Saan a Baybay-an ni Jehova Dagiti Adipenna
Kas insalaysay ni Matsue Ishii
ITI ngangngani makatawen, naipupokak nga agmaymaysa iti maysa a nagbassitan, nagrugit, napunno ti kiteb a pagbaludan idiay Sendai, Japan. Iti amin dayta a tiempo, saanak a napalubosan a makapagdigos. Napunno ti gaddil ti bagik, a kankanen dagiti kiteb. Napakapsutanak gapu iti reuma ket diak mabalinan ti agtugaw wenno agtakder. Gaput’ panagbalinkon a kudil ken tultulang laengen ken agtimbang iti kurang pay ngem 30 a kilo, agngangabitakon ken patay.
Ngem apay nga addaak sadiay? Apay a dagiti agtuturay binanugbogda ti ruanganko idi alas singko ti agsapa, idi Hunio 21, 1939, ket inarestodak? Aniat’ naaramidak? Dagidiay idi dagiti panawen a narigat ngangngani 50 a tawen ti napalabasen idiay Japan. Palubosandak a mangisalaysay kadakayo iti maipapan kadagita ken maipapan kadagiti kasasaad a nangipan kaniak idiay pagbaludan ken no kasano a nakalasatak.
Ti Nasapa a Panagbiagko
Naiyanakak idi 1909 idiay Kure City, Japan, 25 kilometro laeng manipud Hiroshima. Adda paglakuan ti bagas dagiti dadakkelko ken maysa a paglakuan ti kimono. Idi agtawenak ti siam, nasaplit ti trangkaso Español ti lugarmi, ket di nagbayag dagiti lungon nga addaan kadagiti natnatay a bagi ket nabuntonda iti aglawlaw ti krematorio. Siak ken ni manangko ti nakaptan ti sakit, ngem maysa a lawas iti kamaudiananna natay ti manangko. Gapu iti bigla nga ipapatayna, nangrugiak a nagpanunot: ‘Apay a matmatay dagiti tattao? Aniat’ mapaspasamak kadakuada no matayda?’
Ni Tatang ti maysa a napeklan a Buddhista, ket tapno masarakan ti sungbat, simmarungkarak kadagiti nagduduma a templo a Buddhista. Saludsodak dagiti monghe sadiay: “Apay a matay dagiti tattao?”
“Saan a dagita a bambanag ti pampanunotem,” kunada. “No itultuloymo ti agpannuray ken ni Buddha ken italtalamitimmo dagiti kararagna, sigurado a magun-odamto iti Nirvana ken iti paraiso.”
Idi agtawenak ti 17, naammuak ti maipapan iti libro a maaw-awagan Biblia. Nangalaak iti maysa ngem diak met maawatan dayta. Kamaudiananna nangrugiak a mapmapan iti maysa a “Kristiano” a simbaan idiay Kure City. Idi nangngegak a ti ipapatay ti tao ket bunga ti panagbasol ni Adan, daytat’ adda kaipapananna kaniak, ket nagbalinak a naregta a kameng ti simbaan.
Iti dayta a tiempo ti masansan a kapanunotan a naiyeb-ebkas kadagit il-ili nga adda iti ruar ket: “Ti Yaso [Kristiano] a relihion ti mangdadael iti pagilian.” Agsipud ta siak ti damdamo a naregta a “Kristiano” iti lugarmi, inakusardak dagiti umili a nangiyeg iti pakaibabainan iti ili ket ngangngani napilitdak a pumanaw. Dagiti dadakkelko ti di maay-ayo kaniak.
Ti Pannakaammo iti Kinapudno ti Biblia
Iti panagreggetda a panawak ti pamamatik, inyurnos ni Tatang ti panangasawak iti maysa a naan-anay nga estranghero, ni Jizo Ishii, maysa a naregta a Buddhista. Ti manongna ti kangatuan a padi iti templo a Buddhista. Naibaga kaniak a nupay ni Jizo ket saan a Kristiano, isut’ mannakaawatto iti pammatik. Isut’ gapuna nga immakarak idiay Osaka ket idi agtawenak iti 19 inasawak ni Jizo, a maysa a sastre. Ngem kontra iti kinuna ni tatangko, ni Jizo ti di mangpalubos kaniak a tumabuno iti simbaan.
Idiay likudan ti balaymi idiay Tojo-cho, Osaka, adda ti maysa a balay nga addaan karatula: “Osaka Branch of the International Bible Students Association.” Iti panangipagarupko a daytat’ maysa a Kristiano a grupo, sinarungkarak ti balay.
“Mamatika aya iti maikadua nga iyaay ti Apo?” insaludsodko iti maysa nga agtutubo a lalaki nga immay iti ruangan.
“Natungpalen ti maikadua nga iyaay ni Kristo idi 1914,” insungbatna.
Iti pannakakellaatko, kunak kenkuana nga imposible. “Rebbeng a basaem daytoy a libro,” kinunana, nga inyawatna kaniak ti The Harp of God.
Tapno saan a makita ni lakayko ti libro, inlemmengko dayta iti maysa a supot a naaramid manipud garami a naglaon ti uging ket basbasaek dayta kada mabalinko. Tunggal kinapudno ti nagdisso kaniak a kas gurruod—144,000 laeng ti mapan idiay langit; ni Kristo ket saan a paset ti Trinidad no di ket isut’ bugbugtong nga Anak ni Jehova, ti Dios a mannakabalin-amin; agbibiagtayon iti panawen ti panungpalan; ket ti trangkaso Español a nangkettel iti biag ni manangko ket maysa a paset ti kaitungpalan ti padto ti Biblia. Kumbinsidoak a daytoy ti kinapudno a sapsapulek.
Idi agangay, nasarakan ni lakayko nga agbasbasaak iti maysa a Kristiano a libro. Nupay kasta, idi innalak ti natibker a panagtakderko iti pammatik, nangrugi nga agpanunot no adda maysa a banag a nakapatpateg a nakairamanak ket binasana met a mismo ti The Harp of God. Nabautisaranak iti sumaganad a tawen, Marso 23, 1929, ket ni lakayko ti nabautisaran met di nagbayag kalpasan dayta.
Panagserbi kas Colporteurs
Sinerraanmi ti pagdaitan ket pinapanawmi dagiti empleado. Napnuan iti rag-o, rinugianmi ti trabaho a panagbalay-balay a nangaskasaba idiay Osaka. Idi Setiembre 1929, nagbalinak a maikadua a colporteur iti Japan, kas pannakaaw-awag idi dagiti amin-tiempo a ministro, ket timmipon met ni lakayko iti ranggo dagiti colporteur kamaudiananna. Sangsangkamaysa sinaknapanmi ti tallo a kakapat iti Japan, agraman Osaka, Kyoto, Nagoya, Tokyo, Sendai, Sapporo, Okayama, ken ti isla ti Shikoku. Naggigiankami iti tunggal lugar iti agarup innem a bulan, a nangabang iti apartment ken impamaysami ti panagiwaras iti literatura.
Inusarmi dagiti literatura nga adda iti Hapones, kas dagiti libro a The Harp of God, Deliverance, Creation, Reconciliation, ken Government, agraman ti The Golden Age (itan Awake!) ken Ti Pagwanawanan. Kas colporteurs, nangbusboskami ti 180 nga oras iti kada bulan a mapan agbalaybalay. Nupay mabannogkami iti pisikal, ti rag-omi iti panagserbi ket nagdakkel unay.
Dagiti colporteurs kadagidi nga al-aldaw ket saan a maisubsubli dagiti gastosda ngem umawatda ti kagudua ti kuarta manipud kadagiti maipaima a pagbasaan nga agpaay iti pagbiagda. Saan idi a nalaka ti biag. Maysa a pada a colporteur ti natay gapu iti disenteria. Bayat nga ag-agasanmi ti pasiente, uray siak ket nakaptan met ti sakit ket naiyospitalak. Idi nagserbikami idiay Nagoya, nangrugi ti uram iti balay a sumaganad iti balay a pagnanaedanmi. Nagtaraykami a nagpababa iti agdan manipud maikadua a grado a ti badomi laeng a nakasuot ti adda kadakami, a biagmi laeng ti naispalmi. Aniaman a bassit a sanikua nga adda kadakami ken dagiti literatura a maiwaras ket nauramda amin, ket dayta ti namagbalin kadakami nga awan kuartana.
Idi agserserbikami idiay Okayama, nagbara unay ti gurigor ni lakayko iti sumagmamano nga aldaw ket dayta ti narekoniser kas pulmonary tuberculosis. Idi ti tubercolosis ket gagangay a maysa a makapapatay a sakit. No di maliklikan ti ipapatayen, kayatmi ti mapan idiay Sapporo idiay makin-amianan unay nga isla, ti Hokkaido, a sadiay saan pay a naar-aramidan ti trabaho a panangaskasaba.
Idi Setiembre 1930, immakarkami idiay Hokkaido, a sadiay ninamnamak a matay ni lakayko. Ditoy ti angin ket nadaldalus, dagiti gatas ken patatas ket nalakada, ket nagin-inot a nagsubli ti salun-at ni lakayko. Nikaanoman dinakam pinanawan ni Jehova no di ket binendisionannakami iti napalalo a rag-o iti ministerio.
Idi nagtrabahokami iti damdamo unay idiay Sendai, ni Mr. Inoue, ti presidente ti Tohoku Imperial University, ti nangted kaniak ti personal nga interbiu. Inawatna dagiti libro nga adda kaniak ket sanak kinuyog agingga idiay pagserkan tapno makitana ti panagawidkon. Bayat a mangaskasabaak kadagiti binalaybalay, nasarakak met ni Bansui Doi, maysa a nalatak a tao iti pagbasaan, a nangipatarus ti Iliad ken Odyssey ni Homer iti Hapones. Inawatna met ti libro a Creation.
Maysa kadagiti manangapresiar nga immawat iti mensahemi isu ti pamilia a Miura manipud iti Ishinomori. Ni Hagino, ti asawa a babai, ket 17 añosna idi bimmisita iti pagtaenganmi idiay Sendai. Kalpasan ti panangbusbos iti maysa a rabii a nagsarsarita maipapan iti Biblia, isut’ nakumbinsir nga addaankami iti kinapudno. Di nagbayag ti intero a pamilia immakar idiay Tokyo, a sadiay ni Hagino ken ni lakayna, a ni Katsuo, nagserbida kas colporteurs. Natay ni Katsuo kas maysa a matalek a Saksi, ket ni Haginol ti agserserbi pay laeng a simamatalek. Ti anakda a lalaki, ni Tsutomu, ti maysan kadagiti manangipatarus idiay sanga ti Watch Tower Society iti Japan iti adun a tawtawen.
Ti Temporario a Serbisio iti Bethel
Idi 1930’s siak ken ni lakayko ti nagserbi iti sumagmamano a bulan kada tawen iti Bethel nga adda idi idiay Ogikubo, Tokyo. Iti daydi adda laeng agarup 20 nga agtartrabaho sadiay. Dua a nakaung-ungor a pagimprenta a makina ti nagimaldit ti The Golden Age. Siak ken ni Jizo ti nagtrabaho idiay Clothing Department. Iti panagbaliw dagiti panawen, dagiti colporteur ti mangipatulod kadagiti nadaddadael a badbado idiay Bethel. Labaanmi, sursianmi, ken plantsaen dayta ket kalpasanna ipatulod met laeng kadakuada. Nagar-aramidkami met kadagiti baro a badbado nga agpaay kadagiti colporteurs. Inton malpasen daytoy a trabaho, agsublikami met laeng iti trabaho kas colporteurs.
Maysa kadagiti il-iliwek a laglagip iti Bethel ket maipapan iti historiko a kumbension idiay Columbus, Ohio, E.U.A., idi 1931. Maysa a kabsat a lalaki ti nangaramid iti maysa a shortwave radio nga umawat kadagiti brodkas manipud iti ballasiw taaw. Iti panangpuspusipos ti dial nga agmalmalem ken agpatpatnag, pinadpadasmi nga awan ti pananginanama a magun-odan ti programa ti kumbension. Iti tengga ti rabii, ti timek ti presiente ti Watch Tower Society, ni J. F. Rutherford, ti immay a nakapigpigsa. Dagdagus maysa a kabsat a lalaki ti nangrugi a nagipatarus. Gapuna nangngegmi ti resolution a nangadaptar iti baro a nagan, “dagiti Saksi ni Jehova,” ken ti gumluong a panagsipat ti iyaanamongda. Nakaad-adayu idiay Japan Bethel, nangipukkawkami met iti panagrag-o a maitunos kadagit kakabsatmi idiay America. Sumagmamano a minutos kamaudiananna, kimmapuy ti panangala ti radio iti mensahe, ket awanen ti nangngegan kalpasanna. Ngem pinalubosannakami ni Jehova nga agbalin a paset daytoy historiko a kanito.
Panangaskasaba Agpapan Pay Adda Ibubusor
Bayat ti sangalubongan a karigatna kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, ti alipugpog ti nasionalismo ken militarismo ti nagsaknap iti Japan. Ti emperador ti mamatmatan kas sibibiag a dios a pangipaayan iti kinatarnaw dagiti amin nga umili. Ngem ibagami kadagiti tattao: “Adda laeng maymaysa a Dios.”
“Ibagbagam aya a ti emperador ket saan a Dios?” isungbatda.
“Adda ti nakaskasdaaw a masanguanan nga iyegto ti Pagarian ti Dios,” ilawlawagmi.
“Tarigagayanyo aya ti maysa a turay malaksid ti panagturay ti emperador?” imtuodenda. Aniaman nga isungbatmi, tiritirenda dagiti sasaomi ket maaw-awagankami a traidor. Pinabara dagiti agtuturay ti panangiparitda kadagiti pagbasaanmi, ket ti kasansan ti panangsipsiput dagiti nakapaisano a detektib ti kimmaro. Gagangay maminsan iti makatawen, maangangay ti palawag publiko. Uray no adda laeng agarup 20 a Saksi idiay Tokyo, agarup 500 ti timmabuno iti palawag a “Ti Pannakarba ti Nakristianuan a Sibilisasion” idiay Yodobashi Public Hall iti siudad. Linikmut ti policia ti nagpalawag idiay plataporma, ket no adda maisaona nga ikuentada a maiparit, maysa a timek ti gumluong, “Speaker, agsardengka!” Iti dayta ti agpalpalawag sitataktika a dakamatenna ti maysa a kasuratan ket basaena dayta. Yantangay ti Biblia ket saan idi a maiparit, isut’ mapalubosan nga agtuloy.
Pannakaaresto ken Pannakaibalud
Ngangngani sangapulo a tawen kalpasan ti panagrugimi iti trabaho a colporteur, ti sangsangkamaysa a pannakaaresto dagiti Saksi ni Jehova ti napasamak idiay Japan. Iti dayta naipagasat nga agsapa ti Hunio 21, 1939, siak ti impanda iti estasion ti policia idiay Ishinomaki ket impandak iti nasipnget a siled nga agbibbitin pay dagiti nangisit nga agiw manipud iti bubida. Di nagbayag inyakardak iday Sandai ket inkabildak iti agbukbukod a panakaibalud. Inarestoda met ni lakayko, ket napukawko amin a pannakisao kenkuana agingga a kalpasan ti gubat.
Nagid-iddaak iti dayta nagrugit a selda iti ngangngani makatawen ket ngangngani natayak. Kamaudiananna naammuak a kabayatan dayta a tiempo dagiti agtuturay ti mangim-imbestigar ken ni Junzo Akashi, ti manangaywan ti sanga iti Japan. Kamaudiananna, nangrugi met ti panagsaludsodda kaniak. “Ipalladawmo ti Biblia iti datar ket baddekam dayta,” immandar ti mananglais nga imbestigador. Kalpasanna impakitana kaniak ti rekord ti imbestigasion ni Akashi. Idi damo impatok a daytat’ maysa a pananglimlimo.
“Mamatika aya ken ni Akashi?” insaludsod ti imbestigador.
“Ni Akashi ket maysa la nga imperpekto a tao.” insungbatko. “La ketdi no sursuroten ni Akashi dagiti prinsipio ti Biblia ni Akashi ti nausar kas adipen ti Dios. Ngem yantangay dagiti sasaona ket simiasi iti Biblia, isut’ saankon a kabsat.” Agpayso, pudno a tinallikudan ni Akashi ti kinapudno!
Kamaudiananna, naited ti sentensia, ket naibaludak idiay Sendai agbukbukod a pannakaibalud. Dagiti pannangan, nupat nagbassit, ket maipapaayda met. Iti 30 minutos kada agsapa, mapalubosanak a magna a sipsiputan ti babai a warden. Naminsan kinuna ti warden kaniak: “No nasaysayaatto dagiti tiempo, pangngaasim ta aganuska.” Siak ti naparegta kadagiti sasaona.
Kabayatanna, ti Japan ti nakigubat iti Estados Unidos, ket daytory ti nangdominar iti eksena ti lubong. Idi arinunos ti 1944, lima ket kagudua a tawen kalpasan ti pannakaarestok, nawayawayaanakon. Idi Agosto 1945 naitupak dagiti bomba atomika idiay Hiroshima ken Nagasaki, ket naabak ti Japan iti gubat.
Manipud Kinasipnget Nagturong iti Lawag
Siak ken ni lakayko ti nagsubli idiay Kure City ket iti kinagulo kalpasan iti gubat nangnanggedkami iti pagbiagmi babaen iti panangipataray manen ti maysa a pagdaitan. Dagiti nababayagen a kadkadua ket nawarawarada, ket ngangngani napukawmi amin a pannakaidenna kadakuada. Nupay kasta, agarup uppat a tawen kalpasan ti gubat, nangngegnmi nga umay dagiti misionero nga aggapu iti Estados Unidos, ket maluktan manen ti trabaho ti Pagarian idiay Japan.
Inkuyogmi ti innem tawenna nga anakmi a lalaki, a tinagibimi kalpasan ti gubat, inatendaran ni lakayko ti immuna-una nga asamblea kalpasan ti gubat, a naangay idiay Tarumi, Kobe. Daytat’ naaramid manipud iti panagtapos ti Disiembre 1949 agingga iti baro a tawen ti 1950. Nanipud 1939 ti trabaho ti Pagarian idiay Japan ti naglak-am iti ‘panawen ti kinasipnget,’ ngem kamaudiananna dakami ti naiyallatiw a nagturong iti lawag!
Idi 1951 nangngeganmi a ni Nathan H. Knorr, a presidente idi ti Watch Tower Society, ti nakaeskediol a sumarungkar iti Japan, ngem dikam ammo ti petsa. Idi Abril 27, 1951, idi nga agdadaitkami kadagiti badbado agingga iti tengnga ti rabii, nangngeganmi ti maudi a damag ti radio iti dayta a rabii. “Ni Mr. N. H. Knorr, presidente ti Watch Tower, sumarungkar iti Japan ken agpalawag idiay Kyoritsu Auditorium,” kina ti announcer. Iti sumaganad nga ladaw nagluganak iti tren ket nagdaliasatak iti 900 kilometro agingga idiay Tokyo iti tennga ti nakagulgulo a kinapanglaw kalpasan ti gubat. Idi Abril 29, agtugtugawak a dumdumngegen ken ni Kabsat Knorr.
Maragsakanak a makangngeg ti pannakaiyanunsio ti pannakaipablaak ti The Watchtower iti Hapones a dayta ti damdamona kalpasan iti gubat. Nagawidak nga awit-awitko ti kabbaro a naipablaak a bilang ti Mayo 1, 1951. Awan pay malaglagipko a tiempo iti intero a panagbiagko a mariknak ti ad-adda a kinaragsakko. “Itan ti trabaho idiay Japan ti opisial a nalukatan manen,” pinampanunotko, “ken kas adda a naipadto, ti trabaho ni Jehova rumang-ayto, ti maysa agbalinto a sangaribo.”
Nanipud idin tinagiragsakmi ti naan-anay a pannakaidenna iti organisasion ni Jehova. Idi Agosto 1951 sinarungkarannakami ni Kabsat Adrian Thompson a damdamona kas manangaywan ti sirkito. Narugian manen dagiti gimong, ket dagiti umuna a dua nga espesial payunir a kakabsat a lallaki idiay Japan ti naituding iti Kure City. Ti kongregasion ti nagin-inot a dimmakkel, ket ni lakayko ti nagserbi kas adipen ti kongregasion.
Aniat’ napasamak kadagiti agarup 130 a Saksi idiay Japan sakbay ti gubat? Ti dakes nga ulidan ni Junzo Akashi, ti manangaywan ti sanga, ti naaddaan ti nagdakes nga epekto kadagiti adu. Ti sumagmamano ket nagbalin a paspasurotna, dadduma nawarawarada, ket dadduma kawaatan a natnatayda iti pannakaidadanes. Agarup maysa a dosena ti nagtalinaed nga aktibo iti serbisio ni Jehova, ket dadduma ti kaskasdi a nabendisionan iti bassit a salun-at ket agseserbida pay a sireregta.
Idi a rimmang-ay ti salun-atko, nagserbiak kas regular payunir iti sumagmamano a tawen. Idi ni lakayko ket 71 añosnan, isut’ nagsarwa iti adu a dara ket naitaray iti ospital. Pagyamanan unay, dagiti doktor, pinadayawanda ti panagkitakitna nga umawat iti pannakaiyalison ti dara. Nupay no isu met ti immimbag bassit, isut’ natay innem a bulan kamaudiananna. Ti tinagibimi nga anakmi a lalakik, ni Kozo, ket maysan nga espesial payunir ti adu a tawtawen ket isu itan ti maysa a Kristiano a panglakayen.
No tumaliawak iti nalikudan, agparang kaniak a kaaduan kadagidiay immartap iti abilidad ken kinasaririt sakbay ti gubat pinanawanda ti organisasion ni Jehova idi naikabilda iti dakkel a pakarigatan. Nalabit nagpannurayda kadagiti kabukbukodanda nga abilidad. Dagidiay nagtalinaed a matalek awananda kadagiti naisangsangayan nga abilidad ken saanda a madmadlaw. Sigurado nga amintayo ket masapul a kanayon nga agtalek ken ni Jehova iti isuamin a pusotayo.—Proverbio 3:5.
Kumaudiananna sigurado nga umayton ti “dakkel a rigat.” (Mateo 24:21) Mabalin a maipasangotayonto kadagiti suot a mamagbalin nga ansisit kadagiti immun-una. Ti panangibtur kadakuada ti mabalin a saan a nakalaklaka kas iti panangipagaruptayo. Ngem no agpannuraytayo a pudpudno ken Jehova, a pudpudno nga isu ti inayattayo ken ipukkawtayo dagiti puspusotayo a maipaay iti tulongna, kas iti saanna a panangidian kaniak, saannanto met nga idian dagiti ad-adipenna a pagrerretanda ti agserbi a simamatalek kenkuana.—Salmo 37:25
[Ladawan iti panid 23]
Inasawak ni Jizo Ishii, maysa a naan-anay nga estranghero kaniak
[Ladawan iti panid 25]
Idi sinarungkaran ni Kabsat Knorr ti Japan idi 1951, nagserbi kadagiti misionero ken kadagiti asamblea idiay Tokyo, Nagoya, ken Kobe (ngato)