Wayawaya iti Relihion Naraut Idiay Grecia

PATPATGENYO aya ti wayawaya? Kaaduan a tattao ti mangipatpateg. Kayatda ti wayawaya a maaddaan iti nagduduma nga opinion kadagiti bambanag a kas iti politika, ekonomia, ken iti relihion, siempre, iti adda iti pagbeddengan ti linteg ken urnos. Iti kasumbangirna, ti pannakaidadanes gapu kadagiti opinion ti maysa ti mangipalagip iti Inkisision idi Edad Media.

Aniat’ pakaibibiangan daytoy iti Grecia, maysa a nagpintas a daga a nagsaad iti makindaya a Mediteraneo? Iti dayta a nasion, adda karkarna a kasasaad a di maibagay iti nademokratikuan a wayawaya.

Panangpakapuy iti Wayawaya ken iti Dayaw

Ti Grecia ti nabayagen a maaw-awagan “ti nakaipasngayan ti demokrasia.” Pudno unay, idi 1975 inanamongan ti Grecia ti maysa a nademokratikuan a Konstitusion a mangipanamnama kadagiti wayawaya nga ipatpateg dagiti tattao. Ket ti gobierno ti Grecia ti agtigtignay a mangitandudo kadagidiay a garantiya.

Adda dagidiay adda sadi Grecia a mangpadpadas a mangpakapuy kadagiti wayawayana ket daddadaelenda unay ti dayaw ti Grecia iti sangalubongan. Dagitoy a mananggulo ti nangkiwkiw ken nangidaulo kadagiti nalaad a panagderraaw a nangraut kadagiti natalna nga umili a Griego, pinilitda dagiti opisiales a mangaresto ken mangibalud kadakuada, ket inlibakda kadagitoy a managtungpal-linteg a Griego dagiti wayawayada. Daytoy ti mapaspasamak iti adu a tawtawen itan, agpapan pay kadagiti garantiya ti konstitusion.

Apay a napasamak amin daytoy? Asinoda dagiti biktima? Asino dagiti manangidaulo? Bay-anyo a ti pagiwarnakan ti Grecia ti mangibaga kadakayo bassit maipapan iti kasasaad.

Dagiti Panangraut ken Panangaresto

Indeklara ti Konstitusion ti Grecia a dagiti “Griego ti maaddaan kalintegan nga agtataripnong a sitatalna ken awan ig-igamda.” Indeklarana pay met a “ti wayawaya ti narelihiusuan a konsiensia ti di masupring,” ket sana innayon: “Amin dagiti pagaammo a relihion ti maaddaan ti wayawaya ken ti pamay-an ti panagdayaw ti maaramid a di malaplappedan ken iti sidong ti panangsalaknib ti linteg.”

Gapuna, idi Domingo, Hunio 15, iti daytoy a tawen, sitatalna a nagtataripnong dagiti ginasgasut a Saksi ni Jehova iti maysa a teatro idiay Larisa, Grecia. Addada sadiay tapno agadal ti Biblia ken pagsasaritaan dagiti pamay-an a panangparang-ay iti panangyaplikarda kadagiti Nakristianuan a prinsipio iti inaldaw-aldaw a panagbiagda.

Kaskasdi, kitaenyo no ania ti napasamak. Impadamag ti lokal a pagiwarnakan nga I Larisa: “Ginasgasut a tattao, nangnangruna dagiti miembro ti [Greek Orthodox Church] nga organisasion ti ilitayo, nga adda sumagmamano a papadi a mangidadaulo, nangrugida a nagtataripnong, ket rinugianda nga inyebkas ti dida iyaanamong kadagidiay adda idiay teatro​—a nasurok a 700 kadagiti Saksi ni Jehova, a ti bunggoy ti kasla sisasaganadan a sumrek iti pagsinean tapno pasardengen ti asamblea.”

Nagtultuloy dayta iti agarup tallo nga oras. Iti kamaudianan dagiti managderraaw ti napagwawara met laeng ti dakkel a bilang dagiti polis. Ti pamay-an ti klero a nangkiwkiw iti derraaw ti sinalaysay ti pagiwarnak ti Larisa nga Eleftheria idi inadawna dagitoy a sasao ti maysa a padi iti Greek Orthodox: “Iti sumaruno a panangited ti alkalde iti pagsinean [kadagiti Saksi], alaenminto dagiti palami ket burburakenminto ti isuamin!” Ket maysa nga obispo ti publiko a nangiyebkas iti anamongna iti tigtignay dagiti managderraaw.

Iti pagiwarnakan ti Larisa nga I Alithia, ti mannurat a ni Sarantos Vounatsos ti nangiyebkas ti panagpungtotna iti tignay dagiti papadi. Kinunana a ti panunot dagiti managderraaw ket umasping kadagiti bunggoy a nangidawat iti ipapatay ni Jesus, nga impukpukkawda: “Mailansa koma!” Maipapan kadagiti managderraaw idiay Larisa, insuratna: “Ti ‘panguloda’ ket maysa nga agik-ikkis . . . a padi! Isut’ namutbuteng, nagtabbaaw, napangas a nagpalawag, ket iti maysa a punto . . . inikkanna amin dagidiay adda iti uneg ti lima a minutos a pakdaar a panawan ti pagsinean . . . ‘ta no saan sumrekkamin ket buongenmi dagiti ul-uloda.’”

Ti artikulo ti pagiwarnakan inturongna ti komentona iti padi ket kinunana: “Kayatyo kadi nga ipakita dagiti bagbagiyo nga agtigtignay kas kadagiti pariseo? Bueno, agannadkayo, agsipud ta no agtultuloykayo maawanankayto ti asi wenno grasia [ti Dios], ken kasta met kadakami.”

Ti kasta a panangidadanes ket saan a maysa a naiputputong laeng a pasamak. Addada dagiti ginasgasut a panangaresto kadagiti manamati a di Orthodox kadagiti napalabas a sumagmamano a tawtawen, “agraman 890 a Saksi ni Jehova idi laeng 1983,” kuna ti The Wall Street Journal. Ket iti daytoy a tawen, impadamag ti pagiwarnakan ti Atenas nga Eleftherotipia, a maysa a padi ti nangkabil iti 76-años a Saksi, a ni Vasili Kapeleri, nga isut’ nakatayan ni Kapeleri kamaudiananna.

Mentalidad idi Edad Media

Ti ramut ti problema ket adda kadagiti klero ti Greek Orthodox Church. Agsipud ta dayta ti kangrunaan a relihion idiay Grecia, patien ti klero nga awan kalintegan dagiti Saksi ni Jehova a maadda sadiay. Gapuna pinadpadasda nga ilibak kadagiti Saksi dagiti wayawayada babaen ti panagderraaw, panangkabil, panangibalud, ken ti panangpilitda kadagiti korte. Idi karrugi daytoy a tawen, ti ibubusor dagiti klero ti nagbanag iti panangilibak ti korte ti Crete iti legal a kasasaad dagiti Saksi.

Iti salaysay ti korte, kuna ti Orthodox Church a dagiti Saksi ni Jehova ket saanda a “pagaammo ken mabigbigbig a relihion,” ket “saan a nainkalintegan a maawaganda a Kristiano.” Gapuna impapilit ti Iglesia a dagiti Saksi awan kalinteganda kadagiti mismo a pasdekda a pagdaydayawan wenno aniaman a kalintegan a mangisarsarita ti maipapan iti relihionda kadagiti dadduma. Ngem ti kasta a kapanunotan ket idi pay la ugma. Isarsarming dayta ti espiritu ti Inkisision, saan a ‘ti nakaipasngayan ti demokrasia.’

Saan a padpadasen nga ilibak dagiti Saksi ni Jehova ti kalintegan ti Orthodox Church a maaddaan kadagiti simsimbaanna ken ti mangikasaba no ania ti kayatda. Ngem iti daytoy moderno a panawen, rebbeng kadi nga ipapilit dayta nga Iglesia dagiti narelihiusuan a panangmatmatna iti tunggal maysa? Ken nangnangruna iti maysa a nademokratikuan a kagimongan a sadiay adda ti dakkel a panagduduma ti opinion? Awan sabali a Makinlaud a demokrasia a pakaar-aramidan daytoy.

Iti intero a lubong, mabigbigbig a legal dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a Kristiano a relihion. Dagiti gobierno a nagduduma dagiti napolitikaan a panangmatmatda ti nangted kadakuada ti legal a kalintegan nga agibangon kadagiti luglugar a pagdayawanda ken salimetmetan ti pammatida. Nga isudat’ pagaammo nga internasional a Nakristianuan a relihion ti makita manipud iti kinapudno nga addaanda ti nasuroken a tallo a milion nga aktibo a ministro, nga adda lima a milion a dadduma pay a tumabtabuno iti panaggigimongda. Ket naorganisarda iti 50,000 a kongregasion iti nasurok a 200 a dagdaga.

Gapuna ti panagkuna dagiti klero a dagiti Saksi ni Jehova ket saanda a ‘pagaammo a Nakristianuan a relihion’ ket nakakatkatawa. Ti kababalin dagiti klero ket maysa a pannakaibabain iti dayaw iti maysa a nademokratikuan a gobierno ti Grecia. Daytat’ maysa met nga insulto kadagiti minilmilion a Saksi iti intero a lubong a debosionado a Kristiano ken makaammo nga adu kadagiti padada a managdaydayaw ket namartirdan gapu iti pammatida.

“Nalimed”?

Ti agpadpada a nakakatkatawa isu ti panagkuna ti Iglesia idiay korte ti Crete a dagiti Saksi ni Jehova ket maysa a “nalimed” nga organisasion. Kuna ti Iglesia: “Ti mismo a pampammati dagiti Saksi ni Jehova ket naan-anay a saanda met a pagaammo wenno saan a napanayag . . . Awananda kadagiti ‘balbalay a pagkararagan’ wenno dadduma a luglugar iti publiko a pagdaydayawan a mabalin a siwayawaya a serkan ti uray asinoman. Dagiti pamay-an ti panagdaydayawda ket saan met a naan-anay a naipanayag.”

Asinoman uray dagiti saan unay a makaam-ammo kadagiti Saksi ni Jehova ammoda a dagita a pammabasol ket naan-anay nga ulbodda. Dagiti pannursuroda ti naimaldit nga agpaay iti asinoman a mangsukimat, ket ti panaggigimongda ti silulukat kadagiti isuamin a naurnos a tattao, ket awan baybayadna. Kinapudnona, dagiti Saksi isursuroda ti Biblia iti minilmilion a tattao kadagiti pagtaenganda iti intero a lubong tapno maipakaammo kadakuada dagidiay a pammatida! Ket dagiti sangsanga nga opisina iti Watch Tower iti intero a lubong ti mangab-abrasa kadagiti rinibribo a bisita iti tunggal lawas.

Ngem adtoy ti sungani. Apay a dagiti Saksi idiay Grecia dida makapagtataripnong kadagiti “balbalay a pagkararagan”? Agsipud ta nailibak kadakuada ti kalintegan nga agibangon kadagita! Yantangay nailibak kadakuada dagitoy a pagtataripnongan, masapul nga agtataripnongda kadagiti pribado a balbalay. Kalpasanna ibaga ti Iglesia nga addaanda kadagiti nalimed a panaggigimong! Kaskasdi, iti intero a lubong dagiti Saksi ni Jehova nakaipatakderdan ti rinibribo a dadakkel a pasdek a pagdaydayawan. Ngem saanda a maaramidan dayta idiay Grecia.

Gapuna, mabalin a matarusanyo a nasaysayaat no apay a dagiti sasao ti Iglesia, kas panangyebkas ni John Manoledakis, Propesor iti Penal Law idiay University of Thessalonica idiay Grecia, “ket saan a pulos a nakaidayaw agpadpada iti nairanta a panggep ti [Greek Orthodox] Church wenno iti kinasaririt ti arbanna.”

Asino dagiti Kristiano?

Idi umuna a siglo, ni Jesus ken dagiti paspasurotna ket nagbalinda a biktima ti pannakaidadanes, panagderraaw, pannakaibalud, ken ipapatay. Asino dagiti kangrunaan a manangidadanesda? Dagiti klero iti dayta a tiempo.

Kas pangarigan, timudenyo ti napasamak idi a ni Jesus pinagungarna ni Lazaro manipud ken patay: “Dagiti kangatuan a papadi ken dagiti Pariseo . . . ninumoda a papatayen [ni Jesus].” Dida pay napnek iti dayta, “ninumo dagidi kangatuan a papadi a papatayenda met ni Lazaro, ta gapu kenkuana adu ti simmina kadagiti Judio ket namatida ken Jesus.” Ket kamaudiananna, “dagiti panguluen dagiti papadi ken dagiti panglakayen ti [relihion] sinulbogda dagiti umili a dawatenda ni Barabas ket pukawenda ni Jesus.”​—Juan 11:47, 53; 12:10, 11; Mateo 27:20.

Saanen a nakaskasdaaw no apay a kinuna ni Jesus kadakuada: “Asikayo pay, eskriba ken Pariseo, a managinsisingpet! ta umaspingkayo kadagiti tanem a napapudaw, nga iti ruar pudno a nalibnosda, ngem iti uneg napno kadagiti tultulang dagiti natay ken isuamin a rugit. Kasta met dakayo, pudno nga iti ruar agparangkayo a nalinteg kadagiti tao, ngem iti uneg addakayo a napno iti panaginsisingpet ken iti kinadakes.” (Mateo 23:27, 28) Kasta met, dagiti klero ti masansan a mangsulsulbog kadagiti dadduma a maibusor kadagiti adalan ni Jesus.

Nikaanoman awan ti pakakitaanyo a binilin ni Jesus dagiti Kristiano a mangidadanes, mangibalud, mangkabil, wenno agderraaw a maibusor kadagidiay di umanamong kadakuada. Gapuna, idi umuna a siglo dagiti pudno a Kristiano naidadanesda, saan nga isuda ti manangidadanes. Dagiti manangidadanes ket isu dagiti klero ken dagidiay kiniwkiwanda. Daytat’ umas-asping idiay Grecia itatta.

“Antikristoda” Aya?

Kuna pay met ti Greek Orthodox Church: “Dagiti Saksi ni Jehova saanda laeng a di nainkalintegan a maawagan Kristiano, kayatna a sawen, ad-adalan ni Kristo, no di ket iti kasunganina, isuda . . . dagiti antikristo.”

Aniat’ kuna ti Biblia maipapan iti “antikristo”? Idiay 1 Juan 2:22 kunana: “Asino ti naulbod no di daydiay mangilibak ken ni Jesus nga isu ti Kristo? Daytoy isu ti antikristo, daydiay mangilibak iti Ama ken ti Anak.”

Gapuna, ti nabatad a kinapudno iti naipaltiing a Sao ti Dios a ta ti antikristo ket saanna nga awaten ni Jesus. Ngem aw-awaten dayta dagiti Saksi ni Jehova! Sipapasnekda unay a mamati ken ni Jesus ken sursuroten dagiti pannursurona! Kinapudnona, awan ti makapagbalin a maysa kadagiti Saksi ni Jehova no dida awaten ni Jesus kas ti nasantuan nga Anak ti Dios, a bimmaba manipud langit, nailansa ken napagungar, ket nagsubli idiay langit.

Gapuna, asinoman nga agkuna a dagiti Saksi ni Jehova ket “antikristoda” ket nakaro ti kinaawan pannakaammona a tao, binulsek ti panagil-ilem, wenno addaan kadagiti dakes a motibo.

‘Mangparparang-ay iti Naindagaan a Turay dagiti Judio’?

Sabali pay a pammabasol iti Orthodox Church a ta dagiti Saksi ni Jehova ti mangparparang-ay kano iti maysa a panagturay dagiti Judio ditoy daga. Kuna ti Iglesia: “Ti aktual a manglimlimo a panggepda, nga isut’ naan-anay a mailimlimed iti kadakkelan a bilang dagiti paspasurotda, isu ti pannakaipasdek ti ‘Sangalubongan a Teokratiko a Pagarian dagiti Judio’ a ti kangrunaan a sentro a pagtignayanda ket idiay Jerusalem.”

Saludsodanyo dagiti minilmilion a Saksi no patpatienda dayta! Awan uray maysa ti mamati iti dayta. Nupay iti naminsan ipagarup dagiti dadduma a dagiti dadduma a padto ket agaplikar iti literal a Palestina iti daytoy a siglo, dayta a panangmatmat ti natallikudanen nasurok a 50 a tawen ti napalabasen!

Kuna ti Proverbio 4:18 a ‘ti dana ti nalinteg kas ti anaraar ti agsapa a rumaniag a rumaniag.’ Daytoy rumangrang-ay a lawag, a pinabileg dagiti kaitungpalan dagiti padto ti Biblia, ti mangipakita a silalawag a ti moderno a Republika ti Israel ket dinanto pulos awaten ni Jesu-Kristo kas ti Mesias. Gapuna, ti panangikuna a dagiti Kristiano a Saksi ti mangparparang-ay iti maysa a naindagaan a a pagarian dagiti Judio a naisentro idiay Jerusalem ket maysa manen a banag a nakakatkatawa. Imbes ketdi, parparang-ayenda ti nailangitan a panagturay ti Pagarian ti Dios, kas insuro ni Jesus.​—Mateo 4:17; 6:10.

Dagiti Pannursuro nga Awan iti Biblia

Maysa pay kadagiti bambanag nga inusar dagiti klero a mangsulbog kadagiti dadduma a maibusor kadagiti Saksi ni Jehova isu ti kinapudno a dagiti Saksi ket saanda nga awaten dagiti dadduma a doktrina ti Iglesia. Kangrunaan kadagitoy isu ti Trinidad. Ngem apay nga adda ti pakaimudmudingan dayta iti panangwatwat ti demokrasia idiay Grecia? Apay a kasapulan a tunggal maysa mamatida iti Trinidad tapno tagiragsakenda dagiti sibil a wayawaya sadiay?

Saan nga iliblibak dagiti Saksi ni Jehova ti kinadios, wenno divinidad ni Jesus. Awatenda ti kuna ti Juan 1:1 maipapan kenkuana nga isu ti “maysa a dios.” Nupay kasta, kuna ti Iglesia a ni Jesus ket saan a basta “maysa a dios” no di ket isu ti Dios a mannakabalin-amin, paset dagiti tallo nga agpapada ti kinaagnanayonna a persona, agpapadada iti pannakabalin.

Ti Biblia, ti naipaltiing a Sao ti Dios, ket saanna nga isursuro dayta. Imbes ketdi, nabatad ti panagkunana: “Ta kasta la unay ti panagayat ti Dios iti lubong nga intedna ti bugbugtong nga Anakna.” (Juan 3:16) Nikaanoman saan nga imbagbaga ni Jesus nga isu ti Dios a mannakabalin-amin. Kinunana nga isu “ti bugbugtong nga Anak ti Dios.” Ti aniaman nga awan ay-ayonanna a panagbasa iti Kasuratan ti makapaneknek iti dayta.​—Juan 3:18; 10:34-36.

Masansan kinuna ni Jesus: “Ti Anak saanna a mabalinan ti agbukbukod nga agaramid iti uray ania no di ket ti makitana nga aramiden ti Ama.” “Ta bimmabaak met nanipud langit, saan a tapno aramidek ti pagayatak, no di ti pagayatan ti nangibaon kaniak.” “Ti isursurok saanko a kukua, no di kukua ti nangibaon kaniak.” “Ni Ama dakdakkel ngem siak.” Ket innayon pay ti Sao ti Dios: “Uray pay ti Anak met laeng paiturayanton iti [Dios].”​—Juan 5:19; 6:38; 7:16; 14:28; 1 Corinto 15:28.

Gapuna ti Trinidad ket saan a nainkasuratan. Ngarud, sadino, ti namunganayanna? Dayta ti inanamongan ti Konsilio ti Nicea idi 325 K.P. idi a dagiti nagapostata innayonda ti pagano a kapanunotan a namunganay iti kadaanan nga Egipto ken Babilonia. Kas kinuna ni historiador a Will Durant idiay The Story of Civilization: Part III: “Ti Kinakristiano saanna a dinadadael ti paganismo; dayta ti inanamonganna. . . . Manipud Egipto immay dagiti kapanunotan maipapan iti nasantuan a trinidad.” Ket ti The New Encyclopædia Britannica kunana: “Ti sao a Trinidad wenno ti nalawag a doktrina ket di agparang idiay Baro a Tulag . . . Ti doktrina ti timmanor a nagin-inot iti panaglabas dagiti sumagmamano a siglo ken limmasat kadagiti adu a panagsusuppiat.”

Nupay kasta, no kayat ti Orthodox Church a patien ti Trinidad, kalinteganna dayta. Ngem awan ti kalinteganna iti demokratiko a daga a mangidadanes, a mangsulbog kadagiti panagderraaw ken panangaresto, ken ilibak kadagiti Saksi ni Jehova ti wayawayada agsipud ta dida patien ti Trinidad.

Itandudo ti Demokrasia Idiay Grecia

Ti Konstitusion ti Grecia ti nalawag: “Ti wayawaya ti narelihiusuan a konsiensia ti di masupring. . . . Amin dagiti pagaammo a relihion agbalinda a siwayawaya ken dagiti pamay-an ti panagdayawda ti maaramid a di malaplappedan ken iti sidong ti pannalaknib ti linteg.”

Dagiti Saksi ni Jehova, a nalatakda ken naikkanda ti legal a pannakabigbig iti internasional, ti mangsalsalimetmet kadagidiay a nademokratikuan a prinsipio. Tarigagayanda a dayta koma met ti itandudo ti Grecia, ket dida palubosan ti aniaman nga iglesia a mangipapilit iti kapanunotan ti Inkisision kadagiti dadduma babaen ti panangidadanes kadagidiay di umanamong iti panangmatmatda.

Dagiti klero ti Greek Orthodox Church naimbag ti aramidenda no ipangagda ti pammagbaga ti maysa a mannursuro ti linteg idi umuna a siglo, ni Gamaliel. Kadagiti klero a nangidaddadanes kadagiti pasurot ni Kristo, kinunana: “Ket ita kunak kadakayo, Dikay biangan dagitoy a tattao, ket baybay-anyo ida; (ta no daytoy a panggep wenno daytoy nga aramid aggapu kadagiti tao, marbanto; ngem no aggapu iti Dios, dikayto mabalin a rebbaen ida;) di la ket ta, rumsua a sumupringkayo iti Dios.”​—Aramid 5:34-39.

Iti dayta met la nga okasion, dagiti Kristiano a pasurot ni Jesu-Kristo ti nagkuna: “Agtulokkami a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tao.” Dayta met ti panangmatmat dagiti Kristiano a Saksi ni Jehova itatta. Dayta ti agtultuloy nga aramidenda idiay Grecia agpapan pay ania ti idawat dagiti klero.​—Aramid 5:29.

[Ladawan iti panid 7]

Ni Pedro ken dagiti apostol kinunada iti klero idi kaaldawanda: “Agtulokkami a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tao”