Aser. (Jos 16:9; 17:11) Saan a nabaelan dagiti Manasesita a paksiaten dagiti Canaanita kadagitoy naiballaet a siudad, ngem idi agangay pinilitda ida nga agtrabaho. (Jos 17:11-13; Uk 1:27, 28; idiligyo ti 1Cr 7:29.) Naited kadagiti Cohatita a Levita ti dua kadagitoy naiballaet a siudad, ti Taanac (Aner?) ken Ibleam (Bileam wenno Gat-rimmon?).​—Jos 21:25, 26; 1Cr 6:70.

Pakasaritaan. Idi nalpasen ti pannakabingbingay ti daga, binendisionan ni Josue dagiti lallaki ti Ruben, Gad, ken ti makindaya a “kagudua a tribu ni Manases” ket pinaregtana ida nga agtultuloy nga agserbi ken Jehova. (Jos 22:1-8) Pinanawanda ti Silo, nagdaliasatda a nagpa-Jordan, ket kalpasanna nangbangonda iti maysa nga altar iti asideg dayta a karayan. Gistay nakaigapuan daytoy ti gerra sibil, gapu ta imbilang daytoy ti dadduma a tribu kas di kinamatalek ken maysa a panagrebelde. Nupay kasta, sitatalna a narisut ti isyu idi nailawlawag a ti altar ket nabangon saan tapno pagidatonan no di ket agpaay a pakalaglagipan iti kinamatalek ken Jehova.​—Jos 22:9-31.

Iti naud-udi a tiempo, ni Ukom Gideon a maysa a Manasesita ti inusar ni Jehova tapno ispalenna dagiti Israelita manipud panangirurumen dagiti Midianita. (Uk 6:11-16, 33-35; 7:23; 8:22) Nalawag a ni Jefte ket sabali pay nga ukom a nagtaud iti tribu ni Manases. Bayat nga isu ti ukom, naluk-atan ti Israel manipud panangriribuk dagiti Ammonita.​—Uk 11:1, 32, 33.

Bayat ti panagturay ni Saul nga umuna nga ari ti Israel, adda tiempo a dagiti Rubenita, Gadita, ken ti “kagudua a tribu ni Manases” iti daya ket naan-anay a nagballigi maibusor kadagiti Hagrita ken kadagiti kaaliansada. (1Cr 5:10, 18-22) Iti dayta met laeng a tiempo, kabilang dagiti Manasesita, a pakairamanan dagiti naisangsangayan ti kinamaingelna a lallaki kadakuada, kadagidiay nangpanaw ken Saul tapno kumapponda ken David. (1Cr 12:19-21) Idi natayen ni Saul ken ti sunona a ni Is-boset, 18,000 a Manasesita manipud iti laud ti Jordan ken rinibribu pay manipud iti daya ti Jordan ti napan idiay Hebron tapno pagbalinenda ni David kas ari iti intero nga Israel (1070 K.K.P.).​—1Cr 12:31, 37, 38.

Kalpasan ti adu a tawtawen, dagiti nasaknap a narelihiosuan a reporma nga inyussuat ni Ari Asa ti Juda ti nangtignay iti adu a Manasesita tapno panawanda ti makin-amianan a pagarian “idi nakitada nga adda kenkuana ni Jehova a Diosna.” (2Cr 15:8, 9) Idi maang-angay ti dakkel nga asamblea iti maika-15 a tawen ti panagturay ni Asa (963 K.K.P.), timmiponda kadagiti dadduma a nangaramid iti maysa a tulag tapno birokenda ni Jehova. (2Cr 15:10, 12) Kasta met, bayat ti panagturay ni Ari Ezekias ti Juda (745-717 K.K.P.), nupay adu ti nanglalais kadagiti mensahero nga imbaonna nga agawis kadagiti mapan idiay Jerusalem maipaay iti panangrambak iti Paskua, situtulok ti dadduma a Manasesita nga agpakumbaba ket dimmar-ayda. Kalpasan dayta, dagitoy a dimmar-ay timmulongda a nangdadael kadagiti nabatbati a ramit ti idolatria.​—2Cr 30:1, 10, 11, 18; 31:1.

Sakbay pay dayta (a. 760 K.K.P.), indestiero ni Tiglat-pileser III (Tilgat-pilneser) dagiti Manasesita nga agnanaed iti daya ti Jordan. (1Cr 5:23-26) Gistay kagiddan dayta, agparang nga adda dangadang ti tribu ni Efraim ken ni Manases. Ngem dagitoy a tribu nagkaykaysada a nangbusor iti Juda.​—Isa 9:20, 21.

Dandani maysa a siglo kalpasan ti panagpatingga ti sangapulo-tribu a pagarian, ti inaramid ni Ari Josias ti Juda a panangrebbek kadagiti amin a maus-usar iti ulbod a panagdaydayaw kas kadagiti altar, pagsaadan ti insienso, sagrado a teddek, ken ladladawan, ket dimmanon agingga kadagiti nadadael a disso ti Manases ken dadduma pay a lugar iti ruar ti Juda (manipud ken kalpasan ti 648 K.K.P.). Impatarimaan met daytoy nga ari ti Juda ti mismo a templo, a ti trabaho ket nasuportaran babaen kadagiti kontribusion a naawat kadagiti Israelita iti nadumaduma a tribu, agraman ti Manases.​—2Cr 34:1-11.

Idi nakasublidan manipud pannakaidestiero idiay Babilonia (537 K.K.P.), nagnaed idiay Jerusalem ti dadduma a Manasesita.​—1Cr 9:1-3.

Iti sirmata ni Ezequiel, ti naituding a daga ni Manases ket adda iti nagbaetan ti Neftali ken Efraim. (Eze 48:4, 5) Nairepresentar met ti Manases kas maysa kadagiti tribu ti naespirituan nga Israel.​—Apo 7:6.

3. Nagan nga agparang iti Masoretiko a teksto iti Uk-ukom 18:30, gapu iti panangbalbaliw nga inaramid ti eskriba. Dayta a salaysay ket maipapan iti panagapostata dagiti Danita, ket kastoy ti mabasa iti Baro a Lubong a Patarus: “Ni Jonatan nga anak ni Gersom, anak ni Moises, isu ken ti annakna nagbalinda a papadi iti tribu dagiti Danita.” (Kitaenyo met ti AT; Mo; Ro; RS.) Nangipasngat dagiti Judio nga eskriba iti naipangato a letra (nun = n) iti nagbaetan ti umuna a dua a letra iti orihinal a nagan a Hebreo tapno ti mabasa ket “Manases” imbes a “Moises,” nga inaramidda dayta kas panangikabilanganda ken Moises. Isu nga inkagumaan dagiti eskriba nga ilemmeng ti pannakaumsi wenno pannakaibabain ti nagan ni Moises gapu iti inaramid ni Jonatan. Malaksid pay iti nabaliwan a Masoretiko a teksto, “Manases” ti agparang iti Vatican Manuscript No. 1209 ti Griego a Septuagint ken iti Syriac a Peshitta. Nupay kasta, ti sasao a “ni Moises” ti agparang iti Alexandrine Manuscript ti Griego a Septuagint ken iti Latin a Vulgate iti Uk-ukom 18:30.

4. Ari ti Juda nga anak ken suno ni Ari Ezekias. (2Ar 20:21; 2Cr 32:33) Ni Hefziba ti ina ni Manases. Nagtugaw iti trono idi agtawen iti 12 kas maika-14 nga ari ti Juda kalpasan ni David ken nagturay iti 55 a tawen (716-662 K.K.P.) idiay Jerusalem. (2Ar 21:1) Inaramidna ti dakes kadagiti mata ni Jehova, nga imbangonna manen dagiti nangato a disso a dinadael ni amana, nangipasdek kadagiti altar a maipaay ken Baal, nagdaydayaw iti “isuamin a buyot ti langlangit,” ken nangbangon kadagiti altar ti ulbod a relihion iti dua a paraangan ti templo. Pinalasatna ti annakna iti apuy, nagsalamangka, nagaramat iti panagpadles, ken intandudona ti espiritistiko nga ar-aramid. Inkabil met ni Manases iti balay ni Jehova ti kinitikitan a ladawan ti sagrado a teddek nga inaramidna. Sinulbogna ti Juda ken Jerusalem nga “aramidenda ti dakdakes ngem kadagiti nasion a tinalipupos ni Jehova manipud sanguanan ti annak ti Israel.” (2Ar 21:2-9; 2Cr 33:2-9) Nupay nangibaon ni Jehova kadagiti mammadto, saanda nga impangag dagitoy. Nakabasol met ni Manases iti panagibukbok iti nakaad-adu nga awanan basol a dara (2Ar 21:10-16), a karaman ti dara ni Isaias sigun iti literatura dagiti Judio a rabbi, a kinunada nga isu ket naragadi gapu iti bilin ni Manases.​—Idiligyo ti Heb 11:37.

Nadusa ni Manases gapu ta saanna nga impangag ti mensahe ni Jehova, iti kasta impan ti ari ti Asiria idiay siudad ti Babilonia kas kautibo, maysa kadagiti naarian a siudad ti monarka ti Asiria. (2Cr 33:10, 11) Nadakamat ni ‘Manases ti Juda’ iti listaan ni Ari Esar-haddon ti Asiria a nakailanadan iti 22 nga agbaybayad iti impuesto nga “ar-ari ti Hatti, ti igid ti baybay ken dagiti isla.” Agparang met ti nagan ni Manases iti maysa a listaan dagiti ar-ari nga agbaybayad iti impuesto ken Asurbanipal.​—Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. Pritchard, 1974, p. 291, 294.

Bayat a kautibo, nagbabawi ni Manases ken nagpakumbaba, ket nagkararag ken Jehova. Impangag ti Dios ti panagpakpakaasina ket naisubli iti kinaarina idiay Jerusalem. (2Cr 33:12, 13) Kalpasan dayta, “nangbangon [ni Manases] iti maysa a makinruar a pader maipaay iti Siudad ni David,” nangisaad kadagiti panguluen ti militar kadagiti nasarikedkedan a siudad ti Juda, ket inikkatna ti ganggannaet a didios ken ti ladawan nga idolo manipud balay ni Jehova, kasta met dagiti altar nga imbangonna “idiay bantay ti balay ni Jehova ken idiay Jerusalem.” Insagana ni Manases ti altar ni Jehova ket nangrugi nga agisakripisio iti rabaw dayta, a pinarparegtana met ti sabsabali nga agserbida ken Jehova. Nupay kasta, agisaksakripisio pay laeng dagiti umili kadagiti nangato a disso, ngem agpaay dayta ken Jehova. (2Cr 33:14-17) Idi natay ni Manases, ni Amon nga anakna ti nangsuno kenkuana kas ari.​—2Cr 33:20.

5. Maysa nga Israelita “iti annak ni Pahat-moab” a karaman kadagidiay naaddaan iti ganggannaet nga assawa a babbai ngem idi agangay, pinagtalawda ida “agraman annak” idi kaaldawan ni Esdras.​—Esd 10:30, 44.

6. Sabali pay nga Israelita, “iti annak ni Hasum,” a karaman kadagidiay nangpapanaw iti ganggannaet nga assawada a babbai gapu iti napinget a takder ni Esdras iti nadalus a panagdaydayaw.​—Esd 10:33, 44.