Origen—Kasano a ti Sursurona Inapektaranna ti Simbaan?
“Ti katan-okan a panguluen ti Simbaan kalpasan dagiti Apostol.” Kasta ti panangitan-ok ni Jerome, a nangipatarus iti Biblia a Latin Vulgate, iti teologo idi maikatlo a siglo a ni Origen. Ngem adda dagiti saan a nangidayaw ken Origen. Adda dagiti nangibilang kenkuana kas dakes a ramut ti kinaerehe. Sigun iti maysa a mannurat idi maika-17 a siglo, kastoy ti kinuna dagiti kritiko ni Origen: “Ti pakabuklan ti doktrinana ket minamaag ken makadadael, kasla makapapatay a gita ti Uleg, nga impugsona iti lubong.” Kinapudnona, pormal a naideklara a maysa nga erehe ni Origen kalpasan ti nasurok nga uppat a siglo manipud ipapatayna.
APAY nga addada nangitan-ok ken nanggura ken Origen? Kasano a naimpluensiaanna ti pannakabukel dagiti doktrina ti simbaan?
Naregta a Manangitandudo iti Simbaan
Agarup 185 K.P. idi nayanak ni Origen iti siudad ti Alexandria sadi Egipto. Naan-anay a nasursuruan iti Griego a literatura, ngem pinilit ti amana a ni Leonides a reggetanna met nga adalen dagiti Kasuratan. Idi agtawen ni Origen iti 17, nangipaulog ti emperador ti Roma iti bilin a nangikeddeng a maibilang a krimen ti panangbaliw iti relihion. Naibalud ti ama ni Origen agsipud ta nagbalin a Kristiano. Gapu iti nalaus a pinget ni agkabannuag nga Origen, determinado a makipagsagaba ken amana iti pagbaludan ken agbalin a martir. Idi naammuan daytoy ti inana, inlemmengna dagiti kawes ni Origen tapno saan a makapanaw iti pagtaenganda. Iti suratna, impakpakaasi ni Origen iti amana: “Aluadam a di agbalbaliw ti pangngeddengmo gapu kadakami.” Nagtalinaed a natibker ni Leonides, isu a napapatay, ket nakaay-ay-ay ti kasasaad ti naulilana a pamilia. Ngem umdas idin ti adal ni Origen a nangisuro iti Griego a literatura tapno masuportaranna ti inana ken dagiti innem nga adingna a lallaki.
Panggep ti emperador a lapdan ti panagsaknap ti Kristianidad. Puntiria ti bilinna dagiti estudiante ken mannursuro, isu a pimmanaw idiay Alexandria dagiti amin a Kristiano nga instruktor ti relihion. Idi nagpatulong ken agkabannuag nga Origen dagiti saan a Kristiano a mayat nga agsursuro iti Kasuratan, imbilangna dayta kas annongen a naggapu iti Dios. Adu kadagiti estudiantena ti napapatay kas martir, ti dadduma ket sakbay pay a makaturpos iti panagadalda. Nupay napalalo ti pannakaisebba ti biagna, sipapanayag a pinaregta ni Origen dagiti estudiantena, addada man iti saklang ti pangukoman, iti pagbaludan, wenno sakbay la unay a mapapatayda. Insalaysay ni Eusebius, maysa a historiador idi maikapat a siglo, a “buyogen ti napalalo a kinatured, pinadayawan ida [ni Origen] iti maysa nga agek” sakbay la unay a mapapatayda.
Adu a di Kristiano ti gimmura ken Origen, a pinabasolda iti pannakakumberte ken pannakapapatay dagiti gagayyemda. Masansan a gistay saan a nakalapsut iti panagderraaw ken naranggas nga ipapatay. Saan a namingga a nangisuro ni Origen nupay napilitan nga agakar-akar iti nadumaduma a lugar tapno makalibas kadagiti mangtiltiliw kenkuana. Rinaem ni Demetrius, ti obispo idiay Alexandria, ti kasta a kinatured ken dedikasion. Isu a nupay agtawen la idi ni Origen iti 18, dinutokan ni Demetrius nga agbalin a panguluen iti pagadalan iti relihion idiay Alexandria.
Idi agangay, nagbalin ni Origen a nalatak nga eskolar ken nalaing a mannurat. Addada nagkuna nga 6,000 a libro ti insuratna, nupay mabalin a nalabes daytoy. Nagdinamag unay gapu iti inaramidna a Hexapla, ti nakadakdakkel, 50-tomo nga edision ti Hebreo a Kasuratan. Biningay ni Origen ti Hexapla iti innem nga agpapada a benneg a naglaon iti: (1) Hebreo ken Aramaico a teksto, (2) Griego a transliterasion dayta a teksto, (3) Griego a bersion ni Aquila, (4) Griego a bersion ni Symmachus, (5) Griego a Septuagint, a rinebisar ni Origen tapno ad-adda a mayataday iti Hebreo a teksto, ken (6) Griego a bersion ni Theodotion. “Gapu iti daytoy a kombinasion dagiti teksto,” insurat ti eskolar iti Biblia a ni John Hort, “ninamnama ni Origen a mailawlawagna ti kaipapanan ti adu a sasao a pakatikawan wenno pakaallilawan ti maysa a Griego nga agbasbasa laeng iti Septuagint.”
‘Panaglabes iti Bambanag a Naisurat’
Nupay kasta, ti nakiro a kasasaad ti relihion idi maikatlo a siglo ket dakkel ti epektona iti wagas ti panangisuro ni Origen kadagiti Kasuratan. Kaipaspasdek pay la idi ti Kakristianuan ngem natulawanen dayta kadagiti di nainkasuratan a sursuro, ken agsisimparat ti doktrina nga insursuro dagiti nasinasina nga iglesia a mangbukel iti Kakristianuan.
Pinati ni Origen ti dadduma kadagitoy di nainkasuratan a doktrina, nga inawaganna a pannursuro dagiti apostol. Ngem impatona nga adda wayana a mangusig iti dadduma pay a salsaludsod. Adu idi kadagiti estudiantena ti makiramraman iti pilosopikal a panagsusuppiat. Tapno matulonganna ida, inadal a naimbag ni Origen ti nadumaduma a klase ti pilosopia a mangsuksukog iti naganus a pampanunot dagiti estudiantena. Pinanggepna ti mangipaay iti makapnek a sungbat kadagiti pilosopikal a salsaludsod dagiti estudiantena.
Iti panangikagumaanna a pagtunosen ti Biblia ken pilosopia, nagtaklin ni Origen iti simboliko a panangipatarus iti Kasuratan. Impapanna a nupay saan a nasken ti literal a panangipaawat, kanayon nga adda naespirituan a kaipapanan ti Kasuratan. Sigun iti maysa nga eskolar, daytoy ti nangtignay ken Origen a mangipakat iti “pamay-an a mangiserrek iti Biblia iti aniaman a di nainkasuratan nga ideya a maitunos iti bukodna a teolohikal a sistema, bayat nga agpabpabigbig (ken awan duadua a sipapasnek nga imbilangna ti bagina) kas naisalsalumina a napasnek ken matalek nga agipatpatarus iti linaon ti Biblia.”
Ipanayag ti surat ni Origen iti maysa kadagiti estudiantena ti panagpampanunotna. Inlawlawag ni Origen a balitok dagiti Egipcio ti inaramid dagiti Israelita nga alikamen agpaay iti templo ni Jehova. Inaramatna daytoy a pangyaspingan tapno maikalintegan ti panangusarna iti Griego a pilosopia a mangisuro iti Kristianidad. Insuratna: “Anian a nakatulong unay kadagiti annak ti Israel dagiti banag a naggapu iti Egipto, a di umiso ti panangaramat dagiti Egipcio, ngem inaramat dagiti Hebreo iti panagserbida iti Dios, gapu iti panangidalan ti sirib a nagtaud iti Dios.” Iti kasta, pinaregta ni Origen ti estudiantena nga “agadaw iti pilosopia dagiti Griego iti mabalinna nga adalen wenno isagana agpaay iti Kristianidad.”
Daytoy di nakedngan a panangipatarus iti Biblia linibegna ti nakaidumaan ti Nakristianuan a doktrina iti Griego a pilosopia. Kas pagarigan, iti librona a napauluan On First Principles, dineskribir ni Origen ni Jesus kas ‘ti bugbugtong nga Anak, a nayanak, ngem awan aniaman a nangrugianna.’ Sana innayon: ‘Ti kaputotanna ket agnanayon ken awan inggana. Saan a nagbalin nga Anak babaen ti panangawatna iti anges ti biag wenno babaen ti aniaman a pammarang a tignay, no di ket babaen ti mismo a kasasaad ti Dios.’
Saan a Biblia ti nagadawan ni Origen iti daytoy a kapanunotan, yantangay isursuro ti Kasuratan a ti bugbugtong nga Anak ni Jehova “ti inauna iti isuamin a parsua” ken “ti pangrugian ti panamarsua ti Dios.” (Colosas 1:15; Apocalipsis 3:14) Sigun iti historiador iti relihion a ni Augustus Neander, nabukel ni Origen ti kapanunotan nga “agnanayon a pannakapaadda” gapu iti “panagadal[na] iti pilosopia iti Platoniko nga eskuelaan.” No kasta, sinalungasing ni Origen daytoy napateg a Nainkasuratan a prinsipio: “Dikay lumbes iti bambanag a naisurat.”—1 Corinto 4:6.
Nakondenar kas Maysa nga Erehe
Iti las-ud ti sumagmamano a tawen manipud idi inrugina ti mangisuro, naikkat a padi ni Origen babaen ti Sinodo ti Alexandria. Mabalin a maipuon daytoy iti apal ni Obispo Demetrius iti panaglatak ni Origen. Immakar ni Origen idiay Palestina, a sadiay nagtultuloy a mararaem kas napudno a manangidepensa iti Nakristianuan a doktrina ken nagtalinaed a padi. Kinapudnona, idi rimsua ti “kinaerehe” iti Daya, nakiddaw a tumulong a mangkombinsir kadagiti naiwawa nga obispo nga agsubli iti nakaisigudanda a relihion. Napalalo ti pannakaibabain ni Origen kalpasan ti ipapatayna idi 254 K.P. Ania ti gapuna?
Kalpasan a nagbalin a prominente a relihion ti sinsinan a Kristianidad, ad-adda a limmibeg ti naipasdek a sursuro nga inanamongan ti simbaan. Gapuna, saan nga inanamongan dagiti naud-udi a teologo ti kaaduan a pattapatta ken no dadduma di umiso a kapanunotan ni Origen. Nangpataud ngarud dagiti sursurona iti nakaro a panagsusuppiat iti uneg ti simbaan. Tapno marisut dagitoy a panagsusubang ken mataginayon ti panagkaykaysa, pormal a kinedngan ti simbaan ni Origen kas maysa nga erehe.
Saan la a ni Origen ti mapabasol. Kinapudnona, impakpakauna ti Biblia ti sapasap nga itatallikud iti nadalus a sursuro ni Kristo. Nagsaknap daytoy nga apostasia idi agngudo ti umuna a siglo, idi natayen dagiti apostol ni Jesus. (2 Tesalonica 2:6, 7) Kamaudiananna, adda dagiti agkunkuna a Kristiano a nagpabigbig kas “ortodokso,” nga imbilangda nga “erehes” dagiti amin a sabsabali a grupo. Ngem kinapudnona, kasta unay ti isisiasi ti Kakristianuan iti pudno a Kristianidad.
“Barengbareng Pannakaawagna a ‘Pannakaammo’”
Nupay adu ti pattapatta ni Origen, adda met ti naaramidanna a naimbag. Kas pagarigan, tinaginayon ti Hexapla ti nagan ti Dios iti orihinal nga uppat a letra a pormana iti Hebreo, a maawagan Tetragrammaton. Napateg a pammaneknek daytoy nga ammo ken inusar dagiti nagkauna a Kristiano ti personal a nagan ti Dios, a Jehova. Kaskasdi, imballaag naminsan ti patriarka ti simbaan idi maikalima a siglo a managan Theophilus: “Dagiti gapuanan ni Origen mayarigda iti karuotan a nagtubuan ti tunggal kita ti sabong. No makasarakak sadiay iti napintas a sabong, purosek; ngem no adda agparang a kasla nakasisiit liklikak di la ket ta masiitanak.”
Gapu ta nagtipon ti sursuro ti Biblia ken ti Griego a pilosopia iti teolohia ni Origen, natulawan dayta iti biddut ket dakes ti imbungana iti Kakristianuan. Kas pagarigan, nupay nailaksid idi agangay ti kaaduan kadagiti parbo a pattapatta ni Origen, dagiti kapanunotanna maipapan iti “agnanayon a pannakapaadda” ni Kristo ket nakatulong iti pannakaipasdek ti di naibatay iti Biblia a doktrina a Trinidad. Kuna ti libro a The Church of the First Three Centuries: “Ti pannakaallukoy iti pilosopia [a binukel ni Origen] ket saan a napukaw a dagus.” Ania ti resultana? “Natulawan ti nasin-aw a Nakristianuan a pammati, ket nagraira ti biddut iti uneg ti Simbaan.”
Mabalin koma nga impangag ni Origen ti balakad ni apostol Pablo ken saan a nakinamin iti daytoy nga apostasia babaen ti ‘iyaadayona kadagiti ubbaw a panagsasao a sumalungasing iti nasantuan ken kadagiti di panagtutunos ti barengbareng pannakaawagna a “pannakaammo.”’ Imbes a kasta, “simiasi [ni Origen] iti pammati” babaen ti panangibatayna iti adu unay a sursurona iti kasta a “pannakaammo.”—1 Timoteo 6:20, 21; Colosas 2:8.
[Ladawan iti panid 31]
Impakita ti “Hexapla” ni Origen a nausar ti nagan ti Dios iti Kristiano a Griego a Kasuratan
[Credit Line]
Naipablaak iti pammalubos ti Syndics of Cambridge University Library, T-S 12.182
[Picture Credit Line iti panid 29]
Culver Pictures