Ti Pannakasapul ti Kuarta

“TI PIRAK isu ti ramut ti amin a dakes.” Adda aya nangnangngeganyon a nagsao ti kasta? Kinaagpaysuanna, daytoy ket maysa laeng a paset ti pagsasao nga: “Ti ayat ti pirak isu ti maysa a ramut ti isuamin a kita ti dakes.”a

Wen, pudno a naruay a kinadakes ti naibunga manipud naimbubukodan a pannakawaw iti kinabaknang. Ken kaaduan kadagiti krimen ti naaramid tapno magun-odan dagitoy. Nupay kasta, sadino ti yantayo koma itatta no awan ti kuarta?

Adda idi a talaga ti tiempo a saan a nausar ti kuarta. Ken uray pay kalpasan ti pannakaiyam-ammona, ti pannakausarna ket malimitaran ken mammano. Dagiti mannalon ket nawayada idi a mangtaming kadagiti kabukbukodanda a pakasapulan. Makisinnukatda kadagiti aniaman a banag nga awan kadakuada, diretso nga isukatda dagiti kabukbukodanda a produkto iti sabali. Nupay kasta, sumagmamano a parikut ti nasarakan, nangruna kadagidiay addaan panggedan wenno maysa a mangmangged.

Nadakamat ni Jesus dagiti kasta a trabahador iti pangngarig ti maysa nga ama ti sangakabbalayan a nangtangdan kadagiti tattao a mangtalon ti kaubasanna. (Mateo 20:1-16) Dagidiay mangmangged immawatda ti naituding a gatad ti kuarta, a mangipasimudaag a ti kuarta ket maus-usaren kadagidi a tiempo. Ngem panunutenyo man no maysakayo koma kadagita a mangmangged ket imbes a nakaawatkayo ti kuarta kas tangdan nakaawatkayo ti maysa a gatad ti ubas!

Itatta, mabalin a kaay-ayoyo ti ubas ngem sigurado a saanyo met kayat ti mangan a kankanayon ti ubas. Kayatyo met ti nasussustansia ken nagduduma a makan, agraman ti karne ken natnateng. Kasapulanyo pay ti sapatos, kawes, ken sungrod, kasta met kadagiti dadduma pay a bambanag ken serserbisio. Isu a kasapulan a sumarakka kadagiti tattao a mayat a mangisukat kadagitoy a bambanag.

Ngem ania ngay no dagidiay a tattao ket dida nagustuan wenno kinayat ti ubas? Di kasapulan a bumirokka ti siasinoman a mayat a mangala ti ubasmo ket sukatanna ti aniaman a mabalinmo nga isukat kadagiti bambanag a kasapulam. Ti intero a pannakipagsinsinnukatmo ket mabalin a dakdakkel ti busbusenna a tiempo ngem ti binusbusmo iti immuna nga addang a panangsapulmo ti ubas!

Maysa pay a parikut a bumangon ket isut’ pananggatad kadagiti bambanag a maisukat. Kas pangarigan, mano nga ubas ti pateg ti maysa a manok? Mano ti kada maysa a paris ti sapatos? Masapul a kada banag a maisukat ket adda katupagna a gatad iti kada sabali a banag. “No kas pangarigan, adda 1,000 a nadumaduma a banag ken serserbisio idiay tiendaan,” kuna ti libro a Money, Banking, and the United States Economy, “imbes a dagiti 1,000 a doliar ti adda a mausar tapno marukod ti relatibo a gatad ti pannakailakoda, 499,500 nga exchange ratios ti kasapulan!”

Saan laeng a daytat’ adu a tandaanan no di ket kasapulan ti kanayon a panangrebisar ken panangibagay ti listaan bayat nga agbalbaliw dagiti kasasaad. Ken no ti adda kenka a pakisinnukatmo, kas koma ti maysa a baka, ket nalablabes ti gatadna ngem ti ngipen ti wasay a kayatmo a maala, kasanot’ panangaregloyonto iti dayta? Sino ti mangala ti baka no kayatmo nga usaren ti gatadna tapno gumatang kadagiti sumagmamano a banag manipud kadagiti nagduduma a tattao? Anian a nagrigat ti panangtaming ti aniaman a negosio iti babaen dagitoy a kasasaad! Maysa a kadawyan a pangibatayan ti panagsisinnukat kadagiti bambanag wenno serbisio ti talaga a kasapulan. Sumrek ti pakasapulan ti kuarta.

Gapuna, ti kuarta ket agpaay kadagitoy a sumaganad a kangrunaan a pakaaramatan:

● Isut’ maysa nga instrumento ti panagsisinnukat a mamagbalin a nalaka ti pannakaalatayo kadagiti bambanag wenno serbisio dagiti sabsabali.

● Agpaay kas pangrukodan ti gatad​—maysa a pangibatayan ti kuenta​—a babaen iti daytoy ket mapagpapada ken maited ti gatad dagiti amin a bambanag ken serbisio.

● Agpaay a kas maysa a gatad ti panangurnong, maysa a pamay-an tapno makaurnongka, wenno makaipempenka kadagiti nasapulam tapno mausar iti masakbayan.

Ti pannakapartuat ti kuarta isut’ nangpaadda kadagiti dadakkel, industrialisado a negosio nga addaan kadagiti nalawa a salansan dagiti gagatangen a bambanag. Babaen iti daytoy, alisto laeng ti pannakaalatayo kadagidiay kauudian ken kasasayaatan a bambanag ken serbisio. Isut’ mangmangted-biag iti panagrang-ay ti ekonomia, banag a pagkamkammatalkan ti komersio. Gapu iti daytoy, mabalin a maadda ti nalawlawa a pangusaran ti paglaingan.

“Ngem ti kuarta, a naserbi ken matartarigagayan nga adipen, no maminsan ket agloko,” insurat ni John A. Cochran iti librona a Money, Banking, and the Economy. “Ti kuarta ket mabalin a dakkel a bendision wenno dakkel a lunod.” Nangnangruna daytoy no maipapan iti narikut nga ekonomia iti moderno a panawentayo, a dagiti suerte ket mabalin a maaramid wenno mapukaw iti maysa a rabii, dagiti negosio ket mabalin a rumang-ay wenno malugi, ken dagiti gobierno mabalin a rumang-ay wenno marbekda. Iti tengnga dagiti adu a paspasamak ket adda dagiti dadakkel a pagidulinan ti kuarta​—dagiti banko. Iti nabiit, dagiti banko ket maluglugida iti di mapakpakadaan a kinapartak. Adda kadi rason tapno masikuran?

[Dagiti Footnote]