Naimpluensiaandakay Kadi Dagiti Cynic?

“AWAN a pulos ti makita ti cynic a naimbag a galad iti maysa a tao no di laeng ti dakes. Maysa a tao nga arig kullaaw, a nasiput iti kasipngetan, ngem awan makitana iti lawag, nga agsapsapul iti peste, ken awan a pulos ti makitana a nasayaat nga ayup a kanenna.” Naikuna a sasao dagitoy ni Henry Ward Beecher, maysa nga Americano a klero idi maika-19 a siglo. Mabalin a panunoten ti adu a maitutop dagita a balikas a mangiladawan iti kababalin ti moderno-aldaw a cynic wenno tao a nauyaw. Ngem namunganay ti sao a “cynic” iti nagkauna a Grecia a sadiay, saan a basta maysa a tao a kasta ti kababalinna ti tuktukoyenna. Iti sinigsiglo, dayta ti awag iti maysa a grupo dagiti pilosopo.

Kasano a nabukel ti pilosopia dagiti Cynic? Ania ti insuroda? Nasayaat kadi a tuladen ti maysa a Kristiano dagiti kababalin ti maysa a Cynic?

Dagiti Nagkauna a Cynic​—Dagiti Namunganayan ken Patpatienda

Ti nagkauna a Grecia ket sentro ti diskusion ken debate. Iti panaglabas dagiti siglo agingga iti Kadawyan a Panawentayo, nangbukel dagiti lallaki a kas kada Socrates, Plato, ken Aristotle kadagiti pilosopia a namaglatak kadakuada. Dakkel ti epektona kadagiti tattao dagiti sursuroda ket adda pay laeng dagita a kapanunotan iti kultura dagiti pagilian iti Laud.

Iti kapanunotan ni Socrates (470-399 K.K.P.), saan a masarakan ti manayon a kinaragsak iti pananggun-od kadagiti material a banag wenno iti panagpennek kadagiti nainlasagan a pagraragsakan. Kinunana nga agtaud ti pudno a kinaragsak iti natakneng a panagbiag. Kinatakneng ti imbilang ni Socrates a naan-anay a naimbag. Tapno maragpat daytoy a kalat, inwaksina dagiti material a pagnam-ayan ken awan kaes-eskanna a gannuat agsipud ta iti panagriknana makasinga dagitoy kenkuana. Intandudona ti kinatimbeng ken panangpaidam iti bagi. Simple ken namedmed ti panagbiagna.

Nakaparnuay ni Socrates iti pamay-an ti panangisuro a maaw-awagan “Socratic method.” Nupay ugali idi ti kaaduan a pilosopo ti mangidatag iti maysa a kapanunotan sada mangted kadagiti mangsuporta nga argumento, ti kasunganina ti inaramid ni Socrates. Denggenna ti teoria dagiti dadduma a pilosopo sa mangbirok iti pamilawanna kadagiti kapanunotanda. Iparegta ti kastoy a pamay-an ti panangbabalaw ken panangumsi kadagiti sabsabali.

Maysa kadagiti pasurot ni Socrates ti pilosopo nga agnagan Antisthenes (agarup 445-365 K.K.P.). Binalbaliwanna ken dagiti dadduma pay ti kangrunaan a sursuro ni Socrates babaen ti panangikunada a ti kinatakneng ti kakaisuna a naimbag. Para kadakuada, ti panagragragsak ket saan laeng a basta pakasingaan no di ket dakes. Gapu ta nalabes ti panangbusorda iti kagimongan, napalalo ti panangumsida kadagiti padada a tattao. Naawaganda a Cynic. Mabalin a naggapu ti nagan a Cynic iti Griego a sao (ky·ni·kosʹ) a mangiladawan iti naalidunget ken napalangguad a kababalinda. “Kasla aso” ti kayatna a sawen.a

Ti Epektona iti Panagbiagda

Nupay mabalin a naibilang a nasayaat dagiti elemento ti pilosopia dagiti Cynic kas ti panangbusor iti materialismo ken panangpennek iti bagi, simmobra dagiti kapanunotan dagiti Cynic. Nabatad daytoy iti biag ti kalatakan a Cynic​—ti pilosopo a ni Diogenes.

Nayanak ni Diogenes idi 412 K.K.P. idiay Sinope, maysa a siudad iti asideg ti Nangisit a Baybay. Immakarda iti amana idiay Atenas, a nakaammuanna iti sursuro dagiti Cynic. Nagbalin ni Diogenes nga adalan ni Antisthenes ket naigamer iti pilosopia dagiti Cynic. Simple ti panagbiag ni Socrates, idinto ta nainget unay ti panagbiag ni Antisthenes. Nupay kasta, maysa nga asetiko ni Diogenes. Tapno agminar ti panangiwaksina kadagiti material a pagnam-ayan, nagdinamag a nagnaed iti apagbiit ni Diogenes iti maysa a tangke!

Iti panangbirokna iti naan-anay a naimbag, naikuna a sinursor ni Diogenes ti Atenas a nakaawit iti nagangtan a pagsilawan nupay nakalawlawag ti aldaw bayat nga agsapsapul iti natakneng a tao! Nangatrakar ti kasta a tignay ket kasta ti wagas ti panangisuro ni Diogenes ken ti dadduma pay a Cynic. Naikuna a dinamag naminsan ni Alejandro a Dakkel no ania ti tarigagayan unay ni Diogenes. Naipadamag a kinuna ni Diogenes a kayatna laeng nga aglisi koma ni Alejandro tapno dina malingdan ti silnag ti init!

Nagpalpalimos da Diogenes ken ti dadduma pay a Cynic. Dida kayat ti makilangen kadagiti tattao, ken dida inkankano dagiti rebbengenda kas umili. Nalabit gapu ta naimpluensiaanda iti panagrasrason ni Socrates, awan a pulos ti panagraemda kadagiti sabsabali. Nagdinamag ni Diogenes gapu iti nasakit a pananginsultona. “Kasla aso” ti nayawag kadagiti Cynic, ngem nabirngasan ni Diogenes a mismo kas Ti Aso. Natay idi agarup 320 K.K.P. idi agtawen iti 90. Iti rabaw ti tanemna, naipatakder ti marmol a monumento nga addaan iti ladawan a sinan-aso.

Adda dagiti paset ti pilosopia dagiti Cynic nga inawat ti dadduma pay a grupo dagiti pilosopo. Ngem dimteng ti panawen a nadadael ti reputasion ti grupo dagiti Cynic gapu kadagiti naisabsabali a kababalin a nainaig ken ni Diogenes ken dagiti simmarsaruno a pasurot. Idi agangay, napukawen a namimpinsan.

Dagiti Cynic iti Kaaldawantayo​—Rumbeng Aya a Tuladenyo Dagiti Kababalinda?

Sigun iti The Oxford English Dictionary, ti cynic iti agdama a panawen ket “maysa a tao nga agduyos nga agreklamo wenno mangbabalaw. . . . Pagduaduaanna ti kinapudno wenno kinaimbag dagiti motibo ken tignay ti tao, ken agannayas a mangyebkas iti daytoy babaen ti pananguyaw ken pananginsulto; nauyaw a manangbabalaw.” Maiparparangarang dagitoy a kababalin iti lubong nga adda iti aglawlawtayo, ngem siempre, saan a mayannurot dagitoy iti Nakristianuan a personalidad. Usigenyo dagiti sumaganad a sursuro ken prinsipio ti Biblia.

“Ni Jehova sikakaasi ken siaayat, namayamay nga agpungtot, ket aglaplapusanan iti kinamanagayat. Saanto a kankanayon a mangbabalaw; ket dinanto met ing-ingpen a kanayon ti pungtotna.” (Salmo 103:8, 9) Naibilin kadagiti Kristiano nga “agbalin[da] a tumutulad iti Dios.” (Efeso 5:1) No kayat ti Mannakabalin-amin a Dios nga ipakita ti asi ken aglaplapusanan a kinamanagayatna imbes nga “agannayas nga agreklamo wenno mangbabalaw,” rumbeng laeng a kasta met koma ti aramiden dagiti Kristiano.

Kas eksakto a ladawan ni Jehova, ‘nangibati [ni Jesu-Kristo] kadatayo iti pagwadan tapno surotenyo a sisisinged dagiti addangna.’ (1 Pedro 2:21; Hebreo 1:3) Adda dagiti tiempo nga imbutaktak ni Jesus dagiti narelihiosuan a kinaulbod ken pinaneknekanna dagiti dakes nga aramid ti lubong. (Juan 7:7) Nupay kasta, pinadayawanna dagiti napudno a tattao. Kas pagarigan, kinunana maipapan ken Natanael: “Kitaenyo, sigurado a maysa nga Israelita, a kenkuana awan ti allilaw.” (Juan 1:47) No agaramid idi ni Jesus iti milagro, iturongna ti atension iti pammati ti tao a nakaaramidan ti milagro. (Mateo 9:22) Ket idi impagarup dagiti dadduma a nalabes ti sagut ti maysa a babai kas ebkas ti panangipategna, saan nga inumsi ni Jesus ti motibo ti babai no di ket kinunana: “Sadinoman a daytoy naimbag a damag maikaskasaba iti isuamin a lubong, ti inaramid daytoy a babai maisaritanto met kas pakalaglagipan kenkuana.” (Mateo 26:6-13) Maysa ni Jesus a managtalek a gayyem ken nadungngo a kadua dagiti pasurotna, nga “inayatna ida agingga iti panungpalan.”​—Juan 13:1.

Yantangay perpekto ni Jesus, nalaka la koma a babalawenna dagiti imperpekto a tattao. Ngem imbes nga agduadua ken mangbabalaw, binang-aranna dagiti tattao.​—Mateo 11:29, 30.

“[Ti ayat] patienna ti isuamin a bambanag.” (1 Corinto 13:7) Direkta a maisupadi dagita a balikas iti kababalin ti tao a manangumsi, a pagduaduaanna ti motibo ken tignay dagiti sabsabali. Siempre, napno ti lubong kadagiti tattao a dakes ti motiboda; nasken ngarud ti panagannad. (Proverbio 14:15) Nupay kasta, madadaan ti ayat a mamati agsipud ta managtalek, saan nga agduadua nga awan gapgapuna.

Ay-ayaten ken talken ni Jehova dagiti adipenna. Isu ti ad-adda a makaammo kadagiti limitasionda. Nupay kasta, pulos a di pagduaduaan ni Jehova dagiti tattaona, ken dina namnamaen kadakuada ti dida kabaelan nga aramiden. (Salmo 103:13, 14) Maysa pay, ti naimbag ti kitkitaen ti Dios kadagiti tattao, ket gapu ta agtalek, ipaayanna kadagiti pribilehio ken autoridad dagiti nasungdo, nupay imperpekto nga adipenna.​—1 Ar-ari 14:13; Salmo 82:6.

“Siak, ni Jehova, sukisokek ti isip, suotek ti puso, tapno itedko met laeng iti tunggal tao ti kas mainugot kadagiti dalanna, ti kas mayalubog iti bunga dagiti gapuananna.” (Jeremias 17:10) Mabasa ni Jehova ti pudno a linaon ti puso ti tao. Ditay kabaelan dayta. Gapuna, nasken nga agannadtayo a ditay pagduaduaan ti motibo dagiti sabsabali.

No palubosantayo ti kinamanaguyaw nga agramut kadatayo ken kalpasanna mangituray iti panunottayo, mabalin a mangibunga dayta iti panagsisina iti nagbabaetantayo nga agkakapammatian. Kiburenna ti talna ti kongregasion Kristiano. No kasta, tuladentay koma ti ulidan ni Jesus, a realistiko ngem positibo ti pannakilangenna kadagiti adalanna. Nagbalin a mapagtalkan a gayyemda.​—Juan 15:11-15.

“Kas iti kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, isu met laeng ti aramidenyo kadakuada.” (Lucas 6:31) Adu dagiti pamay-an a mayaplikar daytoy a balakad ni Jesu-Kristo. Kas pagarigan, kayattay amin a naayat ken nadayaw koma ti pannakisarita kadatayo dagiti dadduma. No kasta, naayat ken nadayaw koma ti pannakisaotayo kadakuada. Uray idi siiinget nga imbutaktak ni Jesus dagiti di umiso a sursuro dagiti panguluen ti relihion, pulos a dina ida inuyaw.​—Mateo 23:13-36.

No Kasano a Parmeken ti Kinamanaguyaw

No adda dagiti nakaupayantayo, nalaka laeng nga agbalintayo a nauyaw. Maparmektayo daytoy a pagannayasan no bigbigentayo nga agtalek ni Jehova kadagiti imperpekto a tattao. Matulongannatay daytoy a mangawat kadagiti dadduma pay nga agdaydayaw iti Dios uray pay no aniada​—imperpekto a tattao a mangikagkagumaan nga agaramid iti umiso.

Gapu kadagiti nasaem a kapadasan, dagiti dadduma mabalin a pagduaduaanda dagiti sabsabali. Pudno, di nainsiriban nga agtalektayo a naan-anay kadagiti imperpekto a tattao. (Salmo 146:3, 4) Ngem iti kongregasion Kristiano, adu ti pudpudno a mayat nga agbalin a gubuayan ti pammaregta. Panunotenyo laengen dagiti rinibu a kakasla inna, amma, kakabsat, ken annak kadagiti naawanan iti bukodda a pamilia. (Marcos 10:30) Panunotenyo no kasano kaadu dagidiay napaneknekan a pudno a gagayyem kadagiti tiempo ti rigat.b​—Proverbio 18:24.

Saan a ti kinamanaguyaw no di ket ti nainkabsatan nga ayat ti pakailasinan kadagiti pasurot ni Jesus, ta kinunana: “Babaen iti daytoy maammuanto ti isuamin a dakayo dagiti adalak, no addaankayo iti ayat iti maysa ken maysa.” (Juan 13:35) Gapuna, iparangarangtayo koma ti ayat, ket dagiti nasayaat a galad ti kitaentayo kadagiti padatayo a Kristiano. Ti panangaramid iti kasta tulongannatayo a di mangtulad kadagiti kababalin ti Cynic.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 21]

Ti kalatakan a Cynic, ni Diogenes

[Credit Line]

Manipud iti libro a Great Men and Famous Women