Naawis ti Marquesas ken Tuamotus nga “Agbiag nga Agnanayon Idiay Paraiso”
KALPASAN ti panagdaliasat babaen ti eroplano iti agarup 900 milias (1,450 km) iti amianan a daya manipud Tahiti, siak ken ni baketko ti nakagteng idiay Nuku Hiva, ti kadadakkelan kadagiti Marquesas Islands. Iti mapa, dagitoy nga isla agparangda a babassit a tulnek laeng iti nakalawlawa a South Pacific. Ngem nakellaatkami pay iti killokillo a kinapintasna.
Kaaduan kadagiti puro iti grupo ti Marquesas ti dinominaran dagiti nangangato a bambantay a dumanon kadagiti ulep ken addaanda kadagiti nakaun-uneg a rangkis nga agbitbitin kas nakayumkom a gayadan ti pandiling. Dagiti nakaun-uneg, a nadam-eg a gingginget, a naabbongutan kadagiti plantasion ti niog ken dadduma pay a naglasbang a mulmula, ti dumawdaw iti baybay nga agparang a kas nakaginggin-awa a babassit a lolook. Nupay kasta, dagiti napipigsa nga allon ken agos iti aglawlaw dagiti isla, ken ti kinakurang dagiti kabatbatuan, pagbalinenna a narigat ti panangisang-at ti maysa a bilog. Dagiti nawaraswaras a babassit a puro ti Tuamotus ti ngangngani saan a makita manipud iti taaw, nga isut’ makatulong kadatayo a makaawat no apay a dagiti immun-una a nabigador inawaganda ida a dagiti Nababa nga Isla wenno ti Napeggad a Purpuro.
Immaykami a mangidanon kadagitoy nga agtataeng kadagiti isla iti awis nga umaas-asping iti paulo iti nagranga a katulongan ti panagadal iti Biblia a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayo iti Paraiso Ditoy Daga. Idiay Nuku Hiva, naglugankami iti Araroa, maysa a barko ti kargamento, iti 21 nga aldaw, 2,500-milia (4,000-km) a panagbiahe a lumasat kadagiti isla ti Marquesas ken Tuamotu. Bayat ti panagsardeng ti barko kadagiti nadumaduma a punto tapno mangibaba ken agikarga kadagiti kargamentona, mapanmi met ipaay dagiti mensahemi.
Ti Simple a Panagbiag dagiti Taga Puro
Ngem, mabalin a pampanunotenyo, no ania ti kaasping dagiti tattao nga inkam nasarakan. Kaaduan a taga Marquesas ti agtataeng kadagiti babassit a purok iti aglawlaw ti look wenno iti igid iti karayan. Dagiti purpurok nagduduma ti kadakkelda manipud dua wenno tallo a pamilia aginggat’ nalabit sumagmamano gasut nga agtataeng iti dayta. Kaaduan a pamilia ti dadakkel, adda 8 ingganat’ 10 nga annak, a dadduma agingga pay iti 18 wenno 20. Simple laeng ti panagbiagda ngem narigat. Ti taraonda ket ti adda a maipaay ti baybay, a naynayonan sagpaminsan ti karne ti baboy ken manok a bibiagenda iti aglawlaw ti balayda. Mapanda met iti kabakiran nga aganop kadagiti atap a kalding ti bantay wenno agtiliw kadagiti atap a kabayo, nga isu ti paammuenda ken usarenda kas animal a pagtrabaho. Dagiti aglaplapusanan a kaniogan ti mangted kadakuada ti copra (ti imbilag a bagas ti niog nga isut’ pangalaanda ti lana a pagaramidda ti sabon ken dadduma pay a produkto). Ti copra isu ti kangrunaan nga apit a panguartaan dagiti purpuro, ngem adda met pamastrekanda manipud kadagiti kinitikitan a kayo, tapa (ti naarkosan a lupot a naaramid manipud kadagiti ubbak ti kayo), ken piere (dagiti naibilag a saba).
Naminsan dagiti taga Marquesas ket an-annurotenda ti kanibalismo ken agidatonda ti tao nga agpaay kadagiti didiosda a tiki. Itatta, kaaduan kadagiti tattao ti Katoliko. Ar-arkosanda dagiti pagtaenganda kadagiti ladawan ken estatua ni Maria ken ni Jesus. Makapainteres, ta ti pagserkan ti balay ti obispo a Katoliko idiay Nuku Hiva ti naintaran kadagiti estatua a tiki. Idiay Tuamotus, ti narelihiusuan a biag ti dinominaran dagiti Mormons, dagiti Katoliko, ken ti Reformed Church of Latter-day Saints, a maaw-awagan iti lokal kas Sanitos.
Dagiti taga puro agsasaoda ti Marquesian, ngem maawatanda met ti Pranses ken Tahitian. Ti wagas ti panagbiagda ket gagangay kadagiti isuamin a Polynesians—agbiagda iti tunggal aldaw iti nabannayat a ritmo dagiti purpuro. Gapu kadagiti saan a kanayon ken di masansan nga idadateng dagiti barko, naadal dagiti tattao ti arte ti panaguray a siaanus. Naadda ti elektrisidad idi Enero 1979, ket itan gaput’ idadateng ti telebision, dagiti taga puro ad-adda metten nga ammoda dagiti mapaspasamaken iti intero a lubong.
Idiay Nuku Hiva
Ti Nuku Hiva, nga addaan 1,800 nga umili, isu ti sentro ti administrasion ti Marquesas Islands. Ti munisipio, ti kangrunaan a puerto, ken ti pagtaengan ti obispo ket addada idiay Bay of Taiohae, ti punto a nangrugianmi.
Awan dagiti pagkuriring idiay ruangan. Basta umawagkami laeng iti hou-hou. No adda sumungbat, kunaenminto, Kaoha! (“Hi!”) a mapakuyogan ti naingayyeman nga isem ket kalpasanna ilawlawagmi ti rason ti panagsarungkarmi. Adu kadagiti taga puro ti sigagagar nga umawat iti libro ket kunada: “Pagyamanan unay ti iyaayyo. Dikam pay pulos napadpadasan ti kastoy a matulongan a mangtarus iti Sao ti Dios.” Sisasagana a makaalada iti Biblia a Katoliko iti Tahitian ken tallo kadagiti Ebanghelio iti Marquesian.
Dadduma a nangawat iti tukonmi ti sipapasnek a mangidawat a sarungkarmi met dagiti dadduma. Kas pangarigan, maysa a baro ti nangidagadag ken ni baketko a sumurot kenkuana, a kunkunana, “Iti likudan daydiay! Iti likudan daydiay!” No saanna koma nga intudo, nalabsan koma ni baketko ti pagtaengan ti maysa nga eskultor a, kas nagbanaganna, inapresiarna unay ti makaisuro a libro.
Idiay Hakaui, adda laeng dua a pamilia, nga agtataeng iti agsumbangir nga igid ti akikid a sabangan ti karayan. Idi makadanonkami, agparang a kasla okupado ti umuna a pamilia. Gapuna, babaen ti tulong dagiti naasi a marino bimmalasiwkami babaen iti lantsa iti sabali a pamilia. Idi umadanikami, nakitami ti dua a babbai nga agtugtugaw iti tengnga ti sumagmamano a baboy nga agrikosrikos iti aglawlaw ti balay—maysa a nanumo a buya a talaga. Kaskasdi, idi impakitami ti libro, siraragsak nga impaayda met ti bassit nga adda kadakuada tapno makaalada ti maysa. Dikami matngelan no di malagip daydiay napanglaw a balo a nadakamat idiay Lucas 21:2-4 a nangted iti amin nga adda kenkuana para iti templo.
Ti sumaruno a nagsardenganmi isu idiay Taipivai, iti abagatan a daya a kosta ti Nuku Hiva, a pinagbalin a nalatak ti libro ni Herman Melville a Typee. Daytat’ maysa a nauneg ken nagpintasan a ginget, a nagpuskolan ti kanioganna. Iti alas seis iti agsapa, naglugankami iti lantsa idiay karayan, a ti danum a kasla sarming ti nangiyaninag kadagiti kaniogan ken ti umuna a lawag ti aldaw. Adda makitami a sumagmamano a balbalay a kadua dagiti kaniogan.
“Kasano kabayag ti panagyanmi ditoy?” Imbagada kaniak a ti trak nga isu ti agibumbunag kadagiti sinako a kopra ti nadadael. Gapuna, no agapurakami, addaankamto ti tiempo a mangsaklaw iti intero a teritoria babaen ti panagusar ti kabayo agingga idiay kaadayuan a paset ti ginget, a sadiay maysa a nakarangranga a dissuor ti tumpuak iti katengngaan dagiti pakpako. Agarup sangadosena a pamilia ti nangawat a paborable iti “trabahomi.”
Kadagiti Dadduma a Purpuro
Agarup 25 milia (40 km) iti daya ti Nuku Hiva isu ti Ua Huka. Daytoy a puro ti basbassit, saan unay a nadam-eg, ken medio kabambantayan. Nagrubuatkami a mapan manen iti igid iti alas seis. Manipud iti nakabatbato nga igid ti baybay kimmalay-atkami a napan iti maysa a kalsada iti teppang, ket kalpasan ti maysa nga oras a pampannagna, nagtenganmi ti Hane, ti kangrunaan a purok. Kas ti dati, ti lokal a simbaan ti nangdominar iti dayta a lugar. Ti impluensiana ti dimmakkel iti nabiit pay gapu iti movimiento a karismatiko a nakaawis kadagiti tattao. Ngem maysa nga agtutubo a lalaki nga agtataeng sadiay ti nangiyebkas ti pannakaseknanna iti napeggad a kasasaad ti lubong ket sigagagar nga inawatna ti “awismi,” ti mensahe maipapan iti panagbiag iti maysa a naindagaan a paraiso.
Ti sumaganad a nagsardenganmi ket idiay isla ti Ua Pu. Dagdagus a nagsiddaawanmi ti 4,000-pie (1,200 m) a bambantay ti nangisit a timmakenen a pussuak ti bulkan a nakatudoda kadagiti ul-ulep kas natitirad a torre. Kinapudnona isuda dagiti bugas dagiti lava dagiti narnargaayen a bulkan. Addada lima a purok a sarungkaranmi ditoy nga isla. Nagadu a nagdadakkel nga isem ken naraniag a matmata a nangablaaw iti “awismi.” Masansan mangngegmi ti kunada, “Mea kanahau!” (“Dayta ti nagpintas!”) Ti libro ti namagsiddaaw iti adu kadagiti pumurok ta siyayaman nga ipapilitda ti panangpekpekda kadagiti pasikingmi kadagiti shells ken prutas—dagiti lemon, mangga, kahel, ken lukban. Idiay Haakuti, maysa a purok a nakangatngato nga adda iti igid ti maysa a teppang, nakakitakami ti maysa a babai ken ti anakna a babai a maragsakanda unay iti inda nangngegan ta nagnagnada agingga iti ayan ti barkomi nga ibagbaga iti tunggal maysa a denggenda ti mensahemi ken alaenda ti nagpintas a libro nga awitmi.
Idi makagtengkami iti kangrunaan a purok, a Hakahau, maseknankami no kasanot’ panangdanonmi kadagiti nasurok a sangaribo nga umili iti dayta nagababa a panagsardengmi. Iti dakkel a nakabang-aranmi, maysa a lalaki, a maragsakan unay iti mensahe, ti nangitukon iti panangusar iti luganna: “Mabalinkay nga ipan iti uray sadino a kayatyo a papanan.” Sumagmamano a tawen a nasaksakbay, ti lokal a padi ti nangkolekta ken nangpuor kadagiti isuamin a literatura a naibati dagiti Saksi ni Jehova. Daytoy ti nangpabuteng kadagiti tattao. Ngem ti mensahemi ti makaawis unay nga inikkat dagiti sangadosena a pamilia ti panagbutengda iti tao ket inawatda ti libro nga inyegmi.
Ti Hiva Oa, ti sumaganad a puro iti panagbiahemi, isu ti kadadam-egan ken kalalasbangan iti Marquesas. Daytat’ pinaglatak ti naranga, makaawis a panagpinta ni Paul Gauguin. Binusbosna dagiti maudi a tawtawenna idiay Atuona, nga isut’ simmangladanmi. Ti gagangay a saludsod iti bisita ket: “Napanyo kadi kinita ti tiki?” Ti 8-pie (2.4 m) a bato a tiki idiay kaadayuan nga ungto ti look isu ti kadadakkelan iti French Polynesia. Siaasi a simmungbatkami: “Addaan ti mata ngem di makakita, daytat’ addaan ti ngiwat ngem di met makapagsao. Yantangay mabiit laeng ti kaaddami ditoy kayatmi ti makisarita kadagiti sibibiag a tattao ken ipakita kadakuada ti maysa a banag a nasaysayaat.” Maysa a baket ti maragsakan maipapan iti tukon a pinaregtana met ti gayyemna a mangala iti libro. Pinautanganna pay ti gayyemna ti kuarta para iti dayta. Maysa pay a baket ti nagkuna: “Mangrugin a maawatak a ti panagbasa ti Biblia ti napatpateg ngem ti ipapan idiay simbaan tapno agkararag iti kada malem.”
Iti agsurepeten, addakamin idiay pagsangladan ti Hanaiapa a makisasao iti sumagmamano a tattao babaen iti silaw ti lampara. Ti panagpapatang ti nagturong iti tema nga impierno. “Kas pangarigan adda ti anakyo a nakadakdakes. Mabalinyo kadi ti mangpasged iti apuy ket sayonto ipalladaw ti anakyo iti dayta?” insaludsodmi. “Saan!” ti sungbatda. “Ngarud, pagsagabaen kadi ti Dios dagiti annakna iti maysa nga apuy nga agnanayon?” Uppat a babbai ken maysa a lalaki ti nangnangruna nga interesado iti naayat nga “awis” ti Dios nga agbiag iti maysa a daga a sadiay “ti managdakdakes ket awanton” agsipud ta isudanto ti nadadaelen iti agnanayon, a saanda a matutuok iti agnanayon.—Salmo 37:10.
Manipud Hiva Oa, daytat’ maysa laeng nga asidegen a biahe nga agturong iti kabassitan nga isla ti Tahuata. Maysa a marino ti agang-angaw a nangibaga kadakami nga awan pay nasurok a sangagasut a tawen ti napalabas addada sumagmamano a tattao a puraw a sinda dagiti tattao nga agtataeng ditoy. Dakami, nupay kasta ti nangted laeng kadakuada kadagiti makapainteres a pannakisarsarita. Ti lalaki a makimbiang iti movimiento a karismatiko iti purok ti agalikaka a mangala iti libro ngem impapilitna ti panangawatmi iti sangabaso a danum manipud kenkuana. “Babaen iti danum nga intedko kadakayo,” kunana, a di umiso ti panangiyaplikarna kadagiti sasao ni Jesus idiay Juan 4:14, “dikayto mawawen, no di ket agbalinto nga ubbog ti danum nga agburburayok nga aggapu kadakayo.” Kalpasan ti panagyamanmi kenkuana, simmungbatkami: “Daytoy a danum ket danum laeng, ket inawatmi a buyogen ti panagyaman. Ngem tallikudam aya ti makaited-biag a danum ken naespirituan a taraon nga iyaw-awismi kenka nga awatem?” Gaput’ pannakatignayna kadagitoy a sasao, isut’ nangala iti sumagmamano a libro. Kamaudiananna, idiay pantalan, dadduma a tattao ti nangrugi a manglais: “Adda kadi uray maysa a tao a nangawat iti tukonyo?” Ngem ti pangulo dagiti trabahador ti publiko sadiay ti nangikalikagum a mangkita iti libro ket, idiay sanguanan ti tungal maysa a mismo, naikeddengna nga alaen dayta. Anian ti pannakakellaatda amin a maammuan nga uray met dagiti dadduma, inawatda ti tukonmi!
Ti maudi a nagsardenganmi idiay Marquesas ket idiay makin-abagatan unay nga isla, Fatu Hiva. Daytat’ maysa kadagiti immuna a nadiskubre, idi 1595, babaen ken ni Español nga Álvaro de Mendaña de Neyra, a pinanagananna dagiti purpuro kas pammadayaw iti asawa ti gobernador ti Peru—Las Marquesa de Mendoza. Ti Fatu Hiva nakapimpintas unay a puro. Idiay kangrunaan a purok, Omoa, nasarakanmi ti maysa a pamilia nga addaan ti kasta unay nga interes. Idi agturongkami nga umunegen iti lobong, rimmuar ti ina tapno urnongenna dagiti gagayyemna, ta idi agsublikamin agur-urayda aminen kadakami a nagdadakkel ti isemda. Kayatda a magun-odan dagiti libro tapno maadalda pay ti ad-adu maipapan iti Sao ti Dios iti panagadalda ti Biblia iti rabii. Idi makagtengkamin idiay pantalan, maysa kadagiti pasikingmi ti awan ti nagyannan, ket daydiay maysa ti napunno kadagiti kahel ken lemon.
Agturong Idiay Tuamotus
Kalpasan ti maysa nga aldaw ken dua a rabii a panaglayag nga agturong iti abagatan a laud, nakagtengkami idiay puro ti Pukapuka kadagiti Tuamotus. Naaramid ti naisangsangayan nga urnos tapno agsardeng iti Araroa kadagiti dua a puro iti tunggal aldaw. Daytoy ti nangted gundaway kadakami a makadanon iti sumagmamano kadagiti ngangngani di madandanonen a purpuro.
Kadagiti sangaribo a Pomotus kadagitoy nga isla, 30 a pamilia ti siraragsak a nangawat ti “awismi.” Iti maysa a nanumo a pagtaengan iti tengnga dagiti kaniogan, maysa a babai ti sidadaras a nangilako iti danum dagiti niogna tapno makaala laeng iti sumagmamano a kopia sakbay a pumanawkami. Narigatmi a malipatan daytoy a pamilia a nangipapilit ti panangtedda kadakami iti daing a bonito nga agbitbitin iti yero nga atep ti balayda.
Dagiti Naragsak a Laglagip
Adu pay dagiti dadduma a naragsak a ruprupa nga agtalinaed iti laglagipmi, ket agtalekkami ken ni Jehova a mangaywan kadakuada. Anian ti ragsakmi nga innalami daytoy a panagbiahe a napan Marquesas ken Tuamotus, a sadiay naimatanganmi a mismo ti nakapigpigsa nga epekto ti “awis”: “Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso Ditoy Daga”!—Naipatulod.
[Dagiti mapa iti panid 25]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Marquesas Islands
Nuku Hiva
Taiohae
Ua Huka
Ua Pu
Hiva Oa
Atuona
Tahuata
Fatu Hiva
Omoa