Panangmatmat iti Lubong
Ub-ubbing a Naikkat Manipud Eskuelaan Idiay Paraguay
Bayat ti 1984, dagiti autoridad iti eskuelaan idiay Paraguay ti nangikkat kadagiti nasurok a 60 nga annak dagiti Saksi ni Jehova gapu ta dagiti ubbing saanda a makipaset iti patriotiko a panagsaludo iti bandera isu a manglabsing iti nasanay iti Biblia a konsiensiada. Ti pannakaikkatda nagtultuloy idi 1985. Dagiti dadduma nga estudiante a Saksi saanda a naawat iti panagpalista. Ti isyu isu ti kinamapagtalkan ti panangipanamnama ti konstitusion iti Paraguay “iti kalintegan a mangaramid . . . ken mangalagad ti relihion ti [maysa] . . . no la ket dayta dina busoren ti nasayaat nga ug-ugali wenno urnos ti publiko.”
Idi Abril 15, 1985, ti nababbaba a korte idiay Asunción ti nangikeddeng a pabor iti petision ti lima nga ulo ti pamilia a maawat manen dagiti sangapulo nga annakda iti eskuelaan. Dagiti abogado sibaballigi nga inrasonda a “ti kinaulimek [bayat dagiti patriotiko a seremonia] dagiti estudiante nga annak dagiti Saksi ni Jehova maibilang a PANAGRAEM ket saan a nairanta a mangparurod.” Ngem idi Mayo 8, ti Court of Appeals binaliktadna ti pangngeddeng. Kasta met, idi Abril 17 ti Ministry of Education and Worship impaulogna ti Resolution No. 1.051, isu a nangibilin ti pannakaikkat dagiti ubbing a saan nga agsaludo iti nasional a ladawan. Dagiti ulo ti pamilia impandan ti kasoda iti kangatuan a korte iti Paraguay, ti Korte Suprema iti Kinahustisia. Kabayatanna, ti pangngeddeng ti naisina a nababbaba a korte—a pabor kadagiti Saksi ni Jehova—a ramanenna dagiti sangapulo pay nga ub-ubbing ti kinarit ti Ministry, Ti maaramidto a pangngeddeng ikeddengnanto no ti pagilian agtakder babaen iti panangipanamnama ti konstitusionna iti wayawaya ti relihion wenno saan.
Baro a Biblia a Hapones
Ti Watch Tower Society inruarna ti maysa a kabbaro a Reference Bible iti moderno a Hapones. “Ti damo a kita,” kuna ti Asahi Evening News iti Japan. Awaganna daytoy a Biblia “a pagimbagan dagiti amin nga agsapsapul iti umiso a patarus,” nga innayonna pay a dayta “ket nalaka a basaen.” Napaliiw met ti artikulo a “daytoy a kabbaro a trabaho addaan iti 11,400 a footnotes a naglaon kadagiti sabsabali a patarus iti teksto a mamagbalin iti daytoy a kabbaro a Reference Bible a patarus nga adu a bersion. Addaan iti 125,000 a marginal a reperensia kadagiti dadduma a teksto a mangipalgak iti agsisinggalut a panagtutunos dagiti 66 a liblibro.” Ti Biblia ti nairuar iti bunggoy a 28,564 a Saksi ni Jehova a nagtataripnong idiay Yokohama Stadium idi Mayo 19. Babaen iti telepono a naikabit kadagiti 30 a dadduma pay a lugar ti kumbension iti intero a Japan, ti nakagupgopan ti nagatender nakagteng agingga iti 174,959.
48 Milion nga Adikto
Nupay adda panangikagumaan ti nasional ken internasional nga organisasion a manglapped iti panangabuso iti droga, daytoy maika-20-siglo a saplit agtultuloy a nagsaknap iti isuamin a daga, kuna ti mangbusor iti droga a kumperensia iti naciones Unidas idiay Vienna. Napattapatta nga addada agarup 48 milion nga adikto iti droga. Kadagitoy, kuna ti Italiano a pagiwarnak a Corriere della Sera, “agarup 38 milion ti mangusar iti cannabis, agarup 2 milion ti mangusar iti opium, ken ti di ammo a bilang ngem pudpudno nga adda a ‘sumagmamano a milion’ ti biktima iti cocaine, ket ti agarup pito gasut a ribo ti agusar a kanayon iti heroin.”
Tumor Gapu iti Panangyalison
Ti panangyalison iti dara mabalin a mangpataud iti tumor kadagiti pasiente iti kanser, isingasing ti kabbaro ngem mapagsusuppiatan a sientipiko a panagadal. Sigun iti report a naipalawag idiay tinawen a gimong iti American Association for the Advancement of Science, ti panangyalison iti dara pakapuyenna ti sistema ti pananglaban ti pasiente iti sakit ket iti kasta parang-ayenna ti iyaadu ken panagsubli iti tumor kadagiti pasiente nga addaan iti kanser iti bara, suso, dakkel a bagis ken kerret. Ni Dr. Neil Blumberg, maysa nga espesialista iti panangyalison iti dara idiay University of Rochester Medical Center idiay Nueva York, ti nagadal kadagiti pasiente nga addaan iti kanser iti dakkel a bagis ken iti kerret. Dagiti nasarakanna, a naipablaak idiay British Medical Journal, ipakitana a ti panagsubli manen iti kanser kalpasan ti pannakaopera ti mabalin a mapasamak kadagiti pasiente a naaddaan iti panangyalison ngem kadagiti kasta met laeng a pasiente a saan a naaddaan iti panangyalison. “Iti partikular a grupo dagiti pasiente, adda ti pakainaigan iti naisingasing a ti panangyalison isu ti maysa kadagiti kapepeggadan a banag,” kuna ni Dr. Blumberg iti padamag ti pagiwarnak iti Associated Press.
“Dissuor ti Dandanum” iti Kaungan ti Baybay
Dagiti sientista manipud iti panagsirarak kadagiti laboratorio iti Navy iti Australia nasarakanda ti adayon iti igid ti baybay iti Tasmania ti maysa a “dissuor ti danum” iti kaungan ti baybay a 12 a daras a nangatngato pay ngem ti Niagara Falls ken 6 a daras a nangatngato pay ngem ti Victoria Falls. Ti “dissuor ti danum” ket 1,970 pie (600 m) ti kangatona, kuna ti The Evening Post iti Wellington, New Zealand. Iti dayta met laeng a lugar, ti grupo ti managsirarak nasarakanda met ti 6,560-pie-kangatona (2,000 m) a bulkan iti kaungan ti baybay nga addaan iti katayag a nasursurok ngem maysa ket kagudua a milias (2.4 km) iti baba ti rabaw ti danum.
Dagiti Padaya iti Kasangay—Nakristianuan?
Kadagiti pagano, sigun ken Horst Fuhrmann, propesor iti historia iti edad media idiay University of Regensburg, “ti selebrasion iti kasangay ket maaramid tapno padayawan ti mangsalsalaknib nga anghel wenno dios, a ti altarna ti maarkosan kadagiti sabsabong ken korkorona; maidaton dagiti datdaton kadagiti didios iti piesta, mangitukon dagiti gagayyem kadagiti panangkablaaw ken mangiyegda kadagiti sagsagut.” Ni Propesor Fuhrmann intuloyna a kinuna iti pagiwarnak nga Aleman a Süddeutschen Zeitung: “Adda ti kasta unay a kinalatak a maipaay kadagiti padaya iti kasangay a naaramid a maipaay iti emperador, a napnapno kadagiti parada, publiko a bangkete, ay-ayam iti circus, ken panaganop kadagiti an-animal: dagiti pabuya a makarimon kadagiti Kristiano.” Gapuna, kuna ni Fuhrmann, dagiti Kristiano “agkedkedda a mangrambak iti kasangay.”
Nalapdan a Kababalin
Dagiti ubbing nasingsingpetda a pasahero no mairakusda, kuna ti American Academy of Pediatrics. Ti publikasionda kunaenna a dagiti panangadal iti unibersidad ipakitada a no saanda a mairakus “dagiti ubbing agriawda iti tugawda, agtakderda, agreklamoda, makilabanda, ken guyodenda ti manebela. No mairakusda iti tugaw ti kotse a sitatalged, nupay kasta, adda ti nakurkurang ngem 90% a mapasamak a saan a nasayaat a kababalin.” Mainayon pay, no mairakus dagiti ubbing, dagiti nagannak saanda a masinga ken marurod, ket maipamaysada nga ad-adda pay ti panagmanehoda.
“Dial-a-Shrink”
Inayonyo iti umad-adu a listaan dagiti personal a serbisio a magun-odanen babaen iti telepono ti “dial-a-shrink idiay Nueva York,” kuna ti The Medical Post iti Canada. [Ti “shrink” ket maysa a kadawyan a termino iti Americano a maipaay iti “sikiatriko.”] Babaen iti $19 (E.U.) iti tunggal sangapulo a minutos, maysa a tao nga addaan parparikut ti makaawat iti propesional a panangbalakad ket mabalinna a singiren dayta babaen iti credit card. Dumteng dagiti awag iti agarup a kapartak a 20 iti inaldaw. Dagitoy kaaduanna aggapu kadagiti babbai iti edad a 30 ken 40 nga addaan iti pakadanagan ken parparikut iti panagliday gapu iti “saan a nasayaat a relasion.” Dagiti indibidual a saan a mabalin a mapagsaludsodan iti rupanrupa maawis iti serbisio gapu ta daytoy mangitukon iti pannakailimed ken ti kinalaka ti iyaawag manipud iti pagtaengan wenno opisina ti maysa a tao.
Nabibiit Pay a Kinapudno Maipapan iti Tabako
NIKOTINA—NABILEG A DROGA. Ania a droga ti kalalakayanen, ti ad-adda a nasaknap a maus-usar, ken, iti isu met laeng a gatad, nabilbileg ken ad-adda a makaadikto ngem ti cocaine? Dayta ti nikotina. Sigun ken Jack Henningfield, maysa a sientista iti National Institute of Drug Abuse Addiction Research Center, Baltimore, Maryland, ti makaulaw nga epekto iti nikotina ket kas met laeng iti morphine ken cocaine. Iti nairuar iti Gannett News Service, kinuna ni Henningfield a ti nikotina “adda epektona a biolohikal iti uneg.”
MAKAPAPATAY A NAIRUAR NGA ASUK. Ti basta pannakalang-ab laeng iti asuk nga iruar dagiti managtabako, ti mangpappapatay kadagiti rinibo iti tinawen, sigun iti naisina a panagadal idiay Ingaltera ken Norte America. Ti Daily Telegraph iti Londres, iti sumariona iti kumperensia nga inangay ti British Department of Health kunana: “Agingga iti 5,000 a saan nga agsigsigarilio ti matmatay iti tinawen kas resulta iti pannakalang-abda kadagiti asuk ti sigarilio dagiti dadduma a tattao.” Ni James Repace, maysa a managsirarak iti U.S. Environmental Protection Agency, imbagana iti pederal a pannakabista iti Canada a ti asuk ti tabako iti pagtrabahuan papatayenna ti mapattapatta a 5,000 a saan nga agsigsigarilio iti tinawen idiay Estados Unidos ken agarup 500 idiay Canada babaen laeng iti kanser iti bara, sigun iti The Globe and Mail iti Toronto. Innayonna pay: “Iti pattapatta dagiti dadduma a sientista kadagiti amin nga ipapatay a mainaig iti adda iti aglikmut iti trabaho nga asuk iti tabako ti makagteng iti 50,000 iti tinawen idiay Estados Unidos ken 50,000 idiay Canada.”
KAYKAYATDA DAGITI SAAN NGA AGSIGARILIO. Ti umad-adu a bilang dagiti manangempleo idiay Estados Unidos—Grumman, Boeing, ken Goodyear—ti makikadkadua iti panangbusor iti panagtabako iti pagtrabahuan. Apay? “Ti panangempleo iti managsigarilio aggatad iti $1,000 [E.U.] a nasursurok pay iti tinawen ngem ti saan a managsigarilio gapu kadagiti nadumaduma a rason,” kuna ni Marvin Kristein, maysa a propesor iti economics idiay State University iti Nueva York, kasta ti naadaw a kunkunaenna iti The New York Times. Dayta mainayon pay iti bassit a gatad nga ipaay dagitoy dadakkel a kompania. Kas pangarigan, ipadamag ti The New York Times a ti “Boeing makaekonomia iti $10 milion [E.U.] iti tinawen apaman a lapdanna ti panagtabako.” Dagitoy ken dagiti dadduma pay a bambanag ti nangiturong iti tsirman iti Goodyear, ni Robert Mercer, a nangipadto idi napalabas a tawen: “Makagtengtayonto iti punto a sadiay ti saan a panagtabako ket maysanton a makalikaguman iti pananggun-od iti trabaho.”
“Agsobsobraan”a Kuarta
Uppat a pulo a tawtawen kalpasan ti pannakaabakda idi Gubat Sangalubongan II, ti Japan ngangnganin agbalin a kangrunaan a managipautang iti lubong, kuna ti Detroit Free Press. Ti adu a kuarta, a mangiparangarang iti naurnong dagiti managusar a Hapones ken ti ganansia iti industria a Hapones, ti agpangpangato iti ekonomia iti lubong iti kapartak a $50 bilion agingga iti $100 bilion (E.U.) iti tinawen, agarup kagudua iti dayta ti agtungpal iti Estados Unidos. Sigun iti report, ti nakaskasdaaw a pasamak ket gapu nangnangruna iti agdama nga ekonomia ti Americano, “ti naisangsangayan ti kinabilegna a doliarna, ti pagkurangan iti pederal a badyet, ti nakangatngato nga interesna, ken ti rekord iti pagkurangan iti panaglako.” Ni Mr. C. Fred Bergsten, direktor iti Institute for International Economics, pinattapattana nga, iti agdama a kasasaad, iti uneg ti lima a tawtawen ti Estados Unidos nakautangton iti Japan ken iti dadduma iti lubong iti maysa a trilion a doliar (E.U.), ket ti dadduma iti lubong nakautangdanton iti Japan iti $500 bilion (E.U.).
Kasasayaatan a Kuarta a Papel iti Lubong
Dagiti kuarta a naaramid idiay Brazil isuda ti kasasayaatan iti lubong, agpada iti kualidad ken iti kinatalged, kuna ti presidente iti pagaramidan iti kuarta iti Brazil, ni Carlos Alberto Direito. Ti papel a kuarta iti Brazil, naaramid a nangnangruna manipud kadagiti bukod a materiales ti pagilian, naiprentada kadagiti naisangsangayan a papel nga addaan kadagiti linabag a kapas. Dagitoy ti maputed babaen iti elektroniko a pamay-an ket naannad a masukimat babaen kadagiti 120 a nalalaing a trabahador a babbai. Ti Brazil mangiprenta met iti kuarta maipaay kadagiti pagpagilian iti Angola, Bolivia, Peru, ken Venezuela.