Ania ti Paraiso nga Inkari ni Jesus iti Daydiay Nadangkes?
TI PARAISO ket napintas a parke, wenno kasla parke a minuyongan. Ti Griego a sao a pa·raʹdei·sos ket namitlo a nausar iti Kristiano a Griego a Kasuratan. (Lucas 23:43; 2 Corinto 12:4; Apocalipsis 2:7) Dagiti Griego a mannurat idi tiempo ni Xenophon (agarup 431-352 K.K.P.) inusarda ti sao (pairidaeza), ket kinuna ni Pollux a nagtaud dayta kadagiti sinurat dagiti Persiano. (Cyropaedia, I, iii, 14; Anabasis, I, ii, 7; Onomasticon, IX, 13) Sigun iti dadduma a leksikograpo, dagita a surat ti nagtaudan ti Hebreo a sao a par·desʹ (parke ti gagangay a kaipapananna). Ngem saan a umiso dayta yantangay ni Solomon (iti maika-11 a siglo K.K.P.) inusarna ti par·desʹ kadagiti suratna, idinto ta dagiti adda ita a Persiano a sursurat napetsaanda laeng iti agarup maikanem a siglo K.K.P. (Eclesiastes 2:5; Kanta ni Solomon 4:13) Ti sabali pay a nakausaran ti par·desʹ ket iti Nehemias 2:8, a nakadakamatan ti kakaykayuan a parke ti Persiano nga ari a ni Artaxerxes Longimanus, idi maikalima a siglo K.K.P.
Nupay kasta, ti tallo a termino (Hebreo a par·desʹ, Persiano a pairidaeza, ken Griego a pa·raʹdei·sos) ket maymaysa ti ipasimudaagda a ladawan: napintas a parke wenno kasla parke a minuyongan. Ti kaunaan a kasta a parke isu daydiay inaramid ni Jehova a Dios idiay Eden. (Genesis 2:8, 9, 15) Iti Hebreo, naawagan dayta iti gan, wenno “minuyongan,” ngem nabatad a kasla parke ti kadakkel ken kasasaadna. Ti Griego a Septuagint mayanatup nga inusarna ti termino a pa·raʹdei·sos mainaig iti dayta a minuyongan. Gapu iti basol, napukaw ni Adan ti kalinteganna nga agbiag iti dayta a paraiso ken ti kalinteganna nga agbiag nga agnanayon, maysa a kalintegan nga inrepresentar ti bunga ti kayo nga insaad ti Dios iti tengnga ti minuyongan. Mabalin a nabangenan ti aglikmut ti minuyongan ti Eden, yantangay ti makindaya laeng a deppaarna ti bambantayan dagiti anghel tapno saan a makastrek dagiti tattao.―Genesis 3:22-24.
Ania ti Paraiso nga inkari ni Jesus iti managdakdakes a natay iti sibayna?
Sigun iti salaysay ni Lucas, ti managdakdakes insakitna ni Jesus ken kiniddawna a lagipen ni Jesus inton ‘makagteng iti pagarianna.’ Simmungbat ni Jesus: “Pudno ibagak kenka ita nga aldaw, Makikaduakanto kaniak idiay Paraiso.” (Lucas 23:39-43) Siempre, ti puntuasion ti pannakaipatarus dagitoy a sasao ket agdepende iti pannakaawat ti managipatarus no ania a talaga ti kayat a sawen ni Jesus, yantangay awan ti naaramat a puntuasion iti orihinal a Griego a teksto. Sa la nangrugi ti puntuasion iti moderno nga estilona idi agarup maikasiam a siglo K.P. Adu a patarus ti nangikabil iti comma sakbay ti sasao nga “ita nga aldaw,” a kasla ket simrek ti managdakdakes iti Paraiso iti dayta met laeng nga aldaw. Nupay kasta, awan ti aniaman a paset ti Kasuratan a mangpatalged iti dayta. Natay uray ni Jesus ken adda iti tanem agingga iti maikatlo nga aldaw ket kalpasanna napagungar kas “umuna a bungbunga” ti panagungar. (Aramid 10:40; 1 Corinto 15:20; Colosas 1:18) Sa la nagpalangit kalpasan ti 40 nga aldaw.―Juan 20:17; Aramid 1:1-3, 9.
No kasta, ti sasao ni Jesus nga “ita nga aldaw” dina ipasimudaag ti tiempo ti kaaddanto ti managdakdakes idiay Paraiso no di ket tuktukoyenna ti tiempo a pannakaisawang dayta a kari ken ti tiempo nga impakita ti managdakdakes nga adda pammatina ken ni Jesus. Iti dayta nga aldaw, ni Jesus ket inlaksid ken kinondenar dagiti kailianna nga agkakangato ti saadda a papanguluen ti relihion ken sinentensiaan ti agturay iti Roma tapno matay. Isu ket nagbalin a puntiria ti pananglais ken panangumsi. No kasta, impakita ti managdakdakes a nasayaat ti ugalina ken naimbag ti panagpuspusona gapu ta di kimmanunong iti bunggoy no di ket inkalinteganna ni Jesus ken inyebkasna ti pammatina iti um-umay a Panagari ni Jesus. Bigbigen ti dadduma a patarus a ti talaga a maipagpaganetget ket ti tiempo a pannakaisawang ti kari imbes a ti tiempo a pannakatungpalna. Kas pagarigan, ti Ingles a patarus da Rotherham ken Lamsa ken ti Aleman a patarus da Reinhardt ken W. Michaelis, agraman ti patarus iti Curetonian Syriac iti maikalima a siglo K.P., impaulogda ti teksto a kas iti panangipatarus ti Baro a Lubong a Patarus, a naadaw ditoy.
No maipapan iti Paraiso a dinakamat ni Jesus, nalawag a naiduma dayta iti nailangitan a Pagarian ni Kristo. Iti nasapsapa a paset dayta nga aldaw, naitukon kadagiti adalan ni Jesus ti namnama a sumrek iti nailangitan a Pagarian gapu iti ‘panagtalinaedda kenkuana bayat dagiti pannakasuotna,’ banag a saan a pulos nga inaramid ti managdakdakes. Isu ket natay iti kayo iti sibay ni Jesus gapu kadagiti krimen nga inaramidna. (Lucas 22:28-30; 23:40, 41) Ti managdakdakes ket nabatad a saan a ‘nayanak manen’ iti danum ken espiritu, nga impakita ni Jesus a makalikaguman sakbay a sumrek ti maysa iti Pagarian ti langlangit. (Juan 3:3-6) Saan met a karaman ti managdakdakes kadagidiay ‘nagballigi’ a dinakamat ni Jesus a makipagturay kenkuana iti nailangitan a tronona ken makiraman iti “umuna a panagungar.”―Apocalipsis 3:11, 12, 21; 12:10, 11; 14:1-4; 20:4-6.
Sigun iti dadduma a reperensia, ipagarupda a tuktukoyen ni Jesus ti maysa a paraiso nga adda iti Hades wenno Sheol, iti maysa a benneg wenno paset dayta a lugar nga agpaay kadagidiay inanamongan ti Dios. Naikuna a dagiti Judio a rabbi iti daydi a tiempo insuroda nga adda kasta a paraiso maipaay kadagidiay natayen ken agur-uray iti panagungar. Maipapan iti sursuro dagiti rabbi, kuna ti Dictionary of the Bible ni Hastings: “Ti pagaammotayo ita a teolohia dagiti rabbi ket naggapu kadagiti nakaad-adu nga aglalaok a kapanunotan mainaig kadagita a sursuro, ken adu kadagita ti saan a matukoy no kaano a nangrugi. . . . Sigun kadagita a reperensia, agparang nga adda dagidiay mamati a ti Paraiso ket masarakan iti daga a mismo, wenno paset ti Sheol, wenno idiay langit imbes a ditoy daga wenno iti uneg ti daga . . . Ngem mapagduaduaan dagita a nagduduma a kapanunotan. Pudno a masarakan dagita iti naud-udi a Judaismo. Agparang nga apag-isu ken detalyado unay ti Judaismo idi Edad Media . . . Ngem di masierto no kasano kabayagen a maan-annurot dagita. Ngem no maipapan iti teolohia ti immun-una a Judaismo . . . agparang a bassit wenno awan pay ketdi ti insurona a kapanunotan maipapan iti makintengnga a Paraiso. Dakamatenna ti Gehinnom maipaay kadagiti nadangkes, ken ti Gan Eden, wenno minuyongan ti Eden, maipaay kadagiti nalinteg. Kasla narigat a patien a limbes kadagitoy a kapanunotan tapno pasingkedanna ti maysa a Paraiso iti Sheol.”―1905, Tomo III, p. 669, 670.
Uray pay no pudno nga insuroda dayta, nagrigat a patien a mangisuro ni Jesus iti kasta a kapanunotan, yantangay kondenarenna dagiti saan a naibatay iti Biblia a narelihiosuan a tradision dagiti Judio a papanguluen ti relihion. (Mateo 15:3-9) Nalabit a ti paraiso a pagaammo ti managdakdakes a Judio a nakasao ni Jesus isu ti naindagaan a Paraiso a nailadawan iti umuna a libro ti Hebreo a Kasuratan, ti Paraiso ti Eden. No kasta, ti kari ni Jesus nainkalintegan nga ipatuldona ti pannakaisubli ti kasta a naindagaan a paraiso. Ti karina iti managdakdakes ket mangipaay ngarud iti natalged a namnama a mapagungar ti kasta a nakillo a tao tapno maaddaan iti gundaway nga agbiag iti dayta a naisubli a Paraiso.―Idiligyo ti Aramid 24:15; Apocalipsis 20:12, 13; 21:1-5; Mateo 6:10.