Ammoyo Kadi?

Siasino dagiti Mago a simmarungkar iti ubing a ni Jesus?

▪ Sigun iti salaysay ti Ebanghelio ni Mateo maipapan iti pannakayanak ni Jesus, dagiti simmarungkar manipud “makindaya a paspaset” a nakakita iti bituen ti maysa a baro nga ari nangtedda kadagiti sagut iti ubing a ni Jesus. Iti Griego a teksto ti Ebanghelio ni Mateo, dagitoy a simmarungkar ket naawagan iti maʹgoi, wenno mago. Ania ti ammotayo maipapan kadakuada?

Yantangay nagbiag idi maikalima a siglo B.C.E., ti Griego a historiador a ni Herodotus ti kaunaan a gubuayan iti mapagpannurayan nga impormasion maipapan kadagiti Mago. Insurat ni Herodotus a dagiti Mago ket papadi a Persiano nga eksperto iti astrolohia, panagipaulog iti tagtagainep, ken panagilabeg. Zoroastrianismo ti relihion ti Persia idi panawen ni Herodotus. Gapuna, posible a dagiti padi a Zoroastriano ti tinukoyna a Mago. Kuna ti The International Standard Bible Encyclopedia: “Adda karkarna a pannakaammo ken abilidad ti mágos idi panawen dagiti Griego ken agsalamangka pay no dadduma.”

Adu a nagkauna a “Kristiano” a komentarista, kas kada Justin Martyr, Origen, ken Tertullian, dineskribirda dagiti Mago a simmarungkar ken Jesus kas astrologo. Kas pagarigan, insurat ni Tertullian iti librona nga On Idolatry: “Ammotayo nga agkanaig ti salamangka ken astrolohia. Dagiti manangipaulog iti kaipapanan dagiti bituen isuda ngarud ti kaunaan . . . a nangted Kenkuana [ni Jesus] iti ‘sagsagut.’” Maitunos itoy a pannakaawat, adu a bersion ti Biblia ti nangipatarus iti sao a maʹgoi kas “dagiti astrologo.”​—Mateo 2:1.

Apay a kinuna ni Mateo a sasao ni Jeremias ti nailanad iti libro ni Zacarias?

▪ Naibasar dayta iti komento ti mannurat iti Ebanghelio a masarakan iti Mateo 27:9, 10. Maipapan dayta iti kuarta a naited ken Judas Iscariote tapno liputanna ni Jesus. Kastoy ti mabasa: “Iti kasta ti naisao babaen ken Jeremias a mammadto natungpal, a kunkunana: ‘Ket innalada ti tallopulo a kapisi a pirak, ti gatad iti tao a nagatadan, . . . ket intedda ida a maipaay ti talon ti agdamdamili.’” Ni Zacarias ti gubuayan ti padto maipapan iti 30 a kapisi ti pirak, saan a ni Jeremias.​—Zacarias 11:12, 13.

No dadduma, ti libro a Jeremias, imbes nga Isaias, ti umuna iti koleksion dagiti libro a naawagan “dagiti Mammadto.” (Mateo 22:40) Gapuna, idi dinakamat ni Mateo ti “Jeremias,” tuktukoyenna ti maysa a sibubukel a benneg ti Kasuratan a naawagan iti nagan ti umuna a libro a linaonna. Daytoy a benneg ramanenna ti Zacarias.

Iti umasping a pamay-an, dinakamat ni Jesus kas “dagiti Salmo” ti sumagmamano a libro ti Biblia a pagaammo met kas Sursurat. Idi ngarud kinunana a masapul a matungpal ti amin a bambanag a naisurat maipapan kenkuana iti “linteg ni Moises ken kadagiti Mammadto ken kadagiti Salmo,” tuktukoyenna dagiti padto a linaon ti intero a Hebreo a Kasuratan.​—Lucas 24:44.