APOCALIPSIS KEN JUAN

Ti maudi a libro ti Biblia kas pannakayurnosna iti kaaduan a patarus, nupay saan a kaudian a naisurat. Naawagan met iti Palgaak ken Juan nga Apostol.

Mannurat, ken No Kaano ken Sadino a Naisurat. Inaganan ni apostol Juan ti bagina kas mannurat ti libro ken ipatuldona a naisurat dayta iti isla ti Patmos, a nakaidestieruan ni Juan iti daydi a tiempo gapu ta manangaskasaba iti Sao ti Dios ken saksi ni Jesu-Kristo. (Apo 1:1, 9) Posible nga idi agarup 96 K.P. ti tiempo a pannakaisuratna.

Estilo ken Kinamayanatupna. Ti pannakailanad ti libro ket iti porma ti surat, a mangidetalye iti agsasaruno a sirmata a nailanad sigun iti umiso a panagsasaganad ti paspasamak, nga iti kamaudiananna dumteng iti kangitingitan a sirmata. Mayanatup daytoy a mamagngudo iti intero a Biblia.

Agparang nga agsasaruno a sagpipito ti aramaten ti libro no agisalaysay. Maluktan dagiti pito a selio kalpasanna mapuyot ti pito a trumpeta, ket kalpasanna ti pito a saplit. Adda pito a pagsaadan ti silaw, pito a bituen, pito a gurruod, ken adu a sabsabali pay a sagpipito, nabatad a gapu ta ti bilang a pito ditoy irepresentarna ti kinanaan-anay, ket ti libro salaysayenna ti pannakaan-anay ti sagrado a palimed ti Dios.​—Apo 10:7; kitaenyo ti SAGRADO A PALIMED.

Autor ken Kalasugan. Ni Jehova a Dios a Mannakabalin-amin ti autor ti libro, ket ni Jesu-Kristo ti kalasugan ti impormasion, a nangipatulod iti dayta ken Juan ken indatagna kenkuana babaen iti anghelna. (Apo 1:1) Ti espiritu ti Dios ket nairepresentar kas napamimpito, ngarud naan-anay ti panagtignayna a mangyallatiw iti daytoy a panangibutaktak. Naipaayan ni Juan iti nadibinuan a bilin nga agsurat.​—1:4, 11.

Panggep. Nupay kasla makapakullayaw ti sumagmamano a banag a nakita ni Juan iti sirmata​—dagiti animal, dagiti ay-ay, dagiti saplit​—naisurat ti libro, saan a tapno mamagkullayaw, no di ket tapno mangliwliwa ken mangparegta kadagidiay mangbasa iti dayta buyogen ti pammati. Itdenna ti bendision iti agbasa. Iti kinapudnona, kastoy ti dinakamat ti mannurat iti daytoy a libro iti rugina: “Naragsak [“bendito,” KJ] daydiay mangbasa a sipipigsa ken dagidiay dumngeg iti sasao daytoy a padto, ken mangtungpal iti bambanag a naisurat iti dayta.” (Apo 1:3) Kunaen met ni Juan a ti libro ket nairanta a mangipakita kadagiti adipen ti Dios ti bambanag a “masapul a maaramid iti mabiit.”​—1:1, 2.

Mangsaksi ken Jesus. Iti Apocalipsis 19:10, ti anghel ibagana ken Juan: “Ti panangsaksi ken Jesus isu ti mangipaltiing iti panagipadto [iti literal, “isu ti espiritu ti padto”].” Kayatna a sawen, ti ranta ken panggep ti isuamin a padto isu ti panangpaneknek ken Jesu-Kristo. Saanna a kayat a sawen a nalaksid wenno di naikabilangan ni Jehova a Dios. Iti bersikulo 10, ti anghel immuna nga imbagana ken Juan a nagruknoy iti sanguananna: “Agdaydayawka iti Dios,” ken kinuna ni apostol Pablo a “[ni Kristo] intan-ok ti Dios iti nangatngato a saad ket siaasi nga inikkanna iti nagan a nangatngato ngem iti tunggal sabali pay a nagan, tapno iti nagan ni Jesus agparintumeng koma ti tunggal tumeng dagidiay adda sadi langit ken dagidiay adda ditoy daga ken dagidiay adda iti uneg ti daga, ket sipapanayag a bigbigen koma ti tunggal dila a ni Jesu-Kristo ket Apo iti dayag ti Dios nga Ama.” Ngarud, ti panangitan-ok ken Jesu-Kristo ken ti panangammo maipapan kenkuana ket agbanag iti nasaysayaat a pannakaammo iti Dios ken iti pangpanggepna, iti kasta maidayaw ti Dios a nangnangruna ngem iti amin.​—Fil 2:9-11; kitaenyo ti PADTO.

Ti padto saksianna ni Jesus gapu ta ni Jesus daydiay aramaten ti Dios a mangitungpal iti pangpanggepna a panangsantipikar iti naganna, panangdadael iti kinadakes, ken panangbendision iti sangatauan. “Ti siaannad a naitalimeng kenkuana [ni Kristo] ket amin a gameng ti sirib ken pannakaammo.” (Col 2:3) Isu ti Bin-i iti kari, babaen kenkuana naipalgak ti sagrado a palimed. Sipud pay rugrugi ti pannakilangen ti Dios iti tattao kalpasan ti panagrebelde ni Adan, impaipadton ti Dios ken nangaramaten kadagiti mangiladawan ken Kristo ken inturongnan ti tattao iti Pagarian ti Dios iti im-ima ti Anakna.​—Ge 3:15; 22:18; Ga 3:16; 2Sm 7:12-16; Sal 2:6-12; 110:1-7; Eze 21:27; Ara 2:29, 36; 3:19-26; 1Ti 3:16.

Iti simple a sasao, ania ti kaipapanan ti “Apocalipsis”?

Ti panglukat a kapitulo ti maudi a libro ti Biblia iyam-ammona kadatayo Daydiay kangatuan iti amin, ti Namunganayan ti mensahe iti Apocalipsis, ni Jehova a Dios a Mannakabalin-amin, “ti Alfa ken ti Omega.” Ipaayna ti sirmata mainaig ken Jesu-Kristo a Kalasugan ti komunikasion, nga ipakitana nga isu natay ngem sibibiag itan, nga addaan iti naindaklan a pannakabalin idiay langit. Sumaganad nga ipakitana dagiti makiraman kenkuana kadagiti rigrigatna ken iti Pagarianna, ket naiparangarang kadagiti mensahe ni Kristo kadagiti “anghel” iti pito a kongregasion ti pannakaseknanna ken ti naayat a kinamanangngaasina kadakuada.​—Apo 1-3.

Kalpasanna babaen ti espiritu ti pammaltiing, naipan ni Juan iti langlangit tapno makitanan “ti bambanag a masapul a maaramid.” Naipasirmata kenkuana ti trono ti Dios ken dagiti aglikmut dayta, ket iladawanna Daydiay situtugaw iti dayta kas nadayag, katan-okan, nakatugaw iti trono buyogen ti naan-anay a kinatalingenngen ken kinatalinaay.​—Apo 4.

Ti nadayag a saad ti “Kordero” ti Dios, ni Jesu-Kristo, ket nailadawan a kas maikadua laeng ken Jehova a Dios, ti kakaisuna iti langit ken daga a kualipikado nga umasideg iti Dios tapno luktanna ti pannakaipalgak ti panggep ti Dios. Makitan ti maysa a mannakigubat nga ari (nalawag a ni Jesus met laeng) a sisasakay a “mangparmek ken tapno an-anayenna ti panagballigina.” Naipakita ti resulta iti daga, nangnangruna kadagiti kabusor ti Dios, inton rugian daytoy nga ari ti panagpatarayna ken kasta met ti panggep ti Dios nga ibalesanna ti dara ti ilina kadagiti kabusorna.​—Apo 5, 6.

Ti panangmatmat ti Dios kadagiti adipenna ditoy daga a pinilina a makiraman iti nailangitan a Pagarian ket naipakita babaen ti panangigawidna pay laeng iti panagtignay a mangdadael agingga a dagitoy nga adipen ket ‘maselioan kadagiti mugingda.’ Maipalgak a 144,000 ti kompleto a bilang dagidiay naselioan. Kalpasanna maipakita ti dadduma pay a saan a naselioan, ken di nakedngan ti bilangda, nga agbalin nga ad-adipen ti Dios ken makalisi iti panangdadael ti “dakkel a rigat.” Maisalaysay dagiti panangukom ti Dios maibusor iti nadumaduma a paset a mangbukel kadagiti kabusorna ditoy daga, kasta met ti dangadang nga isayangkat dagitoy a kabusor maibusor iti ilina. Mangiturong daytoy kadagiti panagregget ti kangrunaan a kabusor, ti dragon a ni Satanas a Diablo, a mangtungday iti panggep ti Dios a panangpataud iti “anak, maysa a lalaki, a mangipastor kadagiti amin a nasion babaen iti sarukod a landok.” Sumaruno ti pannakakita iti atap nga an-animal, nga isimboloda dagiti aramaten daytoy a kangrunaan a kabusor a pakidangadang kadagidiay natda ti bin-i ti babai ken panglapped iti pannakairingpas ti trabaho a panangselio.​—Apo 7-13; kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.

Naan-anay a mapaay amin dagitoy a pananggandat ni Satanas. Makita nga agballigi ti 144,000, a sitatakder a kadua ti Kordero iti Bantay Sion, nga ipakpakitada nga adda kadagiti mugingda ti nagan ti Ama ken ti Kordero, ken agkankantada iti kasla maysa a baro a kanta iti sanguanan dagidiay nailangitan. Kalpasan a naurnong aminen dagitoy ken ti “dakkel bunggoy” ti naindagaan a kakaduada kas “anien ti daga,” tiempon tapno ti dakkel nga “ubas ti daga” maipayatpayaten iti pagpespesan iti ubas.​—Apo 14.

Mailadawan dagiti maudi a panangukom ti Dios babaen ti sabali pay a simbolismo. Pito nga anghel ti naikkan iti pito a malukong ti unget ti Dios. Mapanda tapno itungpalda daytoy maudi a trabaho. Maiparang ti maysa kadagiti kangrunaan a kabusor ti Dios ken kabusor ti “nobia” ni Kristo, awan sabali, ti “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis,” “ti dakkel a siudad nga addaan pagarian iti ar-ari ti daga.” Marpuog ti pannakialiansana iti animal a pito ti ulona, ta agpungtot kenkuana ti animal, kanenna ti lasag ti babai, ken puoranna iti apuy. Agleddaang iti kasta unay dagidiay nagganansia kadagiti pannakilangenda kenkuana, ngem agrag-o ti langit.​—Apo 15-18.

Ti Babilonia a Dakkel, kas “ti ina dagiti balangkantis,” ikagumaanna ngarud a sulisogen ti “nobia” ni Kristo tapno di agmatalek iti naikari nga asawana (2Co 11:2, 3; Efe 5:25-27) ket iti kasta mapagbalinna met a maysa a balangkantis. Ngarud, ad-adda manen ti panagrag-o idiay langit agsipud ta napaay ti Babilonia a Dakkel iti panangikagumaanna a mangdadael. Awanen ti dakkel a balangkantis, ket nagballigi ti nobia. Insaganana ti bagina maipaay iti Daydiay pakayasawaanna. Gapuna tiempon ti panagkasar ti Kordero. Agrag-o amin dagidiay naawis iti kasar. Rugian itan ni Jehova ti baro a panawen ti panagturayna, ta awanen ti dakkel a balangkantis kas maysa a kasalisal iti nasin-aw a panagdaydayaw.​—Apo 19:1-10.

Ngem masapul met a maipakat ti panangukom iti dadduma pay a kabusor ti Dios. Rummuar ti Nobio tapno an-anayenna ti panagballigina, tapno amin a kabusor ikkatenna iti daga, napolitikaan a kabkabusor ken sabsabali pay. Mapasamak ti naan-anay a pannakadadael. Kamaudiananna, yantangay naparmeken ti amin nga ahente ken instrumento ti Diablo, maparautan a mismo iti sangaribu a tawen a panagturay ni Kristo. Daytoy a Milenio a Panagturay ket laktawan pay laeng ti sirmata ta idetalyena ti panangukom a mapasamak iti panagngudo ti sangaribu a tawen; temporario a maluk-atan ti Diablo, kalpasanna kaduana a matalipupos a naan-anay dagidiay amin a nakikappon iti irarautna iti “pakarso dagiti sasanto ken ti ay-ayaten a siudad.”​—Apo 19:11–20:10.

Sublianen ti sirmata dagiti pasamak bayat ti sangaribu a tawen ket iladawanna ti panagungar ken panangukom a mapasamak iti sidong ti turay ni Kristo ken ti nobiana, ti Baro a Jerusalem. Deskribirenna ti kinapintas ken kinaranga daytoy nailangitan a “siudad,” agraman dagiti mangpaimbag, mangted biag a gunggona nga iyeg dayta iti sangatauan.​—Apo 20:11–22:5.

Kas pangserra, dakamaten ni Jehova a Dios ti ‘iyaayna a sidadaras nga adda gunggona nga ipaayna sigun iti aramid ti tunggal maysa.’ Kas “matalek ken napudno a saksi,” paneknekan ni Jesus ti naan-anay a pannakaipalgaken ti sagrado a palimed mainaig iti pagarian, a kunkunana: “Siak ti ramut ken ti kaputotan ni David, ken ti naraniag a bituen ti agsapa.” Isu ti permanente nga agtawid ken David, daydiay agnanayon nga adda iti tulag mainaig iti Pagarian ken daydiay naipadto iti Numeros 24:17. Ngarud, amin a panagregget ni Satanas, ti atap nga animal, ken ti Babilonia a Dakkel (Apo 12:1-10; 17:3-14) ket saan a nakalapped iti isisiray daytoy a “bituen” manipud balay ni David tapno agtugaw iti trono sadi langlangit iti agnanayon.​—Apo 22:6-16.

Ti espiritu, ti aktibo a puersa ti Dios, kaduana ti “nobia” a mangawis iti amin a dumngeg nga awatenda ti danum ti biag nga awan bayadna. Serraan ni Jesus ti palgaak babaen ti maudi a panangipakdaarna a saan a nayonan wenno ikkatan ti sasao ti padto, ken ti panangideklarana nga asidegen ti iyaayna; ket sumungbat ni Juan, “Amen! Umayka, Apo Jesus.”​—Apo 22:17-21.

Nagpateg ti libro ti Apocalipsis ta ipaayanna ti ili ti Dios iti naespirituan a pigsa ken pannakatarus. Itampokna ti pannakaseknan ti Dios kadagiti kongregasion ti ilina ken ti nasinged ken naayat a panangaywan kadakuada ni Jesu-Kristo kas Nasayaat a Pastor. Pagaammo unay ni Jesus no ania dagiti agraraira a kasasaad ken no ania ti masapul a maaramid. Kangrunaanna a naiparangarang daytoy iti umuna a tallo a kapitulo ti libro.

Dadduma a tattao ibilangda ti Apocalipsis a simboliko unay isu a saan a maawatan, wenno ibilangda a saan a praktikal dayta. Ngem kayat ni Jehova a Dios a maawatan dayta ti ilina, ken impaisuratna ti Biblia iti wagas a maawatan ken tapno mangiwanwan kadakuada. Ti tulbek iti panangtarus iti Apocalipsis ket kas met laeng iti tulbek ti panangtarus iti dadduma pay a paset ti Biblia. Ipatuldo ni apostol Pablo dayta a tulbek. Kalpasan ti panangilawlawagna nga ipalgak ti Dios ti nailemmeng a sirib babaen ti espirituna, kuna ni Pablo: “Dagitoy a banag sawenmi met, saan a babaen ti sasao nga insuro ti natauan a sirib, no di ket babaen kadagidiay insuro ti espiritu, ta itiponmi ti naespirituan a bambanag iti naespirituan a sasao.” (1Co 2:8-13) No sukimatentayo ti Kasuratan (ken no dadduma, dagiti kaugalian ken ar-aramid kadagidi nga aldaw), makasaraktayo kadagita iti adu a banag a naaramat kas simbolismo iti Apocalipsis. Babaen ti panamagdidilig kadagitoy a teksto ti Kasuratan, masansan a maawatantayo no ania ti kaipapanan ti simbolo iti Apocalipsis. Nupay kasta, masapul a laglagipen a ti termino wenno sasao mabalin a tumukoy wenno mangisimbolo iti nagduduma a banag, sigun iti konteksto a pagparanganna.

[Kahon iti panid 182, 183]

DAGITI TAMPOK TI APOCALIPSIS

Panangipalgak iti panangmatmat ti Dios kadagiti kasasaad kasta met a pannakasirmata iti ipalubosna ken iti itungpalnanto babaen ken Kristo bayat ti “aldaw ti Apo”

Agsasaganad a sirmata nga inlanad ni apostol Juan idi agarup 96 K.P.

Ti naipadayag a ni Kristo mangipaay iti naayat a pammatigmaan kadagiti padana nga agtawid iti Pagarian (1:1–3:22)

Nakapagibtur ti kongregasion ti Efeso ngem pinanawanna ti damo nga ayatna

Ti nabaknang iti naespirituan a kongregasion ti Smirna maparegta nga agtalinaed a matalek iti sango ti rigat

Ti kongregasion ti Pergamo sinalimetmetanna a sititibker ti nagan ni Kristo iti sidong ti pannakaidadanes ngem pinanuynoyanna ti sektarianismo

Ti kongregasion ti Tiatira ket addaan iti rekord a rimmang-ay ti aramidna, ngem pinanuynoyanna ti impluensia ni Jezebel

Ti kongregasion ti Sardis ket natay iti naespirituan; masapul nga agriing

Ti kongregasion ti Filadelfia a nangtaginayon iti sao ni Kristo ket naparegta nga itultuloyna a salimetmetan a sititibker ti adda kenkuana

Ti kongregasion ti Laodicea ket apaganem-em; rumbeng a mangala ken Kristo kadagiti kasapulan tapno umimbag iti naespirituan

Sirmata iti langit nga ayan ni Jehova (4:1–5:14)

Ni Jehova ket makita nga adda iti tronona buyogen ti nakaskasdaaw a kinangayed, a linikmut dagiti 24 a panglakayen ken uppat a sibibiag a parsua; ig-iggamanna ti maysa a lukot a naselioan iti pito a selio

Ti Kordero maideklara a maikari a mangala iti lukot ken mangukrad iti dayta

Ti Kordero luktanna ti innem a selio ti lukot (6:1-17)

Iti pananglukatna iti umuna a selio, ti nakasakay iti puraw a kabalio umawat iti korona ket rummuar a mangparmek ken tapno an-anayenna ti panagballigina

Ti pannakalukat ti sumaganad a tallo a selio iparangna ti tallo pay a kumakabalio, a mangyeg iti gubat, bisin, ken ipapatay iti sangatauan

Maluktan ti maikalima a selio; dagidiay napapatay kas martir maigapu ken Kristo iyikkisda a maibalesan ti darada; tunggal maysa maikkan iti puraw a pagan-anay

Iti pannakalukat ti maikanem selio, ti aldaw ti pungtot ti Dios ken ti Kordero ket iwaragawag ti maysa a dakkel a ginggined

Maigawid ti uppat nga angin ti daga (7:1-17)

Mangngeg ni Juan a maigawid ti uppat nga angin agingga a maselioan dagiti adipen ti Dios; ti bilang dagidiay naselioan ket 144,000

Kalpasanna, makakita ni Juan iti dakkel, di mabilang a bunggoy manipud kadagiti amin a nasion; naggapu dagitoy iti dakkel a rigat

Maluktan ti maikapito a selio (8:1–11:14)

Adda kagudua nga oras a panagulimek; ti apuy manipud iti altar maipuruak iti daga; agsagana ti pito nga anghel a mangpuyot kadagiti trumpeta

Ti umuna nga uppat nga uni ti trumpeta mangiwaragawag kadagiti saplit iti daga, iti baybay, kadagiti ubbog ti tamnay a danum, kasta met iti init, bulan, ken bitbituen

Ti maikalima a trumpeta mangpataud iti saplit dagiti dudon, ket ti maikanem bulosanna ti makapakullayaw nga idadarup dagiti nakakabalio

Mangan ni Juan iti bassit a lukot ket maammuanna nga isu masapul nga agipadto iti ad-adu pay

Rukodenna ti santuario; dua a saksi agipadto a sikakawes iti tinakpil, mapapatayda, ken maibangonda manen

Ti maikapito a trumpeta: maipasngay ti Pagarian (11:15–12:17)

Mapaguni ti maikapito a trumpeta ket mayanunsio ti Pagarian ni Jehova ken ti autoridad ti Kristona

Ti maysa a babai mangipasngay iti ubing a lalaki idiay langit

Ti dragon padpadasenna nga alun-onen ti ubing; adda gubat idiay langit; ni Miguel itapuakna ti dragon ken dagiti anghelna ditoy daga

Ti dragon gubatenna ti natda ti bin-i ti babai

Ti atap nga animal manipud baybay (13:1-18)

Rumkuas manipud baybay ti maysa nga atap nga animal nga addaan iti pito nga ulo ken sangapulo a sara

Ti dragon itedna ti autoridadna iti animal, ket ti maysa nga animal a dua ti sarana nga umasping iti maysa a kordero iyaramidanna dayta iti ladawan; adu ti mapilit nga agdaydayaw iti atap nga animal ken mangawat iti markana

Agtigtignay dagiti matalek nga adipen ni Jehova (14:1-20)

Ti 144,000 iti Bantay Sion kantaenda ti maysa a baro a kanta

Dagiti anghel nga agtaytayab iti nagtangatangan mangideklarada kadagiti napateg a mensahe

Adda umasping iti anak ti tao a manggapas iti anien ti daga

Payaten ti maysa nga anghel ti pagpespesan iti ubas ti Dios, nga agbanag iti panagayus ti adu a dara

Ni Jehova, manipud nailangitan a santuariona, mangbilin iti pito nga anghel nga ibuyatda ti pito a malukong ti ungetna (15:1–16:21)

Ti umuna nga innem a malukong maibuyat iti daga, iti baybay, ken kadagiti ubbog ti tamnay a danum, ken iti init, iti trono ti atap nga animal, ken iti Eufrates

Masapul nga agtalinaed a siririing dagiti adipen ti Dios, bayat a ti sinasairo a propaganda urnongenna ti natauan nga ar-ari agpaay iti Har–​Magedon

Ti maikapito a malukong maibuyat iti angin buyogen kadagiti makadadael a resulta

Dagiti sirmata maipapan iti panagpatingga ti Babilonia a Dakkel (17:1–18:24)

Ti Babilonia a Dakkel, a nabartek iti dara dagiti sasanto, sisasakay iti eskarlata nga animal nga addaan iti pito nga ulo ken sangapulo a sara; bueltaen ti sangapulo a sara ket isu dadaelenda

Maipakaammo ti pannakarbana; masapul a rummuar kenkuana ti tattao ti Dios

Ti naan-anay a pannakadadaelna pagleddaangan ti adu ditoy daga

Ti panagkasar ti Kordero (19:1-10)

Dagiti nailangitan a timek idaydayawda ni Jah gapu iti pannakadadael ti Babilonia

Ti gumgumruod a koro ti panangidaydayaw iwaragawagna ti panagkasar ti Kordero

Ti Ari ti ar-ari agballigi maibusor iti nasnasion (19:11-21)

Ti Sao ti Dios makigubat iti nasnasion; ti atap nga animal ken ti ulbod a mammadto maitapuakda iti danaw nga apuy; mapapatay ti amin a kabusor ti Dios; dagiti nalasag a pasetda kanen dagiti animal

Maigarangugong ni Satanas; agturay ni Kristo iti 1,000 a tawen (20:1–21:8)

Maigarangugong ni Satanas iti 1,000 a tawen

Dagiti pada ni Kristo nga agturay kaduana ida a mangukom iti 1,000 a tawen, a kalpasan dayta, maluk-atan ni Satanas; isayangkatna ti panangallilaw manen iti sangatauan, ngem kamaudiananna kaduana a madadael ti amin a sumurot kenkuana

Amin dagidiay adda ken patay, iti Hades, ken iti baybay maibangonda ken maukomda iti sanguanan Daydiay situtugaw iti naindaklan a puraw a trono; ni patay ken ti Hades maitapuakda iti danaw nga apuy

Makita ni Juan ti maysa a baro a langit ken maysa a baro a daga

Ti Baro a Jerusalem (21:9–22:21)

Ti nadayag a Baro a Jerusalem bumaba manipud langit, a silnaganna ti nasnasion; ti maysa a karayan ti danum ti biag agayus a lumasat iti dayta, nga iti agsumbangir nga igidna adda kaykayo a pangpaimbag

Agngudo ti Apocalipsis babaen kadagiti maudi a mensahe manipud kada Jehova ken Jesus; ti espiritu ken ti nobia awisenda ti asinoman a mawaw nga awatenna ti danum ti biag nga awan bayadna