Nagsaknap ti Sao ni Jehova iti “Daga ti Agila”

“TI Daga ti Agila.” Dayta ti awag dagiti Albaniano iti pagilianda. Daytoy a pagilian a nakasango iti Baybay Adriatiko ket masarakan iti Balkan Peninsula, iti nagtengngaan ti Grecia ken ti dati a Yugoslavia. Nupay adu ti teoria maipapan iti naggapuan dagiti Albaniano, kaaduan a historiador ti umanamong a naggapu dagiti Albaniano ken ti lenguaheda manipud kadagiti nagkauna a taga-Ilirico, nga addaan iti kultura a nangrugi idi 2000 K.K.P., sigun iti The Encyclopædia Britannica.

Ti naikasigudan a pintas ti Albania ket buklen dagiti narangkis a bambantay iti adayo nga amianan ken dagiti nawatiwat, puraw ti daratda a baybay iti abagatan iti Adriatiko. Ngem ti kangrunaan a pintasna ket adda kadagiti tattao. Nabara ken manangsangailida, narayray ken manangyebkasda iti riknada, nalakada a makasursuro ken nabiag ti panangyebkasda kadagiti kapanunotanda.

Isasarungkar ti Maysa a Nalatak a Misionero

Ti makaay-ayo a personalidad dagiti umili ken dagiti nangayed a buya ti awan duadua a nangatrakar iti maysa a naisangsangayan nga agdaldaliasat sinigsiglon ti napalabas. Idi agarup 56 K.P., insurat ti adu ti nadaliasatna a ni apostol Pablo: “Agingga idiay Ilirico naan-anay a naikasabak ti naimbag a damag maipapan iti Kristo.” (Roma 15:19) Ti abagatan nga Ilirico ti agdama a sentro ken amianan nga Albania. Nagsurat ni Pablo manipud Corinto, Grecia, iti abagatan ti Ilirico. Idi kunana a naan-anay a nangasaba “agingga idiay Ilirico,” ipaspasimudaagna nga isu ket nakadanon agingga iti beddeng wenno nakagteng pay ketdi iti dayta a rehion. Aniaman kadagita, nakasabaanna ti pagaammo ita kas abagatan nga Albania. No kasta, makuna a ni Pablo ti kaunaan a nangikasaba iti Pagarian idiay Albania.

Sinigsiglo ti limmabas. Bimmangon ken narpuog ti nagduduma nga Imperio. Agsasabali a ganggannaet a pannakabalin ti nangituray iti daytoy a bassit a lugar iti Europa agingga a nagbalin ti Albania kas independiente nga estado idi 1912. Agarup maysa a dekada kalpasanna, nangngeg manen idiay Albania ti maipapan iti Pagarian ni Jehova.

Makapagagar a Moderno a Panagrugi

Idi dekada 1920, sumagmamano nga Albaniano nga imigrante iti Estados Unidos ti nagsubli idiay Albania tapno iranudda ti naadalda kadagiti International Bible Student, a pagaammo ita kas dagiti Saksi ni Jehova. Karaman kadakuada ni Nasho Idrizi. Adda dagidiay nangipangag. Idi 1924, tapno maaywanan ti umad-adu nga interesado, ti opisina idiay Romania ti nadutokan a mangimaton iti trabaho a panangasaba idiay Albania.

Bayat dagidi a tawtawen idiay Albania, ni Thanas Duli (Athan Doulis) ti maysa kadagiti nakaadal maipapan ken ni Jehova. Malagipna pay: “Idi 1925, adda tallo a naorganisar a kongregasion idiay Albania, agraman dagiti naiputputong a Bible Student ken interesado a tattao iti nagduduma a lugar ti pagilian. Dakkel ti nakaidumaan ti panagayatda iti maysa ken maysa no idilig . . . kadagiti tattao nga adda iti aglawlawda!”a

Narigat ti agbiahe gapu ta saan a nasayaat dagiti kalsada. Ngem dagiti naregta nga agibumbunannag inawatda dayta nga annongen. Kas pagarigan, iti abagatan a kosta ti Vlorë, nabautisaran ni Areti Pina idi 1928, idi agtawen iti 18. Simmang-at ken simmalog kadagiti narangkis a bambantay, nga iggemna ti Biblia tapno mangasaba. Naitimpuyog ni Areti iti maysa a natibker a kongregasion idiay Vlorë idi rugrugi ti dekada 1930.

Idi 1930, ti trabaho a panangasaba idiay Albania ket imatmatonan ti sanga nga opisina idiay Atenas, Grecia. Idi 1932, maysa nga agdaldaliasat a manangaywan manipud Grecia ti simmarungkar idiay Albania tapno paregtaen ken pabilgenna dagiti kakabsat. Nailangitan ti namnama ti kaaduan kadagiti agad-adal iti kinapudno iti daydi a panawen. Gapu ta agdindinamagda kas nadalus ken nalinteg a tattao, mararaemda iti sadinoman. Nabunga ti trabaho dagitoy a matalek a kakabsat. Iti tunggal tawen ti 1935 ken 1936, agarup 6,500 a literatura ti Biblia ti naipaima idiay Albania.

Maysa nga aldaw, iti sentro ti Vlorë, pinatokar ni Nasho Idrizi iti gramophone ti maysa kadagiti palawag ni J. F. Rutherford. Inserra dagiti negosiante ti puestoda ket napanda nagimdeng iti palawag nga impatarus ni Kabsat Idrizi iti lenguahe nga Albaniano. Nabendisionan ti kinaregta dagidi nga immun-una, nagaget a mannursuro iti Biblia. Idi 1940, adda 50 a Saksi idiay Albania.

Ateistiko nga Estado

Idi 1939, sinakup dagiti Italiano a Facista ti pagilian. Nawaswas ti legal a pannakabigbig dagiti Saksi ni Jehova, ket naiparit ti trabahoda a panangasaba. Di nagbayag, dagiti buyot ti Aleman sinakupda ti pagilian. Idi nalpas ti Gubat Sangalubongan II, nagturay ti naimpluensia a lider ti militar, ni Enver Hoxha. Idi 1946, nangabak iti eleksion ti idadauluanna a Partido Komunista, ket isu ti nagbalin a primero ministro. Dagiti tawen a simmaruno ti naawagan kas panawen ti pannakawayawaya, ngem ti kasunganina ti linak-am dagiti adipen ni Jehova.

In-inut nga imminget ti gobierno kadagiti relihion. Sinalimetmetan dagiti Saksi ni Jehova ti neutral a takderda kas Kristiano ket nagkedkedda nga agsoldado ken makiraman iti politika. (Isaias 2:2-4; Juan 5:17-19) Adu ti naibalud, nga awanan iti taraon wenno kadagiti kasapulan iti biag. Iti adu a kaso, dagiti saan a nakabalud a kapammatianda a babbai ti naglaba ken nagluto para kadakuada.

Natured iti Laksid ti Pannakaidadanes

Idi rugrugi ti dekada 1940, iti purok iti asideg ti Përmet, ti tin-edyer a ni Frosina Xheka naammuanna ti maad-adal da manongna manipud iti Saksi a sapatero nga agnagan Nasho Dori.b Imminget dagiti autoridad kadagiti Saksi ni Jehova, ngem bimmileg ti pammati ni Frosina ket saan a nagustuan dayta dagiti dadakkelna. “Ilemmengda ti sapatosko ken kabilendak no tumabunoak kadagiti Nakristianuan a gimong. Kayatdak nga iyasawa iti maysa a di manamati. Idi nagkedkedak, pinapanawdak iti balaymi. Agtintinnag dagiti niebe iti dayta nga aldaw. Ni Nasho Dori kiniddawna ken ni Kabsat Gole Flloko idiay Gjirokastër a tulongandak. Inyurnosda ti pannakipagnaedko iti pamiliana. Nakabalud iti dua a tawen dagiti manongko gapu iti neutral a takderda. Idi nawayawayaanda, immakarak idiay Vlorë tapno makipagnaed kadakuada.

“Pinilitdak dagiti polis a makiraman kadagiti napolitikaan nga aktibidad. Nagkedkedak. Inarestardak, impandak iti maysa a siled, sadak pinalikmutan. Pinangtaannak ti maysa kadakuada: ‘Ammom kadi no ania ti mabalinmi nga aramiden kenka?’ Simmungbatak: ‘Mabalinyo laeng nga aramiden no ania ti ipalubos ni Jehova.’ Kinunana: ‘Agmauyongkan sa! Pumanawka ditoy!’”

Kasta met laeng ti kinasungdo dagiti kakabsat idiay Albania kabayatan dagidi a tawtawen. Idi 1957, dimmanon iti 75 ti bilang dagiti agibumbunannag iti Pagarian. Idi rugrugi ti dekada 1960, ti hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova inyurnosda ti panagbisita idiay Tiranë ni John Marks, maysa nga Albaniano nga imigrante idiay Estados Unidos, tapno tumulong a mangorganisar iti Nakristianuan a trabaho.c Ngem di nagbayag, naipan kadagiti pagtrabahuan a kampo da Luçi Xheka, Mihal Sveci, Leonidha Pope, ken dadduma pay a kakabsat nga addaan iti akem.

Namnama a Pannakabang-ar

Sakbay ti 1967, amin a relihion ket magurgura idiay Albania. Kalpasanna, naan-anayen a naiparit. Saanen a mabalin a mangidaulo iti narelihiosuan a seremonia dagiti papadi a Katoliko, Orthodox, wenno Muslim. Dagiti simbaan ken moske ket naiserra wenno napagbalin a himnasio, museo, wenno tiendaan. Maipariten ti maaddaan iti Biblia. Saanen a maipalubos ti panangyebkas iti pammati iti Dios.

Dandani imposiblen ti mangasaba ken aggigimong. Inaramid ti tunggal Saksi ti amin a kabaelanda nga agserbi ken ni Jehova, iti laksid ti pannakayadayoda iti maysa ken maysa. Manipud dekada 1960 agingga iti dekada 1980, bimmaba ti bilang dagiti Saksi. Kaskasdi a natibkerda iti naespirituan.

Idi arinunos ti dekada 1980, in-inut a simmayaat ti napolitikaan a kasasaad idiay Albania. Nakirang ti taraon ken kawes. Saan a naragsak dagiti tattao. Idi rugrugi ti dekada 1990, dimmanon idiay Albania dagiti reporma a maitungtungpal iti intero a Makindaya a Europa. Kalpasan ti 45 a tawen ti diktador a rehimen, insubli ti baro a gobierno ti narelihiosuan a wayawaya.

Maibatay iti instruksion ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova, dagiti sanga nga opisina idiay Austria ken Grecia dagus a rinugianda a sapulen dagiti kakabsat nga Albaniano. Dagiti Griego a kakabsat a makaammo iti lenguahe nga Albaniano nangipanda idiay Tiranë ken Berat kadagiti sumagmamano a naipatarus a Biblia. Napalalo ti rag-o dagiti nawarawara a lumugar a kakabsat idi naam-ammoda iti umuna a gundaway dagiti Saksi manipud iti sabali a pagilian.

Dagiti Naregta a Ganggannaet a Payunir Indauluanda ti Trabaho

Idi rugrugi ti 1992, ti Bagi a Manarawidwid inyurnosna ti pannakayakar idiay Albania ti misionero nga agassawa nga Albaniano a da Michael ken Linda DiGregorio. Binirokda dagiti matalek a nataengan a kakabsat, nga inummongda manen ida kas paset ti internasional a naespirituan a pamilia. Maysa a grupo a buklen ti 16 a nagaget nga Italiano nga special pioneer, wenno amin-tiempo nga ebanghelisador, ti simmangpet idi Nobiembre, agraman ti uppat a Griego a payunir. Tapno masursuroda ti pagsasao iti dayta a lugar, nayurnos ti maysa a panagadal iti lenguahe.

Narigat ti biag para kadagitoy a ganggannaet a payunir. Adda panawen nga awan ti koriente. Nalamiis ken naagneb no panawen ti lam-ek. Mano nga oras a nakatakder dagiti tattao a nakalinia tapno mangala iti rasion a taraon ken dadduma a kasapulan iti biag. Ngem ti kadakkelan a parikut dagiti kakabsat ket no kasanoda a makabirok kadagiti patakder a makalaon iti nagadu nga interesado a nangipangag iti kinapudno!

Dagiti payunir a marigatan nga agsao iti Albaniano nabigbigda a saan a masapul a nalaingda iti maysa a lenguahe. Maysa nga aduan kapadasan iti panangisuro iti Biblia ti nagkuna kadakuada: “Saan a masapul a naan-anay nga ammoyo ti agsao iti maysa a lenguahe tapno mayebkasyo ti nabara nga isem wenno maapungolyo dagiti kakabsat. Agtignay dagiti Albaniano maibatay iti panagayatyo kadakuada, saan ket a gapu ta nalaingkayo iti lenguaheda. Dikayo madanagan, maawatandakayo.”

Kalpasan dayta nga umuna a panagadal iti lenguahe, rinugian dagiti payunir ti nangasaba idiay Berat, Durres, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, ken Vlorë. Di nagbayag, kasla uong a nagtubo dagiti kongregasion kadagita a siudad. Agnanaed pay laeng idiay Vlorë ni Areti Pina, nga agtawenen iti nasurok a 80 ken kimmapuyen ti salun-atna. Dua nga special pioneer ti naibaon sadiay tapno mangasaba a kadua ni Areti. Nagsiddaaw dagiti tattao ta makapagsao iti Albaniano dagiti ganggannaet: “Dagiti misionero iti dadduma a relihion suruandakami nga agsao iti Ingles wenno Italiano no kayatmi nga adda maadalmi. Nalabit a talaga nga ay-ayatendakami ken adda napateg nga ibagayo, ta nagadalkayo pay iti pagsasao nga Albaniano!” Simamatalek a nairingpas ni Areti ti naindagaan a kursona idi Enero 1994, nga aktibo a nangasaba agingga iti maudi a bulan ti biagna. Nabendisionan ti kinaregta nga imparangarangna ken dagiti payunir. Naibangon manen ti kongregasion idiay Vlorë idi 1995. Iti agdama, adda tallo a narang-ay a kongregasion nga okupado a mangaskasaba iti dayta a sangladan.

Iti intero a pagilian, mabisbisin dagiti tattao iti naespirituan a taraon ken dumngegda met kadagiti nadumaduma a relihion. Sigagagar nga awatenda ti aniaman ken amin a naibatay iti Biblia a literatura nga itukon kadakuada dagiti Saksi. Adu nga agtutubo ti nangrugi a nagadal ken napartak a rimmang-ay.

Nasurok a 90 a kongregasion ken grupo ti agtultuloy a ‘mapatpatibker iti pammati ken umad-adu iti bilang iti inaldaw-aldaw’ iti intero a pagilian. (Aramid 16:5) Adu pay ti trabahuen dagiti 3,513 a Saksi idiay Albania. Idi Marso 2005, adda 10,144 a timmabuno iti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo. Gapu kadagiti narayray a pannakisarita kadagiti manangsangaili nga Albaniano, nairugi ti nasurok nga 6,000 a panagadal iti Biblia. Nalawag a rinibu ti magunggonaan iti nabiit pay a pannakairuar ti Albaniano a Baro a Lubong a Patarus. Talaga a nakagteng ti sao ni Jehova iti “Daga ti Agila,” banag a pakaidayawan ni Jehova.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 20]

NAGSARDENGEN IDIAY KOSOVO DAGITI RINNISIRIS MAIGAPU ITI PULI!

Nagdindinamag ti Kosovo idi arinunos ti dekada 1990, idi a dagiti panagririri maigapu iti teritoria ken rimmamut a pananggura iti puli ket nagbanag iti panaggugubat ken ibaballaet ti dadduma a pagilian.

Bayat ti gubat iti Balkan, adu a Saksi ti nagtalaw kadagiti kabangibang a pagilian. Idi nalpas ti gubat, maysa a bassit a grupo ti nagsubli idiay Kosovo, a nakasagana a mangasaba. Dagiti Albaniano ken Italiano nga special pioneer nagboluntarioda a mapan idiay Kosovo tapno tumulongda iti daytoy a teritoria nga addaan iti 2,350,000 nga umili. Uppat a kongregasion ken innem nga aktibo a grupo, nga agdagup iti agarup 130 nga agibumbunannag, ti agserserbi ken ni Jehova iti daytoy a teritoria.

Naangay idiay Priština ti maysa nga espesial nga asamblea iti primavera ti 2003, ket 252 ti timmabuno. Adda Albaniano, Aleman, Gypsy, Italiano, ken Serbiano. Iti ngudo ti palawag ti bautismo, inyimtuod ti ispiker ti dua a saludsod. Tallo ti timmakder a simmungbat iti “Wen”: maysa nga Albaniano, maysa a Gypsy, ken maysa a Serbiano.

Makapleng ti palakpak dagiti agbuybuya kalpasan a nangngegda ti napigsa a naggigiddan a sungbat a “Va!,” “Da!,” ken “Po!” manipud kadagiti tallo a kandidato ti bautismo. Nagiinnarakupda. Nasarakanda ti sungbat kadagiti rimmamuten a parikut a maigapu iti puli, a mangparparigat iti pagilianda.

[Mapa iti panid 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Baybay Mediteraneo

ITALIA

ALBANIA

GRECIA

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti agtutubo a Saksi tuladenda ti kinaregta dagiti natataengan

[Ladawan iti panid 18]

Simamatalek a nagserbi ni Areti Pina manipud 1928 agingga a natay idi 1994

[Ladawan iti panid 19]

Ti umuna a grupo dagiti ganggannaet a payunir a nagadal iti sabali a lenguahe

[Picture Credit Line iti panid 16]

Agila: © Brian K. Wheeler/VIREO