Ti Agdama a Panangdidigra ti Kinaawan Panagpapada
“Nabatad kadatayo dagitoy a kinapudno, a naparsua amin a tattao nga agpapada, nga inikkan ida ti Namarsua kadakuada kadagiti di marabsut a Kalintegan, kas iti Biag, Wayawaya ken ti panangtun-oy iti Kinaragsak.”—Declaration of Independence a pinatalgedan ti Estados Unidos idi 1776.
“Nayanak amin a tattao a nawaya ken addaan agpapada a kalintegan.”—Declaration of the Rights of Man and of the Citizen a pinatalgedan ti National Assembly ti Francia idi 1789.
“Nayanak amin a tattao a nawaya ken addaan iti agpapada a dignidad ken kalintegan.”—Universal Declaration of Human Rights a pinatalgedan ti United Nations General Assembly idi 1948.
DI PAGDUADUAAN a tarigagayan amin a tao ti panagpapada. Ngem nakalkaldaang ta ti masansan a pannakaulit ti kapanunotan maipapan iti panagpapada dagiti tattao paneknekanna agingga ita nga awan panagpapada iti sangatauan.
Adda kadi sipupudno a makaibaga a simmayaat dagiti bambanag ita ta agngudon ti maika-20 a siglo? Dagiti kadi amin nga umili ti Estados Unidos ken Francia, wenno dagiti 185 a miembro ti United Nations, ket talaga a sagsagrapenda ti agpapada a kalintegan a naikuna a nakayanakanda?
Nupay mabalin a “nabatad” ti kapanunotan maipapan iti panagpapada dagiti amin a tattao, saan nga agpapada iti amin a tattao dagiti kalintegan iti “Biag, Wayawaya ken panangtun-oy iti Kinaragsak.” Kas pagarigan, maikunatayo aya nga adda panagpapada ti kalintegan iti biag no ti maysa nga ubing idiay Africa ket adda 2,569 a tattao a kabingayna iti maysa a doktor, idinto ta idiay Europa ket 289 laeng ti kabingay ti maysa nga ubing? Wenno adda aya panagpapada ti kalintegan iti wayawaya ken iti kinaragsak no agarup maysa a kakatlo kadagiti ubbing a lallaki ken dua a kakatlo kadagiti ubbing a babbai idiay India ti dumakkel a di nakaadal, idinto ta kadagiti lugar a kas iti Japan, Germany, ken Great Britain, magargarantisaran iti edukasion ti gistay amin nga ubbing?
Dagiti kadi umili kadagiti pagilian ti Sentral America nga addaan iti per capita income a $1,380 tagtagiragsakenda ti isu met laeng a “dignidad ken kalintegan” iti biag kas kadagiti umili iti Francia a sadiay $24,990 ti per capita income? Ania a panagpapada ti sagsagrapen ti kappasngay a maladaga a babai idiay Africa a 56 a tawen ti manamnama a kapaut ti panagbiagna no maidilig iti maladaga a babai idiay Norte America a 79 a tawen ti manamnama a kapaut ti panagbiagna?
Agduduma ti langa ti kinaawan panagpapada, ket bin-ig a nalaad dagitoy. Sumagmamano laeng kadagitoy ti kinaawan panagpapada iti estandarte ti panagbiag ken kadagiti gundaway para iti pannakasaluad ti salun-at ken iti edukasion. No dadduma, mapaidaman dagiti tattao iti dignidad ken wayawaya gapu kadagiti di panagkikinnaawatan a maipuon iti politika, puli, wenno relihion. Nupay pagsasaritaanda ti panagpapada, agbibiagtayo iti lubong nga awan panagpapada. Kas iti maysa a didigra—a “pakaigapuan ti sapasap wenno nakaro a rigat,” nga isu ti kayat a sawen dayta a sao—agsaksaknap ti kinaawan panagpapada iti amin a benneg ti kagimongan ti tao. Nasaem unay ti bungana, kas iti kinapanglaw, panagsakit, kinaawan adal, kinaawan panggedan, ken panangidumduma.
“Naparsua amin a tattao nga agpapada.” Nagimnas ketdin a panunoten! Anian a nakalkaldaang ta ti kasunganina ti mapaspasamak!
[Picture Credit Line iti panid 3]
UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNEY