Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa

◼ No matay ti maysa a tao, maiparbeng kadi para kadagiti Kristiano ti mangted iti pamiliana kadagiti sabong wenno mangipatulod kadagiti sabong idiay puneraria?

Kadagiti dadduma a dagdaga nakaugalianen ti panangaramid ti kasta. Ngem ti panagusar kadagiti sabong kadagiti panagminatay naaddaan idi no dadduma ti narelihiusuan a kaipapanan. Gapuna nga usigentayo dayta a banag iti sumagmamano a detalye, nangnangruna yantangay addada sabsabali pay a kustombre a mabalin a kasla adda dagiti umasping a nakainaiganna iti ulbod a relihion. Siputanyo dagiti kumento manipud The Encyclopedia of Religion (1987):

“Nainaig dagiti sabong iti sagrado a lubong baeten iti pannakaitimpuyogda kadagiti didios ken didiosa. Ni Flora, ti Romano a diosa ti primavera ken dagiti sabong, mangipaay kinapintas ken ayamuom kadagiti busel . . . Dagiti didiosen mabalin a mapabang-aranda ken madaydayawda . . . baeten ti panangidaton kadagiti taraon ken sabsabong.

“Ti pannakaitimpuyog dagiti sabong kadagiti nakaugalian nga ar-aramid iti panagminatay ket mapaspasamak iti intero a lubong. Dagiti Griego ken dagiti Romano inabbonganda dagiti minatayda ken dagiti tanemda kadagiti sabong. Dagiti kararua dagiti agbugbugsot a Budhista idiay Japan ket maitayokda iti lirio, ket dagiti tanem kadagiti sementerio mabalin a maisaadda kadagiti naikitikit a lirio . . . Dagiti taga Tahiti ibatida dagiti rinaay a sabong a nabungon kadagiti pakpako iti bagi kalpasan ti ipapatay sada pattugan ti bangbanglo ti sabong iti rabaw ti bangkay tapno palakaenna ti ilalasatna agturong idiay sagrado a sabali a biag . . . Mabalin nga adda met dagiti sabong kadagiti sagrado a gundaway iti porma dagiti insienso wenno bangbanglo.”

Iti pannakaammo a dagiti sabong ket nausarda mainaig iti ulbod a relihion, dadduma a Kristiano mariknada a dida rebbeng ti mangted wenno mangipatulod kadagiti sabong iti natayan. Ti riknada mabalin nga isilnagna met ti tarigagay a mangliklik kadagiti nailubongan a kustombre, yantangay dagiti pasurot ni Jesus agbalinda a “saan a paset ti lubong.” (Juan 15:19) Nupay kasta, dagiti napateg a teksto ti Biblia ken dagiti panagrikrikna iti maysa a lugar addaan pateg iti daytoy a banag.

Dagiti sabong ket paset dagiti naimbag a sagsagut ti Dios kadagiti sibibiag tapno tagiragsakenda. (Aramid 14:15-17; Santiago 1:17) Ti pinarsuana a kinaimnas dagiti sabsabong ket nausar met idi iti pudno a panagdayaw. Ti pagsilawan idiay tabernakulo ket naarkosan kadagiti “sabong ti almendro . . . ken kadagiti busel.” (Exodo 25:31-34) Dagiti naikitikit idiay templo iramanna dagiti naubon a kuwintas ken kaykayo a palma. (1 Ar-ari 6:18, 29, 32) Nalawag unay, ti pagano a panagusar kadagiti sabong wenno naubon a kuwintas dina kayat a sawen a dagiti pudno a managdaydayaw kanayon a liklikanda ti panagusar kadakuada.​—Aramid 14:13.

Ania ngay, nupay kasta, ti maipapan ti nalawlawa nga isyu ti panangsurot kadagiti kustombre, kas kadagiti kustombre ti panagminatay? Agadaw ti Biblia kadagiti adu a kustombre, dadduma ket di umiso para kadgiti pudno a managdaydayaw, dagiti sabsabali ket sursuroten ti ili ti Dios. Ti 1 Ar-ari 18:28 isitarna ti “kustombre” dagiti managdayaw ken Baal iti “panagpukkawda iti kapipigsaan a timekda ken panangsugatda kadagiti bagbagida”​—maysa a kustombre a saan a suroten dagiti pudno a managdaydayaw. Iti sabali a bangir, isingasing ti Ruth 4:7 ti saan a di iyaanamong iti “kustombre idi ugma idiay Israel maipapan ti [pamay-an ti panangwatwat iti] kalintegan ti panangsubbot.”

Dagiti kustombre a maawat iti Dios ket mabalin pay a tumanor kadagiti naganetget unay a relihiuso a bambanag. Idi imbalabala ti Dios ti panangrambak ti Paskua, dina dinakamat ti panagusar ti arak, ngem idi umuna a siglo, nakaugalianen ti panagusar kadagiti kopa ti arak. Di inlaksid ni Jesus ken dagiti apostolna daytoy a relihiuso a kustombre. Nakitada a saan a masuppiat dayta, ket daytat’ sinurotda.​—Exodo 12:6-18; Lucas 22:15-18; 1 Corinto 11:25.

Umasping dayta kadagiti dadduma a kustombre ti panagminatay. Nakaugalian dagiti Egipcio ti panangbalsamo kadagiti natay. Ni matalek a patriarka a Jose saan a giddato a nagtignay, ‘Pagano daytoy a kustombre, isu a masapul a liklikan daytoy dagiti Hebreo.’ Imbes ketdi, “binilinna dagiti adipenna, dagiti mangngagas, tapno balsamuenda ti amana,” nalawag unay tapno ni Jacob ket maitabon idiay Naikari a Daga. (Genesis 49:29–50:3) Idi agangay napatanor dagiti Judio dagiti nagduduma a kustombre ti panagminatay, kas iti panangdigos iti bangkay ken panangitabon iti dayta iti aldaw ti ipapatayna. Dagiti immuna a Kristiano inawatda dagiti kakasta a Judio a kustombre.​—Aramid 9:37.

Nupay kasta, ania ngay no ti maysa a kustombre ti panagminatay ket mamatmatan nga addaan kaipapanan a naibatay iti relihiuso a biddut, kas koma iti panamati iti di matay a kararua? Lagipenyo manipud enciclopedia a dadduma ‘nangibatida kadagiti rinaay a sabong a nabungon kadagiti pakpako iti bagi kalpasan ti ipapatay sada pattugan ti bangbanglo ti sabong iti rabaw ti bangkay tapno palakaenna ti ilalasatna agturong idiay sagrado a sabali a biag.’ Gapu ta mabalin nga adda kasta a kustombre dina kaipapanan a dagiti adipen ti Dios rebbeng nga idiandan ti aniaman a kaaspingna. Nupay saan a pinati dagiti Judio ti “ilalasat agturong iti sagrado a sabali a biag,” kunaen ti Biblia: “Innalada ti bagi ni Jesus ket binangbangloanda ket binungonda kadagiti luplupot a kas ugali a panangitabon dagiti Judio.”​—Juan 12:2-8; 19:40.

Dagiti Kristiano rebbeng a liklikanda dagiti ar-aramid a saan a maitunos kadagiti kinapudno ti Biblia. (2 Corinto 6:14-18) Kaskasdi, amin a kita dagiti bambanag, dagiti sursuro, ken dagiti ar-aramid, iti dadduma a panawen ken lugar, ti naikkan kadagiti palso a panangipapan wenno nainaigda kadagiti di nainkasuratan a pannursuro. Nadaydayawen dagiti kaykayo, ti oha ti puso ket mamatmatmatanen kas sagrado, ken ti insienso maus-usaren kadagiti pagano a ramrambak. Kaipapanan kadi daytoy a dagiti Kristiano dida pulos agusar ti insienso, dida maaddaan ti aniaman a dekorasion a kayo, wenno dida isuot ti nagsinan-puso nga alahas?a Saan a maawat dayta a konklusion.

Rebbeng nga utoben ti maysa a pudno a Kristiano: Ti kadi panangsurot iti maysa a kustombre ipabigbigna kadagiti sabsabali nga agar-aramatak kadagiti di nainkasuratan a pammati wenno ar-aramid? Ti panawen ken lugar makaimpluensia iti sungbat. Ti maysa a kustombre (wenno sursuro) mabalin nga addaan idi ti palso a relihiuso a kaipapanan rinibribo a tawen ti napalabasen wenno mabalin nga addaan ti kasta ita iti maysa nga adayo a daga. Ngem saan a buyogen ti mabayag unay a panagsukimat, saludsodanyo ti bagiyo: ‘Ania ti gagangay a panangmatmat iti lugar a paggigianak?’​—Idiligyo ti 1 Corinto 10:25-29.

No pagaammo unay a ti maysa a kustombre (wenno sursuro, kas iti krus) addaan palso a relihiuso a kaipapanan, liklikanyo dayta. Saan ngarud a mangipatulod dagiti Kristiano kadagiti sabong iti nagsinan-krus a porma, wenno nalabaga a puso no daytat’ mamatmatan nga addaan relihiuso a kinapateg. Wenno nalabit adda dagiti dadduma a pormal a pamay-an a pakausaran dagiti sabong iti natayan wenno iti tanem nga addaan relihiuso a kaipapanan iti dayta a lugar. Rebbeng a liklikan met ti Kristiano dayta. Saanna met a kayat a sawen, nupay kasta, a ti basta panangipaay laeng ti rinaay a sabong iti natayan wenno panangted kadagiti sabong iti maysa a gayyem nga adda idiay ospital ket rebbeng a mamatmatan kas maysa a relihiuso nga aramid a masapul a maliklikan.b

Maisupadi, kadagiti adu a dagdaga ti kustombre a panangipaay kadagiti sabong ket nakasaksaknap ken mamatmatan kas maitutop a kinaasi. Dagiti sabong mangpapintasda ken maaramidda nga ad-adda a makaay-ayo ti maysa a naladingit nga okasion. Mabalinda met nga awid ti pannakipagrikna ken pannakaseknan. Kadagiti sabsabali a lugar ti kustombre ket mabalin nga isu ti panangiparangarang kadagiti kakasta a rikrikna babaen ti managparabur nga aramid, kas iti panangpakan iti masakit ken dagiti agladladingit. (Lagipenyo ti ayat a narikna maipaay ken Dorcas gapu ta inyebkasna ti interesna ken pannakaseknanna kadagiti sabsabali. [Aramid 9:36-39]) No ti panangaramid ti kasta ket saan met a nabatad a nainaig kadagiti ulbod a pammati, dadduma kadagiti Saksi ni Jehova naipaugalidan ti panangipaay kadagiti nakaay-ayat a sabong para iti naospital a gayyem wenno iti natayan. Ken kas indibidual mabalin nga ad-adda a maiyebkasda pay ti interes ken rikriknada babaen ti praktikal nga ar-aramid.​—Santiago 1:27; 2:14-17.

[Dagiti Footnote]