Ti Dios ket “Managaramid iti Naindaklan a Bambanag” No Kasano a Naammuak Dayta

Kas insalaysay ni Maurice Raj

Timmalaw ti pamiliak ken ti dadduma pay nga imigrante tapno lisianmi ti maysa kadagiti karungsotan a panangraut bayat ti Gubat Sangalubongan II. Adu nga aldaw a nagnagnakami kadagiti nasamek a kabakiran iti Burma, sa umyankami iti sirok dagiti kayo bayat iti rabii. Agtawenak laeng idi iti siam. Naigalut iti bukotko ti amin a gargaretko. Ngem pangrugian pay laeng daytoy.

TAWEN 1942 idi. Madaman ti sangalubongan a gubat, ket taltalawanmi ti rumaraut a buyot dagiti Hapones. Kasangsangpetda a rimmaut iti Burma, a Myanmar itan, ket ginamgamdan dagiti rehion ti langis iti Yenangyaung. Sakbay a makadanonkami iti beddeng ti India, naabutandakami dagiti soldado a Hapones ket pinilitdakami nga agsubli.

Idi ubingak, nagnaedkami idiay Yenangyaung. Sadiay nga agtartrabaho ni Tatang iti Burmah Oil Company. Kalpasan ti panangsakup ti Japan iti Burma, dagiti rehion ti langis iti Yenangyaung ti nagbalin a puntiria ti nakaro a panagbomba dagiti eroplano ti Britania. Naminsan, tallo nga aldaw nga addakami iti trinsera bayat ti panagbettak dagiti bomba iti aglawlawmi. Kalpasanna, naglugankami iti bilog sa napankami idiay Sale, maysa a bassit nga ili iti karayan ti Ayeyarwady, wenno Irrawaddy. Agyamankami ta sibibiagkami, ket nagyankami sadiay agingga a nalpas ti gubat.

Trahedia a Nangiturong iti Kinapudno

Naipasngay ti adingko a lalaki idi 1945, ti tawen a panagpatingga ti Gubat Sangalubongan II. Maragsakan ni Tatang a maaddaan iti anak bayat ti kinalakaynan. Ngem di nagbayag dayta a ragsakna. Kalpasan ti tallo a bulan, natay ti adingko. Di nagbayag, natay met ni Tatang gapu iti ladingitna.

Kinuna dagiti gagayyemko a mayat a mangliwliwa kaniak nga innala ti Dios idiay langit da Tatang ken adingko. Mailiwak unay kadakuada! Makimismisa ti pamiliami iti simbaan a Katoliko, a sadiay a nasursurok ti sumagmamano a narelihiosuan a doktrina. Naisuro kaniak a mapan a dagus idiay langit dagiti padi ken madre no matayda, idinto ta ti dadduma a tattao mapanda pay idiay purgatorio, maysa a lugar ti temporario a pannakatutuok tapno madalusan dagiti basolda. Gapu ta kayatko ti makikadua kada Tatang ken adingko, pinampanunotko ti agadal iti seminario a Katoliko idiay Maymyo, a maawagan itan ti Pyin Oo Lwin, nga agarup 210 a kilometro (130 mi) manipud iti pagnanaedanmi.

Tapno makastrekak iti seminario, masapul a nangato ti adalko, ngem dua laeng a tawen a nakapageskuelaak gapu iti kasasaadmi kas imigrante. Kalpasanna, nagserran ti amin nga eskuelaan bayat ti gubat. Nupay naglukat manen dagiti eskuelaan, diak makapagadal ta narigat ti pinansial a kasasaad ti pamiliami. Saan laengen a siak ken ti dua a kabsatko ti aywan ni Nanang no di ket ti tallo pay nga annak ti natay a kabsatna. Saannakamin a mapagadal ni Nanang.

Nagtrabaho ni manongko, ngem 13 pay la ti tawenko isu a bassit pay ti maaramidak. Ti kabsat ni Tatang a ni Manuel Nathan ket agindeg idiay Chauk, maysa nga ili iti asideg ti Sale. Pinampanunotko, ‘No pumanawak iti pagtaenganmi, maksayan ti pakanen ni Nanang.’ Gapuna, inkeddengko ti makipagyan iti ulitegko idiay Chauk.

Diak ammo a nabiit pay a naam-ammo ti ulitegko dagiti Saksi ni Jehova ket sigagagar nga iranranudna ti baro a bambanag a naammuanna iti Biblia. In-inut nga inranudna kaniak dagita. Rinugianna nga inlawlawag ti kaipapanan ti kararag a pagaammo dagiti Katoliko kas Amami a kastoy ti rugina: “Amami sadi langit: Madaydayaw koma ti nasantoan a naganmo.”​—Mateo 6:9, 10, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

“No kasta, adda nagan ti Dios,” inlawlawag ti ulitegko. “Ket Jehova ti naganna.” Sa impakitana ti nagan ti Dios a mabasa iti Biblia. Kayatko a maammuan ti ad-adu pay, ngem nakapuyak nga agbasa uray iti lenguahemi a Tamil. Maysa pay, Ingles ti Biblia ti ulitegko ken dagiti literatura nga adda kenkuana, isu a diak unay maawatan. Nupay limitado laeng ti adalko, in-inut a naawatak dagiti pannursuro ti Biblia. (Mateo 11:25, 26) Naawatak a saan a naibasar iti Biblia ti adu a doktrina a naisuro kaniak. Kamaudiananna, kinunak iti ulitegko, “Daytoy ti kinapudno!”

Idi agtawenak iti 16, iranranudkon iti sabsabali dagiti nasursurok. Adda laeng idi 77 a Saksi ni Jehova idiay Myanmar. Di nagbayag kalpasanna, maysa a misionero a Saksi, ni Robert Kirk, a naggapu iti kabesera a siudad ti Rangoon, a maawagan itan iti Yangon, ti simmarungkar iti ulitegko idiay Chauk. Imbagak ken Robert nga indedikarkon ti biagko ken Jehova. Gapuna, idi Disiembre 24, 1949, nabautisaranak iti karayan ti Ayeyarwady kas simbolo ti dedikasionko iti Dios.

Naballigi a Panangsango Kadagiti Lapped

Di nagbayag, immakarak idiay Mandalay tapno agbirokak iti maitutop a panggedan. Kalatko ti agbalin a payunir, kas awag kadagiti amin-tiempo a ministro a Saksi ni Jehova. Maysa nga aldaw bayat nga agbuybuyaak iti soccer, natalimudawak gapu iti kissiw. Gapu iti dayta a sakitko, kasapulan nga agawidak iti pamiliak tapno maaywanandak.

Nagtultuloy ti kissiwko iti walo a tawen. Ngem nakapagtrabahoak met laengen idi simmayaat ti salun-atko. Nupay inupaynak ni Nanang a mangitultuloy iti amin-tiempo a ministeriok gapu iti sakitko, adda naminsan a naibagak kenkuana: “Diak maurayen nga umimbagak. Kayatkon ti agpayunir. Saluadannakto ni Jehova!”

Idi 1957, immakarak idiay Yangon ket inrugik ti agpayunir. Nakaskasdaaw ta nabayag a saanak a nagkissiw. Kimmidar laeng dayta kalpasan ti 50 a tawen, idi 2007. Ita, addan tomtomarek nga agas tapno saan a sumro ti kissiwko. Idi 1958, nadutokanak kas special pioneer, ket binulan a busbosek ti 150 nga oras iti panangasaba.

Idiay Kyonsha ti damo a teritoriak, maysa a purok nga agarup 110 a kilometro (70 mi) iti amianan a laud ti Yangon. Adda bassit a grupo sadiay a nakabasa iti inwarasmi a literatura ti Biblia ket kayatda a maammuan ti ad-adu pay. Adda agur-uray a dakkel a grupo idi simmangpetkami ken Robert. Sinungbatanmi ti adu a saludsodda maipapan iti Biblia ken indemostrami no kasano ti aggigimong a mangadal iti Biblia. Idi agangay, kimmuyog ti dadduma kadakuada iti panangasabami. Kiniddawda nga agbatiak iti dayta a purok. Iti sumagmamano la a bulan, ti dati a bassit a grupo ket nagbalin a narang-ay a kongregasion. Nasurok itan a 150 ti Saksi iti dayta a lugar.

Idi agangay, nadutokanak nga agserbi kas agdaldaliasat a ministro a mangbisita kadagiti kongregasion ken naiputputong a grupo iti intero a Myanmar. Agluganak idi iti tuktok dagiti napusek a trak nga agbiahe kadagiti nawatiwat ken natapok a kalsada. Nagnaak kadagiti kabakiran, nagbangkaak kadagiti karayan, ken limmasatak kadagiti kabambantayan. Nupay nakapuy ti pammagik, mariknak a tultulongannak ni Jehova tapno makapagtultuloyak.​—Filipos 4:13.

“Tulongannakanto ni Jehova”

Idi 1962, nayakarak iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Yangon, a sadiay a sinanaynak ni Robert. Di nagbayag, imbilin dagiti opisial ti gobierno a pumanaw amin a ganggannaet a misionero iti Myanmar, ket napagtalawda iti sumagmamano laeng a lawas. Naklaatak ta siak metten ti mangaywan iti sanga nga opisina.

‘Kasano a maitungpalko daytoy a trabaho?’ kinunak iti un-unegko. ‘Awan adalko ken awan kapadasak.’ Idi madlaw ti sumagmamano a nataengan ti pakaburiborak, imbagada kaniak: “Dika agdanag Maurice. Tulongannakanto ni Jehova. Ken sisasaganakami amin a tumulong kenka.” Naparegtaak unay iti imbagada! Sumagmamano a bulan kalpasanna, masapul nga urnongek ti tinawen a report ti panangasabami ditoy Myanmar para iti 1967 Tinawen a Libro Dagiti Saksi ni Jehova. Iti simmaganad a 38 a tawen, inurnongko daytoy a tinawen a report ti pagilian. Masansan nga impabigbig kaniak dagiti pasamak a ni Jehova a talaga ti mangiwanwanwan iti trabahomi.

Kas pagarigan, idi nagaplikarak nga agbalin a legal nga umili ti Myanmar, awan ti kuartak nga 450 a kyata a pagbayad iti legal a papeles iti pannakipagilik, isu nga intantanko pay laeng dayta. Ngem maysa nga aldaw, idi lumabasak iti opisina ti kompania a dati a nagtrabahuak, nakitanak ti sigud a boss-ko. Pinukkawannak: “Raj, umaymo alaenen tay kuartam a nalipatam nga innala idi nagretiroka.” Aggatad dayta iti 450 a kyat.

Idi nakaruarakon iti opisina, pinampanunotko dagiti mabalin a pangigastuak iti 450 a kyat. Ngem yantangay eksakto dayta para iti pannakaipagna ti legal a papelesko, mariknak a dayta ti pagayatan ni Jehova a pangigastuak. Ket dayta a pilik ti kasayaatan. Kas umili iti Myanmar, mabalinkon ti agtalinaed iti pagilian, siwayawaya nga agbiahe, agiserrek kadagiti literatura, ken mabalinko a tamingen dagiti rebbengen a kasapulan unay iti trabaho a panangasaba iti daytoy a nasion.

Panagkombension iti Amianan

Idi 1969, rumangrang-ay ti panangasaba a trabahomi iti ili ti Myitkyina iti makin-amianan a paset ti Myanmar. Gapuna, inkeddengmi ti mangangay iti kombension iti daytoy a siudad. Ngem ti kadakkelan a problemami ket ti pagluganan dagiti amin a Saksi a taga-abagatan. Nagkararagkami sa kiniddawmi iti Myanmar Railways a mangireserbada iti innem a bagon ti tren para kadakami. Anian a ragsakmi idi naaprobaran ti kiddawmi.

Idi kuan, nakapagsaganakamin para iti kombension. Iti nayeskediul nga aldaw ti isasangpet dagiti delegado, napankami iti estasion ti tren uray tengnga pay laeng ti aldaw ta namnamaenmi a sumangpet ti tren iti 2:30 ti malem. Bayat nga agur-uraykami, inyawat kadakami ti hepe ti estasion ti maysa a telegrama a kastoy ti linaonna: “Inikkatmi ti innem a bagon ti tren a para iti Watch Tower Society.” Imbaga ti opisial a saan a maisang-at ti tren dagiti kanayonan a bagon.

Ania ngaruden ti aramidenmi? Ti damo a napanunotmi ket baliwan ti eskediul ti kombension. Ngem kaipapanan dayta a mangalakami manen iti sabali a permiso, ken aguraykami manen iti adu a lawas! Bayat a sipapasnek nga agkarkararagkami ken Jehova, dimteng ti tren iti estasion. Kasla dikam mamati​—napunno iti Saksi ti amin nga innem a bagon! Nakaisem ken agpaypayapayda. Idi sinaludsodmi no ania ti napasamak, kinuna ti maysa kadakuada, “Adda innem a bagon nga insinada, ngem saan a ti innem a naglugananmi!”

Manipud 1967 agingga idi 1971, nagdoble ti bilang dagiti Saksi idiay Myanmar agingga iti dandani 600. Ket idi 1978, nayakar ti sanga nga opisina iti dua ti kadsaaranna a balay. Duapulo a tawen kalpasanna, immabut iti nasurok a 2,500 ti bilang dagiti Saksi. Napalawa pay dagiti pasilidad ti sanga nga opisina. Idi Enero 22, 2000, immay ni John E. Barr, a kameng ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova manipud iti United States ket indedikarna ti tallo ti kadsaaranna nga opisina ken pagtaengan a maus-usar agingga ita.

Pananglagipko Kadagiti Bendision

Adda 52 ita a boluntario nga agnanaed ken agtartrabaho iti sanga ditoy Yangon, ken adda agarup 3,500 a Saksi nga agserserbi iti 74 a kongregasion ken grupo iti intero a pagilian. Maragsakanak a mangibaga nga idi 1969, nagbalin met laeng a Saksi ni Jehova ti patpatgek nga ina sakbay la unay ti ipapatayna.

Idi 1959, ni Doris Ba Aye, maysa a lokal a payunir, ket nageskuela iti maika-32 a klase ti Watchtower Bible School of Gilead, maysa nga eskuelaan a pakasanayan dagiti misionero dagiti Saksi ni Jehova. Idi ngalay ti 1960, nagbalin a managipatarus iti sanga nga opisina. Nagustuak ti pintasna, ti naragsak a personalidadna, ken ti nabileg nga espiritualidadna. Nagkasarkami idi 1970. Agingga ita, nagtalinaedkami a matalek ken Jehova ken iti maysa ken maysa.

Iti nasuroken nga innem a dekada, nakitak a mismo ti tulong ti Dios iti trabaho a panangasaba iti daytoy a pagilian. Talaga nga isu ket naindaklan ken rumbeng a maidaydayaw. Isu ti “Managaramid iti naindaklan a bambanag,” kas naimatangak iti intero a panagbiagko.​—Salmo 106:21.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 27]

Panangasaba idiay Rangoon, Burma, idi 1957

[Ladawan iti panid 28]

Panagdaliasat a tumabuno iti kombension idiay Kalemyo, Burma, idi arinunos ti dekada 1970

[Ladawan iti panid 29]

Ti napintas a baro a pasilidad ti sanga nga opisinami, a naidedikar idi 2000

[Ladawan iti panid 29]

Dakami ken Doris ita

[Ladawan iti panid 29]

Mangaskasabakami a dua iti binalaybalay